Poszczególne etapy pracy podczas treningu asertywności, ich charakterystyka i obowiązujące zasady
W treningu asertywności stosuje się sposób podejścia i techniki wywodzącej się z terapii behawioralnej, wyjaśnianie, odgrywanie ról, modelowanie, wzmacnianie („dobrze to zrobiłeś”), przydzielanie „zadań domowych.”
Struktura pracy nad każdym tematem jest trzyczęściowa:
a) trener wygłasza mini wykład zapoznając uczestników z koncepcją zachowań asertywnych w określonym tematem obszarze
b) uczestnikom proponowane jest ćwiczenie podstawowe pokazujące w przejrzystej formie istotę asertywnego rozwiązania omawianej sytuacji
c) uczestnicy zachęcani są do znalezienia podobnych sytuacji ze swojego życia, w których pragnęli zmienić swoje zachowanie w kierunku większej asertywności
I. Następuje blok prac indywidualnych, które na treningu asertywności przebiegają według określonego schematu :
- uczestnik określa szczegółowo sytuację, nad którą chce pracować, swoje dotychczasowe zachowanie, z którego jest niezadowolony oraz to, jak chciałby się zachować
- uczestnik jasno deklaruje co uważa za swój sukces i określił to istotnie na poziomie własnego zachowania
Po przygotowaniu wtedy kiedy wie czego chce i jak to wyrazić;
- uczestnik przystępuje do odegrania zaplanowanego przez siebie, pożądanego zachowania(zaplanowane powinno być też zachowanie partnera psychodramy)
Psychodrama w treningu asertywności ma charakter specyficzny - rzadko używana jest do celów diagnostycznych.
Klient (uczestnik) i jego partner powtarzają scenkę tyle razy aż klient jest zadowolony ze swojego zachowania i ma poczucie, że potrafi je swobodnie wykonywać. Decyzja o zakończeniu pracy należy do uczestnika, ostatecznym kryterium sukcesu jest wyłącznie jego ocena. Najczęściej ćwiczący potrzebuje od 4 do 8 prób. Po każdej kolejnej próbie i po komentarzu klienta (z czego jest zadowolony, z czego jest niezadowolony) włącza się trener, który przekłada pragnienia klienta na konkretne, możliwe do realizacji zachowanie.
Może się zdarzyć, że mimo pracy trenera i uczestników klient nie jest w stanie zachować się asertywnie w ćwiczonej sytuacji- należy zaproponować zmianę sytuacji na łatwiejszą tzw. podejście hierarchiczne (można zmienić partnera, sprawę o którą chodzi, intensywność planowanej reakcji). Ważnym elementem, kończącym pracę asertywnościową jest szczegółowa informacja zwrotna, dotycząca zmiany w zachowaniu klienta między pierwszą a ostatnią próbą. klient doznaje zmiany samopoczucia, często ulgi, dumy, poczucia siły jeśli ma szansę porównać swoje zachowanie (powinniśmy w takim przypadku dysponować kamera video, mogą też zrelacjonować świadkowie).
Jeśli umiejętność realizowania wyuczonych zachowań ma być utrwalona, musi zostać włączona do obrazu własnej osoby i to w elementach określających zachowanie (musi być świadomy zmiany zachowania). Dopiero dokładny opis nowego funkcjonowania, dokonany przez otoczenie (grupę treningową) pozwala mu stać się prawdziwym, świadomym właścicielem nowonabytych umiejętności.
II. Zorganizowanie drugiej sesji konieczne jest do analizy swoich doświadczeń w realizacji zachowań asertywnych w sytuacjach naturalnych. Wiodącym tematem tej sesji jest praca nad „monologiem wewnętrznym”- zadaniem uczestników jest odnalezienie tych elementów monologu wewnętrznego, które powodują zablokowanie zachowań asertywnych. Uczestnicy analizują szczegółowo swój monolog wewnętrzny w tych sytuacjach, w których powstrzymywali się od asertywnego zachowania.
a) przywołują negatywne zdania na temat własnej osoby („jestem egoistą”, „niewiele znaczę”)
b) stawiają wygórowane warunki, pod którymi dana osoba gotowa jest do asertywności („powiem co myślę, jak mnie o to ktoś spyta wprost”)
c) katastrofizują („nie powiedzie mi się”, „ pomyślą że jestem dziwakiem”)
d) karzą się po nie w pełni udanym zrealizowaniu zachowania asertywnego („jestem zwykłym tchórzem”, „jestem do niczego, bo nawet nie potrafię się obronić”)
Po tej sesji praca domowa polega na celowej samoobserwacji monologu wewnętrznego
( należy policzyć ile razy w ciągu wybranego dnia pojawiły się w ich monologu wewnętrznym teksty antyasertywne). Uczestnicy uczą się także zastępowania tekstów antyasertywnych, tekstami proasertywnymi (swego rodzaju afirmacjami, których cechą jest to, że powinny bazować na realistycznym obrazie własnej osoby).
III. Na trzeciej sesji uczestnicy mogą już zebrać wiedzę na temat własnej asertywności wynikającą z samoobserwacji monologu wewnętrznego i realizacji zachowań asertywnych oraz podzielić się nią. Następuje powrót do ćwiczenia asertywnego zachowania w ważnych dla uczestników sytuacjach życiowych - gotowi są do podjęcia pracy nad relacjami z ważnymi osobami. W tej sesji prowadzący podejmuje dwa szczegółowe tematy:
- asertywne zachowanie w sytuacji przeżywania przez człowieka :
poczucia winy
poczucia krzywdy