Zabiegi sanitarne i specjalne

Zabiegi sanitarne obejmują usunięcie substancji promieniotwórczych oraz zniszczenie tub usunięcie środków trujących i biologicznych z powierzchni ciała ludzkiego, błon śluzowych oczu, nosa i jamy ustnej.

Powinny być one przeprowadzone natychmiast po skażeniu (zakażeniu), gdyż z upływem czasu środki niebezpieczne przenikają w głąb organizmu (przez skórę i drogi oddechowe), utrudniając i obniżając skuteczność odkażania, dezaktywacji czy dezynfekcji.

Dzielimy je na częściowe i całkowite.

Częściowe zabiegi sanitarne przeprowadza się indywidualnie lub przy pomocy innej osoby bezpośrednio po wyjściu z rejonu skażonego.

Kolejność czynności powinna być następująca:

1. w odpowiednim, wybranym miejscu w terenie otwartym poza rejonem skażonym należy przygotować środki podręczne do zabiegów oraz wykop lub pojemnik na zużyte tampony;

2. przeprowadzić częściowe zabiegi specjalne indywidualnych środków ochrony i wyposażenia. Przystępując do zabiegów specjalnych należy stanąć tyłem do wiatru, zdjąć odzież ochronną i oczyścić ją środkami podręcznymi, nast. Następnie omieść albo obmyć czystą wodą obuwie, rzeczy osobiste oraz sprzęt;

3. zdjąć ochronę dróg oddechowych;

4. umyć ręce i przemyć 2-3 razy odsłonięte części ciała (szyję, twarz, małżowiny uszne);

5. wytrzeć i przemyć nos, wypłukać śluz i ślinę z jamy ustnej. Kilkakrotnie przepłukać jamę ustną nie skażoną wodą.

Z braku dostatecznej ilości wody częściowe zabiegi sanitarne odsłoniętych części ciała mogą ograniczyć się do wytarcia tamponami, ręcznikami lub innymi materiałami zmoczonymi wodzie lub innym płynie.

Po zakończonym zabiegu zaleca się kontrolę dozymetryczną stopnia skażenia. Zużyte tampony i materiały należy zakopać w ziemi.

Środkiem do częściowych zabiegów sanitarnych jest indywidualny pakiet przeciwchemiczny. Przy posługiwaniu się nim należy:

• otworzyć go, wyjąć serwetkę za pomocą której ostrożnie zdjąć widoczne krople środka trującego z powierzchni ciała i wrzucić ją do wcześniej przygotowanego pojemnika lub dołu;

• dolną część małego naczyńka przekłuć 3 - 4 razy przebijakiem znajdującym się na pokrywce pudełka, po czym nacisnąć i zmoczyć roztworem odkażającym serwetkę z gazy, skażone miejsce przecierać 1,5-2 min.;

• wyjąć z pudełka duże naczyńko, ściskając palcami dolną część rozgnieść szklaną ampułkę znajdującą się wewnątrz. Wstrząsnąć naczyniem 15 - 20 razy, przebić przebijakiem 2-3 razy i zmoczyć woreczek z gazy, którym przetrzeć skażone powierzchnie ciała 1,5 - 2 min. Po zabiegu pojemnik ze zużytym materiałem należy spalić lub zakopać.

W razie wystąpienia bólu nosa, gardła lub w klatce piersiowej wykorzystuje się fiolkę z indywidualnego pakietu przeciwchemicznego. Fiolkę należy rozgnieść i wąchać płyn aż do odczucia ulgi.

Całkowite zabiegi sanitarne przeprowadza się po wyjściu z rejonu skażenia w specjalnie przygotowanych albo przystosowanych do tego miejscach, pozwalających na kąpiel całego ciała. W warunkach domowych do takich zabiegów ludność może użyć wanien, kotłów, beczek, wiader, itp.

Całkowite zabiegi sanitarne przeprowadza się na punktach zabiegów sanitarnych (PZSan). Wykorzystuje się łaźnie, prysznice i inne stałe urządzenia umożliwiające zabiegi. Przy punktach tych rozwija się punkty zabiegów specjalnych dla dezaktywacji, odkażania i dezynfekcji odzieży, obuwia i rzeczy osobistych kąpiących się ludzi. Do tego celu wykorzystuje się pralnie, komory dezynfekcyjne, itp.

Całkowite zabiegi sanitarne polegają na dokładnym myciu ciała ciepłą wodą pod prysznicem przy użyciu gąbki i mydła. Podczas mycia ciepłą wodą pory skóry rozszerzają się co sprzyja lepszemu przenikaniu środków zmywających i oczyszczaniu skóry. Mycie powinno odbywać się w pozycji stojącej.

Przeprowadzając całkowite zabiegi sanitarne należy:

• po zdjęciu ubrania i bielizny dokonać kontroli dozymetrycznej;

• kilkakrotnie umyć ręce i usunąć brud spod paznokci dokładnie umyć głowę, twarz, uszy mydłem, mając zamknięte usta;

• umyć kilkakrotnie resztę ciała, a szczególnie miejsca owłosione;

• przepłukać jamę ustną i nos;

• oczy umyć wodą lub 2% roztworem kwasu bornego bądź roztworem sody oczyszczonej;

• wytrzeć ciało czystym ręcznikiem;

• przed ubraniem się przejść kontrolę dozymetryczną oraz sanitarną.

Jeśli w wyniku kontroli dozymetrycznej stwierdzi się stopień przekraczający dopuszczenie normy, zabieg ten należy powtórzyć.

W razie stwierdzenia na skórze zadrapań i skaleczeń, personel medyczny powinien założyć na to miejsce opatrunek zabezpieczający.

Jednym z podstawowych elementów zabiegów sanitarnych jest wymiana odzieży i bielizny na czystą. Odzież kierowana jest do punktów odkażania lub niszczenia.

Zabiegi te prowadzi się przy zachowaniu ciągu jednokierunkowego, tzn. ludzie skażeni wchodzą do punktu od strony brudnej, a po zabiegu opuszczają budynek po stronie czystej, gdzie nie zagraża im skażenie wtórne.

Jeśli brak jest typowych łaźni lub ilość ich jest niewystarczająca, mogą one być urządzone w adoptowanych budynkach, namiotach, a latem na powietrzu, są to polowe punkty zabiegów sanitarnych (PPZSan). Zasady ich funkcjonowania są takie same jak w punktach zabiegów sanitarnych (PZSan), z uwzględnieniem części brudnej i czystej, kierunkiem wiatru, magazynu na czystą i brudną odzież, odprowadzenia ścieków, a także przechodzenia ludności jednej części do drugiej.

Ranni, oparzeni, chorzy zabiegi sanitarne przechodzą pod kontrolą wykwalifikowanego personelu medycznego w punktach pierwszej pomocy medycznej.

Do zabiegów specjalnych terenów należą:

1. odkażania terenu;

2. dezaktywacja terenu;

3. dezynfekcja i dezynsekcja terenu.

Teren skażony trwałymi środkami trującymi odkaża się przez równomierne zraszanie roztworami odkażającymi (za pomocą urządzeń opryskowych i polewaczki), posypywanie suchymi odkażalnikami i polewanie wodą (rozsiewacze nawozów, piaskarki), usuwanie skażonej warstwy ziemi lub śniegu, względnie izolację powierzchni skażonych. Przy dużej gęstości skażenia lub przeniknięcia środka trującego w głąb gleby może zachodzić konieczność wykonania płytkiej podorywki i ponownego odkażania. Zależnie od skażenia, zużycie roztworów odkażających wynosi 1-2 l/m , a odkażalników suchych 0,4-0,5 kg/m.

Skażoną warstwę gleby usuwa się na głębokość 7-8 cm, ubitego śniegu 5-10 cm i sypkiego 15-20 cm za pomocą sprzętu mechanicznego (spycharki, pługa) lub ręcznie.

Jako materiału do izolowania skażonej ziemi wykorzystuje się maty, deski, materiały sypkie (warstwa nie skażonej ziemi) oraz folie. W razie braku materiału ziemię można przekopać lub przeorać.

Powierzchnie utwardzone najskuteczniej odkaża się roztworami odkażającymi lub można posypać je suchym odkażalnikiem.

Miejsca odkażone, po sprawdzeniu skuteczności odkażania, oznakowuje się tablicami informacyjnymi.

Usuniętą warstwę skażonej ziemi lub śniegu gromadzi się wraz z produktami odkażania w miejscach, gdzie nie będą stanowiły zagrożenia dla ludzi, zwierząt i nie będą powodowały skażenia ujęć wody.

Nie odkaża się terenów obejmujących obszary leśne, nieużytki, a także nie przewidywane w krótkim okresie do wykorzystania i upraw łąki, i pola uprawne.

Dezaktywacja polega na usunięciu substancji promieniotwórczych często wraz z warstwą zewnętrznego podłoża, do poziomu skażenia dopuszczalnego normami. W praktyce prowadzi się ją na niewielkich odcinkach terenu i drogach na których prowadzi się akcję ratunkową oraz na terenach zakładów pracy, zagrodach wiejskich, drogach osiedlowych, itp.

Nawierzchnie twarde zamiata się, odkurza lub zmywa silnym strumieniem wody od miejsc mniej do bardziej skażonych oraz od położonych wyżej do niższych. Powierzchnie miękkie dezaktywuje się przez zdjęcie kilkucentymetrowej warstwy lub wykonanie głębokiej orki. Usuniętą warstwę skażoną oraz inne odpady promieniotwórcze należy zakopać w odpowiednio oznakowanym miejscu z dala od źródeł wody, siedzib ludzkich i pastwisk.

Niewielkie powierzchnie, zwłaszcza przejścia, można izolować pokrywając nie skażoną warstwą ziemi, żużlem, darniną, cegłami, deskami, matami, itp.

Do dezaktywacji większych powierzchni wykorzystuje się sprzęt mechaniczny: pługi ciągnikowe i odśnieżne, spychacze, zgarniarki, zamiataczki, polewaczki, motopompy, itp.

Dezynfekcja i dezynsekcja terenu polega na zniszczeniu zarazków chorobotwórczych i ich przenosicieli. Pracami należy objąć duże tereny, gdyż prowadzenie praw wybiórczo na małych powierzchniach nie zapewni pożądanych efektów.

Prace należy prowadzić wyłącznie metodą chemiczną przy wykorzystaniu środków dezynfekcyjnych i dezynsekcyjnych oraz sprzętu specjalistycznego (polewaczki, opryskiwacze rolnicze, lotnicze urządzenia rozpylające).

Prace te należy prowadzić na terenach, z których wcześniej ewakuowano ludność i zwierzęta.

Do zabiegów specjalnych budynków zaliczamy:

1. odkażanie budynków;

2. dezaktywację budynków mieszkalnych, przemysłowych i inwentarskich;

3. dezynfekcję i dezynsekcję budynków.

Wnętrza budynków odkaża się w zasadzie przez wietrznie pomieszczeń. W przypadku skażenia ciekłym trwałym środkiem trującym, odkaża się je zwilżając ściany, podłogi i meble roztworami odkażającymi, a następnie zmywa gorącą wodą. Jeśli okaże się to mało skuteczne, należy zeskrobać ze ścian powłokę malarską, a drewniane podłogi wycyklinować na głębokość do 2 mm oraz ponownie odkazić. Odkażane pomieszczenia należy wysuszyć i intensywnie wietrzyć.

Ściany zewnętrzne odkaża się środkami odkażającymi, zwilżając je za pomocą szczotek lub urządzeń rozpylających. Na ściany i dachy drewniane, dachówkę, papę i eternit nanosi się zawiesinę wapna chlorowanego, którą po wyschnięciu zmywa się strumieniem wody. Zużytą wodę odprowadza się do dołów chłonnych wysypanych odkażalnikiem, zakopuje się i oznakowuje.

Dezaktywacja budynków mieszkalnych, przemysłowych i inwentarskich ma na celu zmniejszenie zagrożenia dla przebywających w nich ludzi i zwierząt. Dachy i zewnętrzne ściany budynków dezaktywuje się przez mechaniczne usuwanie pyłu promieniotwórczego (zmiatanie, odpylanie) oraz spłukiwanie silnym strumieniem wody. Wnętrza budynków i wszystkie ich przedmioty należy dokładnie odkurzyć, wytrzepać, zmyć czystą wodą z dodatkiem detergentów.

Pomieszczenia produkcyjne i inwentarskie posiadające odprowadzenie ścieków można dezaktywować za pomocą strumienia wody lub szczotkami i roztworami dezaktywacyjnymi. Dezaktywację prowadzi się od górnych powierzchni do dolnych. Skażoną wodę odprowadza się do dołów chłonnych lub kanalizacji.

Dezynfekcję i dezynsekcję budynków mieszkalnych, inwentarskich i innych przeprowadza się wykorzystując roztwory, szeroko stosowane w gospodarce do zwalczania insektów i prac związanych z ochroną roślin.

Przy dezynfekcji i dezynsekcji pomieszczeń należy zwróć uwagę na kompleksowe i całościowe wykonanie, gdyż w przeciwnym razie nie uzyska się pożądanego efektu.

Zabiegi specjalne środków transportowych, sprzętu i urządzeń to:

1. odkażanie środków transportowych, sprzętu i urządzeń;

2. dezaktywacja środków transportowych, maszyn i sprzętu,

3. dezynfekcja środków transportowych, sprzętu, itp.,

4. całkowite zabiegi specjalne.

Odkażanie środków transportowych, sprzętu i urządzeń prowadzi się w przypadku skażania ich trwałymi środkami trującymi. Bezpośrednio po skażeniu wykonuje się odkażanie częściowe, zapewniając bezpieczeństwo podczas wprowadzania pojazdów i sprzętu z terenu skażonego. W punktach odkażania środków transportowych, sprzętu pododdziały służby likwidacji skażeń dokonują całkowitego odkażenia tych środków i sprzętu. Odkażanie dokonuje się od powierzchni górnych do dolnych.

Roztwory odkażające nanosi się za pomocą prądownic, szczotek, szmat, następnie powierzchnie sprzętu zmywa się wodą i poddaje konserwacji.

Powierzchnie drewniane należy odkażać wyłącznie roztworami odkażającymi, o ile to możliwe o podwyższonej temperaturze.

Szyby pojazdów i powierzchnie szklane przeciera się szczotkami lub szmatami zwilżonymi w roztworze odkażającym. Sprzęt optyczny i elektroniczny zmywa się spirytusem lub benzyną.

Wyroby gumowe przeciera się roztworami odkażającymi, płucze wodą i wietrzy. Na opony pojazdów nanosi się zawiesinę wapna chlorowanego, którą zmywa się strumieniem wody, czynność tą należy powtórzyć.

Przedmioty skórzane odkaża się przez dwukrotne zwilżanie roztworami odkażającymi w odstępie 10 min., a następnie zmywa się wodą i wietrzy. Odkażoną skórę konserwuje się wazeliną lub olejem rycynowym.

Schemat punktu odkażania środków transportu i sprzętu.

1. Stanowisko kontroli skażeń.

2. Plac wyczekiwania pojazdów i składowania skażonego sprzętu.

3. Magazyn odkażalników, dezyktywatorów i środków dezynfekcyjnych.

4. Stanowisko do prowadzenia zabiegów specjalnych pojazdów i sprzętu ciężkiego

5. Stanowiska do odkażania wyposażenia i sprzętu drobnego.

6. Stanowiska do odkażania wyposażenia i sprzętu drobnego.

7. Droga objazdowa dla pojazdów wymagających ponowienia zabiegów.

8. Punkt zabiegów sanitarnych dla obsługi POTr i kierowców (operatorów).

9. Stanowiska do obsługi technicznej oraz konserwacji sprzętu i pojazdów.

10. Pomieszczenie socjalne i odpoczynku obsługi punktu.

Dezaktywacja polega na całkowitym lub częściowym usunięciu substancji promieniotwórczych. Wykonuje się to przez:

• odkurzanie, szczotkowanie, ścieranie lub zmiatanie;

• zmywanie za pomocą szczotek, szmat i roztworów dezaktywacyjnych, rozpuszczalników i wody;

• zmywaniem silnym strumieniem wody.

Częściową dezaktywację środków transportowych (wnętrza kabin) prowadzi się natychmiast po zakończeniu opadu promieniotwórczego. Całkowitą dezaktywację przeprowadza się po opuszczeniu strefy skażeń promieniotwórczych.

Dezynfekcję przeprowadza się w taki sposób, jak odkażanie, wykorzystując do tego roztwory dezynfekcyjne i odkażające, zwłaszcza cholrująco - utleniające, z także roztwory dezaktywacyjne i rozpuszczalniki organiczne (do zmywania).

Całkowite zabiegi specjalne (odkażanie, dezaktywację i dezynfekcję) przeprowadza się w punktach odkażania środków transportowych i sprzętu (POTr), organizowanych na bazie myjni oraz z wykorzystaniem urządzeń specjalnych służb likwidacji skażeń. Punkt taki dzieli się na dwie części: brudna, gdzie przeprowadza się zabiegi, oraz czystą, gdzie wykonuje się prace konserwacyjno-remontowe.

Zabiegi specjalne odzieży i indywidualnych środków ochrony.

Najpierw przeprowadza się częściowe zabiegi sanitarne. Do tego celu stosuje się roztwory odkażające z indywidualnych pakietów przeciwchemicznych oraz pakietów i zestawów odkażających, którymi przeciera się skażone powierzchnie, a następnie przemywa wodą.

Odkażanie (dezynfekcję i dezaktywację) odzieży, środków ochrony przed skażeniami przeprowadza się w punktach odkażania odzieży (POO) organizowany na bazie pralni mechanicznych i farbiarni.

Skażone przedmioty odkaża się przez:

• gotowanie;

• oddziaływanie gorącą parą wodną i amoniakiem;

• oddziaływanie wilgotnym i gorącym powietrzem z dodatkiem par amoniaku;

• pranie w roztworach wodnych;

• pranie ekstrakcyjne (w rozpuszczalnikach organicznych);

• wietrzenie (wymuszone i naturalne).

W razie potrzeby rozwija się punkty polowe (PPOO). Punkty te zaleca się lokalizować niedaleko PZSan.

Schemat punktu odkażania odzieży

1. Punkt przyjęcia i kontroli skażeń odzieży.

2. Sortownia.

3. Magazyn odkażalników, środków do dezynfekcji i dezaktywacji.

4. Magazyn odzieży skażonej.

5. Stanowiska do dezaktywacji na sucho.

6. Pojemniki na wodę.

7. Pralnice (parniki, kolumny parnikowe).

8. Wanny do odkażania i dezaktywacji w roztworach.

9. Suszarnia.

10. Magazyn odzieży czystej i sortownia.

11. Punkt zabiegów sanitarnych dla obsługi.

12. Stanowiska wydawania odzieży czystej.

13. Pomieszczenie socjalne obsługi punktu.

14. Pomieszczenie odpoczynku obsługi.

Zabiegi specjalne żywności, wody i pasz.

Produkty żywnościowe odkaża się poprzez;

• zwilżanie trwałych opakowań roztworami odkażającymi i spłukiwanie wodą;

• usunięcie skażonych opakowań (skrzynek, kartonów);

• usunięcie warstwy zewnętrznej skażonych produktów;

• przedmuchiwanie amoniakiem i chlorem (ziarno zbóż, kasze);

• obróbkę kucharską lub technologiczną.

Dezaktywację produktów żywnościowych, płodów rolnych, pasz i wody pitnej przeprowadza się w przypadku, gdy ich skażenie przekracza dopuszczalne normy poprzez:

• usuwanie pylu promieniotwórczego z opakowań za pomocą odkurzaczy, mioteł, pędzli i szmat;

• usuwanie skażonej warstwy opakowania lub produktów;

• wymianę skażonego opakowania na czyste;

• zmywanie skażonych opakowań wodą, roztworami dezaktywacyjnymi lub rozpuszczalnikami (opakowania metalowe, szklane);

• zmywanie niektórych produktów strumieniem wody (owoce, warzywa, okopowe);

• wytrącanie rozpuszczalnych substancji promieniotwórczych z ciekłych produktów żywnościowych (metody chemiczne).

Dezaktywację wody przeprowadza się następującymi sposobami:

• przez osadzenie substancji promieniotwórczych na sorbentach (np. rozdrobniona glina), a następnie filtrowanie wody przez warstwę węgla drzewnego, żwiru, itp.,

• przez dodanie środków chemicznych (siarczan żelazowy lub glinowy) powodujących koagulację i wytrącenie zawieszonych w wodzie drobnych cząsteczek pyłu promieniotwórczego;

• z wykorzystaniem wymieniaczy jonowych;

• przez destylację (odparowanie i ponowne skraplanie);

• przez filtrowanie w specjalnych filtrach.

Rezultaty dezaktywacji sprawdza się za pomocą przyrządów dozymetrycznych.

Dezynfekcja jest bardziej skomplikowana, gdyż muszą zostać zniszczone wszystkie zarazki chorobotwórcze i toksyny. Z tego powodu niewielkie ilości zakażonej żywności, pasz, itp. nie poddaje się dezynfekcji, lecz niszczy.

Hermetycznie zamknięte opakowania metalowe i szklane dezynfekuje się roztworami tradycyjnymi, podobnie jak sprzęt. Żywność w wielowarstwowych opakowaniach należy najpierw zdezynfekować opakowania i usunąć je. Produkty żywnościowe, pasze, itp. luzem dezynfekuje się przez usunięcie skażonej warstwy zewnętrznej, uprzednio zwilżonej środkiem dezynfekcyjnym, także przez gotowanie, parowanie, wygrzewanie (prażenie) oraz oddziaływanie środkiem dezynfekcyjnym w postaci ciekłej lub gazowej.

Dezynfekcję wody prowadzi się przez chlorowanie, fluorowanie, ozonowanie, gotowanie, destylację lub dodanie nieszkodliwych środków dezynfekcyjnych.

7

---