WSTĘP

Twórcza percepcja rozumiana jest jako proces ukierunkowany określonym zadaniem na osiągnięcie nowego rezultatu. Wg. Nosala i Piskorza (1988r) kreatywność percepcji jest przetwarzaniem giętkim i głębokim wydobytym ze struktur wiedzy opartej na kombinacjach, odległych skojarzeniach i analogiach.

W niniejszym artykule autorzy zajmą się 1. funkcjonalnym zakresem uwagi charakteryzujący kolejne pauzy fiksacyjne.

2. Przenoszenie uwagi w trakcie percepcji oraz uwalnianie uwagi i procesu przenoszenia uwagi.

Autorzy zajmują się percepcją wzrokową, gdyż badania nad nią są zaawansowane.

2. SKANNING POLA PERCEPCJI

Najostrzejsze widzenie odbywa się w obszarze w tzw. plamce żółtej w części siatkówki, gdyż występują tam tylko czopki. Obrazy z pozostałych rejonów należą do obszaru peryferycznego, których ostrość jest mniejsza.

Odbiór informacji wzrokowej jest możliwy dzięki przenoszeniu obrazu w rejon plamki żółtej z obszarów peryferyjnych i jest to tzw. SKANNING.

Skanowanie odbywa się według następującego porządku:

- naprzemienne ruchy skokowe oka

- pauzy fiksacyjne

Najwięcej informacji odbiera się w czasie fiksacji. Trwa to od 200 do 150 ms. W tym czasie informacja jest pobierana i przekazywana do OUN.

Bardzo ważny wpływ na dokładność informacji odbieranej podczas fiksacji jest tzw. zakres funkcjonalny uwagi, który warunkuje kreatywność percepcji i pozwala na odkrywanie struktur poznawczych badanego tekstu.

3. FUNKCJONALNY ZAKRES UWAGI JAKO WYZNACZNIK KREATYWNEJ PERCPECJI

Zakres funkcjonalnej uwagi wskazuje obszar, z którego pobierana jest informacja ( jest związany z daną fiksacją ), a jednocześnie powoduje koncentrację uwagi. Im większy jest zakres uwagi tym jest płytsze przetwarzanie informacji, im mniejszy jest zakres uwagi tym bardziej wzrasta stopień koncentracji i głębokość przetwarzania informacji. Zależy to od wewnętrznych stanów osoby, np. poziomu aktywacji, umiejętności, nawyków.

Jacobs(1987r) stwierdził, że jeśli pole percepcyjne jest mało złożone to zakres funkcjonalnej uwagi jest znacznie szerszy. Również czas trwania fiksacji w mało złożonym polu percepcyjnym był krótszy w porównaniu do pola o złożonej strukturze. Jeśli pole percepcyjne jest o złożonej strukturze to czas trwania fiksacji jest dłuższy.

W związku z tym wyróżnia się dwa typy skaning:

1. Skanning z mała głębią, umożliwia kreowanie ogólnego obrazu

2. Skanning z dużą głębią, pozwala na precyzyjne analizy i wyodrębnianie szczegółów w ogólnym obrazie.

Czynniki ważne, wpływające na zakres uwagi:

1. poziom aktywacji ( wzbudzenia ) - wysoki poziom aktywacji zawęża pole widzenia.

2. nawyki, doświadczenia, umiejętności, np. obszar percepcji przez osoby dwujęzyczne rozciąga się podczas fiksacji na lewo, gdy czytają tekst hebrajski niż przy czytaniu tekstu angielskiego.

3. system poznawczy osoby badanej, np. wiedza inżyniera ma wpływ na analizę rysunku technicznego.

WNIOSEK: doświadczenie powoduje modyfikowanie uwagi funkcjonalnej. Zakres i głębokość uwagi związanej z fiksacja sa podstawowymi czynnikami decydującymi o giętkości i głębokości percepcji. Zakres i głębokość uwagi związanej z punktem fiksacji zdają się być elementarnymi czynnikami decydującymi o giętkości ( szerokości ) i głębokości percepcji. Jak wynika z dokonanego przeglądu, zakres ( giętkość ) i głębokość uwagi są ze sobą wzajemnie związane.

PROCES PRZENOSZENIA UWAGI

Przenoszenie uwagi z jednego obszaru percepcji na inny jest jednym z podstawowych procesów skaningu. Zawiera on trzy operacje:

1. uwolnienie uwagi z obszaru jej bieżącego zaangażowania

2. przemieszczenie uwagi w obszar, w którym znajduje się nowy cel.

3. zaangażowanie uwagi na nowym obszarze.

Przyjmuje się, iż istnieją trzy funkcjonalne systemy odpowiedzialne za przenoszenie uwagi i przemieszczanie punktu fiksacji dokonywane za pomocą skokowych ruchów oczu.

1. przemieszczenie uwagi następuje pod wpływem zewnętrznych bodźców o dużej sile. Bodźce te pojawiają się w peryferycznym polu widzenia. Centralne mechanizmy odgrywają minimalna rolę.

2. Uruchomiony jest również przez bodźce, w odróżnieniu od poprzedniego. Dużą rolę odgrywają procesy centralne, tj wewnętrzne modele związane z zadaniem wymagającym percepcji.

3. Występuje w sytuacjach, w których proces percepcji nie kierowany jest z bodźcami działającymi w polu percepcyjnym.

Operacja uwalniania uwagi zajmuje ok. 100ms. W jej wyniku uwaga pozostaje w stanie wolnym przez ok. 200ms. Wówczas uwaga może być przeniesiona na inny obszar. Stan ten wyzwala skokowe ruchy oczu( wtedy może być przenoszona uwaga ). Zaangażowanie uwagi blokuje skokowe ruchy oczu.

Badania wykazały ( Becker ), że proces uwalniania uwagi nie jest spowodowany wyłącznie przez zewnętrzne pole percepcyjne lecz istnieje wewnętrzny działający losowo mechanizm odpowiedzialny za uwalnianie uwagi. Mechanizm ten niezależnie od pola zewnętrznego wprowadza uwagę w stan uwolnienia umożliwiając powstawanie skokowych ruchów oczu, a w następstwie tego przemieszczenie punktu fiksacji.

WNIOSEK

Dynamika procesu twórczej percepcji wyznaczana jest przez dwa mechanizmy :

1. mechanizm odpowiedzialny za głębokość skanningu.

2. mechanizm odpowiedzialny za giętkość ( zakres ) skanningu.

Utrzymanie równowagi między dwoma mechanizmami jest podstawowym warunkiem twórczej percepcji na poziomie skanningu.

Słownik:

1. giętkość - szerokość widzenia

2. głębokość - wydobywający ze struktur wiedzy i bieżących struktur operacyjnych ich potencjalne możliwości.

3. fiksacji moment ( pauza fiksacyjna ) - krótki moment, w którym gałka oczna znajduje się w stanie spoczynku. Właśnie w tych momentach możliwe jest spostrzeganie wzrokowe, np. „pobór informacji” wzrokowych przy czytaniu ma miejsce w tych właśnie momentach

---