Drogi nerwowe wstępujące i zstępujące

Budowa morfologiczna rdzenia kręgowego:

jest położony w kanale kręgowym

kształtem przypomina wydłużony i spłaszczony stożek

jego koniec położony jest na wysokości pierwszego lub drugiego kręgu lędźwiowego

przechodzi w nić końcową sięgającą do drugiego kręgu guzicznego

budowa jest metameryczna czyli podzielony jest na segmenty - NEUROMERY, od każdego wychodzą dwie pary nerwów rdzeniowych - prawy i lewy.

Budowa anatomiczna:

składa się z istoty białej - (warstwa zewnętrzna) oraz istoty szarej (warstwa wewnetrzna) czyli jest odwrotnie niż w mózgowiu .

ISTOTA BIAŁA - tworzy tzw. sznury ( przedni, boczny, tylny), w sznurach biegną drogi dzielące się na: krótkie (własne) i długie (korowo - rdzeniowe, rdzeniowo - wzgórzowe)

Sznur przedni i boczny to drogi ruchowe i czuciowe, natomiast sznur tylni to drogi czuciowe.

ISTOTA SZARA - tworzy słupy (przedni, boczny, tylny). W słupach przednich leżą skupienia neuronów zwane jądrami ruchowymi nerwów rdzeniowych. W słupach tylnych leżą skupienia neuronów - jądra grzbietowe lub czuciowe. W słupach bocznych znajdują się skupiska neuronów zwane jądrami pośrednio - bocznymi oraz jądra pośrednio - przyśrodkowe, od których wychodzą włókna nerwowe współczulne i przywspółczulne.

DROGI WSTĘPUJĄCE to drogi czuciowe z rdzenia do mózgowia:

- do mózgu: czucie ciepła, zimna, dotyku

- do móżdżku: impulsy z mięśni, ścięgien i powierzchni stawów

DROGI ZSTĘPUJĄCE - kontrolują ruchy dowolne z mózgowia (nadrzędnych ośrodków ruchowych) do neuronów ruchowych rdzenia kręgowego.

Różnica w przypadku ruchu dowolnego polega na tym, że bodźce czuciowe dochodzą drogami wstępującymi aż do kory, a impulsy z kory przekazywane są do rdzenia.

Kierunek przepływu impulsu i rodzaj drogi określony jest przez wędrówkę impulsu nerwowego, (np. nazwa drogi wstępujące oznacza, że impuls biegnie z niżej położonych ośrodków CSN do ośrodków wyższych tzn. przykładowo z rdzenia kręgowego do kory mózgowej, natomiast termin drogi zstępujące oznacza sytuację odwrotną).

Nazwy dróg tworzy się przez łączenie nazw odcinków CSN, przez które dana droga przebiega - stąd np. z nazwy droga korowo -mostowo-móżdżkowa wynika, że pierwszy neuron tej drogi jest zlokalizowany w korze mózgowej, a wychodzące stąd neuryty biegną do mostu, gdzie mają synapsę z komórkami leżącymi w moście (II neuron tej drogi), następnie neuryty komórek leżących w moście biegną do móżdżku, gdzie znajduje się synapsa i gdzie leży trzeci neuron tej drogi.

Drogi na terenie CSN dzielimy na :

spoidłowe (komisuralne) - łączące ze sobą ośrodki (lub jądra) strony prawej i lewej znajdujące się na tym samym poziomie (identyczne ośrodki strony prawej i lewej)

kojarzeniowe (asocjacyjne) - łączące ze sobą ośrodki (lub jądra) niezbyt od siebie odległe i koniecznie po jednej stronie CSN.

rzutowe (projekcyjne) - łączące odległe ośrodki (lub jądra), przy czym większość włókien tych dróg krzyżuje się, tzn. przechodzi na przeciwną stronę CSN.

Drogi rzutowe dzielimy na : wstępujące, czyli czuciowe oraz zstępujące, czyli ruchowe.

Drogi wstępujące, czyli czuciowe - biegną w kierunku wyższych pięter CSN.

Rozróżniamy kilka rodzajów czucia, które możemy podzielić na :

czucie powierzchowne, czyli eksteroceptywne - dotyku, ucisku, bólu i temperatury, przekazywane głównie ze skóry, ale także z błony śluzowej odcinków przewodu pokarmowego (np. napić się wrzątku), z rogówki

czucie głębokie, proprioreceptywne - przewodzi impulsy z proprioreceptorów, tzn. receptorów zlokalizowanych w mięśniach, okostnej, ścięgnach mięśni, powięziach, torebkach stawowych i więzadłach. Ten rodzaj czucia informuje CSN o stanie napięcia włókien mięsnych i elementów łącznotkankowych, a dzięki sumowaniu impulsów pozwala na orientację w położeniu kończyn i ich części

czucie głębokie, enteroceptywne - czyli czucie trzewne, przekazuje bodźce z narządów wewnętrznych. Cechą charakterystyczną tutaj jest brak precyzji miejsca zadziałania bodźca - tzw. nieepikrytyczność (czucie rozlane)

W wypadku trzech wyżej wymienionych rodzajów czucia pierwszy neuron leży w zwoju międzykręgowym. Dendryty komórek leżących w zwoju dochodzą do receptorów, a neuryty biegną do wyższych pięter CSN.

czucie z narządów zmysłów, nocyceptywne - wzrok, słuch, równowaga, węch, smak

Drogi zstępujące, czyli ruchowe - biegną z wyższych pięter CSN w kierunku jąder ruchowych (ośrodków ruchowych).

Dzielimy je na :

drogi układu piramidowego - przewodzą impulsy dla ruchów dowolnych, czyli celowych, zamierzonych i w pełni uświadomionych (wyróżniamy tutaj tractus corticospinalis et tractus corticonuclearis - drogę korowo-rdzeniową i korowo-jądrową)

drogi układu pozapiramidowego - przewodzą impulsy dla ruchów zautomatyzowanych, mimowolnych i nie w pełni świadomych - przy ich pomocy wykonujemy większość codziennych czynności np. chodzenie, oddychanie itp.

Ośrodki podkorowe i ich zadania w uczeniu się, ruchu oraz kontroli czynności ruchowych

Ośrodkowy układ nerwowy zbudowany jest z istoty szarej i białej. Istotę szarą tworzą perikariony neuronów, natomiast istotę białą - pęczki wypustek komórek nerwowych. W mózgu istota szara stanowi część obwodową, a pod nią leży istota biała, w rdzeniu kręgowym jest odwrotnie.

Mózgowie dzieli się na:

-kresomózgowie,

-międzymózgowie,

-śródmózgowie,

-móżdżek

-rdzeń przedłużony

Kresomózgowie skupia ponad połowę wszystkich neuronów układu nerwowego. Zbudowane jest ono z dwóch półkul mózgowych, oddzielonych od siebie szczeliną podłużną mózgu. Powierzchnia mózgu tworzy silne fałdy, zwane zakrętami, porozdzielane bruzdami. Bruzdy te dzielą powierzchnie półkuli na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny;

- czołowy - ośrodki kojarzeniowe, ruchowe, pisania

- ciemieniowy - ośrodki czuciowe odbierające wrażenia dotyku, ciepła i chłodu

- skroniowy - ośrodek słuchu i mowy

- potyliczny - ośrodek wzroku

Istota szara mózgu, zwana korą, stanowi u człowieka około 80% masy całego mózgu. Leżąca zewnętrznie warstwa kory mózgowej penetruje w obszar istoty białej i tworzy w niej skupiska neuronów, tzw. jądra czyli ośrodki podkorowe.

W korze mózgowej znajdują się okolice mające wpływ na poszczególne czynności ruchowe, czuciowe i wegetatywne zwane ośrodkami korowymi.

Funkcja znacznych obszarów kory mózgowej sprowadza się do wyższej analizy i syntezy, do kojarzenia, myślenia, uczenia się, pamięci, czyli tego, co możemy nazwać wyższą czynnością nerwową. Obszary te nazywa się kojarzeniowymi lub asocjacyjnymi.

Międzymózgowie składa się ze wzgórza, stanowiącego główny ośrodek podkorowy czucia i podwzgórza. W obszarze międzymózgowia znajduje się szczelina, zwana komorą trzecią. W okolicy podwzgórzowej mieszczą się ośrodki regulujące temperaturę ciała, metabolizm białek, cukrów, tłuszczów oraz wody i soli mineralnych. Tu znajdują się ośrodki głodu i sytości.

Podwzgórze sprawuje kontrolę nad działalnością wewnątrzwydzielniczą przedniego płata przysadki mózgowej poprzez syntezę i uwalnianie liberyn i statyn.

Śródmózgowie łączy międzymózgowie z mostem i móżdżkiem. Przez wnętrze śródmózgowia biegnie kanał zwany wodociągiem mózgu, łączący komorę trzecią z komorą czwartą.

W śródmózgowiu mieszczą się podkorowe ośrodki wzroku i słuchu. Warunkują one ruchowe i wegetatywne odruchy na bodźce świetlne i akustyczne, np. zwężanie źrenicy pod wpływem silnego światła.

Móżdżek składa się z dwóch półkul i robaka, leży nad czwartą komorą. Pokrywa go istota szara, zwana korą móżdżku o pofałdowanej powierzchni. Móżdżek sprawuje kontrolę nad mięśniami szkieletowymi, odpowiadającymi tym samym za koordynację ruchów.

W skład móżdżka wchodzi także most Varola. Zbudowany jest z włókien nerwowych i skupień istoty szarej. Most łączy śródmózgowie i korę mózgową z móżdżkiem i rdzeniem przedłużonym.

Rdzeń przedłużony ma kształt ściętego stożka, zajmuje najbardziej z tyłu położoną część mózgu. Jego górną granicę tworzy brzeg mostu, a u dołu przechodzi bez wyraźnej granicy w rdzeń kręgowy. Przez środek rdzenia przedłużonego biegnie kanał, który u góry przechodzi w światło komory czwartej, a u dołu w kanał środkowy rdzenia kręgowego. W rdzeniu przedłużonym skupionych jest wiele ośrodków nerwowych odpowiedzialnych za wiele istotnych funkcji odruchowych, między innymi reguluje czynność oddechową (ośrodek oddechowy) oraz reguluje stan napięcia ścian naczyń krwionośnych.

Móżdżek i jego znaczenie w koordynacji ruchowej

Móżdżek - (łac. cerebellum) część mózgowia występująca u wszystkich kręgowców, odpowiadająca za koordynację ruchów i utrzymanie równowagi ciała.

Rys. Część jasnobrązowa to kresomózgowie, część fioletowa - móżdżek

Podział filogenetyczny i czynnościowy:

Ze względu na rozwój móżdżku pełnione oraz przez niego funkcje wyróżniony został dodatkowy podział na:

móżdżek przedsionkowy (móżdżek stary archicerebellum) - odpowiadający za zachowanie równowagi i ruchy gałek ocznych. Poprzez narząd przedsionkowy otrzymuje informacje o pozycji głowy w przestrzeni (w stosunku do otoczenia, jak również w stosunku do samego ciała);

- w jego skład wchodzą kłaczek i grudka nazywane wspólnie płatem kłaczkowo - grudkowym

- lobus flocconodularis - uszkodzenie tego płata skutkuje zaburzeniami równowagi z niepewnością stania (astasia) i chodu (abasia). Pacjent chodzi chwiejnie, na szeroko rozstawionych nogach, zataczając się (bezład tułowia). Niepewność ta nie zależy od obecności bodźców wzrokowych (zamknięcie oczu nie pogarsza niezborności)

móżdżek rdzeniowy (móżdżek dawny paleocerebellum) - odpowiadający za koordynację ruchową

móżdżek nowy (neocerebellum) - odpowiadający za planowanie ruchów i napięcie mięśniowe

Móżdżek dostaje informacje z wielu ośrodków mózgu, szybko je analizuje i odpowiednio moduluje, aby ruchy były płynne i dokładne. Decyduje, które mięśnie mają się kurczyć, a których odruch rozciągania ma być zahamowany, z jaką siłą itp. Móżdżek także stale kontroluje przebieg ruchu i wprowadza do niego automatyczne poprawki. Aby to obrazowo wyjaśnić możemy posłużyć się przykładem: widzimy walizkę, którą mamy podnieść. Nie wiemy jednak, że została ona wcześniej przez kogoś opróżniona i teraz jest bardzo lekka. Móżdżek podejmuje więc decyzję, że siła przyłożona ma być dość duża. Efekt jest taki, że walizka "wylatuje w powietrze", a my sami tracimy równowagę. W ułamku sekundy móżdżek redukuje przyłożoną siłę, a nawet każe przeciwstawnemu mięśniowi wyhamować walizkę, aby np. nie został on uszkodzony. Zmienia także napięcie innych mięśni szkieletowych, by przywrócić równowagę.

Zadania móżdżku:

koordynacja ruchowa

równowaga

tonus (napięcie) mięśni

uczenie się zachowań motorycznych (np. jazda na rowerze)

decyduje o płynności i precyzji ruchów dowolnych (współdziała z okolicą ruchową kory mózgowej)

Móżdżek otrzymuje informacje z:

narządów ruchu - mięśni, stawów i wiązadeł (z proprioreceptorów)

ze skóry, narządów wzroku, słuchu, równowagi, rąk, stóp

z okolicy ruchowej kory mózgu

z ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego

Rodzaje informacji docierających do móżdżku:

o stanie narządów ruchu

o ruchu aktualnie wykonywanym

o stanie pobudzenia ośrodków ruchowych

o zakłóceniach równowagi ciała

---