MODEL HISZPAŃSKI!!Hiszpania przejęła w XIX w.rozwiazania z modelu francuskiego.Państwo hiszpańskie powstało w wyniku unii dwóch państw:Kastylii i Aragonii(Katalonii).unia ta była następstwem w 1479r.małżeństwa Izabeli Katolickiej i Fernanda Katolickiego.Wpływ francuski dotyczył w szczególności podziału terytorialnego.W 1833r.Hiszpania została podzielona na 49 prowincji odpowiadających francuskim departamentom.Urząd gubernatora cywilnego(władza centralna prowincji)odpowiadała wzorowi francuskiego prefekta!Z instytucji przejęto również Radę Stanu,Izbe Obrachunkową,konstrukcje korpusów w państwowej służbie cywilnej,nazewnictwo stanowisk w ministerstwie(podsekretarze stanu i dyrektorzy generalni)!Struktura ministerialna:15 ministerstw!Sekretarze stanu są funkcjonariuszami w pełni politycznymi.Posiedzenia Rady Ministrów są poprzedzone zebraniem Komisji Generalnej Sekretarzy Stanu i Podsekretarzy Stanu!Dyrektorzy Generalnimaja status pośredni pomiedzy administracyjnym a politycznym.Dyrekcje Generalne dzielą się na poddyrekcje i sekcje.Premierowi Hiszpanii istotnej pomocy udzielała Dyrekcja Generalna Budżetu,która sprawowała pieczę nad budżetem państwa i jego realizacja.W okresie Państwa Hiszpańskiego państwo było właścicielem znacznej części majątku produkcyjnego,ukształtowałał się wówczas podział zadań miedzy Ministerstwem Gospodarki i Finansów(zajmuje się nieruchomościami państwowymi,monopolami fiskalnymi,poczta) oraz Ministerstwem Przemysłu i Handlu(sprawy państwowych hut,kopalni).Minister przemysłu swoje zadania wykonuje prz pomocy:Państwowej Spółki Udziałów Przemysłowych oraz Państwowej Agencji Przemysłowej.Przedsiębiorstwa państwowe przybieraja formę prawną!Konstytucja demokratycznego Królestwa Hiszpanii z 1978r.wprowadziła wiele nowych rozwiązań z zakresu administracji publicznej.Przyznanie autonomii regionom(wspólnotom autonomicznym).Konstytucja określa Hiszpanie jako monarchię parlamentarną o strukturze regionalnej.Należy zauważyć istotna role parlamentu (Kortezów) w powoływaniu takich organów jak:Obrońca Ludu czy Radców Izby Obrachunkowej.Wspólnot Autonomicznych jest 17 w tym 14 na Półwyspie Iberyjskim(np:Andaluzja,Kraj Basków…)!MODEL AMERYKAŃSKI!Alexis de Tocqueville był jednym z pierwszych,którzy zauważyli skutek szerokiego przyjęcia demokratycznego sposobu myślenia cech właściwych społeczeństwu masowemu.Andrew Jackson przyczynił się do demokracji i powstania `systemu łupów'!Demokratyczne podejście spowodowało zastosowanie mechanizmów wyborczych w celu obsadzenia stanowisk administracyjnych.Od początku istniał w stanach samorząd terytorialny typu angielskiego,ale oparty na wyborach.W federacji jedynym wybieralnym urzędnikiem jest prezydent.Jest on jedynym organem władzy wykonawczej na mocy konstytucji z 1787r.Sekretarze(14) są pomocnikami prezydenta.Prezydent ponosi odpowiedzialność za całość administracji federalnej,a urzędnicy tylko za swoje działania.3 charakterystyczne cechy M.A.:prezydent ma prawo naradzania się z doradcami(instytucja gabinetu);prezydent ma własny aparat pomocniczy(aparat rozbudowano przez włączenie od 1933r.do Urzędu Wykonawczego Prezydenta-Biura Budżetowego USA);Kongres mógł tworzyć organy typu szczególnego(niezależne agencje).Niezależne agencje zaczęły się kształtować w 1887r.kiedy to powołano pierwsza z nich Międzystanową Komisje Handlu.Niezależne agencje maja uprawnienia wydawania aktów normatywnych.Prwanicy amerykańscy często nazywają agencje trybunałami administracyjnymi.Na szczeblu stanowym od 1917r.przeprowadzane są reformy w celu podporządkowania gubernatorom wybieranych urzędników.W wielkich miastach wprowadza się system tzw.zarządcy(menadżera) miasta.Menadżer jest kontraktowy i jest rozliczany ze swoich zobowiązań.Charakterystyczną cechą modelu amerykańskiego był `system łupów'.Federalne urzędy powinny jako łupy każdorazowo przypadać zwolennikom wybranego prezydenta.Miał on dużo wad:niestabilność,niefachowość,korupcja itp.Pozostawił on po sobie pewne zjawiska.Urzędnicy sa poddani ogólnym regułom prawa pracy,a nie odrębnym regułom prawa administracyjnego.Otwarcie administracyji amerykańskiej w kierunku sektora prywatnego.Zatarcie granicy miedzy `interesm prywatnym' a `interesem publicznym'.Słynne powedzenie Charlesa Wolsona:”co jest dobre dla General Motors,jest dobre dla Stanów Zjednoczonych,i vice versa”.MODEL SZWEDZKI!!Szwecja była krajem bardzo odizolowanym jeśli chodzi o administracje,co stanowiło o jej oryginalności.Jedynym krajem,który znajdował się pod jej silnym wpływem była Finlandia. Administracja centralna podstawowa zasada to rodzielenie rządu i administracji centralnej.Zaczął się on dokonywać gdy powstały pierwsze kolegia szwedzkie i odrębne urzędycentralne,które miały jasno określone kompetencje i nie podlegały rządowi(Radzie Stanu).Urzędy centralne były obsadzane przez urzędników stałych niezależnie od zmian politycznych!Skutkiem tego rozdziału był mały aparat ministerialny!Tradycja Szwecji było traktowanie mianowanych urzędników państwowych na równi z sędziami(wręcz niezawisłość).Urzędów centralnych,których początkowo było kilka jest obecnie ponad 80!Nadzorują prawie całą administrację centralną z wyjątkiem spraw zagranicznych.W Szwecji wyjątkowo póżno zaczęło się kształtować sądownictwo administracyjne.Instytucja ombudsmana-rzecznik(osoba,która wywiera wpływ na czyjąś rzecz)parlamentu,który kontroluje administrację wyłączając rząd.Nie podlega żadnym poleceniom parlamentu ani rządu;wykrywa błędy i uchybienia w działaniu administracji.Kiedys był jeden ombudsman teraz jest ich czterech(d.s.antymonopolowych,d.s.konsumentów,d.s.zawdodowej równości płci.Charakterystyczne dla Szwecji był dostęp obywateli do dokumentów administracyjnych (1809)ograniczane,gdy w grę wchodziło bezpieczeństwo narodowe.Należy również wspomnieć o próbie wprowadzenia pośredniej drogi między kapitalizmem rynkowym,a centralnie planowanym socjalizmem.Miał on zmniejszyć konflikty i różnice społeczne (ideologia państwa dobrobytu).Makrokorporatyzm-negocjacyjny tryb dochodzenia do wspólnych ustaleń związków zawodowych i organizacji pracodawców na szczeblu centralnym!Administracja terytorialna:gminy i ziemie!'Zasada samodzielności gmin”. MODEL FRANCUSKI!Administracja francuska stanowi kontynuacje zasad z doby monarchii absolutnej.Napoleon dążył do zracjonalizowania przedrewolucyjnego modelu administracji francuskiej,a przede wszystkim centralizacji.Te rozwiązania do dziś stanowią podstawę struktury administracji.W III Republice ukształtował się system parlamentarny oparty na odpowiedzialności rządu przed izbami parlamentu;pojawiło się rozdzielenie w obrębie aparatu administracyjnego urzędników stałych i urzędników politycznych(wchodzą w skład gabinetu ministerialnego).Administracja terytorialna-wieloszczeblowość (departament,okręg,gmina wiejska i miejska);jednoosobowość(prefekt w departamencie, podprefekt w okręgu,mer w gminie);centralizacja-rady odpowiednich szczebli (generalna,okręgowa,gminna)miały uprawnienia doradcze ale znacznie mniejsze uprawnienia stanowiące! Istotne cechy modelu administracji francuskiej:wyłączenie spraw gdzie administracja występowała jako strona z jurysdykcji sądów powszechnych;objęcie kontrolą sądową aktów administracyjnych o charakterze generalnym;rozbudowany system uzgadniania decyzji dotyczących różnych jednostek organizacyjnych łączący kolektywność i jednoosobowość!Rada stanu przyjmowała skargi na nadużycia władzy prze administrację(rozpatrywanie skarg przez powołane specjalne organy).Członkowie Rady Stanu nie mieli gwarancj stabilizacji stosunku służbowego.Nowo tworzone sądy administracyjne niższych instancji przejmowały zadania Rady Stanu:trybunał administracyjny(1954), administracyjne sądy apelacyjne(1989).Kontrakty administracyjne (cechą charakterystyczną było to że jedną ze stron jest organ administracyjny).Samorząd terytorialny!Ustawa z 1982rwprowadziła zasadę że gminy,departamenty i regiony administrują się same poprzez wybieralne rady;podział zadań między gminy,departamenty,regiony i państwo;państwo ponosi odpowiedzialność za prowadzenie polityki gospodarczej i społecznej;zniesienie urzędu prefekta(zadania przejęły dwa organy:”reprezentanci prawa”i przewodniczący rad generalnych).We Francji jest możliwość piastowania kilku urzędów jednocześnie(mer i deputowany;mer i minister).Korpusy!Jest ich ok. 1600(najważniejsze to:k.dyplomatyczny;Rady Stanu;Izby Obrachunkowej;Generalnej Inspekcji Finansów).Zasady służby publicznej(1954):stabilizacja stosunku służbowego;przydzielanie urzędnikowi statusu w hierarchii korpusu;rekrutowanie na zasadzie konkursu lub wprost do danego korpusu!We Francji nie ma zasady neutralności politycznej urzędników i mogą oni brać czynny udział w życiu politycznym!Narodowa Szkoła Administracji(1945);szkoła podyplomowa;tytuł administratora cywilnego;zadanie to przede wszystkim eliminacja słuchaczy(tylko CI którzy są przydatni najbardziej w administracji);najlepsi wybierają sobie korpus;absolwenci nazywani są enarchami!W 2002r.NSA(ENA)połączono z Międzynarodowym Instytutem Administracji Publicznej!Premier nazywany był poprzednio Prezesem Rady Ministrów!Rada Ministrów nie jest miejscem gdzie są podejmowane decyzje,są one tylko rejestrowane!MODEL NIEMIECKI!Absolutna monarchia oświecona.Reformy niemieckie w XVIII i I Polowie XIX polegały na:zorganizowaniu administracji centralnej i terytorialnej;ukształtowaniu zawodowego korpusu urzędników państwowych;storzeniu odpowiedzialności państwa przed sądami powszechnymi za szkody wyrządzone przez państwo i jego funkcjonariuszy; stopniowym tworzeniu samorządu terytorialnego!System administracji centralnej wiązał się z podziałem resortu:pięciu ministrów(spraw zagranicznych,wojny,skarbu,sprawiedliwości i spraw wewnętrznych-później utworzono inne).Wskład rządu RFN w 2004r wchodzili kanclerz,13 ministrów,w-ce kanclerz.Instytucja kanclerza:był on jedynym wykonawcą decyzji politycznych(system kanclerski)a od 1949r dzielił władzę z ministrami(system półkanclerski).Zbudowanie aparatu pomocniczego kanclerza.Administracja terytorialna: tradycyjne podziały:prowincje w Prusach,kraje koronne w Austrii, rozbudowa podziału(4stopniowy w Prusach i 3stopniowy w Austrii)zawsze występowały gminy i powiaty.Państwowa Służba Cywilna!urzędnicy mają stabilizację stosunku służbowego;usuniecie urzędnika ze stanowiskanie pozbawiało go prawa do uposażenia(orzeczenie sądu lub komisji dyscyplinarnej);dostęp do wyższych urzędów zależał od odpowiednich kwalifikacji;najważniejsza była wiedza teoretyczna z ówczesnych nauk(kameralistyki,policji,uprawnienia prawnicze);gdy powstało „państwo prawne” kwalifikacje prawnicze stały się jedynym wymogiem dopuszczenia do służby przygotowawczej;oparcie administracji na specjalnie przygotowanych prawnikach;urzędnik służby cywilnej(beamte)ma być neutralny politycznie ale n ie tak jak w modelu brytyjskim(uwikłanie są oni w politykę tradycyjnie-wykazuja wrażliwość na sprawy polityczne)!Instytucje Samorządowe:w Prusach w 1794r wprowadzono pojęcie gmina wiejska(organami byli sołtysi i ławnicy,podlegali właścicielowi wsi i państwowej administracji powiatowej);w 1808r wprowadzono w Prusach samorząd miejski!Wiosna Ludów 1848rpociągnęła za sobaprzyjęcie porządku konstytucyjnego.Dokonano dwóch reform w administracji:wprowadzono szczególne sądownictwo administracyjne dla kontroli legalności decyzji administracyjnych;system instytucji samorządu terytorialnego(autor koncepcji Heinrich Rudolf Gneist)!Sądownictwo:jednoinstancyjne w Austrii,dwuinstancyjne w Badenii,trójinstancyjne w Prusach;enumeracyjna klauzula kompetencyjna(uprawniająca sądy do rozstrzygania spraw wyliczonych w ustawodawstwie w Prusach);klauzula generalna(uprawniająca do zaskarżania decyzji naruszających publiczne prawa w Austrii)!Samorząd Terytorialny:konstrukcja dualistyczna-współistnienie organów władzy centralnej i organów samorządu(administracja państwowa zajmuje się sprawami ogólnopaństwowymi,a samorząd sprawami o znaczeniu lokalnym;organy administracji państwowej maja uprawnienia nadzorcze wobec samorządu(w zakresie prawa).MODEL ANGIELSKI!XVIII Anglia opierała się na systemie parlamentarno-gabinetowym:ministrowie tworzący rząd (gabinet Jego Królewskiej Mosci)powoływani i odwoływani przez monarchę(tracił on jednak wpływ na ich osoby przez zasadę odpowiedzialności politycznej rządu przed Izba Gmin-odpowiedzialność była solidarna);szefem władzy wykonawczej był premier;jego przewodnictwo w Kolegium Skarbu stawało się formalne;premier jest jednocześnie Ministrem Służby Cywilnej!!Rozdział dwóch pojęć rządu i gabinetu(rząd składa się ze 100 ministrów,ok.20 z nich stanowią ministrowie gabinetowi);ministrami gabinetów są szefowie najważniejszych resortów(Lord Kanclerz;Lord Kanclerz Exchequer,Główny Sekretarz Stanu)Ministrami Gabinetowymi są też:Lord Przewodniczący Rady Prywatnej i Strażnik Tajnej Pieczęci!Ministrowie mają różny zakres działania!Pozostali członkowie rządu to:tzw.ministrowie młodsi(parlamentarni podsekretarze stanu),sekretarze stali!Służba Cywilna(civil service)zasada stabilności stosunku służbowego odnosi się do wszystkich sług Korony(z wyłączeniem ministrów);zlikwidowano kastowy podział civil service na odrębne kategorie zastępując je systemem rang;otwarto dostęp do służby wykwalifikowanym specjalistom!”Nastepne Kroki”(next steps)reformy(1998) przeprowadzone przez Margaret Thatcher polegających na wyodrębnieniu z ministerstw agencji rządowych powołanych do załatwiania określonych spraw obywateli!Administracja terytorialna-oparta na pełnym samorządzie terytorialnym(nie jest formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracyjnych z woli władzy centralnej;stanowi on naturalną instytucje politycznąa nie tylko administracyjną)!Niecentralizacja-opiera się na zasadzie ustawowego określania zadań samorządu przez wyliczenie zadań;wynika ona z traktowania samorządu bardziej jako instytucję społeczeństwa obywatelskiego!S.T.poza niektórymi miastami nie opierał się on w ogóle na wyborach;w hrabstwach organami samorządu byli sędziowie pokoju(mianował ich monarcha-nieodwołalny);wprowadzono władze lokalne(rady);w 1894 powołano rady okręgowe;niewyodrębnienie organu wykonawczego(rady samodzielnie decydowały o sposobie wykonywania swoich aktów);współcześnie S.T.poddany jest nadzorowi władzy centralnej!”RULE OF LAW”-uznanie koniecznego i naturalnego charakteru praw służących jednostce wobec państwa(praworządnośc)Administracja angielska poddana jest działalności kontroli sądów powszechnych!Trybunały administracyjne-niezawisły organ uprawniony do kontrolowania legalności decyzji administracyjnych;od ich orzeczeń można się odwoływać do naczelnego organu sadowego!”Prawo administracyjne”sprowadza się do przepisów na podstawie których działają trybunały administracyjne!