Zatrucie pokarmowe
Określane również jako ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy.
Występowanie
Zatrucie pokarmowe jest jedną z najczęstszych dolegliwości wśród schorzeń gastrologicznych. Może przebiegać skąpoobjawowo pod postacią niewielkich dolegliwości dyspeptycznych, luźnych stolców lub przerodzić się w ciężki stan przebiegający ze wstrząsem zagrożonym dużą śmiertelnością. Często zatrucia mogą przybierać charakter masowy. Nie zawsze zatrucie pokarmowe jest związane z nieprzestrzeganiem zasad higieny. Może być na nie narażony każdy, nawet najlepiej sytuowany konsument.
Patomechanizm
Wraz ze spożytym przez nas pokarmem mogą do naszego organizmu dostać się bakterie, wirusy lub toksyny zarówno pochodzenia organicznego, jak i nieorganicznego. Jedną z najczęstszych postaci zatrucia pokarmowego są zatrucia bakteryjne. Źródłem zakażenia mogą być ludzie (zarówno mający objawy danej choroby oraz zdrowi nosiciele), zwierzęta (ptactwo). Zarazkami lub ich toksynami mogą być zakażone produkty mięsne, rybne, warzywne, mączne, napoje, mrożonki, lody.
Ważny, dla zrozumienia patomechanizmu zatruć bakteryjnych, jest fakt, iż szkodliwe mogą być same bakterie, jak i wytwarzane przez nie toksyny. Niektóre toksyny są oporne na działanie wysokich temperatur, więc do zatrucia może dojść nawet po obróbce cieplnej pożywienia (bakterie zginą, a przetrwają wytworzone przez nie toksyny - enterotoksyna gronkowcowa jest odporna na ogrzewanie i nie ulega zniszczeniu przy ogrzaniu do 95oC przez 30 minut). Do bakterii działających bezpośrednio uszkadzająco na ścianę przewodu pokarmowego zaliczamy :
Salmonella;
Shigella;
Escherichia Coli;
Campylobacter;
Yersinia.
Natomiast bakterie produkujące toksyny to najczęściej:
Clostridium difficile;
Staphylococcus aureus;
typy E. Coli;
Clostridium perfringens.
Ciężkość zakażenia zależy od wielu czynników - zjadliwości bakterii lub ich toksyn, ilości spożytych bakterii, stanu zdrowia osoby narażonej na zatrucie.
Objawy i rozpoznanie
Okres wylęgania (okres od zakażenia do wystąpienia objawów) jest różny, ale z reguły trwa od kilku do kilkunastu godzin. Na przykład zakażenie toksyną gronkowcową ujawnia się już po kilku godzinach, a zakażenie Salmonellą od 36-48 godzin. Różny też może być czas trwania zatrucia, jednak z reguły nie przekracza on kilku dni. Chorzy cierpią na ogólne osłabienie, bóle brzucha, biegunkę (z domieszką krwi lub bez), gorączkę, wymioty. Siła i ilość występujących objawów jest różna.
Najczęstsze rodzaje zatruć:
Salmoneloza
Pałeczką Salmonelli można zarazić się od chorego człowieka (do 15 dnia choroby), nosiciela lub zwierzęcia (ptactwo, jaja). Zakażenie przenosi się przez zakażone przedmioty, produkty żywnościowe zwierzęce, wodę, mleko. Pałeczki salmonelli po dostaniu się do jelit rozmnażają się i wytwarzają toksyny, które zaburzają funkcje błony śluzowej jelita - dochodzi do silnej biegunki, odwodnienia i zaburzeń funkcji nerek, krążenia. Bakterie mogą też przenikać przez jelito do krwi i tworzyć ropnie w różnych miejscach ciała. Od zakażenie do objawów mija kilkanaście do 48 godzin. Potem pojawiają się bóle głowy, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka (czasami tak mocna, że chory wydala do 10 litrów płynnego kału na dobę). Temperatura może wynosić nawet 40oC.
Istnieje też postać z objawami podobnymi do grypy i krótkotrwałej biegunki. Rozpoznanie polega głównie na wykryciu pałeczek Salmonella w kale, wymiocinach, krwi lub w podejrzanym pokarmie. Istnieje obowiązek zgłaszania zakażeń, zachorowań, zgonów i nosicieli Salmonelli.
Zatrucie jadem kiełbasianym
Choroba rozwija się po spożyciu pokarmów zawierających toksyny wytwarzane przez bakterie Clostridium botulinum. Na szczęście nie jest to choroba częsta. W środowisku naturalnym bakteria Clostridium bytuje w ziemi i na dnie zbiorników wodnych. Zanieczyszczone glebą produkty żywnościowe (głównie przetwory domowe) mogą być zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego (ryby, drób). Po spożyciu toksyn jadu kiełbasianego w ciągu kilku do kilkunastu godzin dochodzi do wystąpienia objawów choroby:
biegunki, nudności, wymioty,
ból brzucha, osłabienie,
maskowatość twarzy (wynikające z niedowładu mięśni twarzy),
podwójne widzenie, sztywne, poszerzone źrenice,
suchość w ustach, chrypka, trudności w połykaniu,
zatrzymanie moczu.
W wyniku zatrucia może dojść do porażeń nerwów z zatrzymaniem akcji serca i oddechu. Leczenie zatrucia jadem kiełbasianym różni się od typowego leczenia zatruć koniecznością podawania surowicy antytoksynowej.
Czerwonka Bakteryjna
Jest chorobą zakaźną powstająca po spożyciu pokarmów zawierających pałeczki Shigella (mleko, produkty spożywcze, zakażona woda). Okres wylęgania trwa od 2 do 7dni. Pojawia się gorączka, bóle kolkowe brzucha, biegunka z domieszką krwi i czasami ropy. Zagrożeniem dla życia może być przebicie jelita i zapalenie otrzewnej.
Biegunka podróżnych
Osoby przemieszczające się do innych krajów są narażone na zakażenie różnymi czynnikami zakaźnymi (bakterie, pasożyty, wirusy). Najczęstszą przyczyną biegunki podróżnych jest bakteria Escherichia Coli i Staphylococcus aureus.
Pojawiają się nudności, wymioty, biegunka (bez lub z domieszką krwi). Objawy trwają kilka dni i z reguły ustępują samoistnie. Aby zapobiec biegunce podróżnych trzeba przestrzegać czystości wody do picia i środków spożywczych. Woda powinna być przegotowana lub odkażona (nawet ta, której używa się do mycia zębów). Nie wolno spożywać surowych pokarmów, sosów, majonezów, sałatek, kostek lodów z nieprzygotowanej wody, owoców, których nie obraliśmy osobiście. Leczenie typowe (patrz niżej).
Przebieg i rokowanie
Czasami przebieg jest bezbiegunkowy (lub z niewielką biegunką - po toksynie gronkowcowej), czasami biegunka jest dominującym objawem (np. po zakażeniu Shigellą).
Problemem są poważne powikłania po zatruciu - rozwój wstrząsu z niewydolnością nerek, odwodnieniem, zaburzeniami elektrolitowymi, toksemią. Wtedy taki przebieg może być groźny dla życia.
Leczenie
Leczenie typowych zatruć pokarmowych polega głównie na wyrównywaniu odwodnienia i tzw. zaburzeń wodno-elektrolitowych (nawadnianie drogą doustną lub dożylnie). Chory człowiek traci z luźnymi stolcami lub/i wymiocinami duże ilości wody, potasu, sodu, co może być groźne.
Ważna jest też odpowiednia dieta (głodówkowa, kleikowa) odciążająca uszkodzony przewód pokarmowy. Stosowanie chemioterapeutyków i antybiotyków jest wymagane w postaciach ciężkich z utrzymującymi się objawami powikłań narządowych, gorączki, stanu septycznego.
Czasami zbyt pochopne stosowanie antybiotyków przynosi więcej szkody niż pożytku (np. powoduje powstanie trwałego nosicielstwa Salmonelli).
Poza tym czasami same antybiotyki mogą wywoływać biegunkę lub być powodem rzekomobłonistego zapalenia jelit - choroby powstającej na skutek zabicia przez antybiotyki fizjologicznej flory jelit, w miejsce której rozwija się toksyczna Clostridium difficile. Nie należy też używać środków zapierających (reklamowanych jako środki przeciwbiegunkowe), gdyż hamują ruch perystaltyczny jelit i opóźniają wydalanie zarazków (mogą być stosowane tylko w lekko przebiegających zakażeniach).
Profilaktyka
Po przechorowaniu Salmonelozy trzeba zbadać kał w celu wykluczenia nosicielstwa. Aby wykluczyć zakażenie należy przestrzegać zasad higieny, odpowiednią przeróbkę pokarmów, transport i przechowywanie pokarmów.
Zdarzające się epidemie wynikają często z braku rozsądku i zapominaniu o możliwości rozwoju bakterii w przyrządzanych pokarmach. Nie zapominajmy też o myciu rąk i surowych pokarmów. Jajka i drób powinny być poddane obróbce cieplnej przed spożyciem.
(WP)