Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie. Wybrany temat podkreśl
Temat 1.
Historia w muzykę zaklęta. Porównaj literackie obrazy koncertów Jankiela i Mochnackiego, zwracając uwagę na ich przebieg, tematykę, portrety artystów oraz poetykę utworów.
Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz"
Jankiel z przymrużonymi na poły oczyma
Milczy i nieruchome drążki w palcach trzyma.
Spuścił je, zrazu bijąc taktem tryumfalnym,
Potem gęściej siekł struny jak deszczem nawalnym;
Dziwią się wszyscy - lecz to była tylko proba,
Bo wnet przerwał i w górę podniósł drążki oba.
(...)
Razem ze strun wiela
Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela
Ozwała się z dzwonkami, z zelami, z bębenki.
Brzmi Polonez Trzeciego Maja! - Skoczne dźwięki
Radością oddychają, radością słuch poją,
Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją -
Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły,
W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły
Po dniu Trzeciego Maja, w ratuszowej sali
Zgodzonego z narodem króla fetowali.
(...)
Mistrz coraz takty nagli i tony natęża,
A wtem puścił fałszywy akord jak syk węża,
Jak zgrzyt żelaza po szkle - przejął wszystkich dreszczem
I wesołość pomięszał przeczuciem złowieszczem.
Zasmuceni, strwożeni, słuchacze zwątpili,
Czy instrument niestrojny? czy się muzyk myli?
Nie zmylił się mistrz taki! on umyślnie trąca
Wciąż tę zdradziecką strunę, melodyję zmąca,
Coraz głośniej targając akord rozdąsany,
Przeciwko zgodzie tonów skonfederowany;
Aż Klucznik pojął mistrza, zakrył ręką lica
I krzyknął: „Znam! znam głos ten! to jest Ta r g ow i c a!”
I wnet pękła ze świstem struna złowróżąca;
Muzyk bieży do prymów, urywa takt, zmąca,
Porzuca prymy, bieży z drążkami do basów.
Słychać tysiące coraz głośniejszych hałasów,
Takt marszu, wojna, atak, szturm, słychać wystrzały,
Jęk dzieci, płacze matek.
(...)
Ledwie słuchacze mieli czas wyjść z zadziwienia,
Znowu muzyka inna - znów zrazu brzęczenia
Lekkie i ciche, kilka cienkich strunek jęczy,
Jak kilka much, gdy z siatki wyrwą się pajęczej.
Lecz strun coraz przybywa, już rozpierzchłe tony
Łączą się i akordów wiążą legijony (...).
I znowu spójrzał z góry, okiem struny zmierzył,
Złączył ręce, oburącz w dwa drążki uderzył:
Uderzenie tak sztuczne, tak było potężne,
Że struny zadzwoniły jak trąby mosiężne
I z trąb znana piosenka ku niebu wionęła,
Marsz tryumfalny: Jeszcze Polska nie zginęła!...
Marsz Dąbrowski do Polski! - I wszyscy klasnęli,
I wszyscy: „Marsz Dąbrowski!” chórem okrzyknęli!
Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”, Poznań 1991
Jan Lechoń "Mochnacki"
Mochnacki jak trup blady siadł przy klawikordzie1
I z wolna jął próbować akord po akordzie.
Już ściany pełnej sali w żółtym toną blasku,
A tam w kącie kirasjer2 w wyzłacanym kasku,
A tu bliżej woń perfum, dam strojonych sznury,
A wyżej na galerii - milcz serce! - mundury.
Tylko jeden krok mały od sali go dzieli,
Krok jeden przez wgłębienie dla miejskiej kapeli -
On wie, że okop hardy w tej przepaści rośnie,
Więc skrył się za okopem i zagra o wiośnie.
Rozpędził blade palce świergotem w wiolinie,
I mały, smutny strumień spod ręki mu płynie.
Raz w raz rosa po białej pryska klawiaturze,
I raz po raz w wiolinie kwitną polne róże.
(...)
Z tych czerwonych, duszących róż otrząsa płatki,
Rozsypuje po sali w tysiączne zagadki,
W sto znaków zapytania, sto szmerów niechęci,
Nie pyta. Już jest w basie. Już tam się wyświęci.
Raz, dwa, trzy, cztery - wali. Niechaj mu otworzą,
Niechaj wyjdą z chorągwią, wyjdą z Matką Bożą,
Niech mu końskie kopyta przelecą po twarzy
I niechaj go postawią gdziekolwiek na straży:
Na ulicy stać będzie z karabinem w dłoni...
...Słyszy sala: ktoś idzie, ostrogami dzwoni -
Ostrogą spiął melodię, a akompaniament
Szaleje, krzyczy w basie, rośnie w straszny zamęt -
Ku sali bagnetami już mierzy, już blisko -
I ton jeden uparcie wybija - nazwisko!!!
Wciąż czyste, w rozszalałe wplątuje się głosy
I wali, wali w basie murem Saragossy3,
Oszalałych Hiszpanów wyciem, darciem, jękiem
I znów wraca ku górze załzawionym dźwiękiem -
W mazurze - nie - w mazurku idą wszystkie pary,
By całą klawiaturę owinąć w sztandary.
Zatrzymali się wszyscy w srebrzystych kontuszach,
A klawikord im ducha rozpłomienia w duszach
I wzdłuż długich szeregów przewija pas lity,
Tysiąc głów podgolonych podnosi w błękity
I wszystkie karabele4 jedną ujął dłonią
I uderzył w instrument tą piekielną bronią.
Aż struna się ugięła, ta w górze, płaczliwa.
I cisza jest w wiolinie. Cisza przeraźliwa.
(...)
Po sali idzie cisza przeraźliwa, blada
I obok tęgich boszów w pierwszym rzędzie siada.
Wzrok wlepia martwy, ślepy, w jakiś punkt na ścianie
I patrzy w Mochnackiego, kiedy grać przestanie.
...................
A on, blady jak ściana, plącze, zrywa tony
I kolor spod klawiszy wypruwa - czerwony,
Aż wreszcie wstał i z hukiem rzucił czarne wieko
I spojrzał - taką straszną, otwartą powieką,
Aż spazm ryknął, strach podły i z miejsc się porwali:
”Citoyens5! Uciekać! Krew pachnie w tej sali!!!”
Jan Lechoń „Poezje”, Warszawa 1987
1. Maurycy Mochnacki (1803-34) - wybitny działacz polityczny, krytyk muzyczny i pianista, znany z talentu improwizatorskiego. 23 marca 1832 r. Mochnacki wziął udział w Metz w koncercie charytatywnym;
2. kirasjer - żołnierz ciężkiej jazdy;
3. Saragossa - hiszpańskie miasto oblegane w 1808 r. przez wojska napoleońskie; w zdobyciu Saragossy dużą rolę odegrały polskie legiony walczące u boku Napoleona;
4. karabela - rodzaj szabli używanej w dawnej Polsce przez szlachtę;
5. citoyens (fr.) - obywatele.
Temat 2.
Analizując utwory Wisławy Szymborskiej Z nieodbytej wyprawy w Himalaje i Agnieszki Herman Człowiek, porównaj zawarte w nich oceny człowieka i jego dokonań oraz sposób ich przedstawienia.
Wisława Szymborska "Z nieodbytej wyprawy w Himalaje"
Aha, więc to są Himalaje.
Góry w biegu na Księżyc.
Chwila startu utrwalona
na rozprutym nagle niebie.
Pustynia chmur przebita.
Uderzenie w nic.
Echo - biała niemowa
Cisza.
Yeti, niżej jest środa,
abecadło, chleb
i dwa a dwa to cztery,
i topnieje śnieg.
Jest czerwone jabłuszko
przekrojone na krzyż.
Yeti, nie tylko zbrodnie
są u nas możliwe.
Yeti, nie wszystkie słowa
skazują na śmierć.
Dziedziczymy nadzieję -
dar zapominania.
Zobaczysz, jak rodzimy
dzieci na ruinach.
Yeti, Szekspira mamy.
Yeti, na skrzypcach gramy.
Yeti, o zmroku
zapalamy światło.
Tu - ni księżyc, ni ziemia
i łzy zamarzają.
O Yeti Półtwardowski,
zastanów się, wróć!
Tak w czterech ścianach lawin
wołałam do Yeti
przytupując dla rozgrzewki
na śniegu
na wiecznym.
Wisława Szymborska, Poezje Poems, Kraków 1989
Agnieszka Herman "Człowiek"
Mówisz brzmi dumnie - Einstein1, Czajkowski2, Gandhi3.
Na niebie satelity jak gwiazdy zawiesił.
Kwarki, komputery, przeszczepy,
drapacze chmur (współczesne wieże Babel).
Cywilizacja z naturą mocują się na pięści.
Mówię posępnie - Hitler, Stalin, Mao4.
Zbrojne armie walczą w śmiertelnym uścisku,
religie we krwi unurzane,
przedłużona starość w domach dla samotnych.
Krzykiem strachu jak nożem naznaczona przyszłość.
Agnieszka Herman Zapisane światłem, Warszawa 1995.
1. Albert Einstein (1879-1955) - wielki fizyk, twórca teorii względności
2. Piotr Czajkowski (1840-1893) - wybitny kompozytor rosyjski
3. Mohandas Gandhi (1869-1948) - indyjski polityk i działacz niepodległościowy, przeciwnik używania przemocy
4. Mao Tse-tung - przywódca komunistycznych Chin
Model odpowiedzi i schemat punktowania do Arkusza II
Temat 1.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 22 punkty)
Jan Lechoń "Mochnacki"
1. Przebieg koncertu. 3 pkt Np.:
* przygotowania, próby
* nieprzychylne nastawienie widowni
* pogodny początek
* stopniowe skupianie uwagi widowni
* akord - zagadka dla audytorium
* motyw Mazurka Dąbrowskiego
* przywołanie tragicznych wydarzeń
*stworzenie nastroju niesamowitości, grozy
* ucieczka przerażonych słuchaczy
2. Treść koncertu. 3 pkt Np.:
* tematyka patriotyczna
* przywołanie polskich krajobrazów
* przywołanie wydarzeń historycznych, walk niepodległościowych Polaków (legiony Dąbrowskiego, Saragossa)
*przywołanie polskiej tradycji, kultury (Polska szlachecka symbolizowana przez kontusz, pas, karabele, podgolone głowy)
* aluzja do powstania listopadowego i jego krwawej klęski
3. Postać artysty. 2 pkt Np.:
* głęboko przeżywa koncert (jak trup blady...)
* nawiązuje emocjonalny kontakt z widownią, podejmuje z nią uczuciową grę
* improwizuje, przekazując własne myśli i uczucia
* jest wyrazicielem uczuć narodu
* jego zachowanie staje się częścią występu, jego dopełnieniem (np. zatrzaśnięcie wieka)
* stapia się ze swą sztuką
Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz"
4. Przebieg koncertu. 3 pkt Np.:
* przygotowania, próby
* pogodny początek
* powtarzający się natarczywie akord - zagadka dla słuchaczy
* przywołanie tragicznych wydarzeń
* motyw Mazurka Dąbrowskiego
* triumfalne zakończenie
5. Treść koncertu. 2 pkt Np.:
* tematyka patriotyczna
* przywołanie wydarzeń historycznych (Konstytucji 3 Maja jako próby naprawy Rzeczpospolitej i obrony jej suwerenności, zdrady narodowej - Targowicy, upadku Polski, powstania legionów Dąbrowskiego i ich przybycia na ziemie polskie)
6. Postać artysty. 2 pkt Np.:
* skupienie
* wpływ na emocje słuchaczy - budzenie wspomnień i związanych z nimi uczuć (radość, rozpacz, zdziwienie, entuzjazm)
* wyrażanie zbiorowych emocji
7. Analogie w poetyce utworów. 3 pkt Np.:
* trzynastozgłoskowiec
* duża rola fonetycznych środków stylistycznych: - wyrazów dźwiękonaśladowczych - instrumentacji głoskowej - powtórzeń - rytmu i rymów
* oddziaływanie na wyobraźnię odbiorcy przez porównania i epitety
* dynamizacja opisu przez liczne czasowniki
8. Wnioski. 4 pkt Pełny wniosek. Np.: zauważamy liczne podobieństwa w tematyce przedstawionych koncertów (walka o niepodległość Polski), ich charakterze (muzyka opowiada historię), czasie, doborze przedstawianych wydarzeń i wprowadzanych motywów, romantycznej kreacji artystów (panują nad uczuciami odbiorców), poetyce utworów - co wskazuje na świadomą kontynuację tradycji romantycznej przez Lechonia. Różny jest natomiast wydźwięk zakończeń: u Mickiewicza optymistyczny, u Lechonia pesymistyczny.
Częściowy wniosek. - pkt. 2; Próba podsumowania. - pkt. 1
UWAGA: Porządek kompozycyjny pracy nie musi pokrywać się z porządkiem zagadnień przyjętym w prezentowanym modelu odpowiedzi.
Temat 2.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 22 punkty)
Wisława Szymborska "Z nieodbytej wyprawy w Himalaje"
1. Określenie podmiotu lirycznego i jego postawy. 2 pkt Np.:
* przedstawiciel(ka) ludzkości
* przekonuje Yeti do powrotu wśród ludzi
* jej argumentacja jest próbą przekonania samej siebie o istnieniu nadziei dla ludzkości
2. Określenie adresata lirycznego i jego postawy. 2 pkt Np.:
* Yeti - legendarny człowiek śniegu
* żyje poza ludzką cywilizacją
* jest ściśle związany z naturą
* wybiera dobrowolne wygnanie
3. Sytuacja liryczna. 2 pkt Np.:
* wyprawa podmiotu lirycznego w Himalaje odbywana w wyobraźni
* wyprawa w miejsce szczególne, zawieszone między ziemią a kosmosem
* stanięcie w obliczu surowej, odwiecznej natury
* spojrzenie na ludzkość i jej dokonania z dystansu, z kosmicznej prawie perspektywy
4. Obraz cywilizacji ludzkiej. 2 pkt Np.:
* przedstawienie jej dwóch aspektów: osiągnięć i zbrodni
* osiągnięcia to dzieła sztuki (Szekspir, skrzypce) oraz nauki i techniki (elektryczność)
* zbrodnie to wojny, przemoc, kłamstwa
* obraz codzienności, zwykłego, prostego życia (chleb, abecadło), i jej afirmacja
5. Poetyka utworu. 3 pkt Np.:
* zwrot do adresata (apostrofa) - liryka inwokacyjna
* duża rola metafor w zarysowaniu sytuacji lirycznej
* wyliczenia i synekdochy służące charakterystyce ludzkości
* powtórzenia o funkcji perswazyjnej
* użycie kontrastu
* neologizm
* prosty, potoczny język
Agnieszka Herman "Człowiek"
6. Określenie adresata lirycznego i jego oceny ludzkości. 2 pkt Np.:
*dostrzega głównie osiągnięcia ludzkości: - w nauce - w sztuce - w medycynie - w architekturze (symbolika biblijnej wieży Babel, za pomocą której ludzie chcieli dorównać Bogu) - wielkość osobowości wybitnych postaci
* postrzega cywilizację jako zwycięską walkę człowieka z naturą, jej ujarzmienie
7. Określenie podmiotu lirycznego i jego oceny ludzkości. 2 pkt Np.:
* przeciwstawia się opinii adresata o ludzkości
* dostrzega w niej zło: - zbrodnicze systemy polityczne - wojny
* konflikty religijne
* samotność, zerwanie więzi międzyludzkich
* dyskusyjne konsekwencje rozwoju medycyny (przedłużenie życia - przedłużenie cierpień)
* dostrzega w niej zagrożenie; przyszłość ludzkości może być zbrodnicza, okrutna
8. Poetyka utworu. 3 pkt Np.:
* zwrot do adresata (apostrofa) - liryka inwokacyjna
* wyliczenia i synekdochy służące charakterystyce ludzkości
* użycie kontrastu, powiązane zwyraźnie dwudzielną kompozycją
* porównania i metafory o funkcji ekspresywnej
* prosty, potoczny język
9.Wnioski. Pełny wniosek. 4 pkt Np.: oba utwory dotyczą cywilizacji XX wieku, zawierają próbę jej oceny, prezentują dwa przeciwstawne jej aspekty (pozytywny i negatywny), a co za tym idzie - dwa różne spojrzenia na dokonania ludzkości; wskazują na podobne osiągnięcia (sztuka, nauka, technika) i podobne zagrożenia (wojna, totalizm, rozpad więzi międzyludzkich); poetki posłużyły się podobnymi środkami, z których szczególną rolę odgrywają apostrofy, wyliczenia, synekdochy i kontrast; oba wiersze to przykłady liryki zwrotu do adresata o charakterze polemicznym. Szymborska wprowadza do wypowiedzi ton żartu i subtelnej ironii, kończy ją nikłym akcentem nadziei. Wiersz Agnieszki Herman ma charakter poważny, ostatnim akcentem jest krzyk przerażenia. Częściowy wniosek. - pkt. 2, Próba podsumowania. - pkt. 1
UWAGA: Porządek kompozycyjny pracy nie musi pokrywać się z porządkiem zagadnień przyjętym w prezentowanym modelu odpowiedzi.