Przede wszystkim życzę Wam szczęśliwego Nowego Roku . Obyśmy dalej byli najlepszą grupą, bo co do tego to chyba nikt na ISMie nie ma wątpliwości .

Co do notatek, to przesyłam je tak późno, bo czekałam na wszystkie… I tak niektórych brakuje, ale stwierdziłam, że lepiej wysłać to, co już mam. Reszta osób niech wyśle swoje opracowania już indywidualnie do każdego. Aha, ten, kto robił opracowanie Gumplowicza - mam jakieś błędy w pliku i nie da się go otworzyć. Artykuły oddzieliłam pionową cienką kreską. Mam jeszcze gorącą prośbę: nie mam na tym komputerze adresów do wszystkich, gdyby ktoś był taki miły i przesłał to wszystkim byłabym wdzięczna!

Karolina

Wstęp do nauki o państwie i polityce

Materiały opracowane przez najlepszą na świecie grupę 3

Andrzej Antoszewski „ Współczesne teorie demokracji”

SPORY WOKÓŁ POJECIA

Historia myśli politycznej to historia sporu o rozumienie i ocenę demokracji. Jednemu nie da się zaprzeczyć: demokracja była i pozostaje ideą atrakcyjną, „to używane wedle politycznej mody i przy najrozmaitszych okazjach, najbardziej nadużywane pojęcie polityczne, przybierające najprzeróżniejsze, sprzeczne ze sobą znaczenia” (Hans Kelsen)

1. znaczenie pierwotne: demokracja utożsamiana z trzema zjawiskami: równością obywateli, rządami prawa oraz zbiorowym podejmowaniem decyzji według zasady większości

2. XIV wiek: teoria suwerenności narodu głoszona przez Marsyliusza z Padwy

3. teoria reprezentacji, wyparła teorię suwerenności narodu; jedynym urzeczywistnieniem ludowładztwa jest demokracja przedstawicielska

4. marksistowska koncepcja demokracji- demokracja partycypacja: powrót do demokracji bezpośredniej

5. teoria elit- Pareto, Mosc, Michels uważali rządy mas za poglądy utopijne

6. pluralistyczna szkoła demokracji ( w odpowiedzi na teorie elit) - opowiadano się za stworzeniem szans dla działania i konkurencji wielu grup interesów

7. po II wojnie światowej- Sartori: aprobata demokracji jako najlepszej ( najbardziej korzystnej) formy rządów

8. w powszechnej opinii demokracja utożsamiana jest z wolnymi wyborami, równością prawa wyborczego, realizacją swobód obywatelskich, polityką socjalną itp., przez co następuje oderwanie pojęcia demokracji od jego etymologii; w miejsce „władzy ludu” jako czynniki definiujące pojawiają się: powszechny dobrobyt, sprawiedliwe rządy, skuteczność działania, zaspokojenie potrzeb społecznych

Sposoby definiowania demokracji:

1. teoria normatywna

wskazanie głównie efektów społecznych, które system polityczny powinien zapewniać ( a nie cech które system powinien mieć)

podstawowym elementem definicji są oczekiwania, jakie wiążemy z funkcjonowaniem systemu

2. teoria empiryczna Schumpetera

próba odpowiedzi na pytanie czym jest współczesna demokracja ( a nie czy powinna być ) za kryteria instytucjonalno-proceduralne uznano cykliczne i rywalizacyjne wybory( obie te cechy jako podstawowy wyróżnik demokraci wg Schumpetera), rywalizację polityczną oraz istnienie partii politycznych. Pozwoliło to na zminimalizowanie zarówno aksjologicznego aspektu demokracji ( wartości jakie ma realizować) jak i aspektu teologicznego (jakie cele ma urzeczywistniać)

Współczesne rozwinięcia teorii Schumpetera:

*Dahl- nacisk na obieralność wysokich urzędów, alternatywność źródeł informacji, wolność ekspresji politycznej i prawo zrzeszania się

*O'Donnell I Schmitter za proceduralne minimum demokracji uważają powszechne prawo wyborcze dla dorosłych, tajność głosowania, regularność elekcji, rywalizacje międzypartyjną, uznanie swobody działania i faktyczny dostęp do stowarzyszeń i odpowiedzialność egzekutywy.

Podsumowując, demokracja oznacza: nieskrępowaną rywalizację polityczną, odpowiedzialność władzy wykonawczej, ochronę praw obywatelskich.

Demokracja a inne reżimy:

• uzyskiwanie władzy politycznej- w demokracji jedynie rywalizacyjne wybory

• organizowanie procesu rywalizacji politycznej - swoboda zrzeszania się, powszechne prawo wyborcze, regularne elekcje

• struktura naczelnych organów władzy- wybieralny parlament, odpowiedzialna przed parlamentem, bądź bezpośrednio wyborcami egzekutywa i niezawisłe sądy

• dystrybucja władzy- trójpodział władz, decentralizacja administracji publicznej

• proces decyzyjny- sformalizowane procedury

• odpowiedzialność władzy- wybory, niezawisłe sądy

Zróżnicowanie współczesnych demokracji:

• dwupartyjne i wielopartyjne

• władza wykonawcza monistyczna i dualistyczna

• parlamentaryzm, prezydencjalizm, semiprezydencjalizm

• system wyborczy proporcjonalny, większościowy

UWARUNKOWANIA DEMOKRATYCZNEJ STABILNOSCI

Stabilność demokracji oznacza trwałość, kontynuację i brak realnych zagrożeń dla cech reżimu demokratycznego ( rywalizacji politycznej, odpowiedzialności egzekutywy, ochrony praw obywatelskich)

Próby wyjaśnienia stabilności demokracji:

• funkcjonalizm, na który składa się wyjaśnienie ekonomiczne - rola wzrostu gospodarczego i dobrobytu, socjologiczne - rola klasy średniej, kulturowe - rola poziomu wykształcenia i typu kultury politycznej społeczeństwa i elit.

• Genetyczny paradygmat demokracji- rola warunków istniejących w pierwszej próbie ustanowienia reżimu demokratycznego

• Rola liderów politycznych i przyjmowanych przez nich strategii

• Ukształtowanie Społeczeństwa obywatelskiego: rynki, dobrowolne stowarzyszenia, sfera publiczna

• Rola ponadnarodowego społeczeństwa obywatelskiego (schmitter) uosabianego przede wszystkim z działalnością organizacji międzynarodowych

• Wieloczynnikowe wyjaśnienie stabilności demokracji Dahla: zasada niewykorzystywania wojska i policji do walki z przeciwnikami politycznymi, ukształtowanie dynamicznego społeczeństwa pluralistycznego, pro demokratyczna kultura polityczna warstw społecznie aktywnych

• Rola czynników politycznych:

• Stan instytucji politycznych- główne rozwiązanie dylematu formy rządów

• Zdolność systemu partyjnego do odzwierciedlania rzeczywistych podziałów socjopolitycznych- eliminacja podziałów społecznych

• Umiejętność zredukowania znaczenia politycznego partii ekstremistycznych- w obecnych systemach demokratycznych jest to zwykle izolacja na arenie rządowej partii uznawanych za radykalne niezależnie od siły poparcia jaka dysponują

• Presja środowiska zewnętrznego- perspektywa przyjęcia do takich organizacji jak NATO może stać się czynnikiem konsolidującym demokrację

MODELE WSPÓŁCZENEJ DEMOKRACJI

• modele normatywne - konstruowana na podstawie zestawu wartości i reguł

• demokracja bezpośrednia- partycypacyjna

• demokracja pośrednia- przedstawicielska

• demokracja komitetowa - jako nie tylko władza większości ale również ochrona praw mniejszości

• modele empiryczne- tworzone na bazie obserwacji faktycznie funkcjonujących systemów demokratycznych

• demokracja uzgodnieniowa Lijpharta ( odpowiada normatywnej demokracji uzgodnieniowej)

• demokracja protekcyjna- celem demokracji ochrona obywateli przed polityka niezgodna z ich indywidualnymi interesami

• demokracja rozwojowa- podstawą demokracji jest równość obywateli

Inne podziały wśród modeli empirycznych:

• modele instytucjonalne

• demokracja parlamentarna

• demokracja prezydencka

• semiprezydencjalizm

• modele instytucjonalne- typologia Lijpharta

• demokracja większościowa

• demokracja konsensualna

• socjologiczne modele demokracji Lijpharta

• na podstawie struktury społeczeństwa

• jednolita

• sfragmentaryzowana

• na podstawie stylu działania elit

• przyjazny

• rywalizacyjny

Krzyżując te cztery modele wyróżniamy: demokrację odpolitycznioną, uzgodnieniową, zintegrowaną, zdezintegrowaną.

• Podział ze względu na poziom zaawansowania

• Schmitter

• Ugruntowane demokracje liberalne

• Demokracje trwale

• Nieskonsolidowane

• Demokracje hybrydowe

• Burton, Gunther,Higley ( uwzględnili zarówno zmienna instytucjonalną, czcili proceduralne kryteria demokracji, jak i zmienne behawioralne- poziom porozumienia miedzy elitami oraz zakres uczestnictwa politycznego)

• Skonsolidowane-sprawie funkcjonujące instytucje, porozumienie elit, szeroki zakres uczestnictwa

• Nieskonsolidowane- brak porozumienia elit

• Ograniczone - brak masowego uczestnictwa

• Pseudodemokracje- brak zarówno porozumienia elit, jak i masowego uczestnictwa

David Beetham

Legitymizacja władzy.

1. Wymiary legitymizacji władzy

Pojęcie legitymizacji władzy ma wielowymiarowy charakter i zawiera trzy odrębne, jakościowo różne elementy

=> trzy poziomy legitymizacji uzupełniające się wzajemnie, współtworzące legitymizację określonych stosunków zależności

Poziomy:

1. poziom reguł - władza jest legitymizowana przede wszystkim wtedy, gdy nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami (regułami władzy), sformalizowanymi lub niepisanymi, należącymi do nieformalnej konwencji.

2. reguły wymagają usprawiedliwienia → władza jest legitymizowana, o ile reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach stron związanych stosunkami władczymi (są przez nie akceptowane)

- władza winna pochodzić od uznanego autorytetu

- reguły muszą zabezpieczać odpowiednie kwalifikacje osób sprawujących władzę

- struktura władzy powinna być postrzegana jako służąca przede wszystkim interesom ogólnym, nie zaś interesom osób sprawujących władzę

- w żadnym społeczeństwie przekonania nie są jednolite, ale musi istnieć minimum wspólnych przekonań, aby usprawiedliwić reguły władzy i samą władzę. Nie ma ich np. w warunkach niewolnictwa.

3. trzeci poziom - czynne przyzwolenie (poparcie) ze strony podporządkowanego na zależności władcze, wyrażające się w konkretnych zachowaniach np. udział w wyborach, złożenie przysięgi posłuszeństwa itd.

- zachowania posiadają moc tworzenia subiektywnej identyfikacji z układem władczych zależności, często są publicznymi deklaracjami i symbolami.

- pogląd niektórych ( Beetham nie wymienia ich z nazwiska), że aktywne przyzwolenie związane jest z nowoczesną tradycją liberalną i dlatego nie może być brane pod uwagę w wypadku społeczeństw odmiennego typu. Beetham odpowiada na to, że chociaż swobodny wybór w niektórych społeczeństwach nie istnieje, to jednak występują tam inne, konwencjonalne formy wyrażania akceptacji

- Uniwersalny jest wymóg wyrażania publicznej akceptacji zależności władczych poprzez określone ceremonie lub działania podjęte przynajmniej przez najważniejszych członków grupy podporządkowanej.

PODSUMOWANIE

Kryteria legitymizacji władzy	Formy braku legitymizacji
A - zgodnie z regułami (prawem)	nielegalność (złamanie reguł: przywłaszczenie, uzurpacja, zamach stanu)
B - powszechna akceptacja reguł	deficyt akceptacji reguł - (sprzeczność między regułami i powszechnymi przekonaniami, brak zgodności przekonań dot. reguł sprawowania władzy)
C - poprzez czynne poparcie	delegitymizacja (wycofanie czynnego poparcia)

2. Problemy legalizacji władzy państwowej

Problemy wynikające z natury państwa:

• państwo jest odpowiedzialne za określenie reguł rządzących wszystkimi innymi relacjami władzy i legalizację tych relacji poprzez dostosowanie ich do porządku prawnego → struktury państwowe stają się płaszczyzną intensywnych zmagań różnych sił społecznych - stawką jest kontrola procesu tworzenia norm lub wpływ na tych, którzy możliwości takie posiadają.

• suwerenność państwa jest jednocześnie słabością władzy i warunkiem jej istnienia => warunkiem - bo legalna kontrola państwa nad terytorium musi być niezależna od jakiegokolwiek autorytetu, słabością - bo nie może potwierdzić prawomocności poprzez odwołanie się do nadrzędnego autorytetu i nie może znaleźć oparcia dla własnych reguł działania, które mogą być zagrożone podczas gwałtownych konfliktów o dostęp do przypisanej państwu suwerennej władzy.

(* zastrzeżenie: „system międzynarodowy może co najwyżej potwierdzić prawomocność suwerenności każdego państwa na obszarze jego terytorium, ale nie legalność władzy”)

Pomimo wewnętrznych konfliktów i braku nadrzędnego autorytetu, reguły władzy państwowej wykazują znaczną trwałość. Podtrzymanie konstytucyjnych reguł zależy od:

1. niezależność sądowniczych instytucji państwa → podporządkowanie prawu działań legislatywy i egzekutywy → brak autorytetu zewnętrznego może być rekompensowany przez podział władzy wewnątrz państwa, co powoduje że jedna jej część jest odpowiedzialna przed inną w zakresie przestrzegania prawa

+ niezależne środki masowej komunikacji ujawniające niezgodne z prawem działania polityków i urzędników państwowych

2. rzeczywista cywilna kontrola nad armią

- w systemach jednopartyjnych upolitycznienie armii - cywilna kontrola przez wpajanie światopoglądu i wartości rządzącej elity.

- systemy liberalne - całkowita depolityzacja armii, szkolenie tylko w zakresie wojskowego profesjonalizmu

3. Reguły konstytucyjne i ich legitymizacja

(Uwaga wstępna: są trudności w badaniu zakresu społecznej akceptacji porządku konstytucyjnego, na którym się władza opiera → rozbieżności miedzy zapisem w konstytucji a rzeczywistym funkcjonowaniem instytucji politycznych.)

Konstytucja musi być zgodna z utrwalonymi przekonaniami o tym, skąd prawomocna władza powinna się wywodzić np. związków dynastycznych (tradycja monarchiczna), powszechnych wyborów (reprezentatywna demokracja), szczególnych prerogatyw hierarchów kościelnych (teokracja)

3a Autorytet polityczny i jego źródła

Decydującą zmianą w sferze idei legitymizujących władzę polityczną w czasach nowożytnych była erozja wiary w nadrzędną wartość urodzenia i dynastycznej sukcesji. Państwo przestało być uważane za osobistą własność władcy → zasada suwerenności ludu → legitymizacja władzy państwowej zakłada potwierdzenie zasady suwerenności przez różne formy odpowiedzialności rządu przed wybranymi w powszechnych wyborach reprezentantami społeczeństwa.

Zasada suwerenności ludu współistnieje często z wiarą w tradycjonalizm i dziedziczenie (monarchia konstyt.),

w komunizmie jest ograniczona przez założenie o kierowniczej roli partii robotniczej

w Iranie współistnieje z teokratyczną akceptacją kandydatów na stanowiska publiczne przez instytucje religijne i wiarą w boskie pochodzenie prawa

=> istnieją systemy, w których legitymizacja rządu pochodzi z dwóch różnych, czasami konkurencyjnych źródeł. Sposoby na ich pogodzenie:

1. Różne zasady legitymizacji mogą się odnosić do różnych typów władzy w państwie, oddzielonych od siebie zgodnie z regułami konstytucyjnymi. Na przykład legislatywa może być wybierana w wyborach powszechnych, a premier wyznaczony według jakiegoś innego kanonu (UZUPEŁNIENIE)

2. OGRANICZENIE jednego źródła przez inne. W systemie „klasycznego” komunizmu suwerenność ludu została ograniczona przez autorytet partii → dwoistość źródła autorytetu prowadziła do rozchodzenia się formalnych i nieformalnych reguł życia politycznego - konstytucyjne procedury wyborcze i struktury reprezentacji parlamentarnej przypominały instytucje demokracji zachodniej, ale rzeczywista władza spoczywała w rękach partii komunistycznej.

Nawet w przypadku tych ↑ konstytucji „mieszanych”, zasadę suwerenności ludu jako ostatecznego źródła autorytetu możemy odnaleźć w założeniu, ze konstytucja wymaga aprobaty obywateli → należy odróżnić legitymizację porządku konstytucyjnego zgodną z panującymi poglądami na temat prawomocnych źródeł władzy zwierzchniej, od legitymizacji wynikającej z powszechnej akceptacji wyrażonej w decydującym momencie zatwierdzania konstytucji.

Akceptacja wyrażona przez formy poparcia (będzie o nich mowa później):

- Konstytuanta + zatwierdzenie konstytucji w plebiscycie (wybory)

- „Mobilizacyjny” typ poparcia (skrajny przypadek - rewolucja)

PODSUMOWANIE - idea suwerenności obywateli pociąga za sobą dwie konsekwencje dla legitymizacji porządku konstytucyjnego we współczesnym świecie:

1. porządek konstytucyjny musi zawierać pewne procedury powszechnej reprezentacji politycznej, nawet jeżeli są one uzupełniane lub ograniczane przez reguły wynikające z innych źródeł autorytetu (ideologie, teokratyzm, dziedziczenie)

2. nawet konstytucje oparte na „podwójnej” zasadzie autorytetu wymagają powszechnej akceptacji, czy to przez decyzje zgromadzenia narodowego, plebiscyt, czy masową mobilizację.

3b Interes ogólny jako norma legitymizacji władzy. (moim zdaniem najmniej istotna część, rzeczy raczej znane)

Aby zyskać akceptację, każdy system sprawowania władzy musi zaspokajać interesy grup dominujących i podporządkowanych, musi ponadto spełniać funkcje niezbędne dla społeczeństwa jako całości.

(*dygresja historyczna: w państwie tradycyjnym brak rozgraniczenia między publicznymi a prywatnymi finansami władcy. Państwo nowoczesne - wyraźna sfera publiczna)

Należy odróżnić spory polityczne (koalicja-opozycja), od przekonania części populacji, że rząd mija się z interesami ogółu. Przyczynami tego drugiego są najczęściej: oczywiste niepowodzenia rządu (wojna, lawinowa inflacja) oraz partykularyzm rządu.

Lipset - rozróżnia pojęcia legitymizacja - skuteczność (oznacza faktyczną realizację celów, zakres w jakim system spełnia podstawowe funkcje władzy centralnej)

Komentarz Beethama: w praktyce istnieją obustronne związki pomiędzy legitymizacją i skutecznością.

Hobbes - państwowy monopol środków zorganizowanego przymusu jest niezbędny aby chronić pokój między obywatelami oraz całą wspólnotę polityczną wobec zewnętrznych zagrożeń.

Komentarz Beethama: skoro zadaniem państwa jest ochrona obywateli , to stosowanie przymusu nie musi być interpretowane jako dowód kryzysu legitymizacji. W niektórych przypadkach stosowanie środków przymusu wobec obywateli może de legitymizować władzę polityczną w tym samym stopniu, co powstrzymywanie się od jej użycia lub nieskuteczne użycie w innych (czyli jak zwykle nie ma reguły)

Oczekiwania ze strony obywateli, że państwo będzie gwarantować warunki zaspokojenia ich materialnych potrzeb jak również gwarancji bezpieczeństwa (*oczywista różnica między krajami rozwiniętymi, które potrafią zabezpieczyć w pewnym stopniu obywateli przed kryzysami ekonomicznymi na rynkach światowych, a krajami rozwijającymi się lub zależnymi ekonomicznie)

4. Poparcie jako forma legitymizacji władzy.

Dwie formy: wybory i mobilizacja. Wybory łączą zazwyczaj funkcje bezpośredniego lub pośredniego wyboru rządu i wyrażenia dla tego rządu poparcia. Mobilizacja polityczna w większości przypadków spełnia tylko tę drugą funkcję.

• wybory.

Przesłanki: 1) ikt nie ma prawa wyrażać poparcia w imieniu innej osoby, o ile nie został do tego prawomocnie upoważniony 2) aby było świadome poparcie, musi opierać się na rzeczywistym wyborze miedzy alternatywnymi stanami.

Obecnie poparcie dla rządu w drodze wyborów polega zazwyczaj na wyborze szefa rządu. Rząd ma poparcie większości elektoratu, ponieważ większość oddała za nim swe głosy - ma także poparcie mniejszości, ponieważ uczestnicząc w wyborach mniejszość wyraziła poparcie dla reguł, dzięki którym rząd ten został sformowany.

• mobilizacja.

„Poparcie wyrażone przez długotrwałą, masową aktywność obywateli i współpracę z rządami, realizującą określone cele” [Denitch] Legitymizowane w ten sposób systemy są zazwyczaj wynikiem rewolucji, a masowa mobilizacja polityczna jest postrzegana jako kontynuacja procesów rewolucyjnych.

Chociaż większa część populacji może zachowywać bierność, aktywność mniejszości wypełnia tę lukę. Permanentna mobilizacja tworzy szczególne zapotrzebowanie na przywództwo o charyzmatycznych kwalifikacjach.

W przypadku mobilizacji podstawowe znaczenie ma siła przekonań zbiorowych a nie demokratyczny wybór, dlatego legitymizacja tego typu wiąże się z monopolistycznymi roszczeniami partii rządzącej w sterze doktrynalnej, organizacyjnej i politycznej. Legitymizacja przez masową mobilizację wymaga rozbudowanego systemu nadzoru i represji, który nie jest jej alternatywą, lecz koniecznym uzupełnieniem.

(Mimo oczywistych wad <z punktu widzenia demokracji>, mobilizacja też jest formą legitymizacji!)

Historia systemów komunistycznych dowodzi, że możliwa jest relegitymizacja poprzez przejście od mobilizacyjnego do wyborczego trybu legitymizacji. Proces odwrotny ma niewielkie szanse powodzenia.

III. KATEGORIA ZMIANY - W DZIEJACH PAŃSTWA

J. Baszkiewicz, Wolność, równość własność, Warszawa 1981, rozdz. 1.

Historia pojęcia, historia problemu

HISTORIA TERMINU

• Początkowo pojęcie rewolucji zawłaszczone przez astronomów(„spokojny majestatyczny, cyklicznie powtarzający się ruch ciał niebieskich”).

• Chociaż gwałtowne zmiany polit. i społ. opisywali już starożytni (np. Herodot, Tukidydes, Arystoteles, Polibiusz), dopiero w renesansie(we Włoszech, nękanych intrygami i spiskami politycznymi) otrzymały one nazwę rivoluzione ->transfer astronomicznego terminu na obszar polityki (dlaczego?:podobieństwo cyklicznego ruchu planet i cykliczności zmian ustrojowych; zamiłowanie Włochów do przepowiadania przyszłości(także tej politycznej) z gwiazd).

• Naturaliści XVIII wieku(Kamper, Blumenbach): historię Ziemi tworzą kolejne ery poprzedzielane rewolucjami-wielkimi katastrofami. Rewolucja przemianą totalną, nowym rozdziałem ludzkiej historii.

• Oświeceniowi filozofowie: rewolucja gruntowną zmianą, przemianą w dziejach cywilizacji( rewolucja umysłowa, naukowa, w handlu świtowym). Wolter: historia ludzkości „wielkim teatrem rewolucji”

• Rozważania o rew. polit.: w Anglii: rew.=nagły zwrot fortuny wywracający polityczne układy

na kontynencie: Monteskiusz ostrzega, że w krajach rządzonych despotycznie rewolucje są nieuniknione; przynoszą gwałty i ekscesy-dlatego jest im przeciwny

Diderot: rew. amer. ostrzeżeniem dla despotów Starego Świata, pochwala rewolucyjną gwałtownośc ludu->”zbawienny ruch, który ciemiężca nazwie rewoltą” (-> Ludwik XVI)

HISTORIA PROBLEMU

• Od Arystotelesa refleksja polityczna nad rew. zorientowana na sposoby uniknięcia rew., antyrewolucyjna

• Wczesne rew. burżuazyjne innowacje wprowadzały dopiero pod presją wydarzeń, oglądały się za siebie. Dopiero rew. amer. przyniosła „próbę teoretycznego namysłu nad procesem rewolucyjnym”. T. Paine pisał, że wcześniejsze rew. były jedynie zmianami ekip rządzących i lokalnych instytucji, natomiast rew. amer. i fr.- odnowieniem naturalnego porządku rzeczy.

• itd.......

REWOLUCJA, REWOLTA, PRZEWRÓT POLITYCZNY

• Nie każda gwałtowna zmiana w państwie rewolucją.

• Rodzaje przewrotu politycznego: pucz i zamach stanu.

• Zamach stanu(coup d'Etat)-przewrót zorganizowany przez ludzi z aparatu władzy lub samych panujących(np. Karol X i 30 lipca 1830, LB i 18 brumaire'a)

• Pucz-przewrót zorg. przez politycznych outsiderów(np. Marsz na Rzym z 1922)

Techniki i instrumenty przewrotu: podstęp, gwałt, spisek militarny, demonstracje masowe, przewrót „w majestacie prawa”, przewrót pałacowy, kameralny.

• Rewolucja a przewrót: różnice mogą się zacierac:

• pod wpływem oficjalnej propagandy (faszystowski pucz ukazac jako rewolucję narodową)

• w procesie rewolucyjnym występują wyd., które mają cechy puczu i zamachu

ale te różnice są:

• przewrót nie prowadzi do zmiany struktury klasowej społeczeństwa

• przewrót często zmienia tylko układy personalne

• przewrót może oznacza jednorazowe pogwałcenie ustroju, po którym wszystko wraca na stare tory

• rewolucja łączy zadania polityczne i socjalne

• rewolucja przekazuje władzę w ręce innej klasy niż dotychczasowa klasa panująca

• Rewolucja a rewolta społeczna

• rewolta społeczna ogranicza się do celów bliskich

• rewolta nie występuje przeciw reżimowi, systemowi, chce tylko lepszego miejsca w tym systemie

• rewolta nie proponuje alternatywy dla społecznego status quo

• jednak tutaj różnice też mogą się zacierac: (nietrafione)propozycje rozróżniania: ruch udany=rewolucja, nieudany=rebelia, rewolta, insurekcja; rewolucja=przeciw prawu(ale nie naturalnemu), rewolta=obrona porządku prawnego przed złym rządem, masowośc ruchu i ilośc ofiar wyróżnikami.

• Zasadnicza różnica- rewoltom brak „projektu rewolucyjnego”, nie potrafią organizowac zajętego terenu

PROCES REWOLUCYJNY

• Rewolucja porównywana do czyścca, który trzeba przebyc, by osiągnąc Raj Wolności, albo do marszu do Ziemi Obiecanej z egipskiego domu niewoli

• Rewolucje często długoletnie, pełne porażek, zwrotów. Dopiero w XIX wieku przebieg procesów rew. skrócił się, a jednocześnie wyd. rew. zagęściły się

• Każda rew. ma swój własny rytm- może się rozwijac po linii wznoszącej(radykalizowac się) lub zstępującej.

• Powszechny jest pogląd, że rewolucja unieważnia całą przeszłośc. Jednak każda rewolucja coś kończy i coś kontynuuje z materii społecznej zastanej. Rew. to bardziej punkt zwrotny, ostry zakręt niż przecięcie, cezura.

• Rew. przyspiesza bieg zdarzeń, jest „lokomotywą historii”

• Przemiany, do których dąży rew. nigdy nie zostaną do końca zaprowadzone w ciągu jednej rewolucji. Wymagają całego cyklu rewolucji, proces rewolucyjny jest permanentny-nawet te nieudane rew. przybliżają do osiągnięcia celu-dlatego klęska danej rew. nigdy nie jest definitywna

• „cykl rewolucyjny wypełnia skomplikowana dialektyka rewolucji, reformy, obalania i adaptowania”

• pierwszy sukces rewolucji=zdobycie władzy=początek, szansa, przetarcie drogi stopniowe przekształcanie społeczeństwa

• nie zawsze udaje się zdobyc władzę, jednak same dążenia podkopują władzę dotychczasową, która musi pójśc na ustępstwa reformy „od góry”( a gdy gwałtowne”rewolucja od góry”, np. Bismarck w latach 1866-71)

• proces rewolucyjny można rozpatrywac z różnych kątów widzenia:

• jako pojedynczą rew. z własnym rytmem

• jako cykl rewolucji w jednym kraju

• jako epokę rewolucji w skali światowej

• jako przelewanie się rew. poza granice jednego kraju, czasem aż do wymiarów rew. kontynentalnej( np. wydarzenia eur.lat 1848-49, czy rewolucja latynoamerykańska 1810-25)

ANATOMIA REWOLUCJI

• tytuł książki Crane Brintona z 1938 roku będącej próbą porównania historii rewolucji(poszukiwanie wspólnego mianownika dla rew. ang., amer., fr. i radzieckiej).

• Dla rew. burżuazyjnych wspólnym mianownikiem obecnośc mas ludowych(gdyż sama burżuazja niezdolna do dz. rew.)dlatego w zależności od stopnia aktywności ludu i jego wpływa na wyd. podział na rew. burż. i rew. burż-demokratyczne (ale dla Lenina to synonimy, gdyż el. demokratyzmu musi by obecny w każdej rew.)

• Rewolucja burżuazyjna wyraża i klasowe interesy burżuazji, i antyfeudalne interesy mas ludowych, jednak najczęściej rewolucje zawodzą wiele nadziei i aspiracji ludowych i zatrzymują się na celach burżuazyjnych

• El. Ludowy i burżuazyjny w rew burż. to jednośc przeciwieństw, z czasem prowadzi do wysuwania przez lud własnych postulatów, o które gotów jest walczy bez i nawet przeciw burżuazji. Demokratyzm rewolucji burżuazyjnej(który dopuszcza do głosu lud) staje się mostem do jej przeradzania się w rewolucję socjalistyczną

• „Rewolucja burżuazyjna na stole sekcyjnym” ;) :

• siły motoryczne rew.:rewolucyjne klasy, aktywne masy ludzkie(burżuazja, chłopstwo, demokratyczne mieszczaństwo, warstwy plebejskie i preproletariackie w miastach-klasa robotnicza, szlachta)

• siła wiodąca=hegemon rewolucji, zmienia się w trakcie rewolucji, możliwe sojusze sił

• bardzo ważna rola jednostek:

• wybitni rewolucjoniści burżuazyjni( 3 typy):

• tacy, którzy pragnęli szczerze rew. ludowej (np. Robespierre)

• wykorzystac „ludowy piorun” do strzaskania dawnego reżimu, ale nowy ład podporządkowac interesom tylko burżuazji(np. Danton)

• żywioł ludowy z daleka ich fascynował, z bliska-przerażał, dlatego są retoryką starali się go pacyfikowac(np. Lamartine)

• działacze ludowi( głównie ze skrajnej lewicy)-często ich radykalizm powodował poślizg rewolucji ku chaosowi, odpychał od rew. burż. przerażał mieszczan i chłopów

• kwestia projektu rewolucyjnego, czyli wyobrażeń wielkich sił społecznych o celach, zadaniach i granicach rewolucji. Projekt, czyli mniej niż program-mniej konkretny charakter, ale jednocześnie więcej niż program, bo ogarnia rozległy horyzont. Ustalenie takiego projektu nie jest łatwe dla sił rewolucyjnych, gdyż ich jednośc jest nietrwała(w obozie rewolucjonistów podziałydlatego różne projekty, których szanse zależą od aktualnego układu siłw efekcie program w procesie rew. ulega reinterpretacjom i readaptacjom.

• Pojawienie się projektu rewolucyjnego jest oznaką sytuacji rewolucyjnej

• Sytuacja rewolucyjna(kryzys rew.)=aspekt społeczny(nędza, niedola klas uciskanych)+aspekt polityczny(zablokowanie systemu politycznego, niewydolnośc jego instytucji taka syt. nie zawsze prowadzi do rewolucji

• Ernest Labrousse zaproponował podział rewolucji na endogeniczne(tj. uwarunkowane jedynie syt. wewn.) i egzogeniczne( na które wpływ mają czynniki zewnętrzne), jednak w praktyce rew. uznawane za endogeniczne były w pewnych fazach warunkowane przez czynniki zewn. i odwrotnie. Duroselle twierdzi, że czysta rew. egzogeniczna jest niemożliwa -zmiana porządku społecznego przez okupanta nie zasługuje na miano rewolucji.

• Zewnętrzny aspekt rewolucji:

• Rewolucja inspiracją dla innych tego typu ruchów

• Rewolucja może uwikłac się w wojnę(wojna umożliwia eksport rew. przemian, np. wojny napoleońskie)

• Związek problemu narodowego z aspektem zewnętrznym rewolucji(wyzwolenie narodu spod obcej władzy lub spod panowania kolonialnego)

PRZYNALEŻNOŚĆ DO GRUP INTERESÓW A ICH ORGANIZACJA:

PRZEGLĄD TEORII

(Paul A. Sabatier)

Grupy interesów- grupy złożone z ludzi podzielających poglądy lub interesy, stworzone po to, by wpływać na inne grupy społeczne; jeżeli korzystają w tym celu z pomocy organizacji rządowych, nazywa się je politycznymi grupami interesów [Truman'51]

Lata '60- brak szczególnego zainteresowania kwestią; ogólny pogląd, że ludzie o tych samych interesach potrafią organizować się, szczególnie wobec zagrożenia lub działalności pomocowej rządu skierowanej do tych grup; zauważa się jednak kilka problemów:

-niska samoorganizacja biednych (próby pomocy ze strony rządu)

-słaba organizacja grup interesów konsumenckich i ochrony środowiska

-wątpliwości co do stopnia, w jakim liderzy grup reprezentują rzeczywiste poglądy ich członków

TRUMAN: teoria porządku i zaburzeń społecznych

-człowiek jest istotą społeczną, a więc w sposób naturalny staje się członkiem różnych grup (np. sąsiedzkich, pracowniczych itp.);

-grupy interesów są naturalnym wytworem interakcji społecznych, powstają jako sposób porządkowania relacji pomiędzy członkami lub z innymi grupami-wraz z rozrostem grupy pojawia się potrzeba rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie ze zmianami socjoekonomicznymi i innymi zagrożeniami;

-poglądy członków są zbieżne, ale nie całkowicie jednorodne, co bywa źródłem konfliktów wew.; zadaniem przywódcy grupy jest łagodzenie tych sporów poprzez wew. propagandę i podkreślanie zagrożeń zewnętrznych (1951, The Governmental Process)

OLSON: teoria produktu ubocznego działalności grup interesów

-jednostki dążą do maksymalizacji własnego dobrobytu materialnego, a nie osiągania celów zbiorowych korzystnego także dla osób nie zrzeszonych w grupie interesów;

-zbiorowe osiągnięcia polityczne są więc jedynie „produktem ubocznym”, a rzeczywistą motywacją jednostek są korzyści materialne o charakterze apolitycznym (np. tanie ubezpieczenie) lub pewien przymus;

-z tego powodu grupy interesów o charakterze wyłącznie politycznym są trudne do zorganizowania i utrzymania; warunkiem powstania grupy jest mała liczba osób odnoszących korzyści i niskie koszty kontroli pasożytnictwa [1965, The Logic of Collective Action]

-istnieją różne rodzaje korzyści:

- materialne,

- solidarnościowe-korzyści społeczne wynikające z przynależności do grupy,

- celowe-wynikające z ideologii grupy;

-te z kolei można podzielić na selektywne i kolektywne (dotyczące zarówno członków jak i nie-członków)-jednostka działająca racjonalnie będzie wolała pasożytować na grupie niż do niej przystąpić, ponieważ nie ponosi wtedy kosztów (np. składek), a odnosi kolektywne korzyści;

-grupy muszą zachęcać do członkostwa szczególnymi korzyściami/ przymusem

[1965, The Logic of Collective Action]

SALISBURY: teoria wymiany- działacze grupowi jako drobni przedsiębiorcy

-przywódcy grupy w decydują się na stworzenie jej i poniesienie związanych z tym wysokich kosztów w zamian za stałą pracę w obsłudze organizacji, dbają o utrzymanie grupy głównie przez wzgląd na stały dopływ składek członkowskich, finansujących ich posadę; -

-aktywność grupy nastawiona jest nie na zmianę decyzji politycznych, ale na wewnętrzną wymianę korzyści [1969]

BERRY, MOE i inni: rozszerzona teoria wymiany

-członkowie większości grup deklarują, że realizacja celów politycznych jest ważniejszą motywacją przystąpienia do grupy niż korzyści selektywne;

-organizatorzy grup są szczerze umotywowani do realizacji celów politycznych (a pieniądze traktują jako dodatkową korzyść);

-składki członków nie mają już tak wielkiego znaczenia-organizacje obywatelskie czy typu non-profit w dużej części finansowane są z innych źródeł (rząd, fundacje, dotacje indywidualne);

-zgodność poglądów politycznych nie ma znaczenia w grupach, gdzie członkowie kierują się interesami selektywnymi, jest natomiast ważna w grupach celowych;

-przywódcom pozostawia się czasem swobodę realizowania własnych planów politycznych jako rekompensatę za ich niskie wynagrodzenie [lata '80]

SABATIER, MCLAUGHLIN i inni: teoria zaangażowania

-ważnym powodem zaangażowania w aktywność polityczną grupy (a także warunkiem dołączenia do grona liderów) jest „wiara w słuszną sprawę”, a więc dążenie do poprawy warunków społecznych (co jest z reguły zbieżne z interesem indywidualnym), obserwuje się wzrost zaangażowania w miarę wzrostu znaczenia i pozycji w grupie (od potencjalnego członka do lidera-skrajnego ideologicznie);

-grupa jest organizowana przez potencjalnych członków, silnie zaangażowanych w sprawę; ich liczba będzie niewielka głównie ze względu na brak środków, czasu i wystarczającej świadomości politycznej na zaangażowanie się w działalność grupy u wielu ludzi [1990]

PODSUMOWANIE:

Truman widzi powstawanie grup interesów jako proces całkowicie naturalny, wynikający z faktu, że człowiek jest istotą społeczną. Tej teorii przeciwstawiają swoje poglądy Olson i Salisbury, którzy twierdzą, że jednostki dążą głównie do zaspokojenia egoistycznych interesów i uzyskania korzyści selektywnych. To stwierdzenie dotyczy jednak głównie grup ekonomicznych (np. związki zawodowe), pomijając motywację organizowania grup celowych (np. ekologicznych czy ochrony praw człowieka). Tych ostatnich dotyczy teoria zaangażowania.

A. Błaszczyk "Ewolucja państwa. Wybór tekstów"

[91 - 96]

Arystoteles (384 - 322 p.n.e.)

I. Państwo jest tworem natury

- każde państwo jest pewną wspólnotą, a każda wspólnota powstaje dla osiągnięcia jakiegoś dobra;

- państwo - pełna wspólnota stworzona z większej ilości gmin wiejskich, która osiągnęła stan wszechstronnej samowystarczalności;

- każde państwo powstaje na drodze naturalnego rozwoju;

- państwo należy do tworów natury, a człowiek z natury stworzony jest do życia w państwie;

"z natury swej państwo jest pierwej od rodziny i każdego z nas - całość musi być pierwej od części"

II. Pojęcie właściwego ustroju państwa

- znak równości między kategorią rządu a ustroju

Rząd - czynnik władający w państwie (jednostka/niewielka liczba ludzi/wielka liczba ludzi)

Gdy rząd działa ku ogólnemu pożytkowi -> ustrój właściwy;

Zaprzeczenie powyższego -> zwyrodnienie.

- typy dobrych ustrojów:

Monarchia (1 os.)

Arystokracja (rządy niewielu)

Politeja (rządy obywateli - ludu)

- zwyrodnienia:

Tyrania (jednowładztwo dla korzyści panującej jednostki)

Oligarchia (rządy bogaczy)

Demokracja (rządy ubogich)

We wszystkich państwach występują trzy grupy obywateli:

- bardzo bogaci;

- bardzo biedni;

- "3 klasa" - pośrednia między nimi.

Arystoteles utożsamiał powyższe klasy z następującymi cechami:

- 1. z pychą;

- 2. z przewrotnością;

a 3. uważał za "głos rozumu", stąd wniosek:

Wspólnota państwowa oparta na stanie średnim jest najlepsza

(Klasa trzecia - "równoważąca" skrajności, "rozjemcza", "zapewniająca stan stabilności", nie dopuści do wytworzenia przewagi jednej ze stron, a one, z racji przeciwstawnych interesów nie będą ze sobą współpracować)

Arystoteles: %u201ENajlepsze jest państwo oparte na stanie średnim.%u201D

Inne cechy najlepszego państwa:

- położenie kraju:

-- trudno dostępne dla nieprzyjaciół;

-- swobodne wyjście dla "swoich";

- położenie miasta:

-- dobre położenie zarówno w stosunku do lądu, jak i morza;

-- ścisła łączność ze wszystkimi miejscowościami kraju;

-- wygodny przewóz zbieranych plonów, drzewa z lasu itd.

KONIEC

---

System polityczny jako kategoria analizy politologicznej - A. Antoszewski

System polityczny: "wąsko pojęty mechanizm sprawowania władzy publicznej i instytucjonalne formy jego realizacji"

Główne założenia modelu Eastmana:

1. Życie polityczne nie istnieje w próżni - podlega oddziaływaniu środowisk: społecznego, kulturowego, biologicznego, międzynarodowego itd.

2. Życie polityczne tworzy system otwarty na oddziaływania (czerpie z otoczenia impulsy niezbędne do istnienia i rozwoju), a równocześnie zdolny do reagowania na zakłócenia powstające w otoczeniu i adaptowania się do warunków w jakich działa (mamy tu do czynienia ze zjawiskiem swoistej homeostazy).

3. Wkłady otoczenia do systemu występują pod następującymi postaciami:

- żądania (czyli postulaty zmiany politycznej w formie: oświadczenia, manifestacji, strajku lub propozycji reformy);

- poparcia (A: wymuszone <podatki, służba wojskowa>; B: partycypacyjne <udział w wyborach, referendach>; C: symboliczne <manifestacja szacunku dla władzy>; D: materialne <dostarczanie zasobów>).

4. Wytwory systemu politycznego:

- oświadczenia (informacje przekazywane otoczeniu o charakterze autorytatywnym <przepisy prawne> i symbolicznym <deklaracje, apele>);

- dokonania (autorytatywne <wykonanie wyroku sądowego>, symboliczne <uhonorowanie odznaczeniem>)

5. Wkłady otoczenia ulegają konwersji wewnątrzsystemowej i pod postacią wytworów systemu politycznego, wracają do otoczenia jako odpowiedź na wcześniejsze żądania i/lub udzielone poparcie. Jednocześnie generują nowe żądania i poparcie, a zatem mamy tu klasyczny przykład sprzężeń zwrotnych.

A. Antoszewski - „Reżim polityczny - streszczenie by Rafał Lesiecki

• Potocznie „reżim” to władza niedemokratyczna, surowa, łamiąca prawa człowiek

• Jedna w politologii reżim do pojęcie neutralne!!!

• Reżim polityczny = normatywny podsystem sytemu politycznego

• Funkcje reżimu politycznego:

• Wyznaczanie granic swobody działania politycznego, które można podjąć bez narażania się na ryzyko zastosowania sankcji za zachowania antysystemowe

• Ustanowienie pewnej hierarchii podmiotów polityki

• Elementy składowe reżimu politycznego:

• Normy (reguły) - najważniejsza część składowa reżimu; jego trzon

• Działania normotwórcze (ustanawianie reguł)

• Działania kontroli normatywnej (kontrola przestrzegania reguł)

• Normy/Reguły polityczne - cechy charakterystyczne:

• Regulują przede wszystkim stosunki międzygrupowe

• Mają charakter asymetryczny - jedna strona stosunku politycznego jest uprzywilejowana kosztem drugiej

• Mają ograniczony zasięg regulacji - tj. regulują zachowania związane z osiąganiem, sprawowaniem i utratą władzy politycznej

• Normy/Reguły polityczne regulują sposoby:

• Uzyskiwania władzy politycznej

• Organizowania rywalizacji politycznej

• Organizowania struktury naczelnych władz państwowych

• Podziału władzy

• Podejmowania wiążących decyzji o podziale dóbr i ciężarów

• Egzekwowania odpowiedzialności politycznej

• Postacie norm/reguł politycznych:

• Formalne - normy prawne zawarte w aktach prawnych

• Nieformalne - zwyczaje polityczne

• Społeczna aprobata wobec reżimu politycznego stabilizuje system polityczny, dezaprobata - jest zarzewiem konfliktów rozsadzających system

• Rodzaje legitymacji reżimu politycznego (= rodzaje poparcia reżimu):

• Ideologiczna - poparcie dla podstawowych wartości politycznych tworzących spoiwo systemu (np. dla demokracji, sprawiedliwości, wolności czy równości)

• Strukturalna - przekonanie o prawomocnym, legalnym i praworządnym charakterze reżimu

Reżim demokratyczny i autokratyczny

• O demokratyzmie lub niedemokratyzmie systemu politycznego decydują przede wszystkim procedury polityczne. By mówić o demokracji, muszą istnieć rozwiązania zapewniające możność przeprowadzenia rywalizacyjnych wyborów

• W związku z tym minimum proceduralnym demokracji jest:

• Powszechne prawo wyborcze dla dorosłych

• Tajność głosowania

• Regularność odbywania elekcji

• Uznanie swobody zakładania i faktyczny dostęp do stowarzyszeń

• Odpowiedzialność egzekutywy przed innym podmiotem polityki

• Przeciwieństwem demokracji jest reżim niedemokratyczny - są kłopoty z jego nazewnictwem - najwłaściwsze jest pojęcie „autokracja”

• Podstawowe cechy autokracji:

• Zawłaszczenie władzy (przeciwieństwo rywalizacji wyborczej)

• Traktowanie władzy jako niezbywalnej własności

	Demokracja	Autokracja
Uzyskanie władzy	Rywalizacyjne wybory	Zawłaszczenie
Organizacja władzy	Wybieralny parlament, odpowiedzialna egzekutywa	Brak parlamentu lub parlament fikcyjny, władza jednostki, nieodpowiedzialna egzekutywa
Zasady rywalizacji	Swoboda zrzeszania się (nieograniczony pluralizm), powszechne prawo wyborcze, regularne rywalizacyjne wybory	Brak swobody zrzeszania się (ograniczony pluralizm), brak rywalizacyjnych wyborów, ograniczona rywalizacja
Sposób podziału władzy	Trójpodział (równowaga) władz	Jedność władzy państwowej
Decydowanie	Przez sformalizowane procedury kontrolowane	Arbitralne, niekontrolowane
Odpowiedzialność władzy	Przez wybory i procedury parlamentarne	Przez zamach stanu, pucz, rozgrywki wewnątrz elity, kooptację

Reżim konsensualny i westminsterski (większościowy) [dot. tylko reżimów demokratycznych]

• Różni je stosunek do zasady większości:

• Demokracja większościowa - absolutyzacja zasady większości: wola większości wyraża wolę narodu; utożsamienie demokracji z władzą większości; sprawdza się w społeczeństwach jednorodnych

• Demokracja konsensualna - demokracja jako „władza tak wielu, jak to możliwe”; stosowana w społeczeństwach głęboko podzielonych (sfragmentaryzowanych), by nie dopuścić do wyłączenia niektórych grup z rządzenia

• Stopień koncentracji władzy:

• D. konsensualna - dekoncentracja władzy zarówno w poziomie (między legislatywą i egzekutywą oraz izbami parlamentu), jak i w pionie (federalizm i autonomia regionalna)

• D. westminsterska - wysoki stopień koncentracji władzy zarówno w poziomie (przewaga gabinetu), jak i w pionie (przewaga szczebla centralnego)

• Cechy reżimu konsensualnego:

• Proporcjonalny system wyborczy - nastawiony na możliwie wierne odwzorowanie preferencji wyborców

• Wielopartyjność

• Gabinety koalicyjne

• Cechy demokracji westminsterskiej:

• Większościowy system wyborczy - stabilny rząd ceniony wyżej niż reprezentatywność parlamentu

• Dwupartyjność

• Jednopartyjne gabinety większościowe

• Procedury decyzyjne:

• D. konsensualna - negocjacje i przetargi prowadzące do kompromisu (przyjacielskie porozumienie)

• D. westminsterska - decyzje narzucane przez większość, przetargi zredukowane do minimum, centrum decyzyjnym jest gabinet (współzawodnictwo)

• Relacje gabinetu z parlamentem oraz między izbami parlamentu:

• D. konsensualna - równowaga między parlamentem a gabinetem oraz między izbami parlamentu, co prowadzi do dekoncentracji władzy

• D. westminsterska - skupienie władzy w rękach gabinetu, który podporządkowuje sobie większość parlamentarną; przewaga izby niższej parlamentu nad wyższą; unitarna forma państwa

	Reżim konsensualny	Reżim westminsterski
Uzyskanie władzy	Rywalizacja w ramach proporcjonalnego systemu wyborczego	Rywalizacja w ramach większościowego systemu wyborczego
Zasady rywalizacji	W ramach systemu wielopartyjnego, tworzenie gabinetów koalicyjnych w wyniku przetargów	W ramach systemu dwupartyjnego, tworzenie gabinetów jednopartyjnych w wyniku uzyskania większości
Podział władzy	Rozproszenie władzy, równowaga między gabinetem a parlamentem, równowaga między izbami, federalizm i autonomia	Koncentracja władzy, przewaga gabinetu, przewaga izby niższej, unitarna forma państwa
Decydowanie	Współpraca, negocjacje, kompromis	Współzawodnictwo, narzucanie woli większości

Reżim parlamentarny i prezydencki [dot. tylko reżimów demokratycznych]

• Interesuje nas tylko podział władzy między legislatywą a egzekutywą

• Reżim parlamentarny:

• Dualizm egzekutywy - głowa państwa i szef rządu to dwie różne osoby

• Gabinet zależny od poparcia większości parlamentarnej

• Polityczna odpowiedzialność rządu przed parlamentem

• Dla równowagi gabinet współdziałając z głową państwa może doprowadzić do rozwiązania parlamentu (skrócenia jego kadencji)

• Reżim prezydencki:

• Monizm egzekutywy - prezydent jest głową państwa i szefem rządu

• Mandat prezydenta nie pochodzi od parlamentu, lecz z wyborów powszechnych

• Brak odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem

• Poszczególni ministrowie powoływani i odwoływani przez prezydenta

• Brak możliwości rozwiązania parlamentu

• Istnieje również model pośredni (semiprezydencki) - np. Francja

	Parlamentaryzm	Prezydencjalizm
Uzyskiwanie władzy przez szefa rządu	Poparcie parlamentu	Powszechne wybory
Uzyskiwanie władzy przez ministrów	Poparcie premiera i parlamentu	Decyzja prezydenta
Organizacja władzy	Dualistyczna egzekutywa	Monistyczna egzekutywa
Podział władzy	Obustronna zależność	Obustronna niezależność (separacja)

Reżim autorytarny i totalitarny

• Najważniejsze różnice między nimi dot. roli ideologii w życiu społecznym, zakresu masowej mobilizacji i partycypacji oraz zasięgu i siły terroru

• Totalitaryzm:

• Ideologia jest wszechobecna i organizuje życie społeczne, wyjaśnia rzeczywistość całościowo („totalnie”), co upodabnia ją do religii, legitymizuje też władzę rządzących

• Masowy terror jest uzasadniany przez ideologię

• Wymaga się czynnego (acz symbolicznego) zaangażowania rządzonych - pełna partycypacja polityczna

• Autorytaryzm:

• Ideologia zastąpiona przez „mentalność” lub „osobowość”

• Brak ideologii ogranicza możliwości reżimu do mobilizacji mającej na celu identyfikację społeczeństwa z reżimem

• Legitymizację władzy stanowi siła

• Od rządzonych wymaga się jedynie, by nie podejmowali działań skierowanych przeciw rządzącym

• Partycypacja polityczna jest ograniczona, bo jest zbędna (brak ideologii)

• Cechy wspólne totalitaryzmu i autorytaryzmu:

• Zawłaszczenie władzy jako sposób jej uzyskania - brak regularnych, w pełni rywalizacyjnych wyborów

• Organizacja władzy na zasadzie wodzostwa

• Uproszczone procedury decyzyjne

• Brak mechanizmów kontrolnych

• Brak reguł odpowiedzialności politycznej

B. Rogowska - „Teoria funkcji politycznych” - streszczenie by Rafał Lesiecki

LEGENDA:

• f. = funkcja

• polit. = polityczny (etc.)

• społ. = społeczny (etc.)

• publ. = publiczny (etc.)

• Funkcja polit. - ogół skutków/konsekwencji działalności jakiegoś podmiotu (np. instytucji, partii polit., osoby, organizacji)

• F. polit. może być (wedle różnych ujęć):

• Celem działania

• Samym procesem działania

• Głównym kierunkiem działania

• Proszę pamiętać, że cel działania nie zawsze pokrywa się ze skutkiem

• Koncepcja behawioralno-funkcjonalna - system polit. spełnia f. integracyjne i adaptacyjne (wewnętrzne i zewnętrzne) przez stosowanie lub groźbę zastosowania mniej lub bardziej prawowitych środków przymusu fizycznego

• T. Parsons - w systemie polit. istnieją 4 podsystemy spełniające różne f.:

• Podsystem ekonomiczny i technologiczny pełni f. adaptacji

• Podsystem kulturowy - f. utrzymywania wzorców działania

• Prawo i kontrola społeczna - f. integracyjną

• Polityka - f. osiągania celów

• F. różnego typu krzyżują się - jeden podmiot spełnia wiele f. polit., często bardzo różnorodnych, a i jedna f. jest spełniana przez wiele podmiotów, często bardzo zróżnicowanych

• Nie tylko system polit. (i jego składowe) pełni f. polit. - robi to też otoczenie systemu polit.: ekonomiczne, społeczne i kulturalno-ideologiczne

• System polit. pełni różnorodne f., nie tylko polit. - o „polityczności” f. decyduje ich uwikłanie przez podmioty polityki w proces sprawowania władzy i podejmowania decyzji oraz działań polit.

• Trzy podstawowe funkcje systemu politycznego:

• Adaptacyjna - dostosowanie się systemu do samorzutnej dynamiki jego otoczenia; jest wyrazem uwzględnienia zmienności otoczenia; zmiany zachodzące w systemie polit. nie mogą być zbyt głębokie - podst. zasady muszą być trwałe (to warunek konieczny zachowania tożsamości systemu); zmiany w systemie będące wyrazem f. adaptacyjnej są warunkiem przetrwania systemu oraz warunkiem zaistnienia f. regulacyjnej i innowacyjnej

• Regulacyjna - wywieranie wpływu na zmiany, które mają źródło poza systemem polit.; formy regulacji:

• Restrykcyjna - hamowanie tempa, ograniczanie zakresu głębokości zmian; działania doraźne, krótkookresowe, fragmentaryczne

• Stymulacyjna - motywowanie, przyspieszające tempo, poszerzające zakres i pogłębiające zmiany korzystne z pkt. widzenia dominującej skali wartości

• Harmonizująca - dążenie do ograniczenia nierównomierności tempa zmian; działania planowe, długofalowe i całościowe

• Innowacyjna - inicjowanie i wprowadzanie zmian w otoczeniu systemu polit., które nie powstały samorzutnie i które prawdopodobnie nie doszłyby do skutku bez ingerencji systemu

• Funkcje podmiotów polityki (de facto często ze sobą skorelowane):

• Integracja grupy społecznej - Utrwalanie i uzasadnianie istniejących stosunków społ. i ekonomicznych (ewentualnie negowanie ich), Podtrzymywanie społ. harmonii i przywracanie społ. równowagi, Odnawianie i umacnianie więzi grupowej

• Utrwalanie, przypominanie i uaktualnianie systemu wartości - potwierdzają tożsamość grupy, przywiązują do tradycji, wzbudzają przekonanie o posiadaniu przez zbiorowość własnych wzorców kulturalnych

• Rekreacyjne

• Estetyczne - przez odwołanie się do wartości estetycznych następuje uwiarygodnienie autorytetu wybitnych twórców ze świata polityki, kultury, nauki

• Ludyczne

• Rozróżniamy f. strategiczne i taktyczne - na logikę te drugie powinny być podporządkowane pierwszym, ale życie jest o wiele bardziej skomplikowane

• Podział f. ze względu na stosunek elit polit. do władzy państwowej:

• F. walki o władzę

• F. sprawowania władzy

• Podział f. ze względu na oddziaływanie elit na stosunki społ.:

• F. integracji społeczeństwa

• F. dezintegracji społeczeństwa

• F. akceptacji przez społeczeństwo ugrupowań polit. i lansowanych przez nie idei

• F. nieakceptacji przez społeczeństwo ugrupowań polit. i lansowanych przez nie idei

• Podział f. ze względu na sposób ich artykulacji:

• F. jawne - mogą tu należeć zarówno strategiczne, jak i taktyczne

• F. ukryte - rodzaje (zwłaszcza pierwsze dwa mają cechy socjotechnicznych metod manipulowania społeczeństwem):

• Nieimplikowane przez daną elitę polit., a zauważone przez nią i wykorzystane

• Celowo skrywane, służące świadomie założonym celom

• Niezauważone przez siły polit., a występujące w życiu publ. i przynoszące określone skutki

• Można powiedzieć, że istnieją dwie f. generalne (dominujące) [wszystkie pozostałe są ich pochodną, uszczegółowieniem]:

• F. wdrażania określonego porządku

• F. terapeutyczno-ludyczna

• Ta sama f. w zależności od podmiotu i kontekstu może być dominująca, typowa, jawna bądź ukryta, albo podporządkowana innym f.

• Podział f. ze względu na dynamikę zmian, jakie za sobą pociągają:

• Rewolucyjne

• Reformistyczne

• Ewolucyjne

• Podział f. ze względu na stopień zmian, jakie za sobą pociągają:

• F. przekształcenia (zmiany całkowitej)

• F. modyfikacji (zmiany częściowej)

• F. realizowane przez podmioty polityki (przy tradycyjnym ujęciu pojęcia polityki):

• Integracyjna

• Dystrybucyjna

• Ochronna

• Strukturotwórcza

• Inne f. występują w systemie polit. przy wejściu do niego, w jego wnętrzu i przy wyjściu z niego (szczegóły sobie darujmy)

Hobbes „Lewiatan”

Państwo to jeden organizm.

państwo to Lewiatan - sztuczny człowiek. Jego zadaniem jest salus populi ( bezpieczeństwo narodu). Władza suwerenna to sztuczna dusza - daje życie i ruch całemu ciału. Słuszność i prawo są sztucznym jego rozumem i wolą, zgoda zdrowiem, bunt chorobą, a wojna domowa śmiercią.

Z natury człowieka wynikają waśnie i wojny.

Ludzie są dla siebie wrogami, dążą do panowania jedni nad drugimi. Trzy zasadnicze przyczyny waśni: rywalizacja, nieufność, żądza sławy. Ludzie nie znajdują więc przyjemności w życiu gromadnym, gdzie nie ma mocy, która by była zdolna trzymać w strachu ich wszystkich i w związku z tym wiecznie znajdują się w stanie wojny (każdy z każdym). Natura wojny polega nie na rzeczywistym zmaganiu, lecz na widocznej do tego gotowości w ciągu całego czasu, w którym nie ma pewności, że jest przeciwnie. Taki stan nie tylko uniemożliwia jednostkom normalne i spokojne życie, ale także hamuje rozwój cywilizacji. Hobbes nie obwinia ludzi za ich skłonności, gdyż nie mogą oni znać praw, póki nie zostaną ustanowione, a nie zostaną one ustanowione, póki wszyscy nie zgodzą się co do osoby, która ma je stanowić.

Sam autor przyznaje, że nigdy nie było takiego stanu wojny, który obejmowałby cały świat. Zauważa jednak, że taki stan utrzymywał się w czasach jemu współczesnych w niektórych rejonach globu, np. w Ameryce, gdzie ludy dzikie nie mają żadnego rządu poza władzą w małych rodzinach. Również królowie i osoby posiadające władzę suwerenną wciąż prezentują postawę wojenną, a jest to spowodowane ich wzajemną niezależnością (ale wg Hobbesa to i tak jest lepsze od wolności poszczególnych jednostek, bo władcy przynajmniej chronią pracę wytwórczą swych poddanych).

W czasie wojny nie mają zastosowania ani zasady sprawiedliwości ani prawa.

Z praw natury bierze się zgoda ludzi na suwerena.

Ludzie z natury rzeczy miłują wolność i władzę nad innymi, a ich akceptacja ograniczeń i władzy nad sobą wynika z chęci zachowania życia i szczęścia. Prawa natury ( sprawiedliwość, miłosierdzie itp.) są przeciwne naszym przyrodzonym uczuciom. Potrzebujemy więc władzy, która będzie nas chronić przed innymi, albowiem człowiek jest z gruntu zły. Ludzie nie są w stanie przestrzegać praw natury bez mocy, która by ich wszystkich trzymała w strachu. Jedynym sposobem na zapewnienie sobie przez ludzi bezpieczeństwa jest przeniesienie całej ich mocy i siły na jednego człowieka albo na jedno zgromadzenie ludzi. Taka realna jedność wszystkich w jednej i tej samej osobie powstaje wskutek każdego człowieka z każdym. Istotne jest wypowiedzenie odpowiedniej formuły( „daję upoważnienie i przekazuję moje uprawnienia do rządzenia moją osobą temu oto człowiekowi lub zgromadzeniu ludzi, pod tym warunkiem, że i ty przekażesz mu swoje uprawnienia i upoważnisz go do wszystkich jego działań w sposób podobny”), a gdy to się stanie powstaje twór zwany państwem, po łacinie civitas, wielki Lewiatan, zwany też „bogiem śmiertelnym”. Dysponuje on tak wielką mocą i siłą, że strachem przed nią może kształtować wolę wszystkich ludzi i zwracać ją w kierunku pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym. Jest suwerenem.

Uprawnienia suwerena pochodzą z umowy powszechnej.

Państwo zostaje ustanowione, gdy wielość ludzi zawiera ugodę i daje suwerenowi uprawnienie do reprezentowania osoby zbiorowej. Z tego ustanowienia państwa wypływają wszelkie uprawnienia i kompetencje tego, komu została powierzona moc suwerena:

● poddanym nie wolno zerwać umowy ( gdyby ktoś chciał to uczynić, zostanie ukarany i sam będzie tego mocodawcą). Niemożliwe jest też zerwanie umowy przez powołanie się na ugodę z Bogiem, bo to suweren reprezentuje Boga.

● suweren nie jest stroną umowy, to ludzie zawierają ją między sobą, a więc nie może on jej złamać. Wynika z tego, że żaden z poddanych nie może być zwolniony ze swego poddaństwa pod pretekstem niezachowania ugody przez suwerena.

● bycie członkiem społeczności zobowiązuje do akceptacji woli większości ( jeśli większość chce zawrzeć umowę, to jednostka, choćby była temu przeciwna, musi się podporządkować albo zostanie zniszczona)

● żaden z poddanych nie ma prawa uskarżać się na niesprawiedliwość suwerena, gdyż sam jest jego mocodawcą, a więc żaliłby się na to, czego sam jest sprawcą

● suweren nie może zostać ukarany, bo skoro to poddany jest mocodawcą jego działań, to karałby go za działania, których sam dokonał

● suweren ma prawo do cenzury, gdyż działania ludzi wypływają z ich poglądów, więc kierowanie działaniami ludzi polega na kierowaniu ich opinią

Suweren może przenosić swoje prerogatywy na inne osoby. ALE jego siła opiera się na tym, że skupia w swym ręku siły zbrojne, prawo do pobierania podatków i cenzurę. Rozdzielenie tych uprawnień prowadziłoby do podziału wewnętrznego.

Temat X. Podstawowe Kategorie Politologiczne.

Grupy Interesow i Proces Ksztaltowania Polityki

Zrodla Przeciwwagi Sil w Amwryce

Pojecie Przeciwwahi Sil. Pojeciowym , ktory - poprzez mylace zalozenie, ze kasda sila rodzi sile sobie przeciwna - upraszcza zagadnienia struktury wladzy i analizy grupowej.

Olson uwazal, ze wyrazem normalnej tendencji jest fakt, iz latwiej zorganizowac grup reprezentujaca specyficzne interesy niewielu, niz grupe reprezentujaca ogolne interes wielu. Te grup interesow ekonomicznych zaczynaja hamowac rozwoj gospodarczy, wplywajac na rzad aby sponsorowal pozyczki lub dotacje, ustalal zawuzone ceny, podtrymiywal rynki oligopolistyczne, stawial bariery eliminujace nowa konkurencje wplyw lobbingu ze stron grup interesow prowadzi do zniszczenia blokady grup interesow, swiadczaceg o zastoju, a nieraz nawet upadku gospodarki.

Pojecie blokady grup interesow oznacza zatem, ze liczne dobrze zorganizowane grupy interesow zdobywaja kontrole nad polityka rzadu na zasadzie rozdrobnionego wplywu kazdej z grup w obszarze wlasnych zainteresowan. Prowadzi to po pewnyn czasoe so zastoju ekonomicznego: zdarza sie rowniez zastoj polityczny, gdyz rzad nie jest w stanie zaproponowac zmian politycznych sluzacych dobru ogolnemu. Jaka jest przyczyna takiego stanu rzeczy? Problemem nie jest wladza jednej elity, lecz wielkosc lub pluraliz elit.

Teoria blokady grup interesow opiera sie na zalozeniu, ze grup o najsilniejszym potencjale ekonomicznym sa najlepiej zorganizowane i staraja sie kontrolowac polityke rzadu na danym obszarze.

Blokada grup interesow: teoria pluralizmu elit

Teoria pluralizmu elit zastapila w zasadzie pluralistyczna teorie, podkreslajac powszejnosc organizacji grupowej, przeciwwage sil pomiedzy grupami oraz rozproszenie wladzy politcznej pomiendzy zdecentralizowane instytucjepolityczne jako wazne czynnik ksztaltujace demokracje. „ Pluralistycznym elityzmem”, ktore uznanie brak pojedynczej elity wladzy, ale traktuje polityke jako rozczlonkowana na setki oddzielnych aren politycznych, z ktorych wiele znajduje sie pod kontrola poszczegolnych elit, takich jak „zelazne trojkaty”(porozumienia pomiedzy komisjami Kongresu, grupami lobbingu i agencjami rzadowymi-przyp. Tlum). Owe partykularystyczne elity nie dopuszczaja do wdrazania polityki ustanowionej przez ciala reprezentujace szeroka rzesze wuborcow, Kongres lub prezydenta.

Sklad sie blerze pluralizm elit:

1. Koszty oganizacyjne: szeroko podzielane interesy nie beda reprezentowane w sposob zorganizowany, gdyz czasowe i finansowe koszty zwiazane z organizacja grupy nie leza w interesie poszczegolnych jednostek.

2. Problem pasozytnictwa spolecznego ( free-reder problem)kiedy grupa interesow wytwarza dobro publiczne (korzysci kolektywne), czlonkowie traca motywacje, by przyczyniac sie do utrymania grupy interesu, poniewaz i tak to dobro otrzymaja.

3. Kilku pokonuja wielu = grypu mniejsze sa raczej lepiej zorganizowane.

4. Symbole w polityce. Bardze szerokie, lecz niezorganizowane rzesze obywateli sa podatne na nieraclonalne percepcje rzeczywistosci politycznej. Srodowiska te myla symbole z istota rzeczy; znaczy to, iz elity manipuluja opinia publiczna.

5. ograniczanie zasieu konfliktu. Manipulacja zasiegiem konfliktu+{ dobrze zorganizowane grupy interesow uprzywilejowanych beda manipulowac kontekstem politycznego konfliktu po to, aby zapobiec przeniknieciu „interesow publicznych” do istoty konfliktu.

6. Struktura amerykanskich instytucji politycznych = decentralizacji politycznej

7. Kongres stwarza niepotrzebna biurokracje. Nastepnie czlonkowie Kongresu pomagali swym wyborcom przebic sie przez gaszcz tycha nowych prezepisow, co zwiekszylo ich popularnosc.

8. Niejasne prawa. Niejasno sformulowane prawa daja grupom partykularnych interesow okazje do korzystengo dla siebie sposobu wdrazania takich praw.

9. Struktura wladzy zalezyod obszaru tematycznego. Niektore obszary charakteryzuja sie pliralizmem, to inne charakteryzuja sie raczej dominacja elit - zwiazana z danym obszarem elita, nie napotykajac na konkurencje, kontroluje zwiazana z nim polityke.

10. Mechanizm „ subrzadu” (subgoberment). Jest to loalicja grup interesow, przedstawicieli administracji publicznej oraz czlonkow Kongresow zasadajacych w odpowiednych komitetach, koalicja kontrolujaca administrowanie polityka publiczna na korzysc cial tworzacych „subrzad”.

11. Cykle reform. Co pewiem czas koalicjom interesu powszechnego usaje sie pokonac koalicje „subrzadowe” i wdrozyc reformy polityki spolecznej, zwykle jednak „subrzady” odzyskuja wkrotce dawna kontrole.

12. Liberalne ujecie grup interesow. Liberalne ujecie grup interesow zaklada, ze ludzie znaja swe wlasne interesy, potrafia wurazic je w organizacjach politucznych, a takze potrafia wywrzec wplyw na tworcow polityki. Osiagane w ten sposow efekty postrzegane sa jako sprawiedliwe, gdyz grupy interesow rownowaza sie wzajemnie . Uwaza sie, ze obecna struktura organizacji grupowe pozwala na osiagniecie amerykanskiej rzeczywistosci politycznej, ktora charakteryzuje oslabienie demokracji.

(podzumowanie)

(1) wiele szeroko podzielanych interesow nie moze znalecz w procesie politycznym skutecznej representacji; (2) polityka zaczyna podlegac rozczlonkowaniu na litycznym struktury decyzyjne w roznych obszarach politycznych, kontrolowanych przez koalicje interesow uprzywilejowanych elit, oraz (4) szeroko rozpowszechniona ideologia przeslania te prawde na temat amerykanskiej sceny politucznej.

13. Zmiernich pluralistycznej demokracji. Prowadzi to do niewydolnosci polityki rzadu, dotacji oligarchicznej organizacji gospodarki, co w efekcie zatrymuje rozwoj ekonomiczny.

14. dotacje rzadowe prwadza do blokady politycznej.

15. Ustawy rzadowe faworyzuja grupy partykularnych interesow.

16. „Zelazne trojkaty” stale zwiekszaja wydatki rzadowe. Zakres biurokracji rzadowej bedzie satle rzserzal sie, gdyz kazda z agencji rzadowych wspolpracuje ze swym sojusznukami by zwiekszyc swoj budzet.

17. Kooptaja.

Ogolny wniosek teorii pluralizmu elit daje sie strescic w jednym sformulowaniu: blokada grup interesow. Wszelkie, zarowno polityczne jak i ekonomiczne innowacje sa nietrwale i szybko podporzadkowywane stosunkowo protej strukturze polityczno-ekonomicznego oligopolu. Zasadnicza domena polityki staja sie negocjacje pomiedzy roznymi elitami politycznymi w powszechnym procesie wzajemnej wymiany przyslug. Wspomagane przez lobbies mniejszisci na ktrotsza mete zyskuja, lecz na dluzsza mete wszyscy. Rzad wydajee coraz wiecej pieniedzy; wzrasta deficit budzetowy, gdyz poszczegolne grupy interesow zdobywaja ulgi podatkowe. Gospodarka upada.

Neopluralizm

Nurt podkresla czeste wspolwystepowanie w sytuacjach decyzyjnych zorganizowanych interesow producetow, przeciwwazonych przez silne lobbies, oraz niezaleznie dzialajacych przedtawicieli rzadu.

W neopluralizmu mozna wyruznic kilka twierdzen najlepiej charakteyzujacych to podejscie:

1. Triadyczne uklady sil zdarzaja sie czesto. W amerykiej administracji triady wystepuja rownie czesto co klasyczne „ zalezne trojkaty”czy tez „subrzady”. Nie nalezy mylic tego twierdzenia z przekonaniem, ze wszystkie interesy sa reprezentowane w sposob rowny i sprawiedliwy. Mimo istienia triad, pewne interesy moga pozostac niesorganizowane.

2. Przeciwwaga sil umacnia autonomie agencji rzaowych.

3. Roznorodnosc przeciwwaznych koalicji.

4. Profesjonalizm agencji.

5. Bezstronnosc administracji.

6. Polityka rutynowa vs. Polityka wyzszego szczelba. Polityka rutynowa defieniowana jest jako normalne, codzienne podejmowanie decyzji. Polituka wyzszego szczebla definiowana jest jako polityka podejmowania ogolnych decyzji, ktore beda mialy zasadniczy wplyw na zmiane polityki lub strukture uczestnictwa w polityce.

7. Koalicje wysokiego szczebla. W polityce wysokiego szczebla przede wszystkim ludzie z otoczenia prezydenta, ale takze Kongres lub sady moga w znaczacy sposob zmniejszac agencji rzadowych.

8. Podzial koalicji na wysokim szczeblu.

9. Cykle uklad triady-uklad „subrzadowy”.

Przeciwwazne procesy polityczne, eksponowane przez podejscie neopluralistyczne sa sprzeczne z wizja blokdy grup interesow, podkreslana w teorii pluralizmu elt. W Istocie procesy te zaleza od pojawienia sie preziwwagi sil, czy tez prezeciwwaznych lub lobbies, przywracajacych rownowage rezregulowanemu swiatu pluralizmu elit. Jak podkresla Wilson (198), tam gdzie pomiedzy grupam istnieje cos w rodzaju rownowagi sil, mozna oczekiwac autonomii agencji rzadowej dzialajacej na danej areni politycznej.

Zrodla przeciwwagi sil

Sieci opinotworcze

Sieci opinotworcze jako powiazania informacyjne zlozone z osob zorientowanych w polityce na danym obszarze: wladz rzadowych, prawodawcow, ludzi biznesu, lobbystow, a nawet naukowcowi dziennikarzy. Srodowisko to wystepuje za stala krytyka prowadzinej polityki i nowym inicjatywami.

Siecie postrzegane sa jako przeciwwaga „subrzadow”.

Tak wiec sieci opiniotworcze tworza nowe sily, ktore narzucaja ograniczenia i zmieniaja wzorce zachowa „subrzadow” i innych stuktur wladzy. Fakt, ze rozwoj sieci opiniotworczych zlozonych z wielu ekspertow technicznych zapewnia czesto obieg informacji niezgodnych z obrazem kreowanym przez elity. Jest to wazny przyklad sily przeciwwaznej, gdyz na arenie politycznej podstawowa strategia elit jest ograniczenia dostepu do informacji na temat proeadzonej przez nie polityki.

Aktywna siec opiniotworcza moze oslabic „subrzadowa” kontrole, ale nie jest warunkiem wystarczajacym, aby tak sie stalo. Czesc sieci opiniotworczej moze zostac przeksztalcona w grupe interesow konwencjonalnych z powodu stosunkowo niskich organizacji.

Sponsoru grup interesow.

Pojecie sponsorow grup interesow wskazuje na jeszcze jedno potencjalne zrodlo przeciwwagi, Chodzi to o aktywna role zamoznych jednostek, agencji rzadowych oraz fundacji w finansowaniu grup interesow w Stanach Zjednoczonych.

Sponsorzy sa glownymczynnikiem zaburzajacym logike dzialania zbieowego i stanowiacym pewna forme sily prezeciwwaznej.

Rownoleglaosc dzialan. W pewnych sytuacjavj rzad finansuje zarowno producentow, jak i sily w stosunku do nich preciwwazne.

Sponsorzy. Fundacje oraz zamozne jednostki, a takze agencje rzadowe, pelnia role sponsora organizacji i grup interesow. Sponsorzy pelnia wieloraka role i zwykle roznia sie od dzialaczy politycznych specjalizujacych sie w organizowaniu konkretnych grup.

Ruchy Spoleczne.

Ruchy spoleczne sa waznym zrolem preciwwagi sil pomiedzy grupami. Dzieje sie tak zwlaszcza wtedy, gdy dany ruch spoleczny stawia sobie cele atrakcyjne dla znaczacuch kregow klasy sredniej, tak jak dzieje sie to w przypadku ruchow ekologicznych, reformatorskich, czy tez feministycznych.

Andrzej Antoszewski „System polityczny jako kategoria analizy politologicznej”


1. Systemowe ujęcie polityki: wersja klasyczna

Politolog J. Djordjevic uważa, że trudności w definiowaniu pojęcia systemu politologicznego wynikają z dwóch okoliczności: z nadużywania samego słowa „system” oraz z głębokich różnic w rozumieniu polityki. Niemniej panuje ogólna zgoda, że pojęcie „system polityczny” odnosi się do sfery władzy publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze lub szerzej: w tym, co określa się jako życie polityczne.
Najbardziej znaną próbą wyjaśnienia specyfiki życia politycznego jest amerykańska wersja analizy systemowej (D. Easton). Zakłada ona, że system polityczny stanowi wyodrębnioną całość o złożonej strukturze umiejscowioną w otoczeniu, z którego czerpie informacje i energię (za pomocą zespołu wejść), przetwarza ją i oddziałuje na środowisko (za pomocą zespołu wyjść). Główną właściwością systemu jest zdolność utrzymania równowagi pomiędzy wnętrzem a otoczeniem, określane mianem homeostazy.
Ten kierunek badań zakładał jednoczesną realizację 3 celów:
1. Miał zapewnić obiektywizację wyniku badawczego (poprzez uniknięcie wartościowania, unikanie pojęć wywołujących pozytywne bądź negatywne skojarzenia).
2. Dążenie do całościowego, holistycznego, a jednocześnie dynamicznego ujęcia przedmiotu badania (pozwala to na spełnienie funkcji prognostycznej)
3.Analiza systemowa stawia sobie za cel umożliwienie w miarę precyzyjnego wyodrębnienia przedmiotu badania od otoczenia.
Tym, co różni autorów jest charakter podstawowych elementów. Dla D. Eastona są nimi zachowania wiążące się z władczą alokacją deficytowych dóbr i ciężarów. System tworzą interakcje, powstałe w procesie zmiany żądań i poparć w decyzje. Z kolei G. Almond i G. Powell uznają za system te interakcje, „które wpływają na użycie legitymizowanego przymusu fizycznego”. System składa się nie z jednostek, a z ról. Według T. Parson system polityczny obejmuje interakcje wiążące się z organizacją i mobilizowaniem zasobów dla urzeczywistnienia celów zbiorowych. F. Ryszka za główny element systemu politycznego uznaje relacje między podmiotami polityki „wedle ich stosunku do władzy”, wyrażonej jej posiadaniem lub dążeniem do zdobycia.
Kluczem do zrozumienia systemu politycznego jest interakcja, czyli wzajemne, powtarzalne oddziaływanie, co najmniej 2 podmiotów sytemu politycznego. Odnosi się ona do wnętrza systemu jak i relacji między systemem a jego otoczeniem. Może ona być rozumiana na 2 sposoby:
1. Relacja w procesie rozwoju wspólnych celów (według przedstawicieli integracyjnej teorii rozwoju społecznego).
2. System polityczny pojawia się, gdy nie wszyscy zgadzają się na przyjęte cele i środki działania i gdy jedni chcą zmieniać zachowania drugich (komercyjna teoria rozwoju społecznego, np. R. Dahl)
System polityczny jest systemem otwartym, komunikującym się ze swym otoczeniem, przekształcającym je i czerpiącym z niego impulsy do własnego rozwoju. Zgodnie z teorią integracyjną system polityczny „dopełnia” funkcjonowanie innych systemów. Wszelki konflikt między działaniami podsystemów ma negatywne skutki dla całego systemu społecznego, w teorii konfliktowej jest bodźcem do działania.
System polityczny jest zdolny do rozwój przez ciągłe interakcje ze swym otoczeniem wewnętrznym (środowisko narodowe) i zewnętrznym (środowisko międzynarodowe).
Główne założenia modelu Eastona są następujące:
1. Życie polityczne nie istniej w próżni i podlega oddziaływaniom zróżnicowanego środowiska.
2.Życie polityczne tworzy system otwarty na oddziaływania, a jednocześnie zdolny do reagowania na zakłócenia z otoczenia i adaptowania się do warunków, w jakich działa.
3. Źródłem energii do rozwoju systemu politycznego są wkłady z otoczenia, czyli żądania i poparcia. Docierają za pomocą zespołu wejść (inputs).
4. Podstawowym wytworem systemu są decyzje w postaci oświadczeń i dokonań ośrodków władzy. Komunikacja systemu z otoczeniem odbywa się za pomocą zespołu wyjść (outputs).
5. Istotą działania jest ciągły proces przetwarzania wkładów w wytwory, czyli konwersja wewnątrz systemowa.
6. Między wytworami a wkładami zachodzi relacja sprzężenia zwrotnego. Efekty oświadczeń i dokonań wpływają na treść żądań i rozmiar poparcia.
7. Głównym efektem istnienia systemu politycznego jest redukcja napięć, jakie powstają między żądaniami, a decyzjami ośrodków władzy. Stanowi to o zdolności do uzyskania stanu równowagi między systemem a jego otoczeniem.
Ważne jest rozróżnienie na żądania i poparcia. Te pierwsze są informacjami o stanie otoczenia lub samego systemu. Nie muszą one spowodować reakcji ośrodków decyzyjnych. Wzrost liczby lub ciężaru mogą zagrozić egzystencji systemu. Poparcia stanowią niezbędny wkład energii do systemu, którego efektem jest zwiększenie jego materialnych i niematerialnych zasobów. Podstawowym zasobem uzyskiwanym przez wzrost poparcia jest umocnienie legitymizacji systemu lub jego składników. Poparcia możemy podzielić na 1)wymuszone i partycypacyjne, 2) materialne i symboliczne. Poparcia i żądania pochodzą z własnego społeczeństwa, elit politycznych i otoczenia międzynarodowego.
D. Easton wyróżnia dwa rodzaje wytworów: oświadczenia i dokonania. Pierwsze są informacjami przekazywanymi do otoczenia przez system. Mogą mieć charakter autorytatywny (np. przepisy prawa) bądź symboliczny (np. apele). Dokonania natomiast powodują bezpośrednie przekształcenie otoczenia. Również mogą być autorytatywne (wykonanie wyroku sądowego) i symboliczne (np. uhonorowanie odznaczeniem). G. Almond wyróżnia działania ekstrakcyjne (np. pobór podatków), regulacyjne (np. wyroki sądowe), dystrybucyjne (np. przyznanie świadczeń socjalnych), symboliczne (np. deklaracje ideologiczne). Utrzymująca się na dłuższą metę niespójność wytworów, nieskuteczność decyzji, opóźnienie reakcji mogą być źródłem obniżenia poparcia dla systemu, utraty równowagi i przesłanką kryzysu.
2. Krytyka koncepcji klasycznej i ujęcia alternatywne
Analizie systemowej zarzuca się:
-nie branie pod uwagę takich czynników jak: zmienność indywidualnych motywacji, treści interesów politycznych, przeformułowania strategii uczestników życia politycznego.
-niemożność uniknięcia wartościowania w opisie i wyjaśniania polityki (m.in. dlatego, że wielu autorów nie może się zdecydować, czy wartości polityczne są elementem systemu czy otoczenia, G. Sartori mówi nawet o zubożeniu przez to teorii analizy systemowej).
-niezdolność do precyzyjnego oddzielenia systemu od jego otoczenia (warto tu przytoczyć koncepcję polskiego politologa K. Pałeckiego, który system polityczny uważa za złożony z dwóch podsystemów: normatywnego i behawioralnego - to pozwala odróżnić reżim od zachowań w nim występujących).
-niejasność koncepcji roli politycznej (stąd u wielu autorów nawrót do instytucjonalnej koncepcji, która ogranicza się do działań podejmowanych w ramach instytucji władzy publicznej)
-w wątpliwość poddano pojęcie homeostazy ( Nie udzielono odpowiedzi kiedy równowaga zostaje naruszona w takim stopniu, że system polityczny upada. Dlatego większość autorów wprowadza pojecie stabilności politycznej, uznając, że równowaga = brak konfliktów o charakterze rewolucji może być stabilna lub nie. Stabilność może być krótkoterminowa (instytucjonalizacja indywidualnych praw i obowiązków oraz mechanizmów wpływu obywateli) oraz długo okresowa (częstotliwość zmian gabinetu, skala zmian konstytucji, trwałość postaw wyborczych)
-niepowodzenie zbudowania teorii równowagi ogólnej i konieczność zastąpienia jej równowagami cząstkowych, na różnych poziomach systemu lub z różnymi elementami otoczenia (ten kierunek krytyki związany jest z indywidualistycznym nurtem badań systemów politycznych).
Nurt indywidualistyczny (M. Crozier i E. Friedberg) akcentuje rolę wyborów podejmowanych przez podmioty polityki, a wynikające z przyjętych przez nich strategii. Proponuje system polityczny jako „konkretny system działania”. Istotą interakcji jest gra między aktorami politycznymi, dążącymi do maksymalizacji zysków i minimalizacji strat. Jak twierdzą jej autorzy ta propozycja koncentruje się na zbiorowych zachowaniach politycznych, wynikających z uwarunkowanej zachowaniami innych osób strategii. System polityczny tworzy ramy, w których toczą się gry, konflikty itp. Ten sposób rozumienia systemu jest charakterystyczny dla nowszych badań nad formowaniem się koalicji gabinetowych, zachowaniami wyborczymi oraz funkcjonowaniem mechanizmów neokorporacjonizmu.
Badania nad systemami politycznymi uległy konkretyzacji, przejawiającej się w trzech aspektach:
1. Przedmiotem badań stały się głównie zaawansowane i rozwijające się demokracje, teorie normatywne są zastępowane przez teorie empiryczne, a analiza koncentruje się na reżimie, systemie partyjnym, zachowaniach wyborczych i koalicyjnych.
2.Szczególną rolę odgrywa komparatystyka systemów politycznych, umożliwiająca nie tylko ujawnienie różnic i podobieństw, ale także uchwycenie wspólnych tendencji rozwojowych.
3. Analiza systemów politycznych koncentruje się na opisie i wyjaśnieniu poszczególnych elementów systemu politycznego i uchwycenie swoistości jego aren.
W świetle tych tendencji system polityczny to układ normatywnych i faktycznych zależności, jakie funkcjonują w obszarze władzy politycznej. W ramach systemu możemy wyróżnić podsystem normatywny (reżim polityczny) oraz faktyczne działanie (życie polityczne).

Joan Linz

Totalitaryzm

Carl Friedrich wyróżnia sześć czynników totalitaryzmu:

-totalitarna ideologia

-jedna partia związana z tą ideologią i zwykle kierowana przez jedną osobę-dyktatora

-rozbudowany aparat tajnej policji;

oraz trzy rodzaje monopolu czyli monopolistycznej kontroli nad:

-środkami masowej komunikacji

-siłami zbrojnymi przygotowanymi do działań operacyjnych

-wszystkimi organizacjami, łącznie z gospodarczymi

System może być uznany za totalitarny, kiedy spełnione są nastepujace warunki:

1.Istnieje centralny ośrodek sprawowania władzy, która ma charakter monistyczny, choć samo centrum nie jest monolityczne. Wszelki pluralizm instytucji, grup istnieje za przyzwoleniem centrum,jest przez to centrum przetwarzany i w wiekszości przypadków stanowi wynik politycznej kreacji, nie zaś efekt dynamiki zastanej struktury społecznej.

2.Istnieje jedna oficjalna autonomiczna i bardziej lub mniej intelektualnie ugruntowana ideologia, z którą identyfikuje się przywódca lub grupa przywódcza a także partia dzialajaca w ich zakresie. Ideologia służy jako podstawa polityki a także narzedzie manipulacji, której celem jest legitymizacja władzy totalitarnej.

3.Obywatelskie uczestnictwo oraz dynamiczna mobilizacja szerokich grup społeczeństwa do realizacji politycznych i społecznych zadań jest popierana, pożądana i nagradzana. Zaprzeczenie biernego posłuszeństwa, apatii, poddańczego wzoru uczestnictwa.

Inne cechy:

-napięte stosunki pomiędzy intelektualistami i artystami a władzami politycznymi

-napięcia w stosunkach z kościołem(konflikt między religią i polityką)

-nobilitacja wykształcenia, gratyfikacje dla intelektualistów którzy identyfikują się z systemem

-terror w łonie samej władzy

-chętni do współpracy otrzymują szansę aktywnego uczestnictwa i zaangażowania, które jest dla obywateli źródłem poczucia sensu, celu i przynależności

-kult jednostki, uwypuklenie roli przywódcy(podkreślany w pracy S.Neumanna Permanent Revolution), nie jest jednak konieczny dla stabilności systemu.

-tendencje ekspansjonistyczne( ideologia wywiera wpływ na ksztalt i kierunek ekspansjonizmu)

-dążenie do konformizmu

-nielegalność większości form opozycji(które mogłyby wciągnąć znaczne segmenty populacji

-na wpół dobrowolne bądź wymuszone uczestnictwo

Definicja totalitaryzmu wg Brzezińskiego:

<<Totalitaryzm jest nową formą rządów, która mieści się w ogólnej klasyfikacji systemów dyktatorskich; jest to system w którym technologicznie zaawansowane instrumenty władzy politycznej są wykorzystywane bez ograniczeń przez scentralizowane kierownictwo określonego egalitarnego ruchu w celu przeprowadzenia totalnej rewolucji społecznej, włącznie z kształtowaniem <<nowego człowieka>> na podstawie arbitralnych założeń ideologicznych, proklamowanych przez przywódców w atmosferze jednomyślności wymuszonej na całej populacji.>>

Reżimy autorytarne

Systemy autorytarne to <<systemy polityczne o ograniczonym, zwolnionym z odpowiedzialności przed społeczeństwem pluralizmie politycznym, pozbawione dopracowanej ideologii, ale z wyraźnymi cechami mentalnymi, wolne od ekstensywnej i intensywnej mobilizacji politycznej, i takie, w których przywódca lub niekiedy mała grupa przywódcza dysponuje władzą o słabo określonych, formalnych granicach, które jednakże w istocie łatwo przewidzieć.>>

Cechy:

-ograniczony pluralizm- ważne jest aby zarazem istniały grupy, które nie zostały stworzone lub uzależnione od państwa, a które nadal w jakiś sposób wpływają na procesy polityczne..

-grupa rządząca nie staje się odpowiedzialna przed obywatelami za pośrednictwem tych grup, nawet wówczas, gdy jest ona wrażliwa na interesy tych grup

-charakterystyka elity: heterogeniczność jej pochodzenia społecznego, mniejszy odsetek profesjonalnych polityków

W definicji systemów autorytarnych powołujemy się na pojęcie mentalności a nie ideologii. Wg T.Geingera ideologie są systemami myślowymi, dopracowanymi intelektualnie i usystematyzowanymi. Typy mentalne są zaś sposobami myślenia i odczuwania, bardziej emocjonalnymi niż racjonalnymi. Mgliste granice mentalności zapewniają rządzącym lojalność ze strony różnych odłamów..(Brak konkretnych wymagań ułatwia adaptację do zmieniających się warunków, przyciąga różnorodnych zwolenników).

Reżimy płacą za brak ideologii: brak atmosfery psychologicznej i emocjonalnej identyfikacji mas z reżimem.

Semi-opozycje- to opozycje paralegalne lecz tolerowane(wyrażają umiarkowany krytycyzm jednak są gotowe uczestniczyć w podziale władzy) mogą przekształcic się w opozycję nielegalną

Kościół

-dbałość hierarchii kościelnej o autonomię org religijnych i wolności księży

-ochraniał dysydentów

-utrzymuje autonomie

Główne typy reżimów autorytarnych:

1.Reżimy autorytarne głoszące przeprowadzenie zasadniczych reform modernizacyjnych(sekularyzacja, reformy edukacyjne, przygotowanie do wprowadzenia demokracji).np.: reżimy zrodzone tuż przed I wojna św (Turcja i Meksyk)

2.Reżimy autorytarne o charakterze faszystowskim lub nacjonalistyczno-semifaszystowskim.

3.Reżimy aut. Usiłujące łaczyć katolicką doktrynę społ. z elementami faszystowskimi. Często był mylony z faszyzmem.(klero-faszyzm).Pózne lata 20ste i wczesne 30ste

4.Reżimy aut zrodzone tuz po II wojnie św. W nowych niepodległych państwach. Utworzenie jednej partii lub podporządkowanie już istniejących.. Tzw. Demokracje opiekuńcze(np. Sukarno w Indonezji)

5.Ostatnio nowe narody afrykańskie oraz islamskie odrzuciwszy tradycyjna koncepcję władzy, zachwycone sukcesem krajów komunistycznych, ogłaszały się socjalistycznymi po to aby budować masowe partie(identyfikacja z przywódcą i partią)

6.Posttotalitarne komunistyczne reżimy autorytarne

OPRACOWANIE: INTERES POLITYCZNY JAKO KATEGROIA POLITOLOGICZNA- RYSZARD HERBUT

Koniec II wojny światowej- wzrost żądań socjalnych i ingerencji państwa w gospodarkę.

- wielkie funkcjonalne grupy interesu (np. związki zawodowe, organizacje pracodawców) znalazły się w centrum procesu decyzyjnego).

Interes to świadome dążenie ludzi do realizacji określonego i wspólnego celu.

Interes polityczny to świadome pragnienie skierowania polityki publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału wartości politycznych w konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowanego jako konieczny do osiągnięcia wcześniej uświadomionych i wyartykułowanych celów.

Interesy polityczne realizowane są przez grupy interesu lub ruchy społeczno-polityczne

GRUPA INTERESU to grupa ludzi, która przez skoordynowaną aktywność dąży do wpływania na kierunki polityki systemu bez próby wprowadzenia swoich członków w struktury władzy.

2 czynniki:

• organizacyjny- formalna organizacja oparta na zasadzie członkostwa,

• funkcjonalny- różnorodność podejmowanych działań

Grupa interesu stara się wpływać na politykę państwa, ale NIE DĄŻY DO ZDOBYCIA I BEZPOŚREDNIEGO SPRAWOWANIA WŁADZY !!!

4 typy grup interesu (wg Almond i Powell)- kryterium: POZIOM WEWN. ORGANIZACJI:

• grupy nie mające żadnych zasad jeśli chodzi o procedury postępowania i decydowania,

• grupy nie mające charakteru stowarzyszeń,

• instytucjonalne grupy interesu,

• stowarzyszenia (organizacje interesu, których celem jest reprezentowanie interesów określonych segmentów społeczeństwa).

2 ostatnie wywierają istotny wpływ na decyzje władz publicznych.

kryterium: STOSOWANA STRATEGIA:

• grupy interesu wewnętrzne (uznane przez agencje państwa za legitymowanych uczestników procesu decyzyjnego),

• grupy interesu zewnętrzne (znajdują się poza głównym nurtem procesu decyzyjnego)- grupy marginalne

• grupy wyalienowane (odrzucają możliwość realizowania swoich interesów w ramach istniejącego system politycznego).

Czynniki wpływające na zróżnicowanie siły wpływu grup interesu na podejmowane decyzje:

1. „dojście” do strategicznych ośrodków władzy,

2. finanse,

3. fachowość i profesjonalne przygotowanie.

RUCH SPOŁECZNO-POLITYCZNY to świadome, eskalacyjne wyzwanie wobec decydentów politycznych, zgłoszone w imieniu poszkodowanej części społeczeństwa. Umożliwia on mobilizację znacznej części społeczeństwa wokół określonych postulatów.

Nowe ruchy społeczne (ekologiczne, feministyczne, regionalne, pokojowe, antynuklearne):

• początek: lata 70 i 80 XXw.,

• koncentrują się na kwestiach związanych ze sposobem i jakością życia we współczesnych społeczeństwach,

• członkowie ruchów to głównie klasa średnia,

• akcentują prawo do różnorodności i decentralizacji organizacyjnej,

• mają polityczny charakter.

Hydrauliczna teoria demokracji- polityka jako układ „presji i oporu” między grupami (interesami) kontrolującymi funkcjonowanie państwa.

Klasyczna teoria pluralizmu (D.B.Truman)- wielość grup interesu funkcjonuje w zrównoważonym środowisku, co oznacza, że istnieje naturalny system hamulców uniemożliwiający przekształcenie sukcesów jednej z nich w trwałą dominację.

TEORIA PLURALIZMU ELIT (M.Olson)- istotą procesu politycznego jest rywalizacja wielu elit, z których każda kontroluje określoną sferę aktywności państwa- decentralizacja i rozproszenie władzy politycznej. Cechy pluralizmu:

• otwarta arena rywalizacji,

• brak monopolu na reprezentację ze strony jakiejś grupy,

• zróżnicowanie ekonomiczne grup,

• zróżnicowanie co do dyspozycji siły politycznej,

• upowszechnienie zjawiska rywalizacji.

KORPORATYWIZM to system artykulacji i reprezentacji interesów, przede wszystkim w sferze dystrybucji dóbr ekonomicznych. Cechy korporatywizmu:

• ekonomiczne grupy interesu- państwo (lub inne grupy),

• koncentracja- trzykierunkowa (tripartism) struktura powiązań: rząd- związki zawodowe- organizacje pracodawców,

• scentralizowany i zhierarchizowany charakter

• konsensus gwarantowany prawem weta,

• wewnętrzna autonomia grup interesu,

• proporcjonalna dystrybucja,

• zatarcie granicy sfera publiczna- prywatna,

• szeroki zakres kwestii problemowych.

DEMOKRACJA KONSENSUALNA prowadzi do KORPORATYWIZMU (!!!)

DEMOKRACJA WIĘKSZOŚCIOWA (WESTMINSTERSKA) prowadzi do PLURALIZMU (!!!)

Powody związku pomiędzy d.konsensualną, a korporatywizmem:

• silna pozycja partii lewicowych,

• wielkość kraju (dominuje w małych państwach),

• sfragmentaryzowana struktura społeczna.

---