Klasyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy

Środowisko pracy obejmuje otoczenie stanowiska pracy utworzone przez czynniki środowiska materialnego i społecznego, w których odbywa się proces pracy, wywierające określony wpływ na organizm człowieka i warunkujące wykonywanie pracy:

• materialne środowisko pracy - obejmuje miejsca wykonywania pracy, wyposażenie techniczne i występujące w środowisku pracy czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne;

• społeczne środowisko pracy - obejmuje załogę i stosunki międzyludzkie, wraz z relacjami zachodzącymi pomiędzy pracownikami i osobami kierującymi pracownikami.

Najpopularniejszą klasyfikacją czynników występujących w środowisku pracy jest podział według polskiej normy PN-80/Z-08052:

• klasyfikacja według skutków działania:

• niebezpieczne (urazowe),

• szkodliwe dla zdrowia,

• uciążliwe;

• klasyfikacja według charakteru działania:

• fizyczne,

• chemiczne,

• biologiczne,

• psychofizyczne.

Czynniki niebezpieczne lub czynniki urazowe są to czynniki, których oddziaływanie na pracującego może prowadzić do urazu lub śmierci. Czynniki te działając na człowieka w sposób nagły i gwałtowny mogą powodować wypadki przy pracy lub zdarzenia potencjalnie wypadkowe. Oddziaływanie niebezpieczne polega na stwarzaniu bezpośredniego zagrożenia utraty życia lub zdrowia pracowników.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia lub szkodliwości są to czynniki, których oddziaływanie na pracującego może prowadzić do schorzenia lub choroby. Czynniki te, w wyniku najczęściej długotrwałego oddziaływania na organizm człowieka, mogą powodować choroby zawodowe i choroby parazawodowe. Oddziaływanie szkodliwe dla zdrowia występuje wtedy, gdy w organizmie człowieka występują chorobowe mechanizmy adaptacyjne.

Czynniki uciążliwe lub uciążliwości są to czynniki, których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Czynniki te mogą utrudniać pracę, obniżać jej wydajność i jakość lub okresowo obniżać sprawność psychofizyczną człowieka, ale nie powodują chorób pochodzenia zawodowego. Oddziaływanie uciążliwe występuje wtedy, gdy w organizmie człowieka występują właściwe fizjologicznie mechanizmy adaptacyjno-przystosowawcze o charakterze obronnym.

Zagrożenia fizyczne są to podstawowe czynniki występujące w środowisku pracy, które mogą stanowić czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe.

Przykładowa klasyfikacja zagrożeń fizycznych to m.in.:

• szkodliwe czynniki fizyczne;

• pyły (zapylenie);

• zagrożenia termiczne;

• zagrożenia elektryczne;

• zagrożenia mechaniczne.

Przykładowa klasyfikacja szkodliwych czynników fizycznych to m.in.:

• hałas: hałas słyszalny, hałas infradźwiękowy, hałas ultradźwiękowy;

• drgania mechaniczne (wibracje): drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne (drgania miejscowe), drgania o ogólnym oddziaływaniu na organizm człowieka (drgania ogólne);

• mikroklimat: mikroklimat gorący, mikroklimat umiarkowany, mikroklimat zimny;

• promieniowanie optyczne: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, promieniowanie widzialne (oświetlenie), promieniowanie laserowe;

• promieniowanie jonizujące;

• pole i promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie częstotliwości 0 Hz - 300 GHz.

Zagrożenia mechaniczne są to wszelkie czynniki fizyczne, które mogą być przyczyną urazów mechanicznych oraz nie są zaliczane do czynników szkodliwych dla zdrowia, za wyjątkiem grupy zagrożeń termicznych i zagrożeń elektrycznych. Czynniki te stanowią główne czynniki niebezpieczne występujące w środowisku pracy, które są odpowiedzialne za większość urazów zawodowych, np. krwotok, zranienie, złamanie, zwichnięcie, skręcenie, stłuczenie, uraz wewnętrzny, uraz głowy, uraz kręgosłupa, uraz klatki piersiowej.

Przykładowa klasyfikacja zagrożeń mechanicznych to m.in.:

• czynniki związane z maszynami, narzędziami i innym czynnikiem materialnym, w tym m.in. powodujące uderzenie przez obiekt w ruchu, kontakt z przedmiotem ostrym, szorstkim, chropowatym, np.: ruchome elementy maszyn i urządzeń, poruszające się mechanizmy i maszyny, spadające przedmioty i elementy, płyny i gazy pod ciśnieniem, substancje palne i wybuchowe;

• czynniki związane z przemieszczaniem się osób i transportem, w tym m.in. powodujące zderzenie lub uderzenie w nieruchomy obiekt, uderzenie przez obiekt w ruchu, np.: poślizgnięcie, potknięcie się lub upadek osoby na tym samym poziomie, poślizgnięcie, potknięcie się lub upadek osoby na niższy poziom, nieruchome ostre i wystające elementy, transportowane przedmioty i materiały, poruszające się środki transportowe;

• czynniki związane z położeniem stanowiska pracy, w tym m.in. położenie w stosunku do podłogi (pomieszczenia pracy) lub gruntu (powierzchni ziemi), np.: praca na wysokości, praca w wykopach, praca w zagłębieniach, praca w tunelach, praca pod ziemią w kopalniach;

• czynniki związane z ograniczoną przestrzenią pracy, w tym m.in. określone przez dojścia, przejścia, dostępy, np.: praca w kanałach, praca w osadnikach, praca w studzienkach, praca wewnątrz urządzeń technicznych, praca w innych zamkniętych przestrzeniach.

Zagrożenia termiczne są to czynniki fizyczne, które mogą być przyczyną urazów termicznych wskutek bezpośredniego kontaktu człowieka z gorącymi albo zimnymi powierzchniami lub substancjami, narażenia na mikroklimat gorący lub zimny, działania płomienia lub wybuchu. Czynniki te mogą powodować ciężkie urazy lub pogorszenie stanu zdrowia, które są związane z działaniem wysokiej temperatury, np. oparzenie termiczne i udar cieplny, albo działaniem niskiej temperatury, np. hipertermia (przechłodzenie), odmrożenie i zamarznięcie.

Zagrożenia elektryczne są to czynniki fizyczne, które mogą być przyczyną urazów elektrycznych i termicznych (cieplnych) wskutek oddziaływania prądu elektrycznego oraz pola elektromagnetycznego. Czynniki te mogą powodować ciężkie urazy lub śmierć, które są związane z kontaktem bezpośrednim (porażenie prądem elektrycznym) albo kontaktem pośrednim (łuk elektryczny).

Pyły występują w postaci aerozoli, dymów lub gazów, są emitowane do środowiska pracy podczas różnego rodzaju naturalnych i sztucznych procesów pyłotwórczych. Pyły stanowią cząsteczki ciała stałego sedymentujące w powietrzu pod wpływem siły ciężkości, mogą stanowić czynniki szkodliwe dla zdrowia - pyły szkodliwe dla zdrowia lub czynniki niebezpieczne - pyły wybuchowe, np. wybuch pyłu węglowego.

Pyły szkodliwe dla zdrowia są wchłaniane do organizmu człowieka głównie przez drogi oddechowe, a najbardziej szkodliwy na organizm ludzki ma tzw. frakcja respirabilna.

Zagrożenia chemiczne są aktualnie najliczniejszą grupą klasyfikacyjną, występującą jako gazy, pary, aerozole, ciecze lub ciała stałe, które mogą stanowić czynniki niebezpieczne, czynniki szkodliwe dla zdrowia lub czynniki uciążliwe. Czynniki te obejmują substancje i preparaty chemiczne, istniejące jako surowce, produkty końcowe lub uboczne powstające w toku procesów technologicznych.

Przykładowe klasyfikacje zagrożeń chemicznych to m.in.:

• klasyfikacja według sposobu wchłaniania, np.:

• przez drogi oddechowe,

• przez skórę i błony śluzowe,

• przez układ pokarmowy;

• klasyfikacja ze względu na własności toksyczne dla zdrowia człowieka, np.:

• toksyczne, które w bardzo małych ilościach w przypadku spożycia, wdychania lub po wchłonięciu przez skórę mogą spowodować zgon, ostre albo przewlekłe skutki dla zdrowia;

• żrące, które w przypadku zetknięcia z żywymi tkankami mogą spowodować ich zniszczenie;

• drażniące, które nie wykazują działania żrącego, ale w przypadku krótkiego, przedłużonego lub powtarzającego kontaktu ze skórą albo błoną śluzową mogą wywoływać stany zapalne;

• uczulające, które po wchłonięciu do organizmu drogami oddechowymi lub przez skórę wywołują stan podrażnienia;

• rakotwórcze, które w przypadku wdychania, spożycia lub po wchłonięciu przez skórę mogą wywołać albo zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia raka;

• mutagenne, które w przypadku wdychania, spożycia lub po wchłonięciu przez skórę mogą wywoływać albo zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia dziedzicznych zmian genetycznych;

• działające toksycznie na rozrodczość, które w przypadku wdychania, spożycia lub po wchłonięciu przez skórę wywołują albo zwiększają częstotliwość występowania szkodliwych skutków u potomstwa o charakterze niedziedzicznym, uszkadzają funkcje lub zdolność rozrodczą mężczyzn albo kobiet.

Zagrożenia biologiczne obejmują makroorganizmy i mikroorganizmy oraz wytwarzane przez obie grupy substancje (np. toksyny, alergeny), które są zaliczane głównie do czynników szkodliwych dla zdrowia oraz do czynników uciążliwych, ale także do czynników niebezpiecznych, np. owady - użądlenie, zwierzęta - ukąszenie, człowiek - agresja fizyczna.

Przykładowa klasyfikacja zagrożeń biologicznych to m.in.:

• priony, np. zakaźne gąbczaste zwyrodnienie mózgu;

• wirusy, np. wirus zapalenia wątroby (WZW), wirus kleszczowego zapalenia mózgu, wirus różyczki, wirus wścieklizny, wirus HIV;

• bakterie, np. riteksje i chlamydie, bakterie spiralne, promieniowce;

• grzyby, np. pleśnie, drożdżaki, dermatofity, podstawczaki;

• pasożyty, np. pierwotniaki i robaki (w tym tasiemce i glista ludzka);

• rośliny, np. glony, porosty i mszaki, rośliny kwiatowe (w tym pyły traw i drzew);

• zwierzęta, np. pajęczaki, owady, pozostałe zwierzęta bezkręgowe (w tym kleszcze).

Zagrożenia psychofizyczne obejmują czynniki mające wpływ na kształtowanie i przebieg stanów emocjonalnych człowieka oraz na przebieg i warunki pracy, które są zaliczane głównie do czynników uciążliwych oraz do czynników szkodliwych dla zdrowia.

Przykładowa klasyfikacja zagrożeń psychofizycznych to m.in.:

• obciążenie fizyczne (wysiłek fizyczny), np. obciążenie statyczne, obciążenie dynamiczne, monotypowość ruchów;

• obciążenie psychiczne (psychonerwowe), np. stres zawodowy, obciążenie umysłowe, obciążenie emocjonalne, niedociążenie percepcyjne, monotonia pracy.

---