FARMAKOLOGIA DERMATOLOGICZNA

OGÓLNA	MIEJSCOWA
leki doustne (tabletki, kapsułki, gran, sir, sol, mixt) pozajelitowe iv, im, sc	na powierzchnię skóry lub błony śluzowe

LEKI MIEJSCOWE W DERMATOLOGII

Przenikanie leku przez skórę zależy od:	Wchłanianie leku z powierzchni skóry zależy od:
właściwości i struktury fizykochemicznej podłoża leku stężenia leku wielkości powierzchni, na którą jest stosowany czasu i sposobu stosowania leku typu zmian chorobowych	grubości warstwy rogowej naskórka liczby gruczołów łojowych liczby gruczołów potowych liczby mieszków włosowych

• przy środkach zewnętrznych istnieje ryzyko wystąpienia objawów ogólnoustrojowych

• przy grubym naskórku konieczne jest złuszczanie przed zastosowaniem leku zewnętrznego, w innym przypadku penetracja byłaby zbyt słaba, by uzyskać właściwy efekt terapeutyczny

• leki dermatologiczne stosowane zewnętrznie to głównie substancje lipidowe, które wchłaniają się łatwiej w miejscach, gdzie występuje duża liczba gruczołów łojowych

• substancje lipidowe mogą wnikać też do samych gruczołów, długo w nich pozostawać i wywoływać działania niepożądane

POSTACIE LEKÓW STOSOWANYCH ZEWNĘTRZNIE

1. płynne

a. roztwory solutio

• wodne

• olejowe = oliwki

• alkoholowe = spirytusowe, nalewki

• alkohole: etylowy – jako rozpuszczalnik w formie nalewki (=tinktury), propyl, butyl, glicerol

b. emulsje emulsio

• zawierają 2 fazy płynne: wodę i olej

c. zawiesiny suspensio

• zawierają fazę płynną i stałą (puder płynny)

• np. puder płynny z zawartością talku, tlenku cynku, mentolu, alkoholu i wody – łatwy do naniesienia na zmiany chorobowe

• przykładem pudru płynnego jest papka Kummerfelda – leczenie trądziku pospolitego, różowatego

2. stałe

puder = zasypka pulvis

3. półstałe

a. pasty twarde > 50% substancji stałej

• np. pasta cynkowa (pasta półtwarda)

b. pasty miękkie 25-50% substancji stałej (która nie rozpuszcza się)

• łatwiejsze do rozprowadzenia niż pasty twarde

• łatwiej przemieszczają się także na skórę niezmienioną chorobowo, mogą powodować macerację naskórka np. w fałdach skórnych

c. maści

epidermalne – parafinowa

• maści działające na naskórek

• połączenie parafiny płynnej i stałej (na gorąco)

• osłona skóry zmienionej chorobowo, aby uniemożliwić wyparowanie wody z jej powierzchni oraz zabezpieczyć ją przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych

• przykłady: maści p/grzybicze z klotrimazolem, maści antyseptyczne z chlorheksydyną, maści p/bakteryjne z antybiotykami, maści keratolityczne z kwasem salicylowym

endodermalne – kamforowa

• maści przenikające do skóry właściwej

• ułatwiają wprowadzanie substancji czynnej poprzez naskórek do skóry właściwej

• kamfora znieczulając rozszerza naczynia skórne – zwiększa działanie cytokin

• przykłady: maści sterydowe, np. z hydrokortyzonem, flumetazonem

diadermalne

• maści działające na warstwy położone bezpośrednio pod skórą, np. mięśnie – działanie ogólne

• działanie na powierzchni naskórka zrogowaciałego i żywego

• przykłady: maści p/bólowe i p/zapalne zawierające: ibuprofen, diklofenak, indometacynę, naproksen i inne NLPZ

d. kremy (W/O, O/W)

e. plastry emplastrum

• np. wiskozowe, z obojętnych struktur (poliwinyl, silikon) – nie powodujące odparzeń

f. kleiny

• stara forma – terapia uciskowa

• na nadmierne przepełnienie naczyń żylnych, na obrzęki

• np. kleina Unny (Melanina zinci oxydati)

g. lakiery vernices

• podłoża płynne, zasychaja na powierzchni skóry w postaci niewielkich, przylegających błon

• na ściśle określone miejsca chorobowe, ograniczone (np. w leczeniu łuszczycy, modzeli, odcisków)

• lakier do rozmiękczania zmian hiperkeratotycznych, np. brodawek stóp, rąk

• lakiery wykazują działanie głębokie

• np. Collodium elasticum

h. mydła sapo viridis

• mydło lecznicze, silnie alkaliczne

• lepiej usuwa olejowe podłoża (np. ze skóry owłosionej głowy)

PODŁOŻA MAŚCI:

• większość zewnętrznie stosowanych substancji leczniczych jest zawarta w podłożach bezpośrednio aplikowanych na powierzchnię skóry

• zastosowane podłoże może wpływać na wchłanianie leku i zapewniać pożądaną skuteczność terapeutyczną, np. podłoże maściowe wywiera silniejsze działanie okluzyjne i natłuszczające w porównaniu z preparatem typu krem lub lotion

a. tłuszczowe: są mało trwałe – do tygodnia od przygotowania preparatu

zwierzęce (lanolina, smalec, łój)

• lanolina – miękka konsystencja, dobrze przenika naskórek; jest obecnie przygotowywana w formie frakcjonowanej, bardzo dobrze oczyszczonej; rzadziej powoduje odczyny alergiczne

• lanolina bezwodna – może wchłonąć nawet 200-300% swojej masy wody lub roztworu wodnego – powstaje emulsja, loton

• maści na podłożu smalcu – smalec musi być uzyskany podczas wolnego topienia - wówczas pozostaje w nim dużo wartościowych składników

• łój jest obecnie rzadko stosowany

oleje roślinne – np. rycynowy

b. mineralne – pochodne ropy naftowej: wazelina biała, żółta (nie wchłaniają się, działanie epidermalne); parafina stała i płynna

c. beztłuszczowe – żele

SUBSTANCJE FARMACEUTYCZNE STOSOWANE ZEWNĘTRZNIE W DERMATOLOGII

a. SUBSTANCJE O DZIAŁANIU REDUKUJĄCYM

• dziegcie pochodne destylacji drewna (Pix Liquida Pini, Ol. Fagi, Ol. Betuli)

pochodne destylacji węgla kamiennego (prodermina – zbyt długo stosowana zwiększa ryzyko wystąpienia nabłoniaków złośliwych skóry)

• postacie: maść, pasta, roztwór spirytusowy

• cygnolina 0,1-2%

• stosowana w leczeniu zmian hiperkeratotycznych

• maść, pasta, lakier

• może spłynąć poza obręb zmiany chorobowej i spowodować zmiany zapalne (podrażnienie, stan zapalny, zasinienie) na zdrowej skórze, dlatego stosuje się ją w małych stężeniach

• rezorcyna 1-40%

• stężenie 5-10% - działanie redukujące

• 20-30% - działanie złuszczające

• 1% - działanie odkażające

• maści, pasty i mieszanki na zmiany łojotokowe

• ichtiol 2-10%

• zapach bitumiczny

• działanie p/zapalne, redukujące, pobudza wchłanianie nacieków zapalnych

• formy: roztwór wodny lub maść

• roztwór – okłady na zmienioną zapalnie skórę, by przyspieszyć proces gojenia

• maść - stosowana na tworzące się guzki zapalne; zmniejsza spoistość między łuskami keratyny zrogowaciałego naskórka; zawiera dużo związków siarkowych = działanie p/zapalne

b. SUBSTANCJE O DZIAŁANIU ZŁUSZCZAJĄCYM

• peelingi chemiczne – bardzo skuteczne w chorobie z hiperkeratozą (trądzik, potówki) – otwieranie ujść gruczołów łojowych i potowych

• kwas salicylowy >2%

• stężenie < 2% kwasu salicylowego wykazuje działanie keratoplastyczne – stymuluje proces keratynizacji i aktywności enzymów

• stężenie 2-5% to najczęściej stosowane bezpieczne stężenie; w formie maści, oliwy salicylowej (dostępnej bez recepty)

• >5% - maść, kolodion, pasta; dostępne na receptę – ponieważ kwas salicylowy w takim stężeniu wywołuje głęboki odczyn naskórkowo – skórny

• kwas salicylowy może przenosić się do krążenia skórnego – przenikać do ustroju – powodując objawy takie same jak po przyjęciu doustnym kwasu acetylosalicylowego

• kolodion – można wykonać recepturowo (20% kwasu salicylowego); można stosować połączenie kwasu salicylowego z mlekowym – Duofil, Verumal (na brodawki)

• pasta i kolodion działają dokładnie w miejscu zastosowania

• mocznik >5%

• 5 - 7,5% mocznik w maści, emulsji, paście

• wykazuje działanie bardziej nawilżające – dzięki nawilżeniu łatwiej usunąć zrogowaciały naskórek; zalecany przy suchym, łuszczącym się naskórku

• intensywne złuszczanie powyżej10-15% - maść emulsyjna; oliwa mocznikowa – Cerkosal (bez recepty)

• mocznik nie powoduje podwyższenia stężenia mocznika we krwi

• można stosować u dzieci

• siarka strącona

• działanie redukujące, keratynoplastyczne, złuszczające

• jako zawiesina – papka Kummerfelda (trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty) lub Dermaknel (trądzik pospolity, zakażenia ropne skóry, świerzb)

• sole rtęci (chloroamidek, cynober)

• rzadko stosowane, ponieważ jon rtęciowy może przenikać głębiej dając efekty głębokiego peelingu

• stosowane w schorzeniach z nadmiernym rogowaceniem

• kwasy owocowe i hydroksykwasy

• pochodne wit.A = retinoidy

RETINOIDY

pochodne kwasu retinowego powstające z ß-karotenu

MECHANIZM DZIAŁANIA		modyfikują ekspresję genów dla różnych białek komórkowych, zwłaszcza enzymów komórkowych i cytokin zmiana procesów różnicowania i czynności komórek
DZIAŁANIE		hamowanie proliferacji komórek w warstwie podstawnej naskórka zmniejszenie hiperkeratozy lub dyskeratozy hamowanie aktywności komórek tkanki łącznej, przemian białek enzymatycznych i strukturalnych (kolagenu, elastyny) hamowanie wytwarzania łoju zmniejszanie nadmiernego łojotoku (trądzik) – poprzez modyfikację receptorów testosteronowych w gruczołach łojowych działanie immunomodulacyjne – modyfikacja odpowiedzi immunologicznej skóry działanie cytostatyczne w rozrostach komórek (chłoniaki) – głównie po doustnym stosowaniu retinoidów
ZASTOSOWANIE:		I generacja – IZOTRETINOINA doustnie (kapsułki), zew ciężkie postaci chorób łojotokowych opóźnienie procesu starzenia się skóry ciężkie przypadki trądziku bliznowaciejącego II generacja – ETRETINAT = TIGASON ACITRETIN = NEOTIGASON ciężkie postaci łuszczycy rybia łuska choroba Dariera Pityriaris rubra pilaris III generacja poszukiwanie bezpiecznych i bardziej swoistych modulatorów wzrostu i dojrzewania komórek – onkologia

RETINOL kwas retinowy
trans TRETINOINA 0,0025-0,01% zew

• tretinoina trans po zastosowaniu zewnętrznym przechodzi w formę cis i działa jak isotretinoina

• izotretinoina ma formę żelu lub roztworu alkoholowego

• roztwór alkoholowy – powoduje znaczne podrażnienia

• żel – z uwagi na swoją postać może niekiedy zbyt długo utrzymywać się na skórze, wywołując silne odczyny rumieniowo – złuszczające

• izotretinoina daje spektakularne efekty w leczeniu ciężkich odmian trądziku

• przy zbyt krótkotrwałej terapii może dojść do nawrotów

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE – I generacja retinoidów:

• uszkodzenie wątroby i nerek (pochodne izotretinoiny – u niektórych osób przyczyniają się do zmian zapalnych w hepatocytach, co może prowadzić do zaburzeń pracy wątroby, pogorszenia filtracji nerek)

• interakcje z lekami

• nadciśnienie tętnicze

• zwiększenie ilości lipidów

• działanie teratogenne – konieczność stosowania antykoncepcji podczas leczenia i 4-12 tygodni po

• suchość skóry (podczas terapii retinoidami należy stosować emolienty)

• zapalenie spojówek, śluzówki nosa, chrypka

• przemijające wypadanie włosów

c. ŚRODKI ODKAŻAJĄCE

• barwniki – odkażając i denaturując zamykają szczeliny naskórkowe (nadżerki, rany), zwłaszcza pioktanina

działanie p/grzybicze, p/bakteryjne, p/drożdżakowe

• eozyna

• błękit metylenu

• zieleń brylantynowa

• 1-2% Sol. Pyoctanini coerulei (Gencjana)

• Pigmentum Castellani – może czasem podrażniać; płukanki dają różowawe zabarwienie

• związki utleniające (działanie bakteriobójcze – nieodwracalne uszkodzenia błon komórkowych)

• 1-3% woda utleniona (Sol. Hydrogenii peroksydi)

• 0,1-0,2% nadmanganian potasu (Sol. Kalii Hypermanganatis) – można dodać do kąpieli (także dla niemowląt), można stosować w zespole żylakowym z owrzodzeniami, zespołach zapalnych w przebiegu róży

• 3% jodyna (Sol. Iodi spir) – płyn Lugola

• sole metali ciężkich

• 0,1-0,5% Sol. Argenti nitrici

• 1-2% cynober (Ung. Hydrargyri Sulfurici rubri)

• 5-10% Ung. Hydrargyri precypitati albi

• Bismuti Subgalici (Dermatol - pulv) – obecnie rzadko dostępny, skuteczny środek w stanach zapalnych (odkażanie i stymulacja odbudowy prawidłowego naskórka, błon śluzowych)

• mydła i tenzydy

• sapo viridis – mydło potasowe do zmywania olejów i wazelin

d. ŚRODKI PRZECIWŚWIĄDOWE

• miejscowo znieczulające

• lidokaina – żel, aerozol (tam, gdzie są nadżerki, by mogła przeniknąć)

• anestezyna 5-10% - maść, zasypka

• mentol 0,5-2% - roztwór, maść

• leki przeciwhistaminowe (działanie pomocnicze)

• Phenergan 2% – krem

• Fenistil 0,1% – żel

• pochodne krotono – toluidyny

• Crotanniton 10% maść, płyn

• wykazuje skuteczne działanie p/świądowe (np. w przebiegu AZS, wyprysków)

• glikokortykosteroidy

GLIKOKORTYKOSTEROIDY

• są stosowane miejscowo - w preparatach stosowania zewnętrznego, a także p os, im, iv

• sterydy należy nanosić 1 raz na dobę, a kilka razy dziennie stosować przy tym środek obojętny o działaniu emolientowym

• częstsza aplikacja niż maks. 2 x dobę nie wpływa na poprawę uzyskiwanej reakcji terapeutycznej

• na powierzchnię skóry twarzy oraz obszary skóry o większej wrażliwości (pachy, pachwiny) powinny być stosowane tylko niefluorowane preparaty kortykosteroidowe

• na skórę najczęściej stosuje się roztwór alkoholowy lub loton

• są najbardziej wchłaniane w okolicach: fałdów skórnych, podsutkowych, okolicy pachowej, pachwinowej, krocza (z uwagi na dużą wilgotność i temperaturę)

• glikokortykosteroidy miejscowe – 7 grup

I – bardzo silne (np. propionian klobetazolu krem, maść 0,05%)

II – silne

III – silne

IV – średnio silne

V – średnio silne

VI – średnio silne

VII – słabe (wszystkie preparaty zawierające hydrokortyzon, deksametazon, metyloprednizolon)

DZIAŁANIE		p/zapalne p/alergiczne p/świądowe
CZĘSTO ŁĄCZNIE Z LEKAMI		p/bakteryjnymi p/grzybiczymi redukującymi złuszczającymi
P/WSKAZANIA		stany przedrakowe nowotwory skóry choroby wirusowe, bakteryjne, pasożytnicze gruźlica skóry owrzodzone rany
POWIKŁANIA PO STOSOWANIU STERYDÓW		zaniki naskórka i skóry właściwej rozstępy skóry wybroczyny teleangiektazje trądzik posterydowy podatność na zakażenia podatność na zmiany temperatury podatność na czynniki chemiczne zaostrzenie patologii skóry po odstawieniu

LEKI STOSOWANE W LECZENIU CHORÓB PASOŻYTNICZYCH SKÓRY

ŚWIERZB

a. benzoesan benzoilu

CETRISCABIN, NOVOSCABIN

• na podłożu parafiny; nanosi się na całą skórę rano i wieczorem

b. permetryna

• bardziej skuteczna i łatwiejsza do stosowania

• forma – emulsja INFE-SCAP

c. lindan Jacutin (niedostępny w Polsce)

d. krotamiton

• 10% płyn, maść – działa p/świądowo, zabezpiecza przed infekcją i nadmiernym wysychaniem naskórka

e. olej silikonowy

f. maść siarkowa 30-50% - nadaje się dla małych dzieci; niedostępna w Polsce

WSZAWICA głowowa, łonowa, odzieżowa

• 4% dimetocin – HEDRIN (także na wszawicę łonową???)

• permetryna

• lindan – szampon, loton, krem

• ocet sabadylowy DELACET

NUŻENIEC demodex - preparaty metronidazolu

REAKCJA ZAPALNA

• rumień, obrzęk, bąble, pęcherzyki, świąd

• przeczosy, nadżerki, wtórne infekcje

• reakcja zapalna wczesna i późna

OBJAWY HISTAMINEMII

• histaminemia to podwyższony poziom histaminy we krwi

• powstaje w wyniku odmrożenia; podania leków powodujących uwolnienie histaminy, niedoboru magnezu

SKÓRA	rumień obrzęk bąbel pokrzywkowy świąd
BŁONY ŚLUZOWE	rumień obrzęk zwiększenie wydzielania śluzu
OSKRZELA	skurcz duszność
PRZEWÓD POKARMOWY	zwiększenie wydzielania kwasu solnego i pepsyny w żołądku zwiększenie perystaltyki – wymioty, biegunka
UKŁAD SERCOWO - NACZYNIOWY	zmniejszenie ciśnienia tętniczego (RR) niemiarowość nadkomorowa z blokiem przedsionkowo - komorowym

MASTOCYTOZA

• choroba spowodowana patologiczną proliferacją komórek tucznych

• rozróżnia się mastocytozę skórną, kiedy mastocyty gromadzą się tylko w skórze, oraz mastocytozę układową, łączącą się z rozrostem komórek tucznych w jednym lub kilku organach, np. w szpiku

• objawy: bóle brzucha, reakcje anafilaktyczne, zmiany skórne

LEKI P/HISTAMINOWE p os

KLASYCZNE	FENAZOLINA KLEMASTYNA PROMETAZYNA HYDROKSYZYNA (Atarax – na rec, działa też cholinolitycznie = p/wymiotnie) przenikają do OUN pojedyncza dawka działa 6-8h stosowane doustnie i pozajelitowo (iv, im - po rozcieńczeniu, w sytuacji zagrożenia wstrząsem anafilaktycznym) poza działaniem p/histaminowym działają także na inne neuromediatory
NOWEJ GENERACJI	CETYRYZYNA (bez recepty, np. Zyrtec), LEWOCETERYZYNA LORATADYNA (w małych ilościach - bez recepty), DESLORATADYNA TERFENADYNA FEKSOFENADYNA LEWOKABASTYNA (RHIN) AZELASTYNA (RHIN) słabo przenikają do OUN powodują zmniejszenie propagacji stanu zapalnego podawane p os 1-2 X dobę
BLOKERY REC. H2	CEMETYDYNA tabl.200mg, ampułka RANITYDYNA tabl.150mg, 300mg, ampułka FAMOTYDYNA tabl.20mg, 40mg zmniejszają wydzielanie kwasu solnego w żołądku wskazania: choroba wrzodowa dwunastnicy i żołądka (wczesna faza) refluks żołądkowo – przełykowy inne choroby wywołane nadmiernym wydzielaniem / drażnieniem śluzówki przez kwas solny (leczenie GS lub NLPZ) dawkowanie: indywidualne, w chorobie wrzodowej leczenie nie powinno przekraczać 8 tyg. następna kontrola gastrologiczna (rak?)