Koncepcja dramatu romantycznego
na podstawie: A.W.Schlegla, O dialogu dramatycznym.
1. Co powinien przedstawiać dramat?
Głównym celem dramatu jest przedstawienie ludzkich zachowań, wypowiedzi i działania. Przy czym najważniejsze są wypowiedzi bohaterów. To właśnie dzięki relacji o myślach, zamierzeniach i usposobieniach można poznać moralne problemy postaci. Wypowiedzi decydują też o damatycznym charakterze działań. I właściwie tylko słowa mogą wyjaśnić motywy, jakimi kierują się bohaterowie.
Poeta ma prawo przedstawić w dramacie wszelkie sytuacje, które pozwolą mu ukazać złożoność osobowości bohaterów. Dlatego też dozwolony i wręcz potrzebny jest taki układ wydarzeń i różnych powikłań, który najlepiej w te sytuacje wprowadzi.
Wilhelm Schlegel podkreśla, że „Ostatecznie pełne przedstawienie charakteru musi się dokonać poprzez dialog”. Dlatego, jego zdaniem, poeta powinien mieć jak największą swobodę w posługiwaniu się słowami oraz prawo by kształtować dialog według własnej koncepcji, ale tak aby nie naruszyć istoty dramatu. I jeśli tylko pomysły twórcy są prawdopodobne, to mogą one wykraczać poza ramy rzeczywistości. Jest to zdaniem Schlegla jeden z niekwestionowanych przywilejów artysty i nie można go ograniczać.
2. Jak powinien wyglądać dialog dramatyczny?
O istocie dialogu dramatycznego świadczą dwie rzeczy:
1. Natychmiastowe powstawanie wypowiedzi w umysłach osób mówiących,
2. Wzajemna zależność wymawianych zdań, które mają tworzyć szereg akcji i reakcji.
Nawet monolog wg. Schlegla może mieć charakter dialogu, o ile będzie przypominał to, co w rzeczywistości nazywamy „rozmową z samym sobą”. Widać w nim bowiem nie tylko spontaniczną inspirację, lecz także działanie i przeciwdziałanie. Cała reszta jest w dialogu dramatycznym przypadkowa, tzn. liczba osób, długość kwestii. Przy czym jeśli chodzi o długość dialogu, to niemożliwym jest, zdaniem Schlegla, aby poważna rozmowa mogła się zamknąć w kilku parowyrazowych kwestiach. Bo i w zwykłym życiu tak się nie zdarza. Dialog można oceniać w dwóch aspektach:
1. jako dialog (wymiana zdań),
2. jako treść i sposób jej wyrażania.
Ważne jest, by poeta starał się unikać wszystkich tych niedoskonałości, które nie wynikają z charakterów i sytuacji postaci. Natomiast wszystkie informacje na temat bohaterów powinny mieć odzwierciedlenie w tekście. Oddając wiernie charakter postaci, pisarz może wręcz udoskonalić dialog dramatyczny.
Najważniejsze jednak w dialogu dramatycznym jest to, aby powstawał on spontanicznie, jak improwizacja. Jak twierdzi Schlegel, nie powinien być wcześniej przemyślany i przygotowany, bo wówczas nie byłby to prawdziwy dialog.
Pojawia się też pytanie:
3. Czy poezja stylu może podnieść walory dialogu romantycznego?
Najpierw trzeba powiedzieć, co Schlegel rozumie pod pojęciem stylu poetyckiego. Jest to wg. niego sposób wyrażania najbardziej wewnętrznych i najgłębszych przeżyć. Najlepszym przykładem tak rozumianej poezji stylu są nieprzygotowane wypowiedzi ludzi niewykształconych, wywołane silnym wzruszeniem i mocno rozbudzoną wyobraźnią. Dlatego też prawdziwa poezja stylu nie polega na doborze wyszukanych środków stylistycznych, ale na naturalnym swobodnym niczym nie ograniczonym wyrażaniu głębokich przeżyć i wzruszeń. Jest to raczej mowa duszy niż języków. Tak rozumiany styl poetycki najwierniej oddaje głębie ludzkich myśli i uczuć oraz stwarza możliwość wzajemnego zrozumienia.
Kolejny problem poruszony w tekście Wilhelma Schlegla to ten:
4.Czy poetycka ekspresja da się pogodzić ze spontanicznością powstania dramatu?
Generalnie chodzi o to, aby poeta ukrył swój kunszt poetycki tzn. żeby poprzez wnikliwy dobór środków stylistycznych stwarzał wrażenie, że jego przekaz jest spontaniczny. Dramat ma bowiem szczególne prawa stylu. Co znaczy, że należy w nim unikać wielu rzeczy, które byłyby właściwe, gdyby poeta mówił we własnym imieniu chodzi tu więc o tzw. stosowność dramatyczną.
W dialogu dramatycznym wrażenie, że wypowiedzi bobaterów są spontaniczne jest tylko pozorem a nie prawdą. To pozorne wrażenie uzyskuje się za sprawą prostych i nie komplikowanych połączeń słów. Rzecz polega na pewnej swobodzie i niestaranności, na pewnym przemilczaniu a czasem nawet braku związków. Chodzi więc o takie zabiegi, które są niedopuszczalne w języku książkowym.
Dramaturg musi dbać o to, aby wszystkie te cechy miał też dialog pisany prozą. Jeśli natomiast wybierze styl poetycki, będzie mógł jeszcze bardziej podkreślić spontaniczność powstania dramatu.
5. Jaka jest rola metryki w dialogu dramantycznym?
Metryka odgrywa ważną rolę w tworzeniu dialogu dramatycznego. Schlegel podkreśla fakt, że, gdyby zrezygnowano z metryki, należałoby wówczas poprzestać na skromnej prozie. W innym przypadku powstałaby tzw. proza poetycka, a jest ona, jego zdaniem, nieodpowiednia dla dialogu i nie wykazuje cech prawdziwie poetyckich. Metryka jest w ustach osób dramatu zawsze wymysłem ale stwarza pewien zmysłowy pozór prawdy. Powinna przyczyniać się do tego, aby dialog brzmiał przyjemniej i ma być wyczuwalna, ale jakby nie uświadomiona.
Schlegel podkreśla szczególnie, że poezja jest w pewnym sensie wspólnym dialektem wszystkich ludzkich języków. Zwraca też uwagę na fakt, że już na początku istnienia sztuki teatralnej kwestie, których jeszcze nie zapisano i nie uczono się na pamięć, tylko improwizowano, mówiono właśnie wierszem (lepszym lub gorszym, ale jednak wierszem).
Najwłaściwszym wg. niego wierszem dialogu jest jamb. Zwrócili na to uwagę już starożytni twórcy: Arystoteles zauważył, że do rozmowy bardzo często wplata się jamby, a rzadko heksametr.
6. Dialog Szekspirowski jest wzorem do naśladowania?
Schlegel, mówiąc o rymach krytykuje ich niewłaściwe wykorzystanie w tragediach francuskich i nawiązuje do twórczości Szekspira, podkreśla prostotę, ale też wielkość i szlachetność jego stylu. Zwraca uwagę na to, że w swych dramatach Szekspir wykorzystywał bezrymowe jamby. Są one różne i często nieregularne, ale zawsze pełne wyrazu i zwięzłości. Tego mistrzostwa nie widać w jego rymowanych wierszach. Szekspirowskie rymy Schlegle określa jako: przestarzałe, ciemne i obce. Ale jednocześnie zauważa, że w porównaniu ze Spencerem Szekspir jest zawsze zwięzły. Jak pisze „rym skłaniał go o wiele częściej do opuszczania czegoś potrzebnego niż do włączania czegoś pozbawionego znaczenia”. Wiele z jego rymowanych wersów jest bez skazy i odznacza się sensownością.
7. Jakimi zasadami powinni kierować sie tłumacze dramatów Szekspira?
1. Tłumaczenie powinno być zwięzłe.
2. Nie musi być zbyt dokładne, bo będzie wtedy sztuczne i nieładne.
3. Jeśli tłumacz coś opuści, powinien to oddać w dalszej części, a jeśli zmieni rytm, niech
próbuje go odzyskać później.
4. Wiersze rymowane należy tłumaczyć mniej dosłownie i skupić się na tym by zachować
rymy.
5. Należy usunąć wszystko, co mogłoby sprawiać wrażenie, jakby się miało przed sobą kopię.
6. „Gry słów, których nie da się przełożyć lub zastapić, trzeba pominąć, ale tak by nie
stworzyć w tekście luki”. Podobnie postępować trzeba z obcymi i niezrozumiałymi bez
komentarza aluzjami.
7. Trzeba mieć na uwadze przede wszystkim prawdę dramatyczną, nawet gdyby jej
zachowanie miało odbyć się z kosztem dla walorów poetyckich.