Miejsce

na naklejkę

z kodem

KOD ZDAJĄCEGO

(Wpisuje zdający przed

rozpoczęciem pracy)

PESEL ZDAJĄCEGO

(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)

ARKUSZ I

MAJ

ROK 2005

Tu komisja naklei kod

Tu wpiszesz kod

ĆWICZCIE Z NAMI!

W maju, na egzaminie maturalnym,
otrzymacie analogiczny arkusz. Dokład-
nie przeczytajcie 1. stronę.

Arkusz I obowiązuje wszystkich matu-
rzystów. Spróbujcie zmierzyć się z za-
daniami, które proponujemy. Tematy
maturalne owiane są tajemnicą, ale to
ćwiczenie czyni mistrza.

Komentarz do zadań i przykładowe
wypracowania realizujące zamieszczone
tu tematy znajdziecie w Cogito (str. 86
– 94) i na www.cogito.com.pl.

Redakcja opiera się na informacjach
i wzorze formularza ze strony
www.cke.edu.pl, podanych do wiado-
mości publicznej.

Tu wpiszesz swój

PESEL

Opracowanie i komentarz:

Iza Galicka-Płachta

Iza Zasłona

Copyright by AGA-PRESS sp.j.

EGZAMIN MATURALNY

Z JĘZYKA POLSKIEGO

Arkusz I

Czas pracy 170 minut

Za opracowanie tematu

można otrzymać

70 punktów

20 za część 1
50 za część 2

Instrukcja dla zdającego

1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 8 stron.

Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu
nadzorującego egzamin.

2. Część 2 arkusza zawiera dwa tematy wypracowania.

Do opracowania trzeba wybrać jeden z nich i podkreślić.

3. Proszę zaplanować czynności tak, by było możliwe

rozwiązanie zadań z obu części arkusza w ciągu 170 minut.

4. Pracę proszę napisać czytelnie.
5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać

ołówkiem.

6. Nie wolno używać korektora.
7. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić.
8. Wszelkie notatki należy sporządzać tylko w brudnopisie,

który nie będzie oceniany.

9. Podczas egzaminu można korzystać ze słownika poprawnej

polszczyzny i słownika ortograficznego.

10. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi,

którą wypełnia egzaminator.

Życzymy powodzenia!

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

2

2

Przeczytaj uważnie tekst Jacka Trznadla, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie
tekstu, własnymi słowami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.

Część I – rozumienie czytanego tekstu

Jacek Trznadel

HAŃBA DOMOWA (fragment)

1. Mówiąc o tych najogólniejszych procesach akceptacji życia w Polsce powojennej pra-
gnę jeszcze przypomnieć rozróżnienie, stanowiące jakby jedno z milczących założeń tej
całej analizy. Otóż nie zaliczam do dziedziny „hańby domowej” owego spontanicznego
i „bezwarunkowego refleksu” społecznego, jakim była konieczność odbudowania funkcji
kultury po wojnie i dźwignięcia polskiej gospodarki, jednym słowem dążenia do stworze-
nia normalnego życia. Wymagało to włączenia się w struktury oficjalne, kontrolowane przez
komunistów, w coraz szerzej przez nich zagarnianych dziedzinach życia. Stąd też koniecz-
ność różnych ustępstw i kompromisów, które trudno oceniać (…). Do dziedziny „hańby
domowej” zaliczam natomiast udział w nowej ideologii, danie wiary kłamstwu i wspoma-
ganie go w różny sposób.

2. Że rozmaite dziedziny i sposoby budowy nowego życia po wojnie bywały transmisją
niebezpiecznej zmiany postaw, ułatwiały ją lub stymulowały – to rzecz oczywista. To uplą-
tanie w sprzeczne lub niebezpieczne okoliczności jest, oczywiście, jedną ze stron dramaty-
zmu postaw, związanych z tragicznymi złudzeniami i przekraczaniem niewidocznej grani-
cy, której przekraczać nie należało. Są to jak zawsze rachunki osobiste i szczegółowe, ale
istniała też określona wyżej sytuacja ogólna. Na okręcie, nawet opanowanym przez korsa-
rzy, pompują wszyscy, jeśli nie chcą utonąć. Oczywiście, ta analogia ma swoje granice.
Przypomnę to, co pisałem tu o swoim ojcu. Położył niemałe zasługi w organizowaniu no-
wego życia na Dolnym Śląsku. Kres tej decyzji i tego zaangażowania wyznaczył jednak
przymus zapisania się do partii – nie zrobił tego nigdy.

3. Ze wszystkich wymienionych tu powodów ulegał i ulega zmianie obraz powojennej epoki
literackiej. Ten proces wciąż trwa. Odeszła do lamusa duża część ówczesnej twórczości
wielu znanych pisarzy. Te zmiany oddziałają dopiero na literackie hierarchie, gdyż mity
hierarchii trwają dłużej. Nie miejsce tu na szczegóły. Część literatury powojennej kształto-
wała się w związku z nową ideologią, i z kolei utwory te wpływały na sytuację kulturową.
Pewną rolę w tych procesach odegrała pośrednio także literatura o wojnie. Wśród powo-
jennych debiutów największe poruszenie wywołali: Tadeusz Borowski w prozie i Tadeusz
Różewicz w poezji. I tutaj zachodzą przewartościowania. Wydaje mi się, że przestanie być
swoistym mitem twórczość Tadeusza Borowskiego i wyjdzie na jaw – już wychodzi – po-
wierzchowność jego myślenia intelektualnego i jednostronność wartościującej syntezy kul-
tury, nie tylko w żałosnym okresie Muzyki w Herzenburgu czy Małych kronik, ale właśnie
w jego drapieżnych nowelach obozowych. Tak mówiąc, nie neguję wybitnej wartości tych
nowel, patrzyliśmy na nie jednak bez luzu interpretacyjnego. (…) I niewątpliwie pobled-
nie o wiele gwiazda poezji Tadeusza Różewicza, łącznie z jego utworami najwcześniejszy-
mi przez niektórych najwyżej cenionymi. Utwory tych dwu pisarzy powstały zresztą jeszcze
właściwie bez udziału nowej ideologii, a nawet zostały przez nią później jakby częściowo
potępione, jako „zarażenie wojną”.

4. A jednak wizja ta tworzyła i mogła tworzyć tło dla jeszcze innych ocen. Obaj ci pisarze
zostali uznani przez krytykę za wybitnych świadków literackich tej epoki, która spalała

3

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

3

ludzi w obozowych piecach. I zrozumiano ich tak właśnie: że mieli nazizm hitlerowski za
końcowy wytwór dotychczasowej kultury. Zbrodnia ta miała przewyższać wszelkie popeł-
nione przedtem, w tym samym czasie i później. Runęła wartość całej cywilizacji. W ten
sposób rezygnowano – nie w samym proteście tych pisarzy przeciw zagładzie, lecz w uogól-
nieniach – z klasycznej wizji człowieka, ze śródziemnomorskiego humanizmu. (…)

5. Na tym tle Medaliony Zofii Nałkowskiej są czymś zupełnie osobnym. Ona też nie wypo-
wiada się na temat gułagów, gdzie odpowiednikami pieców były zamrażalnie. Ale oskar-
żenie jej mierzy w mechanizm monopartyjny i ideologiczny, wytwarzający nieludzki faszyzm
jako dzieło człowieka, niekoniecznie Niemca. Aż dziwne, że Medaliony mogły tak długo,
także w lekturach szkolnych spełniać rolę utworu skierowanego wyłącznie przeciw faszy-
zmowi niemieckiemu. Każdy może być do tego zdolny, pisze Nałkowska w jednym z opo-
wiadań. Każdy, kto wierny jest do ślepoty jednej partii, dopowiada w drugim. W noweli
Człowiek jest mocny słowa tytułowe włożone są ironicznie w usta niemieckiego żandarma,
domagającego się jeszcze większego wysiłku od swojej ofiary. Czytając to myślę zawsze
o dewizie Gorkiego „człowiek to brzmi dumnie”, którą pani Nałkowska niewątpliwie znać
musiała. (…)

6. To wszystko każe myśleć, że będzie także butwieć materia wielu esejów krytycznych, nie
mówiąc o podręcznikach i pomocach naukowych, odpowiedzialnych za wiele kryteriów
ocen i hierarchii. Wiele wywodów straci swoją oczywistość. Przygasną i tutaj nazwiska, sta-
nie się to także z uznawanymi niegdyś autorytetami. Tych przewartościowań dokona nie
tylko krytyka, ale także zmiana generacji czytelników, nowi czytelnicy nie będą już po pro-
stu wiedzieli o wielu dawnych hierarchiach.

(Tekst opracowany na podstawie:

Bożena Chrząstowska, Ewa Wiegandtowa, Seweryna Wysłouch, Literatura współczesna

Poznań 1994)

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

4

4

Zadanie 1.
Jakie postawy ludzkie określa autor mianem „hańby domowej”? Odpowiedz własnymi słowa-
mi (nie cytuj).

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Komentarz do zad. 1.: Możesz użyć kilku różnych sformułowań. Najpierw, oczywiście, musisz znaleźć kluczowe zdania w tekście
– na przykład ostatnie zdanie akapitu. Pamiętaj jednak, że nie wolno Ci cytować zdań, pytanie wymaga od Ciebie własnego
przetworzenia przeczytanej treści.

Odpowiedź: Jako „hańbę domową” określa autor postawę współpracy z ustrojem komuni-

stycznym; świadome włączanie się w propagandę komunistyczną, uczestnictwo w nowym

ustroju pomimo wiedzy o jego kłamstwie.

Odpowiedź: Spontaniczny refleks społeczny, konieczność odbudowywania kultury po woj-

nie, konieczność dźwignięcia polskiej gospodarki, włączenie się w struktury oficjalne.

Komentarz do zad. 2.: Jak widzisz, w akapicie jest więcej niż dwie odpowiedzi. Pytanie jest typowo analityczne i wymaga
bardzo dokładnego, wnikliwego przeczytania fragmentu. Spośród kilku możliwych, wybierz te odpowiedzi, które uznasz za
najistotniejsze.

Zadanie 2.
Jakie działania ludzkie wyłącza autor z pojęcia „hańby domowej”? Zacytuj dwa przykłady
sformułowań z tekstu.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Komentarz do zad. 3.: Metafora tonącego okrętu powinna być Ci znajoma – choćby z Kazań sejmowych Piotra Skargi. Jako że
jest to przenośnia dość schematyczna w literaturze, odcyfrowanie jej nie powinno przyczyniać szczególnych kłopotów.

Zadanie 3.
Na podstawie pierwszego i drugiego akapitu wyjaśnij sens metafory o tonącym okręcie, obec-
nej w akapicie drugim.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Odpowiedź: Tonący okręt oznacza ojczyznę, to, że jest opanowany przez korsarzy, oznacza

panowanie wrogich sił (komunizmu) nad narodem, natomiast obowiązek pompowania ozna-

cza, że mimo wszystko trzeba pracować na rzecz narodu.

5

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

5

Komentarz do zad. 4.: Zwróć uwagę, że metafora mówi o pewnej sytuacji ogólnej, podsumowanie zaś zmierza również do
ogólnego ujęcia wcześniejszych, cząstkowych treści. Natomiast Ty masz na końcu akapitu do czynienia z opisem sytuacji
ukonkretnionej, dotyczącej poszczególnej jednostki. W takiej formie występuje najczęściej przykład, czyli egzemplifikacja.

Odpowiedź:

a)

Zadanie 4.
Jaką funkcję spełniają refleksje o ojcu pisarza, kończące akapit drugi?
a) Są podsumowaniem jego treści.
b) Są przykładem potwierdzającym wcześniejsze rozważania.
c) Są metafora ilustrującą tezę autora.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Komentarz do zad. 5.: Pytanie jest stosunkowo proste – wzajemny związek między literaturą a polityką jest oczywisty i typowy
dla wielu epok – weź na przykład pod uwagę romantyzm. Pewną pułapkę może stanowić użyte w tekście słowo „ideologia”, ale
pamiętaj, że każdy ustrój polityczny, a zwłaszcza komunizm, był związany z ideologią.

Odpowiedź: Literatura powojenna była w dużej mierze ukształtowana przez sytuację polityczną

i ideologię (komunizm), ale także sama literatura kreowała klimat polityczny, kulturowy i spo-

łeczny tych czasów.

Zadanie 5.
Jaką zależność dostrzega autor między literaturą a polityką? (akapit 3.)

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Zadanie 6.
Na czym polega ambiwalentna ocena utworów Borowskiego przez Trznadla? (akapit 3.)

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Komentarz do zad. 6.: Aby odpowiedzieć na to pytanie, musisz rozumieć termin „ambiwalentny”. Oznacza on dwubiegunowość,
sprzeczność odczuć i postaw wobec tej samej rzeczy. Ważne, abyś pamiętał, że wolno Ci używać sformułowań obecnych w tekście,
ale nie możesz przepisywać całych zdań.

Odpowiedź: Autor oskarża Borowskiego o powierzchowność intelektualną oraz jednostron-

ność w wartościowaniu syntezy kultury, ale jednocześnie podkreśla wybitną wartość nowel

obozowych Borowskiego.

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

6

6

Komentarz do zad. 8.: Pytanie to jest dość trudne. Warto w tym miejscu przypomnieć sobie Opowiadania Borowskiego i jego
ocenę kultury śródziemnomorskiej i chrześcijańskiej (a więc tego, co podstawowe dla Europy). Zauważ, że można przyjąć
jeszcze inną interpretację: uznać nazizm nie za końcowy wytwór kultury śródziemnomorskiej, ale za jej degenerację.

Zadanie 8.
Na podstawie akapitu czwartego wyjaśnij własnymi słowami, dlaczego protest literacki
Borowskiego przeciw zagładzie uznano za negację kultury śródziemnomorskiej.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Odpowiedź: Borowski uznał nazizm za końcowy efekt cywilizacji śródziemnomorskiej, do-

tychczasowej kultury europejskiej. Skoro cywilizacja wytwarza coś, co ją niszczy i prowadzi

do ludobójstwa, to podważa humanizm i opartą na nim klasyczną wizję człowieka.

Komentarz do zad. 7.: To typowe pytanie o strukturę tekstu, o związki logiczne między poszczególnymi akapitami. Pozornie
odpowiedź może nie być jednoznaczna. Zwróć jednak uwagę na pierwsze zdanie 4. akapitu – jest w nim sformułowanie
„innych ocen”. Pomocny okaże się też wskaźnik zespolenia „a jednak” – słowo to wprowadza zawsze treści przeciwstawne.

Odpowiedź: c)

Zadanie 7.
W jakim stosunku pozostają wobec siebie akapity 3. i 4.?
a) akapit 4. ilustruje tezę z akapitu 3.
b) akapit 4. jest kontynuacją rozważań z akapitu 3.
c) akapit 4. wprowadza treści przeciwstawne do akapitu 3.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Komentarz do zad. 9.: W odpowiedzi na to pytanie pomocne Ci będą poszczególne frazy w akapicie, na przykład „każdy może
być do tego zdolny”, „każdy, kto wierny jest do ślepoty jednej partii”. Uwaga! Staraj się sformułować swój własny sąd, ale nie
używaj cytatów z tekstu.

Odpowiedź: Autor uważa, że błędnie interpretowano „Medaliony” jako tekst wymierzony

przeciwko faszyzmowi niemieckiemu, podczas gdy jego wymowa jest bardziej uniwersalna –

jest to tekst protestujący przeciwko systemom totalitarnym w ogóle.

Zadanie 9.

Na czym według autora polegał błąd w ocenie Medalionów Zofii Nałkowskiej? (akapit 5.)

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

7

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

7

Komentarz do zad. 11.: Pytanie łatwe, jeśli bez problemu potrafisz rozpoznawać metafory, nawet wtedy gdy zestawiają ze sobą
słowa z odległych pól znaczeniowych. Tak jest w tym przypadku. Butwieją najczęściej materialne książki, papiery; butwienie
esejów oznacza ich dezaktualizację. Gaśnięcie kojarzy się zazwyczaj z gwiazdami; gasnące nazwiska sugerują, że sława
pewnych autorów minęła.

Odpowiedź: „będzie także butwieć materia wielu esejów”, „przygasną i tutaj nazwiska”.

Zadanie 11.
Z akapitu szóstego wypisz dwie metafory.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Komentarz do zad. 12.: Jest to kolejne pytanie analityczne, masz znaleźć w tekście szczegółowe informacje. Możesz dosłownie
zacytować sformułowania z tekstu, ale możesz także użyć własnych, autorskich sformułowań.

Odpowiedź: Są to:

1. krytyka, zmiana gustów i stanowisk krytyków literackich,

2. zmiana generacji czytelników, pojawienie się nowych odbiorców, nieznających dawnych

zasad.

Zadanie 12.
Wybierz z tekstu akapitu szóstego dwa argumenty określające przyczyny przewartościo-
wań w literaturze.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Komentarz do zad. 10.: Na „personalność” opinii wskazuje fakt, że autor wypowiada się w pierwszej osobie, „czytając to
myślę”. Na odpowiedź c) wskazuje też wyrażenie ekspresyjne „aż dziwne”. Może nas zmylić autorytatywność wypowiada-
nych sądów, ale zwróć też uwagę na silną funkcję impresywną, typową wówczas, gdy nadawca tekstu chce przekonać
odbiorcę do swoich tez.

Odpowiedź: c)

Zadanie 10.
Poglądy wyrażone w akapicie piątym są:
a) poglądami Nałkowskiej
b) poglądami krytyków literackich
c) poglądami samego autora

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

8

8

Komentarz do zad. 13.: Chociaż tekst w swojej pierwszej części w dużej mierze traktuje o polityce i ideologii, jest to, oczywiś-
cie, przykład eseju krytycznoliterackiego. Autor odwołuje się do osobistych doświadczeń, polemizuje z sądami innych kryty-
ków literackich, „popisuje się” swoją erudycją.

Odpowiedź: b)

Zadanie 13.
Tekst Jacka Trznadla ma charakter:
a) popularnonaukowy,
b) krytycznoliteracki,
c) publicystyczno-polityczny.

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

9

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

9

Rafał Wojaczek
List do nieznanego poety

Jenseits von Gut und Böse

Pański pokój wynajęty u rencistki
Dawno wdowy ale z seksem niewygasłym
Która pieska ma Pan musi wyprowadzić
Nawet wtedy gdy pan zaczął nowy wiersz

Z jednym krzesłem wąskim łóżkiem bujnym grzybem
Pański pokój nieprzytulny zwłaszcza teraz
Kiedy w okno co na półce zawsze patrzy
Tłucze dziobem biały zimy ptak

Czy herbatę choć pan może sobie zrobić?
Czy sprowadzić może sobie pan dziewczynę?
Pańska matka odwiedziła pana kiedyś
W tym pokoju gdzie z sufitu patrzy strach?

W rękopisach czy nikt panu tam nie grzebie?
Czy za światło każą panu coś dopłacać?
Te butelki opróżnione z podłej wódki
Gospodyni panu chyba ma za złe?

Pańską twierdzą i wygnaniem jest ten pokój
Wieżą ponad dobrem złem i społeczeństwem
Czy pan czasem nie próbuje z niego uciec?
Z rozpaczliwych czterech kątów Piąty: śmierć

(Nieskończona krucjata, 1972)

Część II – pisanie własnego tekstu

Temat 1.

Jak ukazany został poeta w wierszu Rafała Wojaczka? Zinterpretuj
wiersz pt. List do nieznanego poety.

Egzamin maturalny z języka polskiego

Arkusz I

10

10

Temat 2:

Porównaj, na jakie emocje żony biblijnego patriarchy Lota położyły
nacisk Beata Obertyńska i Wisława Szymborska, autorki wierszy o tym
samym tytule.

Beata Obertyńska
Żona Lota

Za ostatnie, bezwolne głowy odwrócenie
w stronę – rudą ulewą sieczonego – miasta.
Krzepnie na mnie z szelestem wilgotne odzienie
I sól mnie szorstką korą na wichrze porasta…

Już nie walczę… Choć żywa, jestem już umarła.
W biały słup się zamieniam… Śmierć powłoką

ciasną

od nóg mnie zaskorupia i pełznie do gardła
za to jedno spojrzenie wstecz! O miasto – miasto!

Już nie walczę… Nie wołam… Stóp odbiegłych

ślady

wiatr wygładził i krzyk mój wydmą rozmiótł

pustą…

Martwiejące kolana chłód mi związał blady
a dech znajomą drogę zagubił ku ustom…

Gdy sól dojdzie do serca, ze strachu zjeżona
targnie mi myśl ostatnia włosów twarde struny…
I zostanę na wzgórzu samotna i słona,
prześwietlona miedziano rdza gasnącej łuny…

(Klonowe motyle, 1945)

Wisława Szymborska
Żona Lota

Obróciłam się podobno z ciekawości.
Ale prócz ciekawości mogłam mieć inne

powody.

Obejrzałam się z żalu za miską ze srebra.
Przez nieuwagę – wiążąc rzemyk u sandała.
Aby nie patrzeć dłużej w sprawiedliwy kark
męża mojego, Lota.
Z nagłej pewności, że gdybym umarła,
nawet by nie przystanął.
Z nieposłuszeństwa pokornych.
W nadsłuchiwaniu pogoni.
Tknięta ciszą, w nadziei, że Bóg się rozmyślił.
Dwie nasze córki znikały już za szczytem

wzgórza.

Poczułam w sobie starość. Oddalenie.
Czczość wędrowania. Senność.
Obejrzałam się kładąc na ziemi tobołek.
Obejrzałam się z trwogi, gdzie uczynić krok.
(…)
Obejrzałam się z osamotnienia.
Ze wstydu, że uciekam chyłkiem.
Z chęci krzyku, powrotu.
albo wtedy dopiero, gdy zerwał się wiatr,
Rozwiązał włosy moje i suknię zadarł do góry.
Miałam wrażenie, że widzą to z murów

Sodomy

i wybuchają gromkim śmiechem, raz i jeszcze

raz.

Obejrzałam się z gniewu.
Aby nasycić się ich wielką zgubą.
Obejrzałam się z wszystkich podanych

wyżej powodów.

Obejrzałam się bez własnej woli.
To tylko głaz obrócił się, warcząc pode mną.
To szczelina raptownie odcięła mi drogę.
(…)
Z braku tchu wielokrotnie okręcałam się.
Kto mógłby to zobaczyć, myślałby, że tańczę.
Niewykluczone, że oczy miałam otwarte.
Możliwe, że upadłam twarzą zwróconą

ku miastu.

(Wielka liczba, 1976)

Uwaga! Na maturze otrzymasz jeszcze strony na wypracowanie.