FARMAKOLOGIA DERMATOLOGICZNA
OGÓLNA |
MIEJSCOWA |
|
|
LEKI MIEJSCOWE W DERMATOLOGII
Przenikanie leku przez skórę zależy od:
|
Wchłanianie leku z powierzchni skóry zależy od:
|
|
|
przy środkach zewnętrznych istnieje ryzyko wystąpienia objawów ogólnoustrojowych
przy grubym naskórku konieczne jest złuszczanie przed zastosowaniem leku zewnętrznego, w innym przypadku penetracja byłaby zbyt słaba, by uzyskać właściwy efekt terapeutyczny
leki dermatologiczne stosowane zewnętrznie to głównie substancje lipidowe, które wchłaniają się łatwiej w miejscach, gdzie występuje duża liczba gruczołów łojowych
substancje lipidowe mogą wnikać też do samych gruczołów, długo w nich pozostawać i wywoływać działania niepożądane
POSTACIE LEKÓW STOSOWANYCH ZEWNĘTRZNIE
1. płynne
a. roztwory solutio
wodne
olejowe = oliwki
alkoholowe = spirytusowe, nalewki
alkohole: etylowy - jako rozpuszczalnik w formie nalewki (=tinktury), propyl, butyl, glicerol
b. emulsje emulsio
zawierają 2 fazy płynne: wodę i olej
c. zawiesiny suspensio
zawierają fazę płynną i stałą (puder płynny)
np. puder płynny z zawartością talku, tlenku cynku, mentolu, alkoholu i wody - łatwy do naniesienia na zmiany chorobowe
przykładem pudru płynnego jest papka Kummerfelda - leczenie trądziku pospolitego, różowatego
2. stałe
puder = zasypka pulvis
3. półstałe
a. pasty twarde > 50% substancji stałej
np. pasta cynkowa (pasta półtwarda)
b. pasty miękkie 25-50% substancji stałej (która nie rozpuszcza się)
łatwiejsze do rozprowadzenia niż pasty twarde
łatwiej przemieszczają się także na skórę niezmienioną chorobowo, mogą powodować macerację naskórka np. w fałdach skórnych
c. maści
epidermalne - parafinowa
maści działające na naskórek
połączenie parafiny płynnej i stałej (na gorąco)
osłona skóry zmienionej chorobowo, aby uniemożliwić wyparowanie wody z jej powierzchni oraz zabezpieczyć ją przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych
przykłady: maści p/grzybicze z klotrimazolem, maści antyseptyczne z chlorheksydyną, maści p/bakteryjne z antybiotykami, maści keratolityczne z kwasem salicylowym
endodermalne - kamforowa
maści przenikające do skóry właściwej
ułatwiają wprowadzanie substancji czynnej poprzez naskórek do skóry właściwej
kamfora znieczulając rozszerza naczynia skórne - zwiększa działanie cytokin
przykłady: maści sterydowe, np. z hydrokortyzonem, flumetazonem
diadermalne
maści działające na warstwy położone bezpośrednio pod skórą, np. mięśnie - działanie ogólne
działanie na powierzchni naskórka zrogowaciałego i żywego
przykłady: maści p/bólowe i p/zapalne zawierające: ibuprofen, diklofenak, indometacynę, naproksen i inne NLPZ
d. kremy (W/O, O/W)
e. plastry emplastrum
np. wiskozowe, z obojętnych struktur (poliwinyl, silikon) - nie powodujące odparzeń
f. kleiny
stara forma - terapia uciskowa
na nadmierne przepełnienie naczyń żylnych, na obrzęki
np. kleina Unny (Melanina zinci oxydati)
g. lakiery vernices
podłoża płynne, zasychaja na powierzchni skóry w postaci niewielkich, przylegających błon
na ściśle określone miejsca chorobowe, ograniczone (np. w leczeniu łuszczycy, modzeli, odcisków)
lakier do rozmiękczania zmian hiperkeratotycznych, np. brodawek stóp, rąk
lakiery wykazują działanie głębokie
np. Collodium elasticum
h. mydła sapo viridis
mydło lecznicze, silnie alkaliczne
lepiej usuwa olejowe podłoża (np. ze skóry owłosionej głowy)
PODŁOŻA MAŚCI:
większość zewnętrznie stosowanych substancji leczniczych jest zawarta w podłożach bezpośrednio aplikowanych na powierzchnię skóry
zastosowane podłoże może wpływać na wchłanianie leku i zapewniać pożądaną skuteczność terapeutyczną, np. podłoże maściowe wywiera silniejsze działanie okluzyjne i natłuszczające w porównaniu z preparatem typu krem lub lotion
a. tłuszczowe: są mało trwałe - do tygodnia od przygotowania preparatu
zwierzęce (lanolina, smalec, łój)
lanolina - miękka konsystencja, dobrze przenika naskórek; jest obecnie przygotowywana w formie frakcjonowanej, bardzo dobrze oczyszczonej; rzadziej powoduje odczyny alergiczne
lanolina bezwodna - może wchłonąć nawet 200-300% swojej masy wody lub roztworu wodnego - powstaje emulsja, loton
maści na podłożu smalcu - smalec musi być uzyskany podczas wolnego topienia - wówczas pozostaje w nim dużo wartościowych składników
łój jest obecnie rzadko stosowany
oleje roślinne - np. rycynowy
b. mineralne - pochodne ropy naftowej: wazelina biała, żółta (nie wchłaniają się, działanie epidermalne); parafina stała i płynna
c. beztłuszczowe - żele
SUBSTANCJE FARMACEUTYCZNE STOSOWANE ZEWNĘTRZNIE W DERMATOLOGII
a. SUBSTANCJE O DZIAŁANIU REDUKUJĄCYM
dziegcie pochodne destylacji drewna (Pix Liquida Pini, Ol. Fagi, Ol. Betuli)
pochodne destylacji węgla kamiennego (prodermina - zbyt długo stosowana zwiększa ryzyko wystąpienia nabłoniaków złośliwych skóry)
postacie: maść, pasta, roztwór spirytusowy
cygnolina 0,1-2%
stosowana w leczeniu zmian hiperkeratotycznych
maść, pasta, lakier
może spłynąć poza obręb zmiany chorobowej i spowodować zmiany zapalne (podrażnienie, stan zapalny, zasinienie) na zdrowej skórze, dlatego stosuje się ją w małych stężeniach
rezorcyna 1-40%
stężenie 5-10% - działanie redukujące
20-30% - działanie złuszczające
1% - działanie odkażające
maści, pasty i mieszanki na zmiany łojotokowe
ichtiol 2-10%
zapach bitumiczny
działanie p/zapalne, redukujące, pobudza wchłanianie nacieków zapalnych
formy: roztwór wodny lub maść
roztwór - okłady na zmienioną zapalnie skórę, by przyspieszyć proces gojenia
maść - stosowana na tworzące się guzki zapalne; zmniejsza spoistość między łuskami keratyny zrogowaciałego naskórka; zawiera dużo związków siarkowych = działanie p/zapalne
b. SUBSTANCJE O DZIAŁANIU ZŁUSZCZAJĄCYM
peelingi chemiczne - bardzo skuteczne w chorobie z hiperkeratozą (trądzik, potówki) - otwieranie ujść gruczołów łojowych i potowych
kwas salicylowy >2%
stężenie < 2% kwasu salicylowego wykazuje działanie keratoplastyczne - stymuluje proces keratynizacji i aktywności enzymów
stężenie 2-5% to najczęściej stosowane bezpieczne stężenie; w formie maści, oliwy salicylowej (dostępnej bez recepty)
>5% - maść, kolodion, pasta; dostępne na receptę - ponieważ kwas salicylowy w takim stężeniu wywołuje głęboki odczyn naskórkowo - skórny
kwas salicylowy może przenosić się do krążenia skórnego - przenikać do ustroju - powodując objawy takie same jak po przyjęciu doustnym kwasu acetylosalicylowego
kolodion - można wykonać recepturowo (20% kwasu salicylowego); można stosować połączenie kwasu salicylowego z mlekowym - Duofil, Verumal (na brodawki)
pasta i kolodion działają dokładnie w miejscu zastosowania
mocznik >5%
5 - 7,5% mocznik w maści, emulsji, paście
wykazuje działanie bardziej nawilżające - dzięki nawilżeniu łatwiej usunąć zrogowaciały naskórek; zalecany przy suchym, łuszczącym się naskórku
intensywne złuszczanie powyżej10-15% - maść emulsyjna; oliwa mocznikowa - Cerkosal (bez recepty)
mocznik nie powoduje podwyższenia stężenia mocznika we krwi
można stosować u dzieci
siarka strącona
działanie redukujące, keratynoplastyczne, złuszczające
jako zawiesina - papka Kummerfelda (trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty) lub Dermaknel (trądzik pospolity, zakażenia ropne skóry, świerzb)
sole rtęci (chloroamidek, cynober)
rzadko stosowane, ponieważ jon rtęciowy może przenikać głębiej dając efekty głębokiego peelingu
stosowane w schorzeniach z nadmiernym rogowaceniem
kwasy owocowe i hydroksykwasy
pochodne wit.A = retinoidy
RETINOIDY
pochodne kwasu retinowego powstające z ß-karotenu
MECHANIZM DZIAŁANIA |
|
modyfikują ekspresję genów dla różnych białek komórkowych, zwłaszcza enzymów komórkowych i cytokin zmiana procesów różnicowania i czynności komórek
|
DZIAŁANIE
|
|
hamowanie proliferacji komórek w warstwie podstawnej naskórka zmniejszenie hiperkeratozy lub dyskeratozy hamowanie aktywności komórek tkanki łącznej, przemian białek enzymatycznych i strukturalnych (kolagenu, elastyny) hamowanie wytwarzania łoju zmniejszanie nadmiernego łojotoku (trądzik) - poprzez modyfikację receptorów testosteronowych w gruczołach łojowych działanie immunomodulacyjne - modyfikacja odpowiedzi immunologicznej skóry działanie cytostatyczne w rozrostach komórek (chłoniaki) - głównie po doustnym stosowaniu retinoidów
|
ZASTOSOWANIE:
|
|
I generacja - IZOTRETINOINA doustnie (kapsułki), zew
II generacja - ETRETINAT = TIGASON ACITRETIN = NEOTIGASON
III generacja
|
RETINOL kwas retinowy |
|
|
|
trans TRETINOINA 0,0025-0,01% zew |
cis ISOTRETINOINA kapsułki 0,75-1mg/kg/d |
tretinoina trans po zastosowaniu zewnętrznym przechodzi w formę cis i działa jak isotretinoina
izotretinoina ma formę żelu lub roztworu alkoholowego
roztwór alkoholowy - powoduje znaczne podrażnienia
żel - z uwagi na swoją postać może niekiedy zbyt długo utrzymywać się na skórze, wywołując silne odczyny rumieniowo - złuszczające
izotretinoina daje spektakularne efekty w leczeniu ciężkich odmian trądziku
przy zbyt krótkotrwałej terapii może dojść do nawrotów
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE - I generacja retinoidów:
uszkodzenie wątroby i nerek (pochodne izotretinoiny - u niektórych osób przyczyniają się do zmian zapalnych w hepatocytach, co może prowadzić do zaburzeń pracy wątroby, pogorszenia filtracji nerek)
interakcje z lekami
nadciśnienie tętnicze
zwiększenie ilości lipidów
działanie teratogenne - konieczność stosowania antykoncepcji podczas leczenia i 4-12 tygodni po
suchość skóry (podczas terapii retinoidami należy stosować emolienty)
zapalenie spojówek, śluzówki nosa, chrypka
przemijające wypadanie włosów
c. ŚRODKI ODKAŻAJĄCE
barwniki - odkażając i denaturując zamykają szczeliny naskórkowe (nadżerki, rany), zwłaszcza pioktanina
działanie p/grzybicze, p/bakteryjne, p/drożdżakowe
eozyna
błękit metylenu
zieleń brylantynowa
1-2% Sol. Pyoctanini coerulei (Gencjana)
Pigmentum Castellani - może czasem podrażniać; płukanki dają różowawe zabarwienie
związki utleniające (działanie bakteriobójcze - nieodwracalne uszkodzenia błon komórkowych)
1-3% woda utleniona (Sol. Hydrogenii peroksydi)
0,1-0,2% nadmanganian potasu (Sol. Kalii Hypermanganatis) - można dodać do kąpieli (także dla niemowląt), można stosować w zespole żylakowym z owrzodzeniami, zespołach zapalnych w przebiegu róży
3% jodyna (Sol. Iodi spir) - płyn Lugola
sole metali ciężkich
0,1-0,5% Sol. Argenti nitrici
1-2% cynober (Ung. Hydrargyri Sulfurici rubri)
5-10% Ung. Hydrargyri precypitati albi
Bismuti Subgalici (Dermatol - pulv) - obecnie rzadko dostępny, skuteczny środek w stanach zapalnych (odkażanie i stymulacja odbudowy prawidłowego naskórka, błon śluzowych)
mydła i tenzydy
sapo viridis - mydło potasowe do zmywania olejów i wazelin
d. ŚRODKI PRZECIWŚWIĄDOWE
miejscowo znieczulające
lidokaina - żel, aerozol (tam, gdzie są nadżerki, by mogła przeniknąć)
anestezyna 5-10% - maść, zasypka
mentol 0,5-2% - roztwór, maść
leki przeciwhistaminowe (działanie pomocnicze)
Phenergan 2% - krem
Fenistil 0,1% - żel
pochodne krotono - toluidyny
Crotanniton 10% maść, płyn
wykazuje skuteczne działanie p/świądowe (np. w przebiegu AZS, wyprysków)
glikokortykosteroidy
GLIKOKORTYKOSTEROIDY
są stosowane miejscowo - w preparatach stosowania zewnętrznego, a także p os, im, iv
sterydy należy nanosić 1 raz na dobę, a kilka razy dziennie stosować przy tym środek obojętny o działaniu emolientowym
częstsza aplikacja niż maks. 2 x dobę nie wpływa na poprawę uzyskiwanej reakcji terapeutycznej
na powierzchnię skóry twarzy oraz obszary skóry o większej wrażliwości (pachy, pachwiny) powinny być stosowane tylko niefluorowane preparaty kortykosteroidowe
na skórę najczęściej stosuje się roztwór alkoholowy lub loton
są najbardziej wchłaniane w okolicach: fałdów skórnych, podsutkowych, okolicy pachowej, pachwinowej, krocza (z uwagi na dużą wilgotność i temperaturę)
glikokortykosteroidy miejscowe - 7 grup
I - bardzo silne (np. propionian klobetazolu krem, maść 0,05%)
II - silne
III - silne
IV - średnio silne
V - średnio silne
VI - średnio silne
VII - słabe (wszystkie preparaty zawierające hydrokortyzon, deksametazon, metyloprednizolon)
DZIAŁANIE |
|
p/zapalne p/alergiczne p/świądowe |
|
|
|
CZĘSTO ŁĄCZNIE Z LEKAMI |
|
p/bakteryjnymi p/grzybiczymi redukującymi złuszczającymi |
|
|
|
P/WSKAZANIA
|
|
stany przedrakowe nowotwory skóry choroby wirusowe, bakteryjne, pasożytnicze gruźlica skóry owrzodzone rany |
|
|
|
POWIKŁANIA PO STOSOWANIU STERYDÓW
|
|
zaniki naskórka i skóry właściwej rozstępy skóry wybroczyny teleangiektazje trądzik posterydowy podatność na zakażenia podatność na zmiany temperatury podatność na czynniki chemiczne zaostrzenie patologii skóry po odstawieniu |
LEKI STOSOWANE W LECZENIU CHORÓB PASOŻYTNICZYCH SKÓRY
ŚWIERZB
a. benzoesan benzoilu
CETRISCABIN, NOVOSCABIN
na podłożu parafiny; nanosi się na całą skórę rano i wieczorem
b. permetryna
bardziej skuteczna i łatwiejsza do stosowania
forma - emulsja INFE-SCAP
c. lindan Jacutin (niedostępny w Polsce)
d. krotamiton
10% płyn, maść - działa p/świądowo, zabezpiecza przed infekcją i nadmiernym wysychaniem naskórka
e. olej silikonowy
f. maść siarkowa 30-50% - nadaje się dla małych dzieci; niedostępna w Polsce
WSZAWICA głowowa, łonowa, odzieżowa
4% dimetocin - HEDRIN (także na wszawicę łonową???)
permetryna
lindan - szampon, loton, krem
ocet sabadylowy DELACET
NUŻENIEC demodex - preparaty metronidazolu
REAKCJA ZAPALNA
rumień, obrzęk, bąble, pęcherzyki, świąd
przeczosy, nadżerki, wtórne infekcje
reakcja zapalna wczesna i późna
OBJAWY HISTAMINEMII
histaminemia to podwyższony poziom histaminy we krwi
powstaje w wyniku odmrożenia; podania leków powodujących uwolnienie histaminy, niedoboru magnezu
SKÓRA |
|
|
|
BŁONY ŚLUZOWE |
|
|
|
OSKRZELA |
|
|
|
PRZEWÓD POKARMOWY |
|
|
|
UKŁAD SERCOWO - NACZYNIOWY |
|
MASTOCYTOZA
choroba spowodowana patologiczną proliferacją komórek tucznych
rozróżnia się mastocytozę skórną, kiedy mastocyty gromadzą się tylko w skórze, oraz mastocytozę układową, łączącą się z rozrostem komórek tucznych w jednym lub kilku organach, np. w szpiku
objawy: bóle brzucha, reakcje anafilaktyczne, zmiany skórne
LEKI P/HISTAMINOWE p os
KLASYCZNE |
FENAZOLINA KLEMASTYNA PROMETAZYNA HYDROKSYZYNA (Atarax - na rec, działa też cholinolitycznie = p/wymiotnie)
|
|
|
NOWEJ GENERACJI |
CETYRYZYNA (bez recepty, np. Zyrtec), LEWOCETERYZYNA LORATADYNA (w małych ilościach - bez recepty), DESLORATADYNA TERFENADYNA FEKSOFENADYNA LEWOKABASTYNA (RHIN) AZELASTYNA (RHIN)
|
|
|
BLOKERY REC. H2 |
CEMETYDYNA tabl.200mg, ampułka RANITYDYNA tabl.150mg, 300mg, ampułka FAMOTYDYNA tabl.20mg, 40mg zmniejszają wydzielanie kwasu solnego w żołądku wskazania:
dawkowanie:
|
1