Towarowość produkcji roślin ozdobnych i czynniki ją kształtujące


Towarowość produkcji roślin ozdobnych i czynniki ją kształtujące.

Towarowość produkcji rolnej - procentowy stosunek ilości produkcji towarowej (przeznaczonej na sprzedaż) gospodarstwa rolnego do ilości jego pełnej produkcji.

Zwiększenie towarowości produkcji rolnej można osiągnąć miedzy innymi przez specjalizację i intensyfikację gospodarki.

Towarowa produkcja - wytwarzanie produktów przeznaczonych do sprzedaży w drodze kupna - sprzedaży. Także ogół produktów i usług przeznaczonych na zbyt.

Produkcja towarowa to produkcja większych ilości roślin przeznaczonych na zbyt. Produkcje towarową można podzielić na 4 grupy:

  1. Produkcja roślin ozdobnych na potrzeby ludności

  2. Produkcja roślin ozdobnych dla terenów zieleni

  3. Produkcja nasion roślin ozdobnych

  4. Produkcja eksportowa

ad. 1.

Towarem są tutaj przede wszystkim kwiaty cięte, rośliny doniczkowe do dekoracji wnętrz, rozsady kwiatów do ukwiecania balkonów oraz rozsady kwiatów i niewielkie ilości materiału szkółkarskiego szczególnie krzewów ładnie kwitnących i żywopłotowych, do obsadzania ogrodów przydomowych lub działek w ogrodach działkowych. Zapotrzebowanie na kwiaty jest sezonowe, zbiega się ono z niektórymi świętami, dniami popularnych imion, dniem Kobiet itp. Niedostarczenie kwiatów przed terminem tych dni powoduje często niemożliwość zbytu wyprodukowanego materiału szkółkarskiego a tym samym duże straty. Asortyment produkowanych roślin jest związany również z modą.

ad. 2

Stale zwiększa się powierzchnia publicznych terenów zieleni a co za tym idzie zwiększa się produkcja roślin ozdobnych. Dla terenów zieleni produkuje się materiał roślinny niezbędny do bieżącej konserwacji np. do obsadzania kwietników sezonowych, uzupełniania kwietników trwałych, grup krzewów i drzewostanu oraz do budowy nowej zieleni.

ad. 3

Importuje się nasiona nowych odmian i roślin nie obradzających z naszych warunkach nasion oraz nasiona roślin ozdobnych, których jest brak w pewnych latach ze względu na przemienne obradzanie i np. dęby obradzają, co 5 lat. Obecna produkcja nasion roślin ozdobnych pokrywa krajowe zapotrzebowanie.

ad4.

Rozwinął się eksport kwiatów ciętych produkowanych pod szkłem szczególnie goździków i róż. Eksportuje się również materiał szkółkarski, nasiona roślin drzewiastych i innych ozdobnych oraz traw.

Rozwój produkcji szkółkarskiej roślin ozdobnych w Polsce w latach 1989-2000.

Szkółki roślin ozdobnych nie są szczególnie opodatkowane i nie wymagają żadnych rejestracji lub zgłoszeń w Urzędach Gminy. Z tego względu ich liczba, powierzchnia, skala produkcji, podstawowe kierunki zmian nie są znane i z każdym rokiem coraz trudniej dotrzeć do danych na ich temat. Bez tych informacji trudno oszacować wartość rodzimej produkcji, skalę eksportu a tym bardziej sprostać rosnącym wymaganiom rynku i stawić czoła konkurencji zagranicznej. Podawane przez niektórych autorów szacunki powierzchni upraw roślin ozdobnych (pojemnikowych i gruntowych) w szkółkach zrzeszonych w Związku Szkółkarzy Polskich i poza nim są często niedokładne. Podawane ilości produkowanych roślin z poszczególnych rodzajów może być obarczone jeszcze większym błędem, ze względu na brak jakichkolwiek danych źródłowych. Przedstawione dalej informacje na temat produkcji szkółkarskiej w Polsce uzyskano z ankiety przeprowadzonej wśród producentów. W celu dokonania analiz porównawczych szkółki roślin ozdobnych podzielono na 4 grupy: gospodarstwa małe, których powierzchnia w 1999 r nie przekraczała 1 ha; średnie 1,1 - 3,o ha; duże 3,1 - 6,0 ha i bardzo duże, gdy powierzchnia upraw przekraczała 6,1 ha.

Spośród 733 szkółek roślin ozdobnych uwzględniono 104, co stanowi 14,2 %. Większość ankietowanych gospodarstw zrzeszonych jest w Związku Szkółkarzy Polskich i stanowi niejako trzon produkcji szkółkarskiej. Niemniej trudno na tej podstawie szacować całkowity areał upraw i wielkość produkcji, dlatego przytoczone informacje odnoszą się jedynie do 104 gospodarstw objętych badaniami.

Wyszczególnienie

Szkółki małe

0,1-1,0 ha

Szkółki średnie

1,1-3,0 ha

Szkółki duże

3,1-3,0 ha

Szkółki bardzo duże > 6 ,1 ha

Ogółem

89/90

94/95

99/00

89/90

94/95

99/00

89/90

94/95

99/00

89/90

94/95

99/00

89/90

94/95

99/00

14*)

23

25

18

25

25

17

21

21

31

34

34

80

102

104

Łączna powierzchnia w ha

6,0

10,5

14,0

16,1

30,5

54,7

24,8

45,4

81,7

252,7

340,9

611,7

299,5

427,5

765,3

Najmniejsza i największa powierzchnia szkółek w ha

0,02-1,0

0,1-1,0

0,1-1,0

0,1-3,0

1,1-3,0

1,1-3,0

0,1-3,2

0,5-5,0

3,2-6,0

0,7-100

1,5-100

6,5-200

0,02-100

0,1-100

0,1-200

Średnia powierzchnia szkółek w ha

0,42

0,45

0,58

0,89

1,22

2,18

1,45

2,27

4,1

8,15

10,0

18,0

3,7

4,2

7,43

Liczba Szkółek zrzeszonych w Związku Szkółkarzy Polskich

,

,

0

,

,

20

,

,

13

,

,

31

,

,

64

*) Liczba szkółek badanych w danej grupie w poszczególnych latach

Wzrost liczby powierzchni szkółek.

Pomiędzy rokiem 1989 a 2000 obserwuje się stałe zwiększanie się powierzchni upraw szkółkarskich. Ponad dwukrotnie wzrosła ogólna powierzchnia szkółek małych z 6 ha w 1989 r. Do 14 ha w 2000 r., głównie wskutek powstawania nowych gospodarstw. Największy wzrost powierzchni we wszystkich grupach gospodarstw zanotowano w latach 1995 - 2000. Ogólny areał upraw zwiększył się w tym czasie o 337,5 ha, a średnia powierzchnia szkółki z 4,2 do 7,4 ha. W porównaniu z sytuacją w latach 1989-1995 miały na to zapewne wpływ stabilizacja polityczna i ekonomiczna kraju, wzrost poziomu inwestycji oraz rozwój sieci punktów sprzedaży detalicznej roślin ozdobnych.

1. Struktura gospodarstw ogrodniczych posiadających szklarnie i tunele foliowe

Powszechny spis rolny w 1996 roku wykazał (Tabela 1), że w Polsce istnieje 99424 gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha lub działek rolnych poniżej 1 ha posiadających szklarnie lub tunele foliowe (Tabela 1). Około 55,5% tych gospodarstw posiada obiekty pod osłonami o powierzchni poniżej 60 m2, a zaledwie 1,2% z nich dysponuje szklarniami lub/i tunelami foliowymi przekraczającymi powierzchnię 2500 m2. Wśród gospodarstw posiadających powyżej 210 m2 powierzchni zajętych pod uprawy pod osłonami, około 7400 zajmuje się produkcją roślin ozdobnych. Dla porównania, w tym samym roku w Holandii było 7177 gospodarstw produkujących rośliny ozdobne (pod osłonami) na powierzchni 5556 ha z czego 2848 z nich gospodarowało na powierzchni powyżej 7500 m2. Przedstawione dane wskazują na ciągle duże rozdrobnienie naszej produkcji kwiaciarskiej. Nie zmienia tego fakt, że w kraju istnieje kilkanaście gospodarstw szklarniowych o powierzchni powyżej 10 ha, w których, obok warzyw, produkuje się kwiaty.

Tabela 1. Liczba gospodarstw posiadających szklarnie lub tunele foliowe.

Ogólna liczba gospodarstw i działek

do 60 m2

60-210 m2

powyżej 210 m2 do 2500 m2

powyżej 2500 m2

99424

55149

14678

29597

1208

2. Wielkość i struktura produkcji roślin ozdobnych w Polsce.

a. Rośliny ozdobne pod osłonami

Kształtowanie się produkcji roślin ozdobnych pod osłonami w latach 1988-96 przedstawiono w Tabeli 2. Areał, zajmowany pod rośliny ozdobne, był najwyższy w 1988 roku i mimo bardzo dynamicznego rozwoju tej produkcji w minionych 3 latach, nie osiągnął on jeszcze poziomu sprzed kryzysu.

Tabela 2. Powierzchnia uprawy roślin ozdobnych pod osłonami w Polsce (w hektarach)

Lata

Szklarnie

Tunele foliowe

Inspekty

1988

620

250

20

1989

603

233

17

1990

582

213

12

1991

577

191

11

1992

467

192

8

1993

422

200

7

1994

439

201

5

1995

466

216

4

1996*

490 1

245

4

. Kształtowanie się kosztów gospodarczych ogółem i kosztów jednostkowych upraw róż i gerbery w szklarniach ogrzewanych w latach 1992-1996

Lata

Róże

Gerbery

Koszty ogółem w zł/m2 pow. ogólnej

Koszty jednostkowe zł/szt.

Koszty ogółem w zł/m2 pow. ogólnej

Koszty jednostkowe zł/szt

1992

49,72

0,59

63,37

0,58

1993

52,20

0,66

73,35

0,65

1994

48,60

0,60

71,43

0,67

1995

59,86

0,83

71,63

0,70

1996

73,50

1,35

94,85

1,07

Wobec rozbieżnej i jednocześnie skromnej statystyki oficjalnej z konieczności musimy szacować naszą produkcję roślin ozdobnych. Z szacunków tych wynika (6), że w naszej szklarniowej produkcji roślin ozdobnych dominują kwiaty cięte (1, 2), które w 1996 r. zajmowały powierzchnię około 310 ha, z czego róże cięte uprawiano na powierzchni około 100 ha, gerbery również na 100 ha, anturium zajmowało 40 ha, natomiast goździki uprawiano na 10 ha w szklarni i około 200 ha w tunelach foliowych. Pozostała część szklarni i tuneli foliowych, nie zajętych pod produkcji kwiatów ciętych, przeznaczona była pod produkcję roślin doniczkowych, rozsad i sadzonek. Oprócz tego, znaczna część szklarni przeznaczonych pod produkcję warzyw, wykorzystywana jest do produkcji chryzantem na Święto Zmarłych. Szacuje się, że w 1996 r. uprawa roślin ozdobnych pod osłonami prowadzona była na powierzchni około 739 ha, z czego w szklarniach rośliny ozdobne uprawiane były na powierzchni około 490 ha.

b. Rośliny ozdobne w gruncie

W Polsce nie ma oficjalnej statystyki dotyczącej uprawy roślin ozdobnych w gruncie. Z szacunków (ISK, SGGW, COBORO) można jednak wnioskować, że krzewy róż uprawiano na powierzchni około 1.500 ha, około 1.100 ha zajmowała uprawa materiału ozdobnego w pojemnikach, 650 ha stanowiły rośliny cebulowe (reprodukcja cebul), 400 ha byliny, a na 200 ha rośliny ozdobne uprawiano na kwiat cięty i na suche bukiety. Nie jest znana, nawet szacunkowo, powierzchnia uprawy drzew i krzewów ozdobnych bezpośrednio w gruncie. Szacuje się, że ogółem pod produkcją roślin ozdobnych w gruncie przeznacza się przynajmniej 4000 ha i ten dział produkcji rozwija się bardzo dynamicznie.

Najszybciej, w tempie około 10% rocznie, wzrasta produkcja szkółkarska, głównie roślin w pojemnikach. Poszerza się również asortyment produkowanych roślin ozdobnych, zarówno pod względem gatunkowym jak i odmianowym.

Ważnym działem naszej produkcji roślin ozdobnych jest produkcja w laboratoriach in vitro. W 1995 roku w 35 tych laboratoriów wyprodukowano około 50 mln sadzonek, z czego 60% stanowiła gerbera.

Dla porównania, w Holandii pod produkcję roślin ozdobnych przeznaczono w 1994 r. 35058 ha, z czego 5556 ha zajmowały kwiaty cięte i doniczkowe w szklarniach, 9821 ha materiał szkółkarski w gruncie, a 17106 ha zajęte było pod produkcję cebul roślin ozdobnych.

Zmiany w asortymencie.

Prawie w każdej szkółce uprawia się drzewa, krzewy iglaste i liściaste oraz inne rośliny sadzone w mniejszych ilościach najczęściej pnącza i różaneczniki, następnie róże i wrzosy. Z powodu niestabilności rynku i związanego z tym dużego ryzyka większość szkółek nie specjalizuje się w produkcji i nie zamierza tego czynić w przyszłości. Producenci twierdzą na ogół, że w razie posiadania dużego asortymentu roślin zawsze jest szansa, że coś się sprzeda. Celowym jest natomiast specjalizowanie się w produkcji określonych grup roślin w bogatym asortymencie gatunkowym i odmianowym, które mają podobną technologię produkcji, jak np. krzewy iglaste, liściaste, pnącza, wrzosy, byliny, drzewa alejowe.

Wielkość produkcji roślin ozdobnych.

Produkcja roślin w pojemnikach w latach objętych badaniami wzrastała dynamicznie z 2,7 mln sztuk w sezonie, 1989/90 do 9,0 mln sztuk w 1994/95 i do 22 mln sztuk w 2000 r. W tym czasie zwiększyła się produkcja wszystkich grup roślin, przy czym najbardziej gatunków iglastych, liściastych i bylin (rys.1)

Stwierdzono, że w Polsce uprawia się dwukrotnie więcej roślin iglastych niż liściastych, co jest tendencją odwrotną do obserwowanej w innych krajach Europy, np. w Niemczech czy wielkiej Brytanii, gdzie iglaste stanowią tylko 1/2 - 1/4 produkcji roślin liściastych. W pojemnikowej produkcji roślin największy udział mają szkółki bardzo duże w latach 1989-1995 62-64 % w 2000 r. 58 %, jednocześnie zmalał udział szkółek małych o 2 %. Z tego wynika duży udział w produkcji krajowej szkółek należących do Związku Szkółkarzy Polskich, który zrzesza głównie gospodarstwa duże.

Produkcja krzewów w gruncie wzrosła o ponad 100 % w latach 1989-1995 z ponad 4 mln krzewów do ponad 9 mln, a w ostatnim pięcioleciu zaledwie o 1,5 mln krzewów (rys.2)

Z roślin uprawianych w gruncie największe znaczenie mają róże, których produkcja w szkółkach objętych badaniami początkowo wzrosła z 3,7 mln krzewów do 5,2 mln w połowie lat 90., po czym spadła do 4,3 mln w 2000 r. (rys.2)

Największy udział w uprawach gruntowych roślin ozdobnych mają szkółki duże od 1989 r do 2000 r. Wzrósł z 78,0 do 85%.

Należy zwrócić uwagę na bardzo mały udział drzew alejowych w produkcji zarówno w gruncie jak i w pojemnikach. Jest to szansa przede wszystkim dla większych gospodarstw , gdyż wymaga znacznych powierzchni i specjalistycznych maszyn do sadzenia i wykopywania drzew.

Szkółkarstwo ozdobne przeżywa w naszym kraju okres rozkwitu, co wynika ze wzrostu popytu na tę grupę roślin ozdobnych. Takie tendencje odnotowuje się w większości krajów rozwiniętych. Rozwija się moda na byliny oraz rośliny do ogrodów naturalnych.

Byliny stają się w coraz większym stopniu popularne w Polsce i jak wynika z obserwacji rynku produkcja bylin nie nadąża za popytem. Według danych Związku Szkółkarzy Polskich produkcja bylin stanowiła w 1995 r. Zaledwie 10 % całej ilości szkółkarskiego materiału ozdobnego, co w przeliczeniu na areał daje jeszcze mniejszy udział. Trudno jest ocenić jak duża jest obecnie produkcja bylin w Polsce gdyż szkółkarstwo ozdobne nie jest obiektem zainteresowania GUS. Ogólnie wnioski można wyciągnąć na podstawie informacji zamieszczonych w „spisie szkółek” Związku Szkółkarzy Polskich; na 100 członków, najmniej, bo tylko 22 produkuje byliny. W dalszym ciągu w naszym kraju utrzymuje się popyt na wysokie i niesie iglaki, ale jest on raczej stabilny i nie należy spodziewać się znacznego wzrostu.

Najwięcej producentów, bo w przypadku Związku Szkółkarzy aż 86 % produkuje krzewy liściaste. Tę produkcję należy rozwijać w dalszym ciągu gdyż materiał ten poza odbiorcą indywidualnym jest i będzie poszukiwany przez Instytucje do urządzania terenów zieleni i obsadzania pasów dróg i autostrad.

Rosnący popyt na kwiaty nie oznacza dla producenta czy importera, że znajdzie nabywcę na każdy towar, jaki dostarczy na rynek. Trzeba trafić w upodobania konsumenta a te zmieniają się zależnie od zasobności finansowej, tradycji, mody, warunków mieszkaniowych, wiedzy na temat postępowania z roślinami itp. Bardzo ważne jest, więc systematyczne prowadzenie badań rynku kwiaciarskiego, poznawanie upodobań konsumentów, co do rodzaju roślin ozdobnych, gatunków, kolorów czy form zakupu.

Wielkość i struktura produkcji

Po załamaniu się produkcji kwiaciarskiej w wyniku kryzysu lat 80-tych i przejścia Polski na gospodarkę rynkową, od 1993 roku obserwuje się ponowny jej rozwój. Po 5-cio letniej tendencji spadkowej wzrasta stopniowo powierzchnia upraw pod osłonami. Według szacunków IBRiGŻ oraz własnych wynosiła ona w 1996 roku 740 ha (GUS podaje 596 ha, ale wynika to ze zmiany metody szacowania) w porównaniu do 629 ha w roku 1993 (tab. 1). Równocześnie zmienia się struktura obszarowa gospodarstw. Obserwuje się powstawanie gospodarstw o większej powierzchni pod szkłem, wprowadzających nowoczesne technologie produkcji, co pozwala na uzyskanie wyższych plonów i kwiatów wyższej jakości oraz obniżenie kosztów jednostkowych produkcji, w tym rosnących kosztów ogrzewania. Proces powiększania areału uprawy w pojedynczym gospodarstwie jest i będzie procesem nieuniknionym, co związane jest z szybszym tempem wzrostu cen środków produkcji niż cen kwiatów przy równoczesnym wzroście kosztów utrzymania. Na przykład w 1995 roku dla uzyskania dochodu rolniczego pozwalającego utrzymać rodzinę na przeciętnym krajowym poziomie konieczna była uprawa róż na powierzchni ponad 3-krotnie większej niż w roku 1981. Ten systematyczny wzrost skali produkcji dotyczy wszystkich działów kwiaciarstwa. Musi mu towarzyszyć specjalizacja metod uprawy, wprowadzenie nowoczesnych technologii, wzrost mechanizacji, a pod osłonami także automatyzacji.

Tabela 1. Powierzchnia pod osłonami z produkcją roślin ozdobnych.

Lata

Powierzchnia w ha

Suma osłon

Szklarnie

Folia

1975
1980
1985
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
19961
19962

301
522
715
890
983
807
779
667
629
645
686
596
740

283
446
578
620
603
582
577
467
422
439
466
347
491

14
61
128
250
233
213
191
192
200
201
216
245
245

dane GUS (nieporównywalne z poprzednimi latami-do 1995 r. pow. liczona jesienią, od 1996 r. pow. średnia roczna)
2 szacunki IERiGŻ oraz własne

Pozytywne zmiany zaszły w strukturze asortymentowej upraw pod osłonami. W wyniku rosnącego popytu na rośliny doniczkowe, udział ich w strukturze produkcji zwiększył się według szacunków do koło 30 %.. W pierwszym okresie były to głównie rośliny z importu, ale dziś gro powierzchni zajmuje rodzima produkcja, preferowana przez konsumentów jako lepsza jakościowo. Uprawa roślin doniczkowych, ze względu na rosnący na nie popyt oraz na duże możliwości sterowania cyklami produkcyjnymi powinna być przyszłościowym kierunkiem naszego kwiaciarstwa pod osłonami.

Trzeba zachęcać do tej produkcji, tym bardziej iż napotykają one na rynku mniejszą niż w przypadku kwiatów ciętych, konkurencję roślin z importu. Transport ich samolotami z odległych krajów południowych jest nieopłacalny ze względu na ciężar i objętość. Z kolei kwitnących roślin doniczkowych nie można przewozić na duże odległości samochodami, ponieważ w czasie długiego transportu ich jakość się obniża. W tej dziedzinie nie powinniśmy więc obawiać się konkurencji z Południem. Musimy jednak sprostać konkurencji z Zachodu i aby to osiągnąć trzeba inwestować w szklarnie i podnosić poziom produkcji. Warto zwrócić uwagę na fakt, że A J.P.H.P. (Association of International Horticulturae Producers) przewiduje w najbliższych latach dalszy, o około 50 %, wzrost popytu na kwitnące rośliny doniczkowe.

Nadal znaczącą pozycję w produkcji roślin ozdobnych w Polsce zajmują kwiaty cięte. Podstawowym gatunkiem jest obecnie róża, która wyparła prawie całkowicie z uprawy dominujące w poprzednim dziesięcioleciu goździki. Szacuje się, że powierzchnia uprawy róż pod osłonami osiąga obecnie ponad 130 ha (co stanowi 19 % całej powierzchni zajmowanej przez rośliny ozdobne) . Na drugim miejscu plasuje się uprawa gerbery z areałem około 100 ha. Z obserwacji wynika, że w 1996 roku ponownie wzrosło zainteresowanie produkcją goździków głównie z przeznaczeniem na eksport. Choć dzisiaj importujemy często za pośrednictwem Holendrów goździki z Kenii, Kolumbii i Izraela, to istnieje możliwość odbudowy tej gałęzi produkcji, szczególnie w rejonach przygranicznych z Litwą i Ukrainą.

Bardzo duże znaczenie w Polsce ma produkcja chryzantem wielkokwiatowych oraz doniczkowych na Wszystkich Świętych. Chryzantemy zajmują trzecią pozycję w handlu światowym, głównie dzięki odmianom gałązkowym i sterowanej uprawie przez cały rok. Jak dotychczas taka uprawa z powodu konieczności posiadania urządzeń do zaciemniania i doświetlania jest w Polsce mało popularna i na rynku są głównie kwiaty importowane. Nasi producenci nastawiają się przede wszystkim na chryzantemy wielkokwiatowe cięte i doniczkowe, uprawiane metodą tradycyjną. Uprawiane są w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych często po pomidorach wiosennych. Powierzchnię ich uprawy szacuje się na około 600 ha. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że zainteresowanie na rynku chryzantemami gałązkowymi, powoli ale jednak systematycznie, rośnie. Dotyczy to nie tylko kwiatów ciętych ale również uprawianych jako rośliny doniczkowe na Wszystkich Świętych.

Rośliną, która w bardzo szybkim tempie zdobywa polski rynek jest anturium Powierzchnia ich uprawy w Polsce z roku na rok rośnie, mimo wysokich wymagań cieplnych. Swoją popularność zawdzięcza głównie wyjątkowo długiej trwałości pozbiorczej kwiatów ciętych.

Bardzo trudno jest prognozować dalszy rozwój produkcji kwiatów ciętych w Polsce. W krajach zachodnich naszej strefy klimatycznej w szklarniach wzrasta systematycznie udział roślin doniczkowych i rabatowych w stosunku do kwiatów ciętych. Natomiast uprawy kwiatów ciętych przesuwają się na południe, do krajów cieplejszych. Oczywiście na taki stan rzeczy wpływają niskie koszty produkcji w klimacie ciepłym oraz niskie koszty transportu kwiatów ciętych w porównaniu do roślin doniczkowych Dlatego też przewiduje się dalszy wzrost produkcji kwiatów ciętych w krajach rozwijających się, ponieważ z powodu tych niższych kosztów przepływa tam kapitał zachodni. Wyższe dochody uzyskiwane z produkcji kwiatów niż z tradycyjnych działów produkcji rolnej powodują, że rządy tych krajów dbają o rozwój produkcji kwiaciarskiej.

Konkurencja z Południem będzie niewątpliwie trudna. Ale niekoniecznie musi być przegrana. Konieczne będzie obniżanie kosztów produkcji, poprzez podnoszenie wydajności w przeliczeniu na zatrudnionego pracownika, jednostkę energii i jednostkę powierzchni szklarni. Do podnoszenia jakości produkowanego towaru i produkcji nowości, za które otrzymuje się wyższe ceny polskich producentów nie trzeba już przekonywać. Wszystko to wymaga ciągłego unowocześniania produkcji, podnoszenia wiedzy i dobrej organizacji rynku. Większą szansę na wytrzymanie konkurencji, o czym już wspomniano, mają duże i nowoczesne gospodarstwa. Naszymi atutami w tej konkurencji są niewątpliwie: tańsza niż na Zachodzie siła robocza oraz w porównaniu z Południem bliskość rynków zbytu.

Ważną rolę odgrywają rośliny cebulowe i widoczne jest tu rozszerzenie okresów ich pędzenia. Coraz dłuższy jest czas ich obecności na rynku, co przy braku importu świadczy iż pochodzą z produkcji krajowej. Do najważniejszych roślin, których rozwój produkcji można przewidywać w najbliższych latach w Polsce należą lilie i tulipany. Lilie robią karierę na całym świecie. Także w Polsce należą do pierwszej piątki pod względem wartości produkcji. Aktualnie przewodzą lilie z grupy mieszańców orientalnych, ze względu na urodę i możliwość całorocznej produkcji. Tulipany znajdują się na drugiej pozycji w Holandii, w rankingu roślin ozdobnych uprawianych na kwiat cięty. W Holandii, gdzie produkuje się rocznie 4 mld. cebul, kwiaty cięte są dostępne od września do końca maja. W Polsce tulipany znajdują się w pierwszej dziesiątce i są w sprzedaży od grudnia do końca maja. Powierzchnia zajęta pod uprawę tulipanów od połowy lat osiemdziesiątych systematycznie zmniejszała się z 600 ha w roku 1984 do 250 w roku 1994. Obecnie jednak obserwuje się wyraźną tendencję w kierunku powiększania upraw. Należy jednak zaznaczyć, że reprodukcja cebul tulipanów jest prawie w całej Europie w rękach holenderskich. Jeżeli Polska wejdzie do Unii Europejskiej swobodny przepływ ludzi i kapitału może spowodować iż zaczną powstawać u nas obce gospodarstwa. Holendrzy już obecnie ubiegają się o możliwość osadnictwa w Polsce. Konkurowanie z nimi w produkcji cebul będzie bardzo trudne. Na pewno nie jesteśmy jednak na straconej pozycji. Mamy w kraju wielu bardzo dobrych producentów, którzy produkują bardzo dobrej jakości cebule. Konieczne jest jednak rozszerzenie asortymentu uprawianych odmian, głównie wielobarwnych, pełnych jak i odmian botanicznych o wszechstronnym zastosowaniu do pędzenia na kwiat cięty i do uprawy w doniczkach oraz do obsadzenia rabat (Hetman, 1996). Na pewno będzie wzrastała uprawa tulipanów na kwiat cięty pod osłonami, ze względu na niskie wymagania co do temperatury i krótki okres uprawy.

Rośliny ozdobne to nie tylko kwiaty, ale również drzewa i krzewy ozdobne. W rozszerzeniu produkcji tych ostatnich należy upatrywać ogromnej szansy dla polskiego ogrodnictwa ozdobnego. Bogacenie się społeczeństwa, urbanizacja kraju, moda na zdrowy tryb życia wywołują wzrost popytu na ozdobne drzewa, krzewy, byliny, rośliny rabatowe do ogrodów, ogródków przydomowych, dla terenów zieleni w miastach oraz na balkony, ale również otoczenia biur, banków, urzędów i lokali gastronomicznych. Należy się spodziewać, że rynek na te rośliny będzie się szybko rozwijał, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach Europy Środkowej, ponieważ i w tej dziedzinie mamy duże opóźnienia w porównaniu z Zachodem. Produkcja szkółkarska w Polsce w ostatnich latach rozwija się bardzo dynamicznie i ma duże szanse dalszego rozwoju. Mamy dość korzystne warunki klimatyczne i powinniśmy rozszerzać produkcję eksportową, ponieważ możemy produkować zarówno dla krajów skandynawskich, jak i do krajów Europy Środkowej i Południowej. Mając tańszą niż na zachodzie siłę roboczą powinniśmy specjalizować się w produkcji bardziej pracochłonnej (szczepienie, formowanie koron itp.).

Areał szkółek ozdobnych członków Związku Szkółkarzy Polskich wzrósł z 2000 ha w 1993 r. (Młotkowska B., 1996) do 3000 ha w roku 1995, z czego na róże przypadało 1500 ha na uprawy w kontenerach 1100 ha, a pozostała powierzchnia przeznaczona była na uprawę drzew i krzewów w gruncie oraz byliny. Zdaniem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach prawie taki sam areał i podobną strukturę posiadają gospodarstwa szkółkarskie nie zrzeszone w Związku. Jak wynika z badań popytu na rynku wewnętrznym wzrasta głównie zapotrzebowanie na krzewy liściaste oraz na rośliny rabatowe i balkonowe, których produkcja jest niedostateczna (Młotkowska B., 1996), choć sami członkowie związku sprzedali w 1995 roku około 2 mln. sztuk bylin (tab. 2).

Tabela 2. Wielkość produkcji szkółkarskiego materiału ozdobnego Związku Szkółkarzy Polskich w 1995 roku

Rodzaj produkcji

Wielkość produkcji

mln.szt.

mln.PLN

Krzewy liściaste i iglaste w pojemnikach

5,0

30

Byliny w pojemnikach

2,0

1

Drzewa i krzewy liściaste w gruncie (bez róż)

2,5

55

Róże

8,0

16

Drzewa i krzewy iglaste w gruncie

0,2

0,8

Razem

7,7

52,8

W ostatnich latach obserwuje się szczególnie duży wzrost zainteresowania roślinami rabatowymi wykorzystywanymi w nasadzeniach w parkach miejskich, zieleńcach, ogrodach przydomowych i działkach rekreacyjnych, balkonach, ogrodach, na dachach oraz cmentarzach. Jest to dział produkcji roślin ozdobnych dotychczas chyba niedoceniany, a mający duże szanse dalszego rozwoju w Polsce. Tym bardziej, że taka produkcja z powodzeniem może być prowadzona w tunelach foliowych. Konieczne jest jednak dopracowanie technologii produkcji sadzonek i rozsad różnych gatunków roślin. Większą uwagę należy zwrócić na wprowadzenie nowości i produkcję w kontenerach.

Na uwagę zasługuje również dynamiczny w ostatnich latach rozwój produkcji roślin jednorocznych, dwuletnich i bylin na suche bukiety. Z całą pewnością przez najbliższe lata produkcja ta będzie się rozwijała. W różnych regionach kraju istnieją bardzo dobre warunki dla uprawy tych roślin. Wiele gatunków nadających się do zasuszenia nie ma dużych wymagań glebowych i można je uprawiać na bardzo przeciętnych glebach w płodozmianie rolniczym. Moda na suche bukiety głównie do dekoracji domów i biur itp. nie maleje. Istnieją poważne możliwości eksportu, który już dziś jest bardzo znaczący (tab. 4). Jednak wymagania rynku ciągle wzrastają. Poszukiwane są rośliny bardzo dobrej jakości i trwałe oraz zawsze dobrze sprzedające się nowości. Asortyment roślin na suche bukiety jest bardzo szeroki i stale powiększany, by spełniał życzenia klientów. Nasi producenci są w stanie sprostać tym wymaganiom i szybko przystosowywać się do aktualnych trendów.

Osobnym zagadnieniem w dalszym rozwoju ogrodnictwa ozdobnego jest biotechnologia. Niewątpliwie wiek XXI będzie okresem rozkwitu i znaczenia biotechnologii w całym szeroko pojętym rolnictwie. W ogrodnictwie będzie miała ona coraz większe znaczenie w hodowli nowych odmian odpornych na patogeny, pestycydy i fizyczne czynniki stresowe - niska temperaturę, zasolenie i obecność metali ciężkich w podłożu oraz suszę. W produkcji sadzonek różnych roślin ozdobnych, cebul i bulw kwiatowych biotechnologia już obecnie ma w Polsce ustaloną pozycję. Istnieją w Polsce produkcyjne laboratoria kultur in vitro, które są potentatami na skalę europejską w produkcji sadzonek gerbery i innych roślin ozdobnych i to głównie na eksport. Np. na rynek krajowy produkuje się około 5 mln. sadzonek rocznie, a na rynek zagraniczny wielokrotnie więcej. Należy spodziewać się, że rozmnażanie in vitro roślin ozdobnych w najbliższych latach będzie się nadal rozwijało. Warto zaznaczyć, że eksport materiału rozmnożeniowego jest łatwiejszy niż eksport towarów rolniczych, warzyw i owoców, na które nakładane są kwoty eksportowe.

Eksport i import roślin ozdobnych

Od początku lat 90-tych wzrastają obroty w handlu zagranicznym roślinami ozdobnymi, przy czym dynamika wzrostu importu była niższa niż eksportu. W 1995 roku wartość eksportu przewyższała nawet wartość importu o 1,3 mln. USD (tab. 3 i 4). Niestety w następnym roku import przewyższał wartościowo eksport.

Tabela 3. Wielkość i struktura importu roślin ozdobnych (w ujęciu wartościowym)

Wyszczególnienie

1993

1994

1995

1996

1993

1994

1995

1996

w tys. USD

w %

cebule w stanie uśpienia

4261

2697

5963

5240

18

12

24

17

cebule w stanie wegetacji

260

64

35

144

1

0,3

0,5

0,5

nieukorzenione sadzonki
i zrazy

1471

869

920

1126

6

4

4

4

krzewy róż

531

1102

376

545

2

5

2

2

doniczkowe ozdobne
z kwiatów

2642

3180

2709

3181

11

14

11

10

doniczkowe ozdobne z liści

5265

2393

2772

2997

22

10

11

10

drzewa i krzewy

509

1017

1190

1367

2

4

5

4

sadzonki roślin i rośliny rosnące w pomieszczeniach

983

1517

1218

1819

4

7

5

6

kwiaty cięte i pąki kwiatowe świeże

2515

3336

3657

5750

11

15

15

18

kwiaty cięte i pąki kwiatowe suszone, import. itp.

852

806

127

166

4

3

0,5

0,5

mchy i porosty

189

166

200

212

1

1

1

1

liście, gałązki i inne

1096

1395

1799

1616

5

6

7

5

pozostałe

2974

4558

4134

7107

13

20

17

23

razem

23548

23100

25100

31270

100

100

100

100

W imporcie największe znaczenie mają rośliny doniczkowe i kwiaty cięte oraz cebule w stanie uśpienia (tab.3). Na podkreślenie zasługuje fakt, iż o ile import kwiatów ciętych systematycznie rośnie, głównie róż i złocieni gałązkowych (tab. 5), to obniżył się wyraźnie import roślin doniczkowych wypierany przez produkcję krajową. Obecnie wzrost importu kwiatów ciętych, ze względu na chłonność rynku, nie jest jeszcze zagrożeniem dla krajowej produkcji. W przyszłości jednak, w wyniku liberalizacji wymiany międzynarodowej, należy spodziewać się wzrostu konkurencyjności tanich kwiatów z krajów o cieplejszym klimacie, o czym pisano powyżej.

Tabela 4. Wielkość i struktura eksportu roślin ozdobnych (w ujęciu wartościowym)

Wyszczególnienie

1993

1994

1995

1996

1993

1994

1995

1996

w tys. USD

w %

cebule w stanie uśpienia

799

2070

2541

378

5

10

10

13

cebule w stanie wegetacji

27

69

1122

890

0,2

9,3

4

3

nieukorzenione sadzonki i zrazy

1516

964

1360

1927

10

5

5

7

krzewy róż

3562

6528

6476

6876

23

32

25

24

doniczkowe ozdobne z kwiatów

420

314

185

249

3

2

1

1

doniczkowe ozdobne z liści

153

317

490

763

1

2

2

3

sadzonki roślin i rośliny rosnące w pomieszczeniach

909

1440

3618

2207

5,4

7

14

8

kwiaty cięte i pąki kwiatowe świeże

473

504

553

532

3

2

2

2

kwiaty cięte i pąki kwiatowe suszone, import. itp.

2465

2322

2254

3180

16

11,1

9

11

mchy i porosty

64

122

167

254

0,4

0,6

1

1

liście, gałązki i inne

713

1192

1456

1098

5

6

6

4

pozostałe

4466

4858

6178

7508

29

24

23

26

razem

15567

20700

26400

29202

100

100

100

100

Źródło - Mrówczyński M., 1997

Tabele 5. Wielkość importu podstawowych gatunków kwiatów ciętych do Polski (w mln. szt.)

Lata

Róże

Goździki

Złocienie

Orchidee

1993
1994
1995
1996

15,5
288,8
32,8
42,9

2,4
5,1
4,9
8,9

1,4
3,5
7,8
14,3

2,4
4,5
4,8
3,4

Jeśli chodzi o eksport, to największe znaczenie ma w nim eksport krzewów róż, którego wartość stanowi w ostatnich latach 1/4 wartości całego eksportu roślin ozdobnych (tab. 4). Polska jest obecnie największym w Europie eksporterem krzewów róż (60 % krzewów importowanych przez UE). W roku 1996 sprzedano ich za granicę prawie 15 mln. sztuk. Tym eksportem zarobiliśmy na import wszystkich kwiatów ciętych, eksport krzewów róż wyniósł 6.976 tys. USD, a import kwiatów ciętych 5720 USD (Świetlik, 1997). Wartość tego eksportu wzrosła w roku 1996 w porównaniu do roku 1995. Należy przypuszczać, że ta tendencja będzie utrzymywała się w najbliższych latach. Wartość sprzedaży mogłaby być wyższa gdybyśmy reprodukowali własne odmiany. Istnieją realne szanse rozwoju tej produkcji, ale konieczny staje się rozwój własnej hodowli z nastawieniem na ogrodowe odmiany ekologiczne o wszechstronnym zastosowaniu oraz na odpowiednie dla nich podkładki. Nie bardzo realny jest dalszy rozwój produkcji krzewów róż w oparciu o licencjonowane odmiany zagraniczne. Najbardziej towarowe odmiany pochodzące z najlepszych warsztatów hodowlanych obarczone są bardzo wysokimi opłatami licencyjnymi, które w przypadku niektórych odmian dorównują cenie oferowanej przez zachodnich odbiorców (Wybicki, 1997).

Znaczące miejsce w naszym eksporcie, ze stałą tendencja rosnącą, odgrywają również cebule w stanie uśpienia oraz suszone i impregnowane kwiaty cięte. Niewielki jest natomiast eksport żywych kwiatów ciętych oraz roślin doniczkowych, choć ten ostatni wykazuje wyraźny wzrost. I tu może być szansa wygrania, ze względu na mniejsze koszty transportu, konkurencji na rynkach wschodnich z przodującymi w produkcji roślin doniczkowych Belgami. Holendrami i Duńczykami.

Rynek zbytu na rośliny ozdobne

W Polsce ze względu na relatywnie niski poziom zamożności, w porównaniu z rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej, zakupy roślin ozdobnych są niewielkie. Za roczne wydatki na kwiaty Polak kupuje np. 10 róż, podczas gdy Holender 120, a Anglik 30 (tab. 6). Również materiał szkółkarski kupowany jest w pojedynczych sztukach i najchętniej mały o niskiej cenie. Potencjalnie jesteśmy jednak dużym rynkiem zbytu. W miarę wzrostu dochodów popyt na rośliny ozdobne będzie wzrastał. Ponad 80 % konsumentów badanych w Warszawie i Lublinie w 1995 i 1996 roku wyraziło chęć zwiększenia zakupu kwiatów w warunkach korzystniejszych relacji dochodowo-cenowych. Nie bez znaczenia jest również olbrzymie zamiłowanie Polaków do kwiatów. Prawie 60 % konsumentów, niezależnie od poziomu dochodów, wieku, płci czy wykształcenia kupuje rośliny ozdobne, bo je po prostu lubi Należałoby wykorzystać tę cechę naszego konsumenta i pobudzić jego zakupy poprzez rozszerzenie tańszych sposobów dystrybucji (np. proste bukiety w handlu ulicznym, w sklepach ogólnospożywczych czy supermarketach.

Tabela 6. Szacunkowa wysokość wydatków na rośliny ozdobne w przeliczeniu na sztuki róż, goździków i gerber w wybranych krajach europejskich w 1994 roku.

Kraj

Ilość sztuk

Róże

Goździki

Gerbery

Holandia
Dania
Szwecja
Francja
Wielka Brytania
Polska

20
110
100
980
30
10

218
180
122
140
60
23

190
130
95
100
49
14

Źródło: Jabłońska L., 1997

Biorąc pod uwagę nasze położenie geograficzne, z punktu widzenia liczby konsumentów, również jako dobry może być oceniany potencjalny rynek zagraniczny. Koło zakreślone z Warszawy o promieniu 800 km pokrywa powierzchnię z liczba ludności sięgająca ponad 160 mln. i obejmuje m.in. Niemcy, Austrię, Węgry, Białoruś, Litwę, połowę Estonii i część Ukrainy aż po Kijów. Na szczególną uwagę zasługują kraje położone na wschód od naszych granic. Generalnie są to jeszcze kraje biedne, ale już dziś znajdują się tam grupy społeczne o wysokich dochodach, przeznaczając je na zakupy nie tylko dóbr luksusowych, ale również i na rośliny ozdobne. Potwierdza to rosnący eksport roślin ozdobnych do tych krajów z Holandii. Na przykład w 1995 roku holenderski eksport kwiatów ciętych do Rosji wzrósł o 4,3 tys. ton w porównaniu do 2,6 tys. w roku 1994 i przewyższył poziom eksportu do Polski (Tuinbouw statistick). Niewielki jest natomiast jeszcze eksport roślin doniczkowych (choć zwiększył się w tych dwóch latach 4-krotnie) i tu Polska powinna wykorzystać swój atut bliskiego położenia i uprzywilejowanej pozycji jeśli chodzi o koszty transportu.

Organizacja rynku zbytu

Ujemną strona polskiego kwiaciarstwa jest brak organizacji rynku zbytu. Na rynku wewnętrznym, głównym miejscem sprzedaży kwiatów są targowiska nie dysponujące żadnymi udogodnieniami gwarantującymi zachowanie świeżości i jakości kwiatów. Jak wynika z obserwacji i rozmów, wysoka już obecnie jakość kwiatów uzyskiwana w procesie produkcyjnym, obniżana jest w znacznym stopniu w czasie drogi od producenta do konsumenta. W przyszłości problem ten rozwiążą powstające na terenie kraju zorganizowane rynki hurtowe. Jak na razie, od 5 lat funkcjonuje tylko jeden z nich, a mianowicie Wielkopolska Giełda Rolno-Ogrodnicza w Poznaniu posiadająca klimatyzowane hale do sprzedaży kwiatów i chłodnie do ich przechowywania.

Problem jakości kwiatów krajowych łączy się również z brakiem kondycjonowania kwiatów w gospodarstwie przed dostarczeniem na rynek. W warunkach rosnącej konkurencji przedłużanie życia roślin przez kondycjonowanie, a następnie przez przechowywanie ich w odpowiednich warunkach jest koniecznością. To zadanie stoi przed naszymi producentami. O ile, ze względu na konieczność posiadania kapitału na niezbędne inwestycje, jest to zadanie trudne do wykonania w najbliższym czasie, to znacznie łatwiejsze jest łączenie się producentów w organizacje wspólnie prowadzące działalność marketingową. Jest to warunek stawienia czoła konkurencji importu na rynku wewnętrznym, a przede wszystkim warunek zdobycia rynków zagranicznych. Odbiorcy zagraniczni potrzebują jednorazowych dużych partii towaru o wyrównanej jakości, co przy naszej rozproszonej produkcji jest niemożliwe do zrealizowania. Dotyczy to w równym stopniu materiału szkółkarskiego, cebul kwiatowych, kwiatów ciętych i roślin doniczkowych. Niezbędne jest również stworzenie systemu informacji rynkowej, gdyż dziś nie wiemy nawet czego, ile i gdzie produkujemy oraz jakie i gdzie mamy możliwości zbytu.

W Polsce istnieją realne szanse na poważny rozwój produkcji roślin ozdobnych zarówno pod osłonami jak i w gruncie. Konieczne są jednak daleko idące zmiany, zarówno w sferze produkcji odnoszące się do mechanizacji, automatyzacji, specjalizacji metod uprawy, jak również i w sferze rynku. Kwiaciarstwo należy do najbardziej intensywnych i opłacalnych kierunków produkcji, o dużych możliwościach eksportowych. Chociaż ogólna powierzchnia uprawna w naszym kraju nie jest mała, to znaczne rozdrobnienie gospodarstw nie pozwala na osiągnięcie godziwej opłacalności z upraw rolniczych, a nawet warzyw. Produkcja roślin ozdobnych, może stanowić źródło dochodu dla mniejszych gospodarstw rolnych, którym trudno utrzymać się z tradycyjnej produkcji rolniczej. Ze względu na dużą liczbę uprawianych roślin, jak i szeroki profil produkcji, zarówno pod osłonami jak i gruntowej (drzewa i krzewy ozdobne, kwiaty ogrodowe, rośliny cebulowe, uprawy na suche bukiety, plantacje nasienne i inne) łatwiej będzie znaleźć obszary, które będą konkurencyjne. Dlatego też z całą stanowczością należy podkreślić, że trzeba popierać uprawę roślin ozdobnych, zarówno w gruncie, jak i w wymagającą niewielkiego inwestowania uprawę w tunelach foliowych. Zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej, ważne jest to, co przynosi dochody obywatelom i zwiększa ich świadczenia podatkowe wobec państwa. Już jeden hektar szkółki róż może zapewnić godziwe zyski i powiększa grono ludzi zamożnych, podczas gdy w produkcji roślin rolniczych trzeba je zebrać z kilkudziesięciu hektarów. Czy można więc zaliczać róże do roślin mało ważnych gospodarczo i odcinać się od obowiązku rozważania strategii rozwoju produkcji roślin ozdobnych w Polsce?. Od wielu lat i do chwili obecnej kwiaciarstwo jest w Polsce największym stymulatorem postępu w szeroko rozumianej technologii produkcji rolniczej - wymaga od producenta ciągłego poszerzania wiedzy z zakresu unowocześniania produkcji wprowadzania nowości, zachowania pro rynkowego. Kwiaciarstwo nie jest jednak niczym luksusowym. Dla gospodarzy kraju powinno być po prostu jedną z dochodowych gałęzi rolnictwa i zasługiwać na stosowne do swoich możliwości zainteresowanie. Kwiaty mają znacznie większe potencjalne możliwości eksportowe niż inne produkty rolnicze bo ciągle nie istnieją regulacje dotyczące kwot importowych

Poważnym mankamentem w dalszym rozwoju produkcji roślin ozdobnych w Polsce jest brak własnych odmian. Hodowla odmian jest działalnością kosztowną i jest dofinansowana prawie wszędzie przez agendy państwowe, będące częścią strategii rolniczej państwa. Aby prowadzić własną politykę rozwoju tego ważnego działu szeroko rozumianej produkcji rolniczej, trzeba mieć także własne odmiany, dobrze przystosowane do warunków klimatycznych, spełniających kryteria odmian nowoczesnych w aspekcie urody, plenności i nie skażania środowiska. Poważnym błędem było podjęcie decyzji o zaprzestaniu finansowania hodowli roślin ozdobnych. Nie można zaprzestać finansowego wspierania hodowli roślin ozdobnych, należy natomiast zmienić zasady finansowania i popierać rozpoczęcie bądź kontynuowanie programów hodowli kwiatów ważnych gospodarczo. Hodowlą gatunków, które Ministerstwo Rolnictwa uzna za najważniejsze należy zamawiać i finansować w formie grantów.

Że kwiaciarstwo może być dochodowym działem rolnictwa zrozumiano już dawno, nie tylko w Holandii, ale i w krajach trzeciego świata Wyższe dochody uzyskiwane z produkcji kwiatów niż z tradycyjnych działów produkcji rolniczej powodują, że rządy tych krajów dbają o rozwój ich produkcji. Agencje międzynarodowe wspomagające kraje trzeciego świata np. Bank Światowy czy USAJD (Amerykański Program Pomocy Krajom Rozwijającym się) wspomagają finansowo rozwój produkcji mało przetworzonej jak np. połów ryb i skorupiaków, produkcję warzyw i właśnie kwiatów. Nie wspomagają natomiast rozwoju przetwórstwa, bo na nim same chcą zarobić. Takie państwa jak np. Kolumbia, Maroko, Zimbabwe czy Meksyk skorzystały z tych źródeł pożyczki na rozwój produkcji kwiaciarskiej i kształcenie producentów. Inne kraje ubiegają się o tę pomoc.

Dla wielu polskich ogrodników chcących inwestować w rozwój własnych gospodarstw barierą bardzo trudną do pokonania jest wysoka stopa inflacji uniemożliwiająca korzystanie z kredytów niezbędnych dla przekształcenia gospodarstw w nowoczesne i odpowiednio duże zakłady produkcyjne. Ogromną szansę poprawienia tej sytuacji stwarza obecnie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która spłaca znaczną cześć odsetek od kredytów zaciągniętych w bankach na rozwój gospodarstw ogrodniczych ale tylko tych, które zajmują się produkcją owoców i warzyw. Dla rozwoju produkcji roślin ozdobnych nie przewiduje się niestety takiej pomocy. Brak zrozumienia znaczenia tej produkcji w gospodarce narodowej należy uznać jako nieporozumienie.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że na Zachodzie funkcjonują zarówno bardzo duże gospodarstwa ogrodnicze jak i mniejsze. Duże gospodarstwa są bardzo dobrze wyposażone, sprzedają hurtowo i zadawalają się małym zyskiem jednostkowym. Gospodarstwa mniejsze często łączą produkcję roślin ozdobnych ze sprzedażą detaliczną lub usługami (wyrób kompozycji, dekorowanie pomieszczeń, zakładanie ogrodów, pielęgnacja grobów itp.). Niektóre z nich specjalizują się w produkcji roślin dla hobbystów (storczyki botaniczne, rośliny wodne, sukulenty, rośliny owadożerne itp.). Inne zmieniają często profil produkcji aby szybciej dostosować się do wymagań rynku np. produkując nowości lub rośliny wysokiej jakości, za które uzyskuje się wyższe ceny. Można przypuszczać, że również u nas zarówno wielkotowarowe nowoczesne gospodarstwa jak i mniejsze, ale bardziej wyspecjalizowane lub bardziej elastyczne w stosunku do wymagań rynku mają szansę skutecznie konkurować z zagranicą. Jednakże zarówno jedne, jak i drugie muszą się szybko powiększać i unowocześniać.

W dalszym rozwoju produkcji roślin ozdobnych w Polsce bardzo potrzebne są organizacje producentów, aby promować polskie kwiaty, organizować eksport, finansować potrzebne badania, współuczestniczyć w dobrej organizacji rynku, czy też dbać o korzystne rozwiązania legislacyjne Dobrym przykładem są tutaj takie organizacje jak: Stowarzyszenie Producentów Ozdobnych Roślin Cebulowych, Grupa Producentów Sadzonek Chryzantem, Klub Producentów Anturium, Stowarzyszenie Kwiaciarzy Polskich. Polscy ogrodnicy u progu XXI wieku mniej energii powinni zużywać na konkurencję między sobą, a zdecydowanie łączyć się w celu sprostania konkurencji z zagranicą.

Na zakończenie warto zwrócić uwagę, że nie można dziś myśleć o rozwoju produkcji roślin ozdobnych bez współpracy z nauką. Przed polską nauką kwiaciarską stoją poważne zadania związane z wypracowaniem nowych kierunków i metod efektywnej uprawy roślin ozdobnych w nowych warunkach ekonomicznych. Jej rola powinna być doceniana zarówno przez producentów, jak i decydentów na szczeblu podstawowym.

W Polsce popyt na kwiaty cięte jest niewielki. Polak kupuje jedynie około 10 róż lub 25 goździków rocznie, podczas gdy Holender - odpowiednio 120 i 218 sztuk, Szwed 100 i 122 sztuk a Anglik 30 - 60 sztuk. Ze względu na niski poziom zamożności znaczna część polskiego społeczeństwa w ogóle nie kupuje kwiatów. Dotyczy to przede wszystkim mieszkańców wsi, ale również w miastach odsetek osób nie kupujących kwiatów szacowany jest na około 50 %. Zainteresowanie kwiatami dość szybko wzrasta u osób o wyższych dochodach, np. osoby mieszkające w mieście i kupujące kwiaty wydają na nie przeciętnie w roku sumę równa wartości 36 róż.

O wzroście popytu na kwiaty świadczy coraz większy import. W 1997 r. Sprowadzono do kraju 60,9 mln róż, 27,3 mln złocieni gałązkowych, 16,7 mln goździków, podczas gdy w 1993 r. - odpowiednio 15,5 mln, 1,4 mln i 2,4 mln. W 1998 r. Import był jeszcze większy. Import samych złocieni gałązkowych do września wynosił 28,5 mln sztuk.

W Polsce jak i w innych krajach największym popytem cieszą się kwiaty cięte. Badania wykazały, że aż 60 % konsumentów w Polsce nabywa je tylko i wyłącznie dla innej osoby - czy to w formie prezentu, podziękowania czy też wyrażenia szacunku.

Popyt na rośliny doniczkowe w naszym kraju jest znacznie niższy, choć w ostatnich latach obserwuje się wyraźny jego wzrost. Wśród osób, które w ogóle kupują rośliny ozdobne jedynie 10-20 % nie kupiło w ciągu roku ani jednej doniczki z kwiatem, podczas gdy 5-6 lat temu takich osób było 70 %. W przybliżeniu możemy szacować, iż jeden mieszkaniec miast kupuje obecnie 1 kwiat doniczkowy w roku. Polacy kupują więcej roślin doniczkowych ozdobnych z liści niż z kwiatów gdyż charakteryzują się one trwała wartością zdobniczą. Kupowane są w celu upiększania własnego mieszkania. Polacy kupują najczęściej fiołki afrykańskie, azalie, juki, draceny, cyklameny, kalanchoe, bluszcze. Dużą popularnością w okresie wiosennym cieszą się także kwiaty cebulowe (hiacynty, krokusy, tulipany) oraz begonie i prymule.

W rankingu popularności wśród kwiatów ciętych pierwsze miejsce zajmuje na naszym rynku róża. W Polsce popularna stała się na początku lat 90 i do dziś nie maleje jej popularność. Róża stanowi od kilku lat około 1/4 całego zapotrzebowania na kwiat cięty. Nie należy jednak zachęcać naszych producentów do uprawy róż. W sytuacji coraz szerszego otwierania granic polska produkcja przegra z pewnością z tańszymi różami z krajów ciepłych jak Hiszpania czy Włochy.

Na drugim miejscu znajduje się gerbera stanowiąc 13 % zapotrzebowania na rynku. Istnieje dość duże zróżnicowanie popularności między różnymi rejonami kraju; np. gerbera jest chętniej kupowana w Krakowie i Poznaniu niż w Warszawie.

Podobnym zainteresowaniem jak gerbera cieszy się frezja.

Ważnym kwiatem na naszym rynku są storczyki i anturium. Są to kwiaty relatywnie drogie ale jako bardzo eleganckie nabywane są przy wielu okazjach dla podkreślenia szacunku dla drugiej osoby, wagi danego wydarzenia czy też wdzięczności.

Bardzo obniżył się w naszym kraju popyt na goździki które obecnie kupowane są głównie przez osoby starsze.

Przy zakupach kwiatów konsumenci przywiązują bardzo dużą wagę do koloru. Jedynie 5 % kupujących nie zwraca uwagi na kolor a dla 30 % jest on podstawą wyboru nabywanej rośliny. Na naszym rynku kwiaciarskim nieodmiennie od lat najpopularniejszym kolorem jest czerwony. Na drugim miejscu jest różowy a następnie żółty i biały.

Dla producentów ważną informacją jest jakie formy zakupu preferują konsumenci. Z jednej strony pozwala to oszacować wielkość popytu a z drugiej wskazuje, jakie jest pod względem wielkości i asortymentu zapotrzebowanie na roślinne dodatki do wiązanek i bukietów. W naszym kraju od wielu lat kupowane są pojedyncze kwiaty z przybraniem lub bez oraz proste bukiety jednogatunkowe, co związane jest w głównej mierze z niskimi dochodami naszego społeczeństwa. Do najpopularniejszych należą: gałązki asparagusa, liście anturium i kalli, gałązki gipsówki i paproci. Niewielkie jest natomiast zainteresowanie dodatkami roślinnymi suszonymi i impregnowanymi. Szacuje się iż zapotrzebowanie na nie stanowi nie więcej niż 8 % całego zapotrzebowania na dodatki do kwiatów ciętych.

Przewiduje się że popyt na rośliny ozdobne będzie się zwiększał ze wzrostem zamożności społeczeństwa, wzrostem zainteresowania spędzaniem wolnego czasu na świeżym powietrzu , uprawianiem sportów i dbałością o zdrowie. Wzrost popytu na rośliny sadzone w gruncie obserwuje się już od kilku lat ale ogrodnicy wciąż się skarżą że łatwiej rośliny wyprodukować niż sprzedać. Mimo to marketingowi roślin ozdobnych nie poświęca się u nas większej uwagi. Promocja roślin ozdobnych jest słaba.

Rynek tworzą sprzedający i nabywcy. Dla producenta roślin ozdobnych nabywcami mogą być hurtownie, supermarkety, małe kwiaciarnie i indywidualni klienci. Potencjalnymi klientami są duże sklepy ogrodnicze, firmy zajmujące się zakładaniem ogrodów, supermarkety, małe kwiaciarnie, indywidualni odbiorcy. Każdy z nich ma specyficzne wymagania.

Oczekiwanie przez klienta bogatej oferty zmusza ogrodnika do uprawy dużego asortymentu roślin co nie jest dla niego wygodne. Lepsza jest specjalizacja w uprawie kilku gatunków. Wówczas trzeba raczej szukać zbytu w dużym centrum ogrodniczym lub prowadzić własny sklep uzupełniając asortyment w innych firmach.

Badania preferencji rynku są w Polsce rzadko prowadzone i najczęściej odnoszą się do interesujących nas produktów i rodzimego rynku.

NIEKTÓRE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PREFERENCJE NABYWCÓW RÓŻNYCH GATUNKÓW KWIATÓW CIĘTYCH W POLSCE (w %*): * procenty "otwarte", tzn. że ich suma nie musi się równać 100% (niektórzy respondenci wskazywali na więcej niż jeden gatunek)

0x01 graphic

Dość wyraźnie zaznaczają się różnice w upodobaniach poszczególnych grup wiekowych nabywców. Osoby młodsze preferują lilie oraz anturium, natomiast w mniejszym stopniu zainteresowane są frezjami, gerberami czy goździkami. Podobnie przedstawia się zależność zakupów od średnich miesięcznych budżetów domowych — grupa osób o wyższych dochodach kupuje trzy ostatnie z wymienionych powyżej gatunków dwukrotnie rzadziej niż ankietowani mniej zarabiający.
W przypadku zakupu wiązanek Polacy najchętniej wybierają składające się z nieparzystej liczby kwiatów. Zazwyczaj kupują trzy, a rzadziej pięć sztuk roślin z tak zwanym przybraniem. Pojedyncze kwiaty cieszą się podobną popularnością, jak bukiety, w których skład wchodzi więcej niż pięć sztuk kwiatów ciętych. Klienci kwiaciarni wolą bukiety mieszane od jednogatunkowych (ta tendencja jest wyraźniejsza w miastach mniejszych niż Kraków).
Bardziej skomplikowana jest sprawa barwy. Tutaj czynnikiem decydującym o wyborze w największym stopniu jest przeznaczenie kwiatów (imieniny, ślub, pogrzeb, itp.). Interesujące jest, że stosunkowo liczna grupa ankietowanych uzależnia wybór konkretnej barwy od gatunku roślin (na przykład, jeśli róża, to najczęściej czerwona), natomiast niewielu uważa tę cechę za nieistotną podczas podejmowania decyzji o zakupie.

Ceny kwiatów.

17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Alstroemeria | Pęczek 20 szt. | 20,00 Zł | 40,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Anturium | Pęczek 10 szt. | 45,00 Zł | 70,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Anturium | Pęczek 12 szt. | 48,00 Zł | 84,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Anturium | Pęczek 16 szt. | 56,00 Zł | 72,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Anturium | Pęczek 5 szt. | 15,00 Zł | 60,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Aralia | Pęczek 10 szt. | 7,00 Zł | 17,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Asparagus plumosus | Pęczek 50 szt. | 5,00 Zł | 60,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Asparagus Sprengeri | Pęczek 50 szt. | 30,00 Zł | 50,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Aspidistra | Pęczek 10 szt. | 9,00 Zł | 12,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Bear Grass | Pęczek 50 szt. | 5,00 Zł | 6,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Chryzantema | Pęczek 5 szt. | 6,50 Zł | 7,50 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Cocos | Pęczek 10 szt. | 8,00 Zł | 10,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Curcuma | 1 szt. | 8,00 Zł | 10,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Eukalyptus | Pęczek 10 szt. | 9,00 Zł | 13,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Frezja | Pęczek 50 szt. | 10,00 Zł | 50,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Galax | Pęczek 15 szt. | 5,00 Zł | 6,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Gerbera | Pęczek 25 szt. | 20,00 Zł | 35,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Gladiola | Pęczek 20 szt. | 80,00 Zł | 100,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Glorioza cięta | Pęczek 20 szt. | 30,00 Zł | 35,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Glorioza gałązkowa | 10 szt. | 40,00 Zł | 50,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Goździk gałązkowy | Pęczek 10 szt. | 10,00 Zł | 14,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Goździk gałązkowy | Pęczek 25 szt | 25,00 Zł | 32,50 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Goździk | Pęczek 20 szt. | 20,00 Zł | 24,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Goździk | Pęczek 20 szt. | 20,00 Zł | 24,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Gypsophila | Pęczek 1 kg | 40,00 Zł | 55,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Irys | Pęczek 20 szt. | 20,00 Zł | 24,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Irys | Pęczek 20 szt. | 20,00 Zł | 28,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Kalla | Pęczek 10 szt. | 10,00 Zł | 30,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Leader Leaf | Pęczek 25 szt. | 7,00 Zł | 12,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Liatris | Pęczek 10 szt. | 15,00 Zł | 20,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Lilia biała 2 | Pęczek 10 szt. | 40,00 Zł | 45,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Lilia biała 3 | Pęczek 10 szt. | 45,00 Zł | 55,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Lilia biała 4 | Pęczek 10 szt. | 55,00 Zł | 65,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Lilia kolorowa 2 | Pęczek 10 szt. | 40,00 Zł | 45,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Lilia kolorowa 3 | Pęczek 10 szt. | 45,00 Zł | 55,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Lilia kolorowa 4 | Pęczek 10 szt. | 55,00 Zł | 65,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Lisianthus | Pęczek 10 , | 30,00 Zł | 45,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Moluccella | Pęczek 10 szt. | 20,00 Zł | 20,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Palma | Pęczek 10 szt. | 8,00 Zł | 10,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Pittosporum | Pęczek 10 szt. | 10,00 Zł | 12,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Protea | Pęczek 1 szt | 9,00 Zł | 15,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Ruscus | Pęczek 10 szt. | 6,00 Zł | 12,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Salal | Pęczek 10 szt. | 10,00 Zł | 14,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Słonecznik | Pęczek 10 szt. | 30,00 Zł | 35,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Storczyk Cymbidium | Karton 4 szt. | 140,00 Zł | 148,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Storczyk Cymbidium | Karton 6 szt. | 168,00 Zł | 180,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Storczyk Cymbidium | Karton 9 szt. | 162,00 Zł | 180,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Storczyk Cymbidium | Karton 10 szt. | 140,00 Zł | 150,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Storczyk Dendrobium | Pęczek 10 szt. | 35,00 Zł | 45,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Storczyk | Pęczek 1 szt. | 5,00 Zł | 12,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Strelicja | Pęczek 5 szt. | 60,00 Zł | 60,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Strelicja | Pęczek 5 szt. | 35,00 Zł | 75,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Tulipan | Pęczek 25 | 15,00 Zł | 25,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty z importu | Zantendeschia | Pęczek 10 szt. | 65,00 Zł | 70,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Kwiaty krajowe | Zantendeschia | Pęczek 10 szt. | 40,00 Zł | 70,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Black Baccara | 90 cm Pęczek 20 | 56,00 Zł | 64,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Calibra | 50 cm Pęczek 20 | 15,00 Zł | 20,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Calibra | 30 cm Pęczek 20 | 9,00 Zł | 12,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Candid Prophyta | 60 cm Pęczek 20 | 30,00 Zł | 36,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Candid Prophyta | 40 cm Pęczek 20 | 30,00 Zł | 34,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Capuccino | 60 cm Pęczek 20 | 30,00 Zł | 36,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Capuccino | 40 cm Pęczek 20 | 20,00 Zł | 24,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Chico | 70 cm Pęczek 20 szt | 28,00 Zł | 35,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Chico | 40 cm Pęczek 20 | 16,00 Zł | 20,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Colinda | 50 cm Pęczek 20 | 20,00 Zł | 25,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Colinda | 80 cm Pęczek 20 | 32,00 Zł | 40,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Escada | 80 cm Pęczek 20 | 40,00 Zł | 48,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Escimo | 50 cm Pęczek 20 | 25,00 Zł | 30,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Escimo | 70 cm Pęczek 20 | 35,00 Zł | 42,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Euro Red | 70 cm Pęczek 20 | 42,00 Zł | 42,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | First Red | 70 cm Pęczek 20 | 35,00 Zł | 42,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Frisco | 70 cm Pęczek 20 | 35,00 Zł | 42,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | G.Prix | 90 cm Pęczek 20 | 76,00 Zł | 84,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Isis | 60 cm Pęczek 20 | 36,00 Zł | 42,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Isis | 60 cm Pęczek 20 | 36,00 Zł | 36,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Leandra | 80 cm Pęczek 20 | 56,00 Zł | 64,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Noblesse | 80 cm Pęczek 20 | 40,00 Zł | 48,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Opium | 70 cm Pęczek 20 | 42,00 Zł | 49,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Prophyta Cream | 40 cm Pęczek 20 | 30,00 Zł | 36,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Red Berlin | 70 cm Pęczek 20 | 42,00 Zł | 49,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Red Berlin | 80 cm Pęczek 20 | 50,00 Zł | 60,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Red Berlin | 90 cm Pęczek 20 | 60,00 Zł | 70,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Red Berlin | 70 cm Pęczek 20 | 40,00 Zł | 48,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Red Champ | 60 cm Pęczek 20 | 30,00 Zł | 36,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Red Champ | 40 cm Pęczek 20 | 20,00 Zł | 24,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Rodeo | 30 cm Pęczek 20 | 12,00 Zł | 15,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Rodeo | 70 cm Pęczek 20 | 28,00 Zł | 35,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Sacha | 60 cm Pęczek 20 | 24,00 Zł | 30,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Sacha | 80 cm Pęczek 20 | 32,00 Zł | 40,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Sacha | 40 cm Pęczek 20 | 26,00 Zł | 26,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Sphinx | 60 cm Pęczek 20 | 44,00 Zł | 54,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Sunbeam | 70 cm Pęczek 20 | 42,00 Zł | 49,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże z importu | Sunbeam | 70 cm Pęczek 20 | 40,00 Zł | 40,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Surprice | 50 cm Pęczek 20 | 30,00 Zł | 35,00 Zł |

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

| 17-05-2002 | Róże krajowe | Surprice | 70 cm Pęczek 20 | 42,00 Zł | 49,00 Zł |

Literatura.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
funkce administracji i czynniki ja ksztaltujace
Produkcja roślin ozdobnych w Polsce
Temat – Zabiegi w produkcji roślin ozdobnych
Piotr Kociszewski Zmiany liczby ludności w Polsce i czynniki ją kształtujące
Czynniki kształtujące produktywność roślin, niezbędnik rolnika 2 lepszy, ogólna uprawa
Czynniki kształtujące produktywność roślin, niezbędnik rolnika 2 lepszy, ogólna uprawa
44 Główne czynniki produkcji roślinnej
czynniki, Technikum rolnicze, Produkcja roślinna
cebulowe-tulipan, Ogrodnictwo - Kształtowanie Terenów Zieleni, Rośliny ozdobne
07 Stosowanie roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu
13 Uprawa roślin ozdobnych w gruncie
Doniczkowe zestawy, Ogrodnictwo UP Lbn, ROŚLINY OZDOBNE, ozdobne 5 semestr, Doniczkowe
02 Charakteryzowanie produkcji roślinnej i zwierzęcejid 3593
ozdobne kol 1, STUDIA, Rośliny ozdobne
Gerbera nakolosanotatki 13-01-2014, OGRODNICTWO UP LUBLIN, ROŚLINY OZDOBNE, ozdobne II semestr

więcej podobnych podstron