ISTOTA ROZLICZEŃ GOTÓWKOWYCH

Rozliczenia gotówkowe są odmianą rozliczeń pieniężnych, czyli świadomym i zgodnym z przepisami obowiązującego prawa przemieszczeniem środków pieniężnych pomiędzy osobami prawnymi i fizycznymi. Rozliczenia gotówkowe polegają na wręczeniu obiegowych znaków pieniężnych, czeku gotówkowego lub dokonywaniu za pośrednictwem przekazu pocztowego, pobrania pocztowego bądź przekazu bankowego. Rozliczenia gotówkowe polegają więc na fizycznym przemieszczaniu banknotów i bilonu.

Ustawa „Prawo bankowe” stanowi, iż rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy. Ustawa przewiduje dwojaki sposób przeprowadzania rozliczeń pieniężnych: gotówkowo i bezgotówkowo.

FORMY ROZLICZEŃ GOTÓWKOWYCH

Można wyróżnić dwie formy rozliczeń gotówkowych:

• wypłata (najczęściej w formie czeku gotówkowego)

• wpłata gotówki na rachunek wierzyciela.

Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty gotówką okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku.

Czek gotówkowy może być przedstawiony do zapłaty bezpośrednio u trasata albo w innym banku. Zapłata czeku gotówkowego przedstawionego do zapłaty w innym banku następuje po uzyskaniu przez ten bank od trasata środków wystarczających do zapłaty czeku.

Szczegółowe warunki przedstawienia czeku gotówkowego do zapłaty w innym banku określa umowa między tym bankiem i posiadaczem czeku. Banki mogą zawierać porozumienia, w których - na zasadach wzajemności - określą inny niż określony powyżej tryb przedstawienia czeków gotówkowych do zapłaty z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych.

Czek zawiera:

1) nazwę "czek" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2) polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3) nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
4) oznaczenie miejsca płatności;
5) oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku;
6) podpis wystawcy czeku.

Czek może być wystawiony:

1) na określoną osobę z dodaniem wyraźnego zastrzeżenia "na zlecenie" lub bez takiego zastrzeżenia;
2) na określoną osobę z dodaniem zastrzeżenia "nie na zlecenie" lub innego równoznacznego;
3) na okaziciela.

Czek na rzecz określonej osoby z dodaniem wyrazów "lub okazicielowi" albo innego zwrotu równoznacznego uważa się za czek na okaziciela.

Za czek na okaziciela uważa się również czek, nie wskazujący, komu ma być uiszczona zapłata.

Trasat - osoba wskazana przez wystawcę weksla lub wystawcę czeku, zwanego w takim przypadku trasantem, do zapłaty kwoty wskazanej na wekslu lub czeku.

Wskazanie trasata należy do przesłanek formalnych weksla lub czeku, od których zależy ich ważność. W przypadku czeku trasatem pozostaje zawsze bank.

Wpłata gotówkowa to najprostsza forma operacji gotówkowej do kasy dziennej banku przy użyciu tzw. Dowodu wpłaty lub formularza „polecenie przelewu/wpłata gotówkowa”. Dokumentem wpłaty może być także asygnata „kasa przyjmie” lub asygnata sprzedaży zagranicznych środków płatniczych. Wpłaty gotówki mogą być dokonywane w różnej formie, dostosowanej do potrzeb wpłacających.

Postęp techniczny umożliwia zastąpienie pracy kasjerów automatami nazywanymi bankomatami. Coraz więcej polskich banków dokonuje wypłat za pośrednictwem tych urządzeń. Banki uruchomiły w większych oddziałach bankomaty dostępne wewnątrz lub na zewnątrz budynku; te ostatnie czynne są przez całą dobę. Wypłata gotówki przez bankomat następuje po wprowadzeniu przez użytkownika karty identyfikacyjnej do automatu i wybraniu na klawiaturze znaku identyfikacyjnego (PIN) oraz podaniu wysokości żądanej kwoty. Wypłata jest rejestrowana automatycznie i obciąża rachunek bankowy klienta. Wysokość wypłat bankowych jest ograniczona umownym limitem wypłat. Właściciel konta ponosi odpowiedzialność za wypłaty dokonywane za pomocą karty, a zwłaszcza za przekroczenie salda konta. Po zawarciu odpowiedniej umowy oddział banku wydaje klientowi kartę magnetyczną z zakodowanym na niej znakiem identyfikacyjnym (PIN). Bankomat wypłaca żądaną kwotę obciążając rachunek walutowy właściciela karty.

OGRANICZENIE STOSOWANIA ROZLICZEŃ GOTÓWKOWYCH W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Od 1994 r. przywrócono obowiązek bezgotówkowego rozliczania większych transakcji między podmiotami gospodarczymi. Mają one obowiązek posiadania rachunku bankowego, na którym gromadzą środki pieniężne i przeprowadzają rozliczenia. Gdy suma jednorazowej transakcji między podmiotami gospodarczymi przekracza równowartość 3 000 euro, powinny one rozliczać ją za pośrednictwem rachunku bankowego, czyli w postaci rozliczeń bezgotówkowych. Aby zapobiec ewentualnemu dzieleniu transakcji na kilka o niższej wartości, wprowadzono dalsze ograniczenia. Gdy wartość takich obrotów gospodarczych w miesiącu poprzedzającym wystawienie faktury przekracza 10 000 euro, to tryb bezgotówkowego rozliczenia obowiązuje w transakcjach przekraczających równowartość 1 000 euro przeliczanych na PLN wg kursu średniego z ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc w którym dokonywane są operacje finansowe. Podobnie zapłata przez podmiot gospodarczy podatków i innych świadczeń o tym charakterze powinna przebiegać w formie bankowych rozliczeń bezgotówkowych. Określenie równowartości rozliczanych transakcji w euro zabezpiecza utrzymanie ich na odpowiednio wysokim poziomie.
Gdy podmiot gospodarczy, wbrew przepisom, nie posiada rachunku bankowego, podlega wysokiej karze grzywny. Jeżeli posiadając rachunek bankowy, dokonuje on rozliczeń przekraczających podane wyżej granice, podlega analogicznej karze grzywny. Ustawowe wprowadzenie tak ostrych rygorów uzasadniają, zdaniem wielu ekonomistów, względy kontroli fiskalnej. Rygory są wymierzone przede wszystkim w osoby działające nielegalnie lub ukrywające swoje przychody przed opodatkowaniem. Przeprowadzanie rozliczeń za pośrednictwem rachunków bankowych ułatwia bankowi ocenę zarówno sytuacji majątkowej, jak i ewentualną egzekucję należności.

Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz.1807) dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:

• stroną transakcji, z której wynika płatność - jest inny przedsiębiorca oraz

• jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji.

Zgodnie ze średnim kursem euro na grudzień 2009r. wynoszącym 4,1082 zł równowartość 15 000 euro to 61 623,00 zł

KOSZT OBROTU GOTÓWKOWEGO

Banki komercyjne dążą do ograniczenia rozliczeń w formie gotówkowej głównie ze względu na koszt obsługi obrotu gotówkowego. Według szacunków Europejskiego Banku Centralnego, same koszty związane z obsługą obrotu gotówkowego, a więc produkcja, sortowanie, przeliczanie, transport oraz ochrona banknotów i monet, stanowią ok. 1% PKB. Polska nie jest szczególnie bogatym krajem i koszt ten w 2009 roku w Polsce wynosił prawie 10 mld zł.

Udział banknotów i monet w obiegu w podaży pieniądza M1, czyli w gotówce będącej w obiegu wraz ze środkami a Vista (środki, które można pobrać z banku dowolnego dnia) na rachunkach bankowych, jest jeszcze prawie o połowę wyższy niż w krajach ze strefy euro. Pod względem poziomu ubankowienia mierzonego liczbą rachunków bankowych przypadających na osobę powoli gonimy liderów rankingów wspólnoty. Jeżeli chodzi o korzystanie z najbardziej rozpowszechnionych na świecie instrumentów płatności bezgotówkowych, takich jak polecenie przelewu i zapłaty czy liczby wydanych kart płatniczych, w tej materii jesteśmy tradycjonalistami.

Oczywiście wpływ na taki stan rzeczy ma wiele czynników, w szczególności poziom rozwoju technologicznego, zamożność społeczeństwa, zaufanie do instytucji finansowych, tradycje i czynniki kulturowe.

Liczne opracowania na temat obrotu bezgotówkowego nie pozostawiają złudzeń, że powszechne wykorzystanie bezgotówkowych form płatności idzie w parze z wysokim poziomem rozwoju gospodarczego. Kraje wysoko rozwinięte są jednocześnie liderami na rynku kart płatniczych, płatności internetowych czy liczby rachunków bankowych, a ich obywatele aktywnie wykorzystują nawiązane relacje z bankiem, korzystając z wielu różnorodnych usług finansowych.

Sektor bankowy to jeden z wielu beneficjentów upowszechnienia obrotu bezgotówkowego, a korzyści z jego rozwoju to przede wszystkim:

• obniżenie kosztów obsługi gotówki, które banki ponoszą w największym stopniu,

• ograniczenie strat związanych z przestępstwami gotówkowymi (zyskują na tym pośrednio również klienci banków)

• upowszechnianie różnorodnych usług, bo obrót bezgotówkowy nierozerwalnie wiąże się z koniecznością posiadania konta.

Wysokie prowizje za wpłaty gotówki i dużo niższe za formy bezgotówkowe to podstawowe narzędzie edukacji klienta przez banki. Dopóki jednak przeciętny Kowalski nie znajdzie dla siebie takiej oferty sektora  bankowego, która będzie dla niego zarówno wygodna, jak i opłacalna ekonomicznie, trudno będzie osiągnąć istotne polepszenie wskaźników aktywności posiadacza rachunku bankowego w Polsce.

Podstawowe korzyści z wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych to:

• wygoda i łatwość obsługi (pod warunkiem dostępu do Internetu),

• redukcja kosztów,

• oszczędność czasu oraz

• bezpieczeństwo wykonywanych operacji.

• istotnym czynnikiem może być również dodatkowy dochód z utrzymywania środków na rachunkach bankowych, który może równoważyć, a nawet przewyższać koszty utrzymywania takiego rachunku.

ROZLICZENIA GOTÓWKOWE A WALUTA EURO

W perspektywie przystąpienia Polski do strefy euro większy zakres wykorzystania obrotu bezgotówkowego może być również korzystny. Mniej banknotów i monet w złotych w obiegu prowadzi bowiem do istotnej redukcji kosztów związanych z wymianą waluty (mniejsze zapotrzebowanie na gotówkę w euro). W skali dużego kraju, jakim jest Polska, mogą to być kwoty istotne w budżecie państwa. Podobnie rzecz wygląda w wypadku Euro 2012, którego Polska będzie współgospodarzem. Według szacunków, w czasie mistrzostw Polskę odwiedzi ponad 20 mln turystów i kibiców, którzy są już przyzwyczajeni do szerokiego wykorzystania instrumentów obrotu bezgotówkowego. Rozwój infrastruktury płatniczej w Polsce będzie dla nich nie tylko dużym udogodnieniem, ale najprawdopodobniej przyczyni się do zwiększenia kwoty, którą odwiedzający łącznie zostawią w naszym kraju.

STRATEGIA ROZWOJU OBROTU BEZGOTÓWKOWEGO W POLSCE NA LATA 2009-2013

Środowiska finansowe z udziałem Narodowego Banku Polskiego i Związku Banków Polskich utworzyły Koalicję na rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności, której dotychczasowe prace zaowocowały już opracowaniem strategii działania w nadchodzących latach. Strategia zakłada, że do 2013 roku polskie społeczeństwo, przedsiębiorcy i instytucje publiczne będą realizować większość płatności bez użycia gotówki.

Celem strategii o szczególnym znaczeniu w sensie społecznym jest ograniczenie wykluczenia finansowego. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi na zlecenie ZBP tylko 54% Polaków posiada podstawowy rachunek bankowy. Tylko 13% Polaków aktywnie korzysta, pomimo niezaprzeczalnych zalet, z bankowości elektronicznej. Nieubankowienie wynikać może z wielu czynników, pośród których wymienić należy niewystarczający dostęp do usług finansowych (wynikający z nierównomiernego nasycenia infrastruktury bankowej- placówek, bankomatów i punktów sprzedaży, w szczególności na terenach mniejszych miast i wsi), brak właściwej edukacji, czy niski poziom dochodów.

---