Światowa Rada Kościołów po VIII Zgromadzeniu Ogólnym w Harare

0x01 graphic

Światowa Rada Kościołów po VIII Zgromadzeniu Ogólnym w Harare

Jadwiga Leśniewska

0x01 graphic

ŚRK rozpoczęła pięćdziesiąty pierwszy rok swojego istnienia jako wspólnota 336 Kościołów, skupiających 400-500 milionów chrześcijan ze 115 krajów. Kościoły te należą głównie do tradycji anglikańskiej (31), prawosławnej (14), orientalnej (6), starokatolickiej (5) i protestanckiej (235). Inne to Kościoły zjednoczone¹ (21), zielonoświątkowe (7), niezależne Kościoły afrykańskie² (14) oraz kilka innych, których nie można zaliczyć do żadnej z wymienionych grup. Najwięcej Kościołów członkowskich znajduje się w Afryce (86), następnie w Europie (82) i w Azji (70). Inne regiony to: Karaiby (11), Ameryka Łacińska (27), Bliski Wschód (12), Ameryka Północna (32) oraz obszar Pacyfiku (16). Ponad 60% Kościołów członkowskich ŚRK znajduje się na półkuli Południowej.

Po Zgromadzeniu w Harare (3-14 grudnia 1998 r.) ŚRK zmieniła swój wizerunek. Jest to efekt zapowiadanych zmian jeszcze w okresie debat nad dokumentem „Ku wspólnemu rozumieniu i wizji Światowej Rady Kościołów"³. Zmiany dotyczą struktur i programów. Poniżej przedstawiamy nową strukturę ŚRK oraz zakres prac realizowanych przez poszczególne zespoły. Czy nowe oblicze ŚRK jest rzeczywistą odpowiedzią na postulaty zawarte w dokumencie Ku wspólnemu rozumieniu i wizji Światowej Rady Kościołów? Czy sam dokument, ekumeniczna wizytówka ŚRK, uzyskał zadowalający kształt? Jaką drogą zmierzać będzie ŚRK do widzialnej jedności chrześcijan?

1. Nowa struktura ŚRK i zakres jej działań

Ostateczny kształt ŚRK wyłonił się po spotkaniu Komitetu Centralnego w Genewie w dniach 26 sierpnia - 3 września 1999 r.

Nowym elementem w obecnej strukturze jest ściślejsze związanie działalności Komisji Wiara i Ustrój z innymi pracami ŚRK. Chodzi o to, aby współgrały ze sobą takie tematy, jak: misja, ewangelizacja, wiara, ustrój, pokój, stworzenie, sprawiedliwość; żeby żaden z zespołów ŚRK nie zajmował się nimi w oderwaniu od prac podejmowanych przez inne zespoły. Chociaż Komisja jest obecnie ściślej związana z Grupą „Zagadnienia i Tematy" (poprzez zespół Wiara i Ustrój) to jednocześnie pozostaje ciałem zewnętrznym, gdyż zaprasza do udziału w swoich pracach przedstawicieli Kościołów nie będących członkami ŚRK, m.in. Kościół rzymskokatolicki oraz Kościoły zielonoświątkowe. Inna zmiana dotyczy Komisji Misja Światowa i Ewangelizacja, która - odwrotnie - uzyskała większą niezależność, niż miało to miejsce w poprzedniej strukturze.

Sposób funkcjonowania ŚRK oraz obszary jej zainteresowań widoczne są w realizowanych przez nią programach i sposobie zarządzania, które zostały podzielone na cztery Grupy:

Grupa: Zagadnienia i Tematy

Wiara i Ustrój
Misja i Ewangelizacja
Sprawiedliwość, Pokój i Stworzenie
Edukacja i Formacja Ekumeniczna

Głównym celem prac podejmowanych w tej Grupie jest pomoc Kościołom w określeniu zagadnień i tematów ważnych dla ruchu ekumenicznego. Tak sformułowany cel odzwierciedla wzajemne powiązanie następujących spraw, centralnych dla życia i misji Kościoła:

- poszukiwanie widzialnej jedności Kościoła,
- zgłębianie duchowości ekumenicznej,
- promowanie holistycznego rozumienia misji i ewangelizacji,

- realizowanie misji Kościoła w dziedzinie zdrowia i posługi uzdrawiania
- afirmowanie kultury pokoju i solidarności,
- pobudzanie ekumenicznego myślenia społecznego oraz działania na rzecz sprawiedliwości i integralności stworzenia,
- wzmacnianie rozumienia i praktyki ekumenicznego uczenia się.

Wiara i Ustrój

Komisja Wiara i Ustrój głosi jedność Kościoła Jezusa Chrystusa oraz wzywa Kościoły do wzmożenia wysiłków na rzecz widzialnej jedności w jednej wierze, w jednej wspólnocie eucharystycznej oraz we wspólnym życiu w Chrystusie. O rodzaju i przebiegu prac Komisji Wiara i Ustrój decyduje 120-osobowe posiedzenie Komisji, które odbywa się jeden lub dwa razy na dziesięć lat oraz 30-osobowa Komisja Stała (dawniej Zarząd). Komisja Wiara i Ustrój:

- koncentruje się na ewangelijnym wezwaniu do jedności (J 17,21) w relacji do sprawowania kultu, życia, świadectwa, etyki i służby Kościoła w dzisiejszym świecie,
- proponuje studia i dyskusje na temat teologii i praktyk, które dzielą Kościoły,
- zgłębia jedność Kościoła w relacji do podziałów we wspólnocie ludzi (kwestie takie, jak: konflikty narodowe i etniczne, seksizm, rasizm),
- wspiera praktyczne kroki ku jedności, takie jak: Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan, negocjacje w kwesti unii kościelnych, dialogi dwustronne.

Obecnie Komisja Wiara i Ustrój podejmuje w swoich pracach następujące zagadnienia:

1. „Natura i cel Kościoła"

Podejmując ten temat Komisja pragnęła znaleźć odpowiedź na pytanie: co Kościoły mogą dzisiaj powiedzieć wspólnie o Kościele, jego naturze i celu w świecie? Pierwszy etap prac nad tym tematem zakończył się w 1998 r. publikacją Natura i cel Kościoła: Etap na drodze ku wspólnemu uzgodnieniu⁴. Rok 1999 zaplanowany jest na konsultacje tego tekstu, by w roku 2000, podczas posiedzenia Komisji Stałej przygotować uzgodniony dokument na temat natury i celu Kościoła. Członkowie Komisji pragną, by uzgodnienie to uzyskało podobną rangę, jak dokument z 1982 r. pt. Chrzest, Eucharystia, Posługiwanie duchowne⁵.

2. „Hermeneutyka ekumeniczna"

W 1998 r. zakończono pierwszy etap prac nad ekumeniczną hermeneutyką⁶. Zgromadzenie w Harare wezwało do rozpoczęcia drugiego etapu prac, który wyznaczono na rok 2000.

3. „Tożsamość etniczna, tożsamość narodowa a jedność Kościoła"

Prace studyjne koncentrują się na zbadaniu relacji, jaka istnieje pomiędzy uniwersalną tożsamością Kościoła a lokalnym jego wyrazem w poszczególnych kulturach i wspólnotach. Obecnie przygotowywane są tzw. studia przypadku (case studies) z różnych obszarów świata. Rok 2000 przyniesie systematyczną refleksję na ten temat.

4. „Posługiwanie kobiet w Kościele"

Zaplanowano specjalny program (jako efekt zaleceń m.in. Zgromadzenia ŚRK w Harare), którego celem będzie zebranie informacji z różnych Kościołów na temat posługiwań podejmowanych przez kobiety w Kościele, zwłaszcza zbadanie zagadnienia ordynacji kobiet. Prawdopodobnie będzie to program trwający wiele lat. Już teraz przygotowywane jest specjalne studium na temat ordynacji kobiet.

5. „Wspólne świętowanie Wielkanocy"

Podjęto prace zmierzające do określenia możliwości wspólnego świętowania Wielkanocy przez wszystkich chrześcijan. Stwierdzono, że obecne różne praktyki w tym względzie nie wynikają z różnic teologicznych, lecz z różnych sposobów liczenia dat, co z kolei uzależnione jest od stosowania różnych kalendarzy. Pragnieniem Wiary i Ustroju jest, by począwszy od 2001 roku chrześcijanie mogli wspólnie świętować Wielkanoc.

Ponadto Komisja Wiara i Ustrój prowadzi stałe prace przygotowujące Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan oraz Ekumeniczny Cykl Modlitw.

Misja Światowa i Ewangelizacja

Sprawy misji i ewangelizacji zostały włączone do prac ŚRK już w chwili jej powstania. Utworzono wówczas Wydział ds. Misji Światowej i Ewangelizacji, który kontynuował prace Światowych Konferencji Misyjnych. W 1971 r. Wydział otrzymał inną nazwę: Komisja ds. Misji Światowej i Ewangelizacji, lecz kontynuował tradycję organizowania konferencji misyjnych o zasięgu światowym. W latach 1992-1998 sprawy misji i ewangelizacji znalazły się w Zespole II ŚRK. Po Zgromadzeniu Ogólnym w Harare zdecydowano, że Komisji należy przywrócić większą niezależność, by stała się faktycznie ogólnoświatowym forum misyjnym i ewangelizacyjnym. Jest to powrót do pierwotnej wizji zakresu prac Światowych Konferencji Misyjnych.

W strukturze ŚRK utworzono zespół Misja i Ewangelizacja, który współpracuje z Komisją oraz realizuje następujące zadania:

1. Wspiera Kościoły w ich pracy misyjnej i ewangelizacyjnej.
2. Wspiera dialog i współpracę pomiędzy Kościołami, istniejącymi strukturami misyjnymi, a także wspomaga mniej instytucjonalne działania misyjne.
3. Promuje oraz wzmacnia holistyczne i zintegrowane rozumienie misji i praktyk misyjnych głównie poprzez okazywanie solidarności z biednymi i zepchniętymi na margines.
4. Promuje ekumeniczne wymiary misji prowadzonej przez Kościoły.
5. Wspiera działania Kościołów na rzecz zdrowia i uzdrawiania.

Sprawiedliwość, Pokój i Stworzenie

Głównym celem tego zespołu jest prowadzenie refleksji na temat sprawiedliwości, pokoju i stworzenia w ich wzajemnych odniesieniach oraz promowanie kultury pokoju i solidarności. Prace zespołu koncentrują się na następujących zagadnieniach:

1. Kobiety

Podczas Festiwalu kończącego Dekadę Solidarności z kobietami, który odbył się tuż przed Zgromadzeniem ŚRK w Harare postanowiono kontynuować prace dotyczące kwestii kobiet podczas nowej dekady działań i refleksji teologicznej. Prace te skupią się na dwóch głównych tematach:

a) eklezjologiczne wyzwania sformułowane podczas Dekady:

- kobiety w posługiwaniu duchownym,
- modele nowej wspólnoty/nowego Kościoła,
- przemoc wobec kobiet jako wyzwanie eklezjologiczne,
- kobiety, kult i duchowość,
- kobiety w teologii.

b) nowe wyzwania w budowaniu solidarności pomiędzy kobietami:

- kobiety a Fundusz Rozwoju Terenów Wiejskich (Rural Development Fund)
- tworzenie opcji my, kobiety w ruchu ekumenicznym,
- wsłuchiwanie się w regionalne głosy.

2. Młodzież

Zespół usiłuje budować kulturę solidarności z młodymi ludźmi włączając ich intuicje do prac ŚRK. Ponadto dba o ekumeniczną formację młodzieży ofiarowując specjalne stypendia i programy badawcze.

3. Rasizm

Zespół stara się uwrażliwiać Kościoły na przejawy rasizmu w ich lokalnych sytuacjach, wspierać edukację przeciwko rasizmowi, wzmacniać więzi pomiędzy osobami doświadczającymi ucisku rasowego czy etnicznego, badać przejawy rasizmu, zwłaszcza wobec kobiet i dzieci. Najbliższe lata przyniosą wiele programów w Kościołach członkowskich ŚRK, realizowanych pod wspólnym hasłem: zwalczanie rasizmu. Planowane jest również specjalne studium pt. Ekumeniczne studium na temat rasizmu oraz współudział w przygotowaniu międzynarodowej konferencji Narodów Zjednoczonych na temat rasizmu w 2000 r.

4. Ludność rdzenna

Zespół zaangażowany jest w prace Narodów Zjednoczonych przygotowujące Deklarację Praw Rdzennej Ludności. Dba również o włączenie przedstawicieli rdzennej ludności do wszystkich prac ŚRK, promuje dialog pomiędzy chrześcijańskimi teologami a wyznawcami tradycyjnych religii, zachęca do zapoznania się oraz wykorzystania intuicji i wiedzy rdzennej ludności na temat sposobów chronienia Ziemi i przyszłych pokoleń.

5. Ekonomia, ekologia

Zgromadzenie Ogólne w Harare nałożyło na ŚRK obowiązek zwiększenia prac w dziedzinie kryzysu długu światowego oraz sformułowania ekumenicznej odpowiedzi na wyzwania, jakie niesie globalizacja. W związku z tym zaplanowano wspólnie ze Światową Federacją Luterańską kampanię mającą na celu zachęcenia państw do umorzenia długów, co byłoby praktycznym skutkiem obchodów jubileuszu roku 2000. W dziedzinie ekologii kontynuowane są prace nad zmianami klimatu i transportem. Planowane są również badania oraz analizy etycznych i eklezjologicznych implikacji stosowania biotechnologii.

6. Pokój

Zespół koncentruje się na realizacji Programu Walki z Przemocą.

7. Teologia życial ekumeniczna Ziemia

Program Teologia Życia trwał pomiędzy dwoma Zgromadzeniami: Canberrą i Harare. Dostarczył teologicznych podstaw dla rozważań i pracy ŚRK w dziedzinie pokoju, sprawiedliwości i stworzenia. Pozwolił sformułować wizję ekumenicznej Ziemi, która znalazła się w centrum zainteresowań zespołu zajmującego się sprawiedliwością, pokojem i stworzeniem.

Edukacja i Formacja Ekumeniczna

Zespół współpracuje z Kościołami, różnymi instytucjami i organizacjami w celu promowania ekumenicznego uczenia się. Ten rodzaj uczenia się różni się zasadniczo od „zwykłego" uczenia się, bowiem przekracza bariery narzucone przez pochodzenie poszczególnych osób i całych wspólnot; nie zadowala się jedynie gromadzeniem informacji, lecz zawsze ma na celu działanie; jest zawsze uczeniem się w szerszej wspólnocie, która pozwala przekroczyć ograniczenia środowiska lokalnego; jest procesem całościowym - obejmuje również uczenie się na płaszczyźnie religijnej i społecznej. Ekumeniczne uczenie się oznacza nie nauczanie o czymś lecz wspólne uczenie się wszystkich ludzi żyjących we wspólnocie.

Zespół koncentruje się na następujących zagadnieniach:

- udział osób świeckich w budowaniu inkluzywnej wspólnoty,
- chrześcijańskie wychowanie w kontekście ekumenicznym,
- ekumeniczna edukacja teologiczna,
- promowanie edukacji poprzez stypendia.

Grupa: Relacje

Kościół i Relacje Ekumeniczne
Relacje Regionalne
Relacje Międzyreligijne i Dialog
Relacje Międzynarodowe

Zadania podejmowane w tej Grupie mają na celu zachęcanie do wspólnego życia i świadectwa, wspólnego wypowiadania się w kwestiach międzynarodowych Kościołów, przedstawicieli różnych religii, krajowych i regionalnych organizacji ekumenicznych. Wspólna refleksja i działanie buduje wspólnotę pomiędzy Kościołami, wzmacnia dialog i partnerstwo pomiędzy nimi oraz staje się praktycznym wyrazem solidarności Kościołów z osobami zepchniętymi na margines i pozbawionymi głosu.

Kościół i Relacje Ekumeniczne

Światową Radę Kościołów określono jako wspólnotę Kościołów, która ma być płaszczyzną umacniania wspólnoty pomiędzy Kościołami oraz miejscem, gdzie mogą one pogłębiać relacje nie tylko pomiędzy sobą, ale również z innymi instytucjami ekumenicznymi. Praca tego zespołu ma na celu pogłębianie wspólnoty z:

1. Kościołami prawosławnymi;
2. Kościołem rzymskokatolickim;
3. Kościołami ewangelicznymi, zielonoświątkowymi i niezależnymi Kościołami afrykańskimi.

Wiele spośród tych Kościołów tradycyjnie już nie angażuje się w działania ekumeniczne. W związku z tym zespół wspiera:

- pracę Wspólnej Grupy Konsulatacyjnej pomiędzy ŚRK a Zielonoświątkowcami,
- dialog prawosławno-ewangeliczny,
- poszukiwanie nowych sposobów dialogu z organizacjami ewangelicznymi,
- współpracę z Organizacją Niezależnych Kościołów Afrykańskich;

4. Krajowymi radami Kościołów.

Spośród 110 krajowych rad Kościołów istniejących na całym świecie, 54 są stowarzyszone ze ŚRK, 33 afiliowane przy Komisji ds. Misji Światowej i Ewangelizacji, a większość pozostałych utrzymuje kontakty robocze ze ŚRK. Doświadczenia płynące ze współpracy na tym polu stały się bodźcem do podjęcia refleksji nad modelami ekumenizmu soborowego.

5. Regionalnymi organizacjami ekumenicznymi.

Siedem regionalnych organizacji ekumenicznych⁷ blisko współpracuje ze ŚRK. Zespól koordynuje tę współpracę.

6. Światowymi wspólnotami chrześcijańskimi.

Zespół odpowiedzialny jest za realizację zaleceń Zgromadzenia Ogólnego w Harare na temat wzmocnienia relacji pomiędzy ŚRK a światowymi wspólnotami chrześcijańskimi;

7. Międzynarodowymi organizacjami ekumenicznymi.

Zespół koordynuje współpracę ŚRK z tymi organizacjami.

Relacje Regionalne

Prace podejmowane w tym zespole mają na celu:
- wspieranie właściwych relacji z Kościołami członkowskimi i pomiędzy nimi, co przyczyni się do rzeczywiście ekumenicznego partnerstwa i wzajemnego wzrostu,
- pomoc Kościołom, poprzez refleksję i wspólne działanie, w tworzeniu etyki dzielenia się i służby oraz w wyrażeniu jej w ekumenicznym dzieleniu zasobów,
- zachęcenie Kościołów członkowskich i organizacji współpracujących ze ŚRK do trwania w ekumenicznej solidarności z osobami zepchniętymi na margines i pozbawionymi głosu poprzez włączenie się do ich walki o godność człowieka i zbudowanie harmonijnej wspólnoty.

Zespół współpracuje nie tylko z Kościołami i organizacjami ekumenicznymi ale również ze świeckimi organizacjami pozarządowymi. Inicjuje i wspiera współpracę z tymi, którzy podzielają tę samą wizję godności człowieka. W ramach tego zespołu funkcjonują dwie specjalne struktury ekumeniczne:
- ACT - Action by Churches Together (ŚRK oraz ŚFL), której celem jest natychmiastowa pomoc,
- ECLOF - Ecumenical Church Loan Fund, który wspiera finansowo inicjatywy gospodarcze Kościołów, zwłaszcza na terenach dotkniętych klęskami żywiołowymi.

Relacje Międzyreligijne i Dialog

Zespół wspiera kontakty pomiędzy chrześcijanami a wyznawcami innych religii głównie poprzez wielostronny i dwustronny dialog, który ma na celu budowanie zaufania, ustosunkowanie się do wspólnych wyzwań oraz konfliktowych spraw. Ważnym aspektem pracy zespołu jest interpretowanie głównych trendów w życiu religijnym, intelektualnym i politycznym różnych religii oraz prowadzenie rozważań nad przyszłością religii i relacji międzyreligijnych. Wraz z innymi zespołami ŚRK inicjuje i prowadzi refleksję na temat pluralizmu religijnego i jego znaczenia dla chrześcijańskiej tożsamości i świadectwa.

Obecnie prace zespołu koncentrują się na następujących zagadnieniach:

- refleksja różnych religii na temat sekularyzacji, rola religii w życiu publicznym oraz wyzwania, jakie niesie ze sobą pluralizm religijny,
- chrześcijańsko-żydowsko-muzułmański dialog na temat Jerozolimy,
- chrześcijańsko-hinduistyczny dialog na temat prozelityzmu, ekstremizmu religijnego i kast,
- chrześcijańsko-muzułmańskie forum na temat praw człowieka.

Podstawą wszelkich dialogów międzyreligijnych jest dialog życia, który ma miejsce w sytuacjach pluralizmu religijnego; wszędzie tam, gdzie chrześcijanie, muzułmanie, Żydzi, hinduiści i buddyści żyją razem i podejmują wspólne działania. Chociaż ten dialog nie zawsze ma zauważalny wymiar religijny, to jednak stanowi podstawę budowania relacji międzyludzkich.

ŚRK organizuje i prowadzi następujące rodzaje dialogów międzyreligijnych:
- wielostronny,
- dwustronny,
- akademicki (przedstawiciele różnych religii spotykają się i dyskutują teologiczne i filozoficzne podstawy swoich tradycji religijnych).

Można jeszcze wyróżnić dialog duchowy, gdzie wyznawcy różnych religii uczestniczą wzajemnie w życiu duchowym i liturgicznym. Ten rodzaj dialogu budzi wiele wątpliwości ponieważ chrześcijanie nie są zgodni, czy można uczestniczyć w życiu duchowym bliźnich, których wiary nie podzielają.

Relacje Międzynarodowe

Głównym zadaniem zespołu jest dostarczenie pracownikom ŚRK, Kościołom członkowskim, krajowym i regionalnym organizacjom ekumenicznym informacji i wskazówek na temat problemów międzynarodowych, które stanowią wyzwanie dla chrześcijańskiego sumienia. W związku z tym zespół analizuje międzynarodowe trendy polityczne, np. bezpieczeństwo globalne, reforma Narodów Zjednoczonych i innych instytucji międzynarodowych, stosowanie sankcji, a także krytyczne sytuacje, np. status Jerozolimy, pokój na Bliskim Wschodzie, w Iraku, we Wschodnim Timorze, Sri Lance, Sudanie, byłej Jugosławii, Kolumbii etc.

Zespól wspomaga sekretarza generalnego w przygotowywaniu publicznych oświadczeń, deklaracji i apeli do władz państwowych oraz orędzi wyrażających solidarność z Kościołami i innymi organizacjami walczącymi o pokój i sprawiedliwość. Pomaga organom zarządzającym ŚRK sformułować wspólną ekumeniczną odpowiedź na ważne problemy współczesności.

Zespół realizuje programy w następujących dziedzinach:
- prawa człowieka i wolność religijna,
- bezkarność, prawda i pojednanie,
- rozbrojenie i kontrola zbrojeń,
- rezolucje na temat pokoju i konfliktów,
- wysiedleńcy, uciekinierzy, migranci,
- międzynarodowa kampania na rzecz zakazu używania min lądowych.

Grupa: Komunikacja

Informacja
Publikacje i Dokumentacja

Zadania zespołów zebranych w tej Grupie mają na celu:

- realizowanie i nieustanne aktualizowanie strategii komunikacji zewnętrznej ŚRK (informacja i interpretacja),
- utrzymywanie kontaktów z mass-mediami,
- przygotowywanie informacji o ŚRK: wystawy, materiały dla gości odwiedzających ŚRK, strona WWW,
- utrzymywanie kontaktów z personelem odpowiedzialnym za komunikację w Kościołach członkowskich i partnerskich organizacjach ekumenicznych.

Grupa: Finanse, Służby i Administracja

Finanse
Kontrola Dochodu i Rozchodu
Personel
Osługa Budynków
Służby Komputerowe i Informatyczne

Nowy sposób funkcjonowania ŚRK zakłada jawność finansową jej dochodu i rozchodu. ŚRK dysponuje następującymi rodzajami funduszy⁸:
- ze składek członkowskich.
- celowe (od ofiarodawców na konkretne projekty i programy),
- z inwestycji,
- ze sprzedaży publikacji ŚRK oraz wpływy z funkcjonowania Instytutu w Bossey,
- różne.

Za finansowe relacje z Kościołami członkowskimi oraz z instytucjami finansującymi działalność ŚRK odpowiedzialny jest Zespół Kontroli Dochodu i Rozchodu.

Instytut Ekumeniczny

Instytut Ekumeniczny w Bossey obchodził swoje 50 urodziny w 1996 r. Przez ponad pół wieku jest miejscem ekumenicznej formacji. Swoje zadanie spełnia poprzez trzy programy:
- prowadzenie dyplomowanej szkoły,
- organizowanie seminariów,
- obsługę wizytujących grup i konferencji.

Misją Instytutu w Bossey jest szkolenie tych, którzy będą przewodzić w ekumenicznych działaniach, zarówno duchownych jak i osoby świeckie. W centrum szkoleń znajduje się kształtowanie ekumenicznego myślenia i ducha poprzez międzykulturowe i międzykonfesyjne spotkanie oraz poprzez wspólne studia, rozmowę, modlitwę.

2. Ku wspólnemu rozumieniu i wizji ŚRK - efekt krytycznej refleksji

Proces samooceny ŚRK i ruchu ekumenicznego rozpoczął się od spotkania Komitetu Centralnego ŚRK w Moskwie w 1989 r. i wiązał się z planowaną, gruntowną reorganizacją tej instytucji. Na polecenie Komitetu Centralnego przygotowano wersję roboczą dokumentu pt. „Ku wspólnemu rozumieniu i wizji Światowej Rady Kościołów" (Towards a Common Understanding and Vision of the Worid Council of Churches - CUV), którą rozesłano Kościołom członkowskim do konsultacji. W sierpniu 1997 roku Komitet Centralny zatwierdził poprawioną wersję tekstu.

Dokument ten ma szczególne znaczenie. Zawiera bowiem nie tylko ocenę pracy ŚRK, ale jest też dobrym odniesieniem dla Kościołów, pragnących przyjrzeć się krytycznie swoim postawom i działaniom ekumenicznym. Składa się z trzech części: oceny ruchu ekumenicznego w ogóle, próby wyjaśnienia samorozumienia ŚRK oraz jej relacji z innymi podmiotami w ruchu ekumenicznym.

Na uwagę zasługuje rozdział poświęcony ruchowi ekumenicznemu. Autorzy dokumentu podkreślają, że nie ma jednoznacznego rozumienia ruchu ekumenicznego i tego, co słowo ekumeniczny obejmuje. Przez długie lata określano nim wszystkie sprawy dotyczące jedności Kościoła oraz współpracy w misji i ewangelizacji. Od Zgromadzenia w Vancouver (1983) cel ruchu ekumenicznego został szerzej określony. Jest nim nie tylko pojednanie chrześcijan w jednym Kościele, ale również pojednanie całej ludzkości, a nawet całego stworzenia, zgodnie z wizją zawartą w Liście do Efezjan 1,10. U źródeł tak szeroko określonego celu ruchu ekumenicznego znajduje się myśl biblijna o jednoczącym zamiarze i działaniu Boga. Zgromadzenie w Canberrze (1991) wzywa w tym samym duchu do działań na rzecz pojednania świata. Ze strony Kościołów Azji i Ameryki Łacińskiej płyną apele o szerszy ekumenizm lub makro-ekumenizm, rozumiany jako otwarcie się ruchu ekumenicznego na inne religie i tradycje kulturowe⁹. Obrazu dopełniają jeszcze napięcia a czasami nawet antagonizmy pomiędzy tymi, którzy głoszą pierwszeństwo społecznego wymiaru ekumenizmu, a tymi którzy apelują o pierwszeństwo duchowego i doktrynalnego ekumenizmu. Jak zatem w takim kontekście określić istotę ruchu ekumenicznego, jego zakres i cel?

ŚRK stwierdza, że nie można stworzyć jednej normatywnej definicji ruchu ekumenicznego. Wszystkie powyższe aspekty są ważne i nie można z żadnego z nich zrezygnować. W centrum znajduje się dążenie do widzialnej jedności chrześcijan, ale pojęcie jedności nabrało już dla chrześcijan wiele nowych znaczeń i wszystkie je ruch ekumeniczny musi w jakiś sposób uwzględniać. Doświadczając tej różnorodności ŚRK próbuje sprecyzować co kryje się obecnie pod pojęciem ekumeniczny. Trudno znaleźć w dokumencie wizję ruchu ekumenicznego. Zawarto ją natomiast w tekście pt. „Nasza ekumeniczna wizja" (Our Ecumenical Vision)¹¹, przygotowanym na nabożeństwo ekumeniczne, które odbyło się 13 grudnia na zakończenie obrad w Harare i miało na celu szczególne uczczenie 50-tej rocznicy ŚRK. Czytamy w nim:

Pragniemy widzialnej jedności ciała Chrystusa,
przyjmując dary wszystkich osób,
młodych i starych, kobiet i mężczyzn, świeckich i duchownych.

Oczekujemy uzdrowienia społeczności ludzi,
pełni całego Bożego stworzenia

Ufamy wyzwalającej mocy przebaczenia,
przemieniającego wrogość w przyjaźń
i niszczącego ducha przemocy.

Otwieramy się na kulturę dialogu i solidarności,
dzieląc życie z obcymi
i poszukując spotkania z wyznawcami innych religii.

Czym jest Światowa Rada Kościołów dzisiaj? Jakie ma cele i zadania? Czy po 50 latach istnienia obawy i nadzieje z nią związane są podobne, jak w pierwszych latach po jej powołaniu? Czy właściwie wypełnia swoją rolę, czy wiernie realizuje swoje posłannictwo? Pytania mnożą się niemalże bez końca. Baza dogmatyczna ŚRK okazała się pomocna w określeniu jej samorozumienia. Podczas III Zgromadzenia Ogólnego ŚRK w New Delhi w 1961 r. sformułowano ją następująco: Światowa Rada Kościołów jest wspólnotą Kościołów, które - zgodnie z Pismem Świętym - wyznają, ze Pan Jezus Chrystus jest Bogiem i Zbawicielem, i dlatego razem dążą do wypełnienia swojego wspólnego powołania, ku chwale jednego Boga - Ojca, Syna i Ducha Świętego¹². Dwa sformułowania z tej bazy stały się podstawą dalszych rozważań o naturze, celach i strukturze ŚRK.

Pierwszym z nich jest określenie ŚRK jako wspólnoty Kościołów. Oznacza to, że ŚRK nie jest Kościołem, ani super-Kościołem. Jest wspólnotą Kościołów, które różnie rozumieją swoją kościelność, a więc i różne znaczenie nadają tejże wspólnocie. Tutaj kryją się napięcia i trudności, co jednak nie przekreśla faktu, że ŚRK jest czymś więcej niż funkcjonalną strukturą powołaną w interesie należących do niej Kościołów¹³. Czym zatem jest owa wspólnota? Pierwszym odniesieniem dla zrozumienia znaczenia tejże wspólnoty stało się greckie słowo koinonia. Rada jest wspólnotą Kościołów zmierzających ku pełnej koinonia. Posiada ona strukturę i organizację, ażeby służyć jako narzędzie dla Kościołów, gdy pracują one na rzecz koinonia w wierze, życiu i świadectwie; lecz ŚRK nie należy utożsamiać z tą strukturą, ani nie może ona skutecznie wspomagać Kościoły bez nieustannego odnawiania ich własnej ekumenicznej wizji i zobowiązania¹⁴. Dalej ŚRK określa siebie jako znak i narzędzie misji Boga i jego działania w świecie [...], jako misyjną, diakonalną i moralną wspólnotę Kościołów¹⁵. ŚRK jest odpowiednią płaszczyną, by Kościoły mogły wspólnie debatować, co oznacza ich bycie we wspólnocie i okazywanie jej na zewnątrz. Chociaż Kościoły różnie rozumieją swoją kościelność, to jednak w ŚRK traktowane są na równych prawach, ponieważ nie decyduje ich rozmiar, ani długość istnienia, lecz ich bycie w Chrystusie. Przynależność do ŚRK jest dla Kościołów wyzwaniem, ponieważ czują się zobowiązane do coraz bardziej zdecydowanego zaangażowania ekumenicznego. Teologicznie wyrażona istota ŚRK pozwala również mówić o członkostwie Kościołów językiem teologicznym¹⁶. Nie jest ono bowiem czasową przynależnością Kościołów, poszukujących sposobu zabezpieczenia swoich międzynarodowych interesów.

Drugie, wyeksponowane sformułowanie z bazy dogmatycznej mówi o wspólnym powołaniu. Autorzy dokumentu pokreślają w tym miejscu dynamiczne rozumienie ŚRK jako wspólnoty pielgrzymów zdążających wspólnie ku temu samemu celowi¹⁷. Krytycznie jednak dodają, że nie we wszystkich okolicznościach Kościoły podejmowały wspólne działania, chociaż mogły to czynić. Dotychczasowy sposób urzeczywistniania wspólnego powołania opisany został w art. 3 Konstytucji ŚRK. Obejmuje on m.in. wzywanie Kościołów do realizacji celu, jakim jest widzialna jedność w jednej wierze i w jednej wspólnocie eucharystycznej; umożliwianie i ułatwianie Kościołom składania wspólnego świadectwa; wspomaganie Kościołów w ewangelizacji; wyrażanie pragnienia Kościołów, by służyć potrzebom ludzi; nawiązywanie i utrzymywanie relacji z różnymi ruchami i organizacjami¹⁸. Tak ogólnie określone „elementy" wspólnego powołania przyjmują w określonych warunkach konkretny kształt. Co pewien czas wymagają wyrażenia ich na nowo, zależnie od wyzwań, jakie stawia świat. Jubileuszowa rocznica istnienia ŚRK jest wyjątkowo dobrą okazją, by sformułować na nowo zakres i sposób rozumienia wspólnego powołania Kościołów. Autorzy dokumentu Ku wspólnemu rozumieniu i wizji Światowej Rady Kościołów uważają, że dzisiaj należy uwzględnić m.in. następujące elementy:
- uznać istotową tożsamość ŚRK jako wspólnoty Kościołów, które wzywają się wzajemnie do widzialnej jedności w jednej wierze i w jednej wspólnocie eucharystycznej;
- określić najważniejsze obszary działań Kościołów, w których realizują one główny cel, jakim jest jedność;
- wyjaśnić, że ŚRK jako wspólnota Kościołów jest organizacją, poprzez którą jej członkowie działają wspólnie, a nie ciałem, które działa w oddzieleniu od Kościołów;
- określić elementy ekumenicznego powołania w czasach współczesnych;
- uwydatnić powołanie ŚRK do wzmacniania jednego ruchu ekumenicznego nie tylko poprzez oficjalne, organizacyjne działania, ale również poprzez wspomaganie innych działań ekumenicznych¹⁹.

W omawianym dokumencie fragment dotyczący wspólnego powołania Kościołów należy do najbardziej enigmatycznych. Tymczasem tutaj tkwią podstawy uzasadniania zaangażowania Kościołów w działalność ŚRK. Potrzebą chwili jest większa precyzja w określaniu wspólnego powołania. Nie jest wystarczające określenie go podczas innych zgromadzeń ogólnych ŚRK. Od czasów powołania ŚRK zmieniło się znacznie samopojmowanie Kościołów, zwiększyło się poczucie ich tożsamości czy kościelności, a i świat, w którym przyszło im dzisiaj wyrażać swoje pragnienie jedności jest zupełnie inny. Bardziej precyzyjne określenie wspólnego powołania oznaczać będzie także dokładniejsze wskazanie zobowiązań i miejsca poszczególnych Kościołów członkowskich w pracach i strukturze ŚRK. Ten fragment dokumentu poddawany jest wciąż wnikliwej krytyce.

Znaczną część dokumentu Ku wspólnemu rozumieniu i wizji Światowej Rady Kościołów zajmują rozważania teologiczne. Nie mniej ważne są również rozważania praktyczne, dotyczące ŚRK jako organizacji. Autorzy dokumentu od razu zastrzegają, że chociaż ŚRK funkcjonuje jako instytucja, to jednak nie może ona zostać sparaliżowana przez instytucjonalizm²⁰. Jest bowiem przede wszystkim żywym organizmem, reagującym aktywnie na nowe wyzwania nowych czasów. Struktury są jedynie środkami skutecznego wyrażania rzeczywistości ŚRK, będącej wspólnotą Kościołów oraz mechanizmem umożliwiającym organizację codziennej pracy²¹.

Ostatnia część dokumentu mówi o relacjach z innymi partnerami w ruchu ekumenicznym, nie wszystkie bowiem organizacje czy instytucje prowadzące działania ekumeniczne są członkami ŚRK. Autorzy dokumentu stwierdzają jednak, że pomimo różnych struktur i różnie sformułowanych podstaw dogmatycznych wszyscy uczestniczą w jednym ruchu ekumenicznym. Z tego względu relacje pomiędzy partnerami powinny charakteryzować się soborowym duchem wzajemności i współpracy, a nie współzawodnictwem i wydzielaniem obszarów oddziaływania. Światowy ruch ekumeniczny wraz ze swoimi organizacyjnymi kształtami jest siecią współpracy, z wieloma centrami działania, a nie hierarchiczną strukturą, z narzuconym odgórnie autorytetem. Częścią tej sieci jest ŚRK22. Chociaż jest ona organizacją szczególną pośród innych organizacji ekumenicznych, to jednak nie można jej przypisywać zwierzchniej roli nad pozostałymi. Komitet Centralny ŚRK określił w 1992 r. relacje ŚRK do innych partnerów ekumenicznych jako partnerstwo opierające się na wspólnej wierze i zobowiązaniu²³, którego cechą jest komplementarność, wzajemne zaufanie i wzajemność²⁴. Wiele trudności formalnych napotykają relacje z różnymi ruchami i wspólnotami chrześcijańskimi, nie zrzeszonymi w ŚRK, a z którymi podejmuje ona wspólne działania, zwłaszcza na płaszczyźnie pokoju, sprawiedliwości, ochrony stworzenia. Także budowanie odpowiednich struktur formalnych z osobami, grupami i organizacjami, nie utożsamiającymi się z chrześcijaństwem jest utrudnione, czasami wręcz niemożliwe. Jednak wszelkie trudności w relacjach formalnych muszą być nieustannie przezwyciężane dla dobra wspólnego celu.

Kontakty z Kościołem rzymskokatolickim, nie należącym do ŚRK, w ciągu wielu ostatnich lat naznaczone są wzajemnym zaufaniem i efektywnym wysiłkiem. Najbardziej owocna jest współpraca poprzez Wspólną Grupę Roboczą Watykan-Genewa oraz Komisję Wiara i Ustrój, w których Kościół rzymskokatolicki jest pełnoprawnym członkiem. Zatem struktury jak najbardziej formalne zabezpieczają i umożliwiają owoce współpracy. Nie zapowiada się jednak, by struktury te wzmocniono poprzez wstąpienie Kościoła rzymskokatolickiego do ŚRK, co - być może - jest korzystne dla obu stron²⁵. Autorzy dokumentu podkreślają, że istnieje wiele powodów i sposobów poszerzania tych relacji, nie tylko przez struktury formalne²⁶.

Dokument Ku wspólnemu rozumieniu i wizji Światowej Rady Kościołów jest owocem ośmioletnich latach konsultacji wewnętrznych oraz ocen Kościołów i organizacji ekumenicznych nie zrzeszonych w ŚRK. W ostatnim roku konsultacji Kościoły członkowskie i współpracujące ze ŚRK przesyłały 153 pisemne oceny dokumentu²⁷. W większości ocen Światowa Rada Kościołów jawi się jako instytucja właściwie reprezentująca Kościoły członkowskie. Najwięcej uwag krytycznych w tym względzie nadeszło ze strony prawosławnych Kościołów²⁸. Baza dogmatyczna ŚRK zyskała ponownie ocenę pozytywną, gdyż trafnie wyraża wspólną wiarę, przekonania oraz teologiczne samorozumienie Kościołów i organizacji ekumenicznych. Pomimo tych pozytywnych not Kościoły wyraziły gotowość do podjęcia dalszych debat na temat przyszłej struktury, roli i samorozumienia ŚRK.

Dokument stwierdza stan faktyczny ŚRK i ruchu ekumenicznego. Odwołuje się częściej do doświadczeń i dokumentów ekumenicznych z przeszłości niż kreśli śmiałą wizję organizacji, która przewodzi w inicjatywach ekumenicznych. Ostrożne określanie wyzwań, jakie rzuca chrześcijanom świat współczesny nie sprzyja profetycznym refleksjom. Dokument, który miałby stać się - w zamierzeniu autorów - ekumeniczną kartą dla XXI wieku²⁹ nie mówi dokładniej o celu ruchu ekumenicznego, nie precyzuje dróg jego osiągnięcia. Widzialna jedność pojawia się w dokumencie jako cel oczywisty. Ale jej „oczywistość" nie przybiera konkretnego kształtu. Pozostaje tajemnicą, bez próby jej przybliżenia. Ponieważ cel nie jest określony - dlatego nie wiadomo którędy do niego zdążać. Pozostaje jedynie metoda stopniowych przybliżeń, która już wiele razy nie zdała egzaminu. Wydaje się, że w dokumencie na miarę XXI wieku nie powinno zabraknąć konkretnych słów na ten temat.

Dokument został przygotowany na VIII Zgromadzenie Ogólne ŚRK w Harare. Oczekiwano, że Kościoły członkowskie wypowiedzą się ostatecznie na temat kształtu i roli ŚRK. Jednak - jak przewidywano³⁰ - obrady zdominowały sprawy społeczne kosztem debat o wizji ekumenizmu i jedności chrześcijan. Dokument został przyjęty w takim kształcie, w jakim sformułowano go przed obradami. Nie jest to jednak kształt ani ostateczny, ani zadowalający. Ekumeniczna „wizytówka" ŚRK zmieni się zapewne ze względu na niepokoje wyrażone przez prawosławne Kościoły członkowskie.

3. ŚRK bez prawosławia?

Ostatnie lata przyniosły wzmożoną debatę na temat członkostwa Kościołów prawosławnych w ŚRK. Jej przebieg pokazuje wyraźnie, że zupełnie zasadne są obawy co do możliwości zupełnego opuszczenia ŚRK przez wszystkie Kościoły prawosławne. Szczytem tej debaty było spotkanie 15 autokefalicznych Kościołów prawosławnych w Tesalonikach na przełomie kwietnia i maja 1998 r., gdzie rozmawiano o wzrastającym niezadowoleniu w Kościołach prawosławnych, spowodowanym niektórymi działaniami ŚRK i protestanckich Kościołów członkowskich³¹. Chociaż w komunikacie po spotkaniu potwierdzono ekumeniczne zaangażowanie Kościołów prawosławnych, to jednak nie ma wątpliwości, że poważnie został zakwestionowany sens ich członkostwa w ŚRK³².

Jeszcze przed Zgromadzeniem w Harare powołano na polecenie Komitetu Centralnego Prawosławną Grupę Zadaniową, która miała zbadać relacje pomiędzy prawosławiem a ŚRK. Przygotowany przez tę Grupę raport³³ omawia nowe okoliczności i sporne kwestie, które sprawiają, że niezbędne staje się inne sformułowanie udziału prawosławia w ruchu ekumenicznym. Wśród tych nowych okoliczności wskazano:

- Nowe wydarzenia w ekumenicznej wspólnocie.

W ciągu pięćdziesięciu lat istnienia ŚRK wzrosła liczba Kościołów członkowskich, większość z tych Kościołów jest z półkuli południowej, wzrosła współpraca z regionalnymi i krajowymi organizacjami ekumenicznymi, Kościół rzymskokatolicki zintensyfikował swoje działania ekumeniczne, wzrósł udział kobiet w życiu ŚRK. Te nowe okoliczności, będące przedmiotem dumy ŚRK, dla prawosławnych sprawiają trudności, gdyż wyraźnie wpływają na stopień i rodzaj uczestnictwa prawosławnych w ruchu ekumenicznym i w ŚRK. Zmiany te mają bowiem ekumeniczne, teologiczne i instytucjonalne konsekwencje, co nie zostało wystarczająco uwzględnione w nowej wizji ŚRK.

- Nowe wydarzenia w Kościołach protestanckich.

Prawosławni są przekonani, że obecne Kościoły protestanckie zmieniły się radykalnie w swoim etosie i priorytetach w porównaniu do tych Kościołów, z którymi prawosławni rozpoczynali dialog w czasach powstawania ŚRK. Zmiany dotyczą przede wszystkim kwestii eklezjalnych i podziałów, które wciąż mają miejsce w Kościołach protestanckich.

- Nowe wydarzenia w Kościele rzymskokatolickim.

Naangażowanie ekumeniczne tego Kościoła, widoczne we wspólnych pracach ze ŚRK, w udziale katolików w dialogach dwustronnych i wielostronnych oraz w regionalnych i krajowych radach Kościołów staje się niezrozumiałe i nieczytelne w kontekście misyjnej aktywności Kościoła rzymskokatolickiego na terenach zamieszkałych głównie przez prawosławnych.

- Nowe wydarzenia w Kościołach prawosławnych.

Wiele Kościołów prawosławnych funkcjonuje obecnie w zmienionej sytuacji politycznej i społecznej, zwłaszcza w Europie wschodniej, środkowej i południowej. Rodzi to wiele nowych możliwości, ale też sprzyja nacjonalizmowi i izolacjonizmowi. Kościoły prawosławne muszą wskazać i nazwać wewnętrzne napięcia (teologiczne, eklezjalne, społeczno-polityczne i osobiste), które często są przyczyną obecnej postawy prawosławnych wobec ruchu ekumenicznego. Wyraźne sformułowanie wewnętrzych napięć pozwoli odróżnić je od trudności występujących w łonie ruchu ekumenicznego, a niezależnych od uwag zgłaszanych przez prawosławie.

Wspomniany raport określa obszary³⁴, na których należy podjąć dyskusję, by wyjaśnić trudności we współpracy prawosławnych ze ŚRK. Są to:

- Natura jedności, do której dążymy.

Prawosławni sprzeciwiają się koncepcji jedności zwanej międzywyznaniową ugodą i wzywają do jedności w wierze, tradycji i życiu niepodzielonego Kościoła, który jest Una Sancta. W dokumentach i wypowiedziach ŚRK nie ma wyraźnie sformułowanej i konsekwentnie utrzymywanej wizji jedności, do której dążą Kościoły.

- Członkostwo w ŚRK a eklezjologia.

Chociaż ŚRK kwestię członkostwa dobrze wyjaśnia w dokumencie Ku wspólnemu rozumieniu i wizji ŚRK, to jednak pojawiają się problemy związane z tendencją Kościołów, zwłaszcza protestanckich, do jednoczenia się na zasadzie lokalnych konkordii czy unii. Zjednoczone Kościoły są lub stają się członkami ŚRK. Wynikają z tego jakieś konsekwencje dla wizji eklezjalnej i członkostwa Kościołów prawosławnych oraz dla ekumenizmu, zwłaszcza lokalnego. Konsekwencje te nie są do tej pory poważnie brane pod uwagę.

- Natura dokumentów i decyzji ŚRK.

Nie jest wyraźnie określone, jaką naturę i rangę mają dokumenty ŚRK. Nie wszystkie są „dokumentami uzgodnionymi", nie wszystkie wyrażają odpowiednio stanowisko i przekonania prawosławnych. Nie ma jasno określonego podmiotu, np. kto mówi jeśli pojawia się wyrażenie: Światowa Rada Kościołów, Kościoły, Kościół uniwersalny?

- Wieloznaczność terminologii.

Widoczna jest ona już w sformułowaniu ruch ekumeniczny. Dla prawosławnych ruch ekumeniczny oznacza dążenie do chrześcijańskiego pojednania i jedności. Tymczasem dla ŚRK ruch ekumeniczny może oznaczać różne sprawy: działania tylko wewnątrz Kościołów protestanckich, albo współpracę z różnymi instytucjami i religiami. To różne znaczenie ruchu ekumenicznego, powoduje niepewność i pytania wśród prawosławnych o rodzaj i cel działań, w których uczestniczą.

- Problem eklezjologiczny.

Do ŚRK należą Kościoły o różnej eklezjologii i samorozumieniu. Prawosławni utożsamiają swój Kościół z Una Sancta, a jednocześnie uznają rzeczywistość eklezjalną poza swoimi granicami eklezjalnymi. Kościoły protestanckie rozumieją Una Sancta w terminach uniwersalistycznych: jest sumą różnych Kościołów chrześcijańskich w takim kształcie, w jakim istnieją obecnie. Chociaż ŚRK deklaruje, że obejmuje Kościoły o różnym samorozumieniu, to jednak na ogół pozostaje to w sferze pragnienia, a praktycznie w dokumentach znaleźć można protestanckie rozumienie Kościoła.

- Programy i priorytety ŚRK.

ŚRK ma obowiązek uwzględniania w swoich programach propozycji tematycznych Kościołów członkowskich. Ma także obowiązek proponowania Kościołom członkowskim tematów, które wymagają szerszego zainteresowania (np. rasizm, godność kobiet, troska o środowisko naturalne). Kościoły prawosławne są jednak zaniepojone genezą i treścią niektórych programów ŚRK oraz zmianami w tych programach, jakie wprowadzane są przez pracowników ŚRK. Niekiedy nie ma zgodności pomiędzy programami i priorytetami uzgodnionymi w długim procesie decyzyjnym, a ostatecznie realizowanymi programami. W tym kontekście prawosławni nie mogą liczyć na realizację swoich priorytetów.

- Reprezentacja i udział w głosowaniu.

Praktycznie przyjęło się, że podczas głosowań prawosławni mają 25% głosów. O podziale głosów decydują kryteria geograficzne, społeczne, wiekowe i płciowe. Tymczasem, zdaniem prawosławnych, główne kryteria powinny mieć naturę eklezjalną czy wyznaniową, odzwierciedlającą zupełnie różne eklezjologie Kościołów prawosławnych i protestanckich oraz ogromą różnicę w liczbie prawosławnych Kościołów lokalnych i protestanckich. Ponadto proporcje przyjęte podczas głosowania powinny przekładać się również na proporcje wyznaniowe zatrudnionego personelu ŚRK. Biorąc zatem pod uwagę fakt, że w ŚRK funkcjonują dwie główne eklezjologie (niezależnie od różnic wewnątrz nich): prawosławna i protestancka, to podział głosów powinien być w stosunku 50% do 50%.

- Sprawowanie kultu.

ŚRK przywiązuje wielką uwagę do wspólnego sprawowania kultu. Dla prawosławnych jest to źródłem radości i niepokoju. Niepokój związany jest z tym, że nabożeństwa odzwierciedlają głównie protestancki sposób modlitwy oraz włączają tzw. jeżyk inkluzywny³⁵. Tymczasem prawosławni uważają, że podstawą wspólnych modlitw powinien być język przyjęty w bazie dogmatycznej ŚRK, w której mówi się o wierze Kościołów w Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego.

- Kwestia interkomunii (gościnności eucharystycznej).

Dla prawosławnych wspólne, pełne uczestnictwo w Eucharystii jest wyrazem jedności, a nie drogą do niej. Chociaż stanowisko to wyrażono już wielokrotnie i ma ono uzasadnienie w prawosławnej teologii, to jednak traktowane jest ono jako wyraz zacofania, zamknięcia a nawet arogancji. Prawosławni nie mogą odstąpić od takiej koncepcji Eucharystii, a co za tym idzie nie mogą uczestniczyć w ekumenicznych Eucharystiach.

- Prawosławna „kultura".

Istnieje pewien styl bycia prawosławnym pomimo różnych szerokości geograficznych oraz środowisk społecznych i kulturowych, w których istnieją Kościoły prawosławne. Styl ten wyraża się w sposobie traktowania duchownych i hierarchii prawosławnej, łącznie ze specjalnym sposobem zwracania się. Prawosławni pragną, by uszanowano przyjęte u nich protokoły postępowania i nie dopatrywano się istnienia nietolerancji czy protekcjonalności.

Podczas Zgromadzenia w Harare powołano Komisję Specjalną, która zbada wszystkie problemy związane z członkostwem Kościołów prawosławnych w ŚRK oraz zaproponuje Komitetowi Centralnemu niezbędne zmiany w strukturze, stylu pracy i etosie ŚRK. Komisja otrzymała mandat na 3 lata.

4. Burzliwa przyszłość

Kolejne lata pracy ŚRK zapowiadają się burzliwie. Doświadcza ona z jednej strony wewnętrznych tarć pomiędzy Kościołami członkowskimi, oczekującymi większej precyzji w zasadach i celach działania. Nie pozwolą one ŚRK ślamazarnie reagować na swoje oczekiwania. Z drugiej strony wielkie organizacje światowe oczekują od niej, że wypowie się w kwestiach ważnych dla życia człowieka. Dopinguje to ŚRK do angażowania się w programy, które może nie mają bezpośredniego związku z jednością, ale są w jakimś sensie wspólnym świadectwem chrześcijan wobec świata. Śmiałe plany ograniczają drastycznie zmniejszające się w ostatnich latach środki finansowe. Przyszłe lata zdominują zapewne debaty nad nowym etosem SRK i nad nowym modelem jej funkcjonowania. Być może proponowany przez prawosławnych „model rodziny" będzie najtrafniejszą propozycją, pozwalającą rozwiązać sporne kwestie na forum SRK pomiędzy prawosławnymi i protestantami.

Chociaż dokument Ku wspólnemu rozumieniu i wizji SRK nie jest dopracowaną wizją teologiczną, chociaż Zgromadzenie w Harare forum teologicznym nie było, to jednak SRK wyraźnie określiła, które programy będzie realizować i jakie tematy ją interesują. Podczas posiedzenia Komitetu Centralnego (26 sierpnia - 3 września 1999) określono tematy, które znajdą się w centrum prac SRK:

- bycie Kościołem - w działaniach SRK położony zostanie nacisk na budowanie inkluzywnej wspólnoty, która uwzględnia obecność tych, którzy do tej pory często pozostawali na marginesie życia Kościoła, m.in. kobiety, młodzież, dzieci, ludność rdzenna, osoby niepełnosprawne. SRK ma być miejscem ekumenicznego spotkania i dialogu Kościołów podzielonych nie tylko na płaszczyźnie wiary lecz także tożsamości etnicznej czy rasowej;

- troska o życie - w ostatnich latach prowadzono już programy, w których podkreślano rangę etyki stawiającej życie w centrum swoich rozważań, podejmowano działania na rzecz kultury pokoju i niestosowania przemocy. Nowością w stosunku do dotychczasowych prac jest większe uwydatnienie wymiaru duchowego troski o życie oraz odniesienie do problemów etycznych wywołanych stosowaniem biotechnologii;

- posługa pojednania - dążenia do jedności powinny iść w parze z posługą pojednania. Stanie się to możliwe jeśli w centrum działań znajdzie się wspólna modlitwa, wspólne życie duchowe i wspólnie podjęty wysiłek na rzecz budowania wspólnoty;

- wspólne świadectwo i służba - świat współczesny stawia przed Kościołami wiele wyzwań, na które powinny one odpowiedzieć wspólnie. Jednym z takich teologicznych i duchowych wyzwań jest globalizacja. Innymi zaś wzrastający pluralizm religijny, zmieniające się rozumienie misji i ewangelizacji, bujnie kwitnący prozelityzm. Wszystko to wymaga zwiększenia wysiłków na płaszczyźnie dialogu międzyreligijnego i międzywyznaniowego.

Niektóre z tych tematów znalazły się już w programach realizowanych przez SRK. Inne zaproponowane zostały podczas obrad Zgromadzenia Ogólnego w Harare. Kontynuacją Programu Walki z Przemocą będzie Ekumeniczna Dekada Walki z Przemocą, która rozpocznie się w 2001 roku. Będzie ona dla Kościołów wyzwaniem, by wypowiedziały walkę strukturom, obyczajom, systemom władzy, które podtrzymują przemoc w świecie.

***

Po Zgromadzeniu Ogólnym w Harare Światowa Rada Kościołów funkcjonuje w innych strukturach. Realizowane przez nią programy zostały jednak zmodyfikowane w niewielkim stopniu, chociaż niektóre Kościoły członkowskie właśnie na tym polu domagały się większych zmian. Zapewne kolejne lata przyniosą większą precyzję w określeniu priorytetów i zakresu prac podejmowanych przez ŚRK. Nie można jednak oczekiwać, że ŚRK będzie jedynie ogólnoświatowym forum zjednoczeniowych dążeń chrześcijan. Rola, jaką ŚRK zaczęła odgrywać w ostatnich latach na płaszczyźnie międzynarodowej wymaga, by stała się ona także forum dialogu ogólnoludzkiego.

W procesie konsultacji dokumentu Ku wspólnemu rozumieniu i wizji ŚRK Kościół Ewangelicki Niemiec wypowiedział następujące słowa:

1. Potrzebujemy ŚRK dzisiaj i w przyszłości, aby wyrażała wysiłki Kościołów na rzecz jedności i wspólnoty, inicjowała działania i przynaglała Kościoły do jedności, koinonia i odnowy.
2. Potrzebujemy ŚRK dzisiaj i w przyszłości, aby ożywiała ekumeniczne rozumienie misji i ewangelizacji i aby zachęcała Kościoły członkowskie do ich praktykowania.
3. Potrzebujemy ŚRK dzisiaj i w przyszłości, aby była prorockim głosem i platformą działań, gdyż stoimy wobec globalnych wyzwań związanych ze sprawiedliwością, pokojem, integralnością stworzenia.
4. Potrzebujemy ŚRK dzisiaj i w przyszłości, aby była globalną platformą dla dialogu międzyreligijnego.
5. Potrzebujemy ŚRK dzisiaj i w przyszłości, aby przemawiała w imieniu Kościołów i reprezentowała ich w sprawach międzynarodowych.
6. Potrzebujemy ŚRK dzisiaj i w przyszłości, aby była platformą przygotowań powszechnego soboru ekumenicznego całego Kościoła Jezusa Chrystusa na początku przyszłego wieku³⁶.

ŚRK może traktować te słowa jako manifest zaufania i uznania dla swojej dotychczasowej pracy. Może w nich również znaleźć zachętę do podjęcia się roli reprezentanta chrześcijan na forum międzynarodowym. Bez wątpienia jest to rola kusząca.

0x01 graphic

Przypisy:

Ta grupa Kościołów określana bywa Kościołami zjednoczonymi i jednoczącymi się. To drugie określenie pojawiło się po to, aby podkreślić, że Kościoły osiągnęły pewien etap w dalekosiężnym procesie, że znajdują się na drodze do pełnej jedności. Co najmniej jeden Kościół przyjął to określenie do swojej nazwy: Jednoczący się Kościół Australii (Uniting Church in Australia). Czasami określenie Kościoły jednoczące się stosowane jest do Kościołów, które biorą udział w rozmowach zmierzających do zawiązania unii pomiędzy Kościołami. Por. United and Uniting Churches, w: Dictionary of the Ecumenical Movement, (wyd. N. Lossky, J.M. Bonino), Geneva: WCC Publications 1991, s.1032-1036.
Zwane również Kościołami pochodzenia afrykańskiego. Por. African Instituted (Independent) Churches, w: Tamże, s. 10-12.
Por. Towards a Common Understanding and Vision of the World Council of Churches, Geneva: WCC Publications 1998. Dalej skrót: CUV.
The Nature and Purpose of the Church: A Stage on the Way to a Common Statement, Faith and Order Paper No. 181.
Polski przekład: Chrzest, Eucharystia, posługiwanie duchowne. Dokument z Limy 1982. Tekst i komentarze, [red.] W. Hryniewicz, S.J. Koza, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1989.
A Treasure in Earthen Vessets: An Instrument for Ecumenical Reflection on Henneneutics, Faith and Order Paper No. 182.
Ogólnoafrykańska Konferencja Kościołów (All Africa Conference of Churches), Chrześcijańska Konferencja Azji (Christian Conference of Asia), Karaibska Konferencja Kościołów (Caribbean Conference of Churches), Konferencja Kościołów Europejskich (Conference of Europem Churches), Latynoamerykańska Konferencja Kościołów (Latin American Councit of Churches), Konferencja Kościołów Bliskiego Wschodu (Middle East Council of Churches), Konferencja Kościołów Pacyfiku (Pacific Conference of Churches).
Przewidywano na rok 1999 następujący udział procentowy różnych funduszy w całościowym funduszu ŚRK; a) ze składek członkowskich. - 11,29%. Ogólna kwota opłat członkowskich w ostatnich latach niemalże nie zmieniła się. Natomiast gwałtownie spadły inne wpływy; b) celowe (od ofiarodawców na konkretne projekty i programy) — 78,74%; c) z inwestycji — 2,2%; d) ze sprzedaży publikacji ŚRK oraz wpływy z funkcjonowania Instytutu w Bossey - 4,04%; e) różne - 3,73%. Ponad trzy czwarte dochodu ŚRK uzależnione jest od konkretnych ofiarodawców. Wydaje się, że tutaj właśnie należy ulokować źródło zarzutów, że ŚRK zbytnio angażuje się w sprawy nie związane z jednością Kościołów. Donatorzy chcą mieć wpływ na programy i sposoby ich realizacji. Tendencje te nie zawsze idą w parze z wizją działań podejmowanych na rzecz jedności przez ŚRK, z wizją, jaką mają jej Kościoły członkowskie.
Por. CUV 2.3-2.6.
-
Our Ecumenical Vision, „The Ecumenical Review" 1998 nr 3, s. 267.
Dotychczasowe tłumaczenie bazy dogmatycznej ŚRK na język polski niewystarczająco eksponuje te treści, które są ważne przy określaniu jej współczesnego samorozurnienia. Brzmiało ono następująco: Światowa Rada Kościolów jest społecznością Kościolów, które - zgodnie z Pismem Świętym - wyznają, te Pan Jezus Chrystus jest Bogiem i Zbawicielem i dlatego dążą wspólnie do wypełnienia tego, do czego są powalane, ku chwale Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego. Por. K. Karski, Dążenia ekumeniczne we współczesnym świecie. Warszawa 1986, s.135-136. Angielska wersja bazy ŚRK brzmi: The World Council of Churches is a fellowship of churches which confess the Lord Jesus Christ as God and Saviour according to the Scriptures and therefore seek to fulfil together their common calling to the glory of the one God, Father, Son and Holy Spirit.
Por. CUV 3.2.
CUV 3.5.2.
CUV 3.5.3.
Por. CUV 3.7.
CUV 3.8.
Por. CUV 3.10.
Por. CUV 3.12.
CUV 3.12.
Por. CUV 3.16.
Por. CUV 4.4.
CUV 4.5.
Por. Tamże.
Por. A. Skowronek, Dlaczego Kościół Rzymskokatolicki nadal nie zabiega o członkostwo w Ekumenicznej Radzie Kościolów, SiDE 1998 nr 1, s. 9-18.
Por. CV V 4.11.
Por. The Ecumenical Movement, the Churches and the World Council of Churches. An Orthodox contribution to the reflection process on "The Common Understanding and Vision of the WCC", Białystok 1996.
Por. Turn to God. Rejoice in Hope. Orthodox Reflections on the Way to Harare, Geneva: World Council of Churches 1998, s. 51-78.
CUV, Preface.
Por. S. Kobia, The changing role of the state and the challenge for church leadership m Africa, „Echoes" 1998 nr 14, s. 8-11; Z. Kameeta, Being the Church of God in in contemporary Africa: an ecumenical perspective, Tamże, s.14-18; „Confronting", s. 35-44; S. Bakare, An African Perspective on the Jubilee Celebration, „The Ecumenical Review" 1997 nr 4, s. 470-475.
Oprócz niezaprzeczalnie pozytwnych skutków dla prawosławia wynikających z jego udziału w ruchu ekumenicznym, wskazuje się również doświadczenia negatywne. Prawosławni twierdzą, że w wielu spotkaniach ŚRK są oni zmuszeni do wypowiadania się w kwestiach całkowicie obcych dla ich tradycji bądź wobec których wypowiedzieli już wielokrotnie swoje stanowcze zdanie. Do takich kwestii należą: interkomunia z nie-prawoslawnymi, język inkluzywny, ordynacja kobiet, prawa mniejszości seksualnych, religijny synkretyzm. Stanowisko przedstawicieli prawosławia traktowane jest jednak jako deklaracje mniejszości, a jako takie nie mają wpływu na trendy ogólne i etos ŚRK. Por. Evaluation of New Facts in the Relations of Orthodoxy and the Ecumenicat Movement. Thessaloniki, Greece, 29 April-2 May 1998, w: Turn to God, s. 137.
Por. Tamże, s. 136-138.
Por. Orthodox-WCC Relations. A Contribution from the Orthodox Task Force. 28 January 1998, w: Tamże, s. 171-178.
Por. Tamże, s. 174-176.
O możliwościach stosowania języka inkluzywnego w nabożeństwach pisze: R. D. Witherup, A Liturgist's Guide to Inclusive Language, Collegeville, Minnesota: The Liturgical Press 1996.
P. Lodberg, Common Understanding and Vision. An Analysis of the Responses to the Process, „The Ecumenical Review" 1998 nr 3, s. 271.