Transformacja systemu zarządzania w Polsce

Gospodarka nakazowa (centralnie kierowana - rozdzielcza) oparta była na centralnym planowaniu gospodarki narodowej. Polegała ona na kierowaniu procesami gospodarczymi na podstawie wewnętrznie zgodnych decyzji i ustalaniu optymalnych proporcji gospodarczych w celu wszechstronnego i szybkiego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Państwo socjalistyczne oparte na wykorzystaniu działania praw ekonomicznych i osiągnięć nauki eliminuje żywiołowość procesów gospodarczych. Na podstawie centralnego i wszechstronnie skoordynowanego narodowego planu gospodarczego państwo kształtowało proces produkcji społecznej i podziału, akumulacji i spożycia w celu zaspokojenia potrzeb społecznych. Potrzeba centralnej koordynacji gospodarki narodowej była skutkiem rozwoju sił wytwórczych. Planowanie w kapitalizmie miało na celu usprawnienie mechanizmów antykryzysowych, ułatwienie rozwoju kapitalizmu bez zmiany charakteru własności środków produkcji. W państwie socjalistycznym planowanie obejmowało całokształt gospodarki narodowej - plan miał charakter dyrektywny, czego wyrazem było uchwalenie planu przez najwyższy organ władzy państwowej (parlament socjalistyczny). Proces planowania gospodarki obejmował przede wszystkim następujące elementy: cel, wybór ekonomiczny na podstawie analiz i rachunku ekonomicznego, ustalenie kwantyfikowanych, wewnętrznie zgodnych zadań ekonomicznych, ustalenie narzędzi do realizacji tych zadań. System planów znajdował swoje odbicie w narodowym planie gospodarki, który w PRL nosił nazwę “narodowy plan rozwoju społeczno-gospodarczego:. Określenie to zostało wprowadzone w 1971r. zamiast określenia “narodowy plan gospodarczy” (NPG). Zasadniczym celem tej zmiany było wykazanie z jednej strony ścisłego powiązania rozwoju społecznego i gospodarczego, troska o równomierny rozwój tych dziedzin, a z drugiej - nadrzędności rozwoju społecznego. System gospodarki centralnie kierowanej lub nakazowo -rozdzielczej, wprowadzono w Polsce po II W. Ś. Przez wiele lat realizowano wyznaczane odgórnie plany np. tzw. Sześciolatka (1950-1955) czy Pięciolatka (1960-1966). W okresie powojennym gdzieś na początku lat osiemdziesiątych system ten, a właściwie gospodarka Polski, poddawany był wielu kryzysom. Prowadziły one do braku równowagi rynkowej. Tempo inwestowania stale przekraczało tempo wzrostu dochodu. Efektem stagnacji i braku równowagi rynkowej były podwyżki w 1970r. Pod koniec lat 80-tych tempo wzrostu malało - ogromna część inwestycji nie tylko nie zwiększała dochodu narodowego, ale stale przynosiła stratę. Zwiększało się napięcie rynkowe, występował powszechny brak towarów., wykupywanie ich, wydłużanie się kolejek, spekulacja i korupcja. W 1975r. próby redukcji inwestycji polegały na skreślaniu budów jeszcze nie rozpoczętych lub mało zaawansowanych, rok później cięcia objęły także fabryki. Rosły więc straty w zamrożonych środkach. Polityka ta powiększała również straty np. w energetyce czy transporcie. Dysharmonia w gospodarce pogłębiała się nieustannie. System centralnego planowania ulegał dalszej erozji. W latach 80-tych ekipa stanu wojennego zaprzepaściła szansę częściowej reformy systemu nakazowo-rozdzielczego, jaką stworzyło zawieszenie praw związkowych i obywatelskich. Zapowiedzi zmian ograniczały się do kolejnych podwyżek cen. Rosły frustracje społeczne i atmosfera beznadziejności. Burzliwy rozwój przemysłu miał charakter ekstensywny. Opierał się na ogromnych nakładach pieniężnych i wzroście zatrudnienia, a nie na podnoszeniu wydajności pracy. Dopiero po zakończeniu stanu wojennego, gdy władzę przejęła “Solidarność” gospodarka Polska zaczęła kierować się ku lepszemu, tak by powoli przejść reformy i przekształcić się w gospodarkę rynkową - może jeszcze nie doskonałą, ale z perspektywą zmian na lepsze. Warunkami sprawnego funkcjonowania gospodarki rynkowej są: prywatna własność środków produkcji; konkurencyjny rynek; stabilna polityka monetarna, swoboda zawierania umów handlowych i finansowych; materialna odpowiedzialność za podejmowane decyzje.