MAKROEKONOMIA

1. Czym jest ekonomia - objaśnij w świetle podziału na mikroekonomię i makroekonomię.

Pojęcie ekonomii.

Ekonomia we współczesnym rozumieniu to nauka, która bada, w jaki sposób ludzie pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji do zaspokojenia swoich potrzeb. Jest to nauka zajmująca się badaniem zachowania się podmiotów ekonomicznych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, jakimi dysponują, a które znajdują rozmaite zastosowanie i wykorzystanie w sferze produkcji, podziału, konsumpcji i wymiany.

Przedmiot ekonomii. Przedmiotem zainteresowania ekonomii jest proces gospodarowania, w którym z jednej strony zderzają się ograniczoność zasobów oraz możliwość ich nieograniczonego zastosowania, a z drugiej strony nieograniczoność potrzeb do zaspokojenia, których dążą różne jednostki i grupy społeczne (podmioty ekonomiczne). Z tych rozbieżności wynika pojęcie procesu gospodarowania, jako procesu, w którym poszczególne podmioty dokonują stałych wyborów ekonomicznych w zakresie przeznaczenia ograniczonych zasobów i najefektywniejszego zaspokojenia różnorodnych potrzeb. W tym ujęciu ekonomię ujmuje się jako teorię obejmującą różne aspekty procesu gospodarowania, a w szczególności zagadnienia dotyczące tego, co, ile, i jak produkować oraz komu, ile i jak udostępniać uzyskane w produkcji zasoby. W tym też aspekcie ekonomii celem jej jest sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania, a więc takiej, która by pozwoliła na podejmowanie możliwie najlepszych w danych warunkach decyzji ekonomicznych w zakresie wykorzystywania posiadanych zasobów i zaspokojenia potrzeb.

Podstawowe różnice między mikroekonomią a makroekonomią. Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie zasadnicze części: mikro i makro. Mikroekonomia jak wskazuje nazwa jest badaniem pojedynczych rynków (np. zboża czy książek), które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. Przykładowo, gdy ekonomiści mierzą, wyjaśniają czy przewidują popyt na poszczególne - kalkulatory, rowery, itp. - mają do czynienia z mikroekonomią. Znaczna część pracy ekonomistów związana jest z analizą mikroekonomiczną, tzn. z interpretacją zjawisk mających miejsce na rynku i związanych z dokonywaniem osobistych wyborów przy zakupach towarów. Kwestie będące przedmiotem zainteresowania mikroekonomistów to, np. co określa cenę poszczególnych dóbr i usług? Co określa wielkość produkcji poszczególnych firm czy gałęzi przemysłu? Co określa wysokość płac, które otrzymują pracownicy? Itp. Ekonomiści interesują się ponadto mierzeniem, wyjaśnianiem i przewidywaniem całego systemu gospodarczego. Aby to osiągnąć studiują szeroko pojęte działy gospodarki, w tym np. całkowitą produkcję wszystkich firm produkujących dobra i usługi. Makroekonomia jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem jej znaczącej części. Odnosi się do „ogólnego obrazu”, a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju. Zamiast skupiać swoją uwagę na tym, ile rowerów i telewizorów zostało sprzedanych w danym okresie, makroekonomiści obserwują, jakie są całkowite zakupy dóbr i usług dokonywane przez konsumentów, albo też ile środków finansowych wydają wszyscy producenci na budowę nowych zakładów i ich wyposażenie. Zamiast śledzenia ceny dobra na danym rynku, makroekonomia śledzi ogólny poziom cen lub ich średnią. Zamiast skupiać się na stawce płacy, liczbie zatrudnionych monterów lub elektryków, makroekonomiści badają dochody wszystkich zatrudnionych i globalną liczbę wszystkich zatrudnionych w całej gospodarce. Krótko mówiąc, makroekonomia zajmuje się badaniem krajowej produkcji, bezrobocia i inflacji, Typowe zagadnienia znajdujące się w kręgu zainteresowań makroekonomii mają na celu określenie: ogólnego poziomu cen, poziomu produkcji krajowej, dochodu narodowego, a także skutków wywołanych przez politykę monetarną i budżetową rządu i jak „odbijają” się one na ogólnym poziomie cen, dochodu, zatrudnienia, bezrobocia, oraz jakie rozwiązania może, jeżeli w ogóle może zaproponować w celu zwalczenia bezrobocia, inflacji, recesji.

2. Czym jest ustrój gospodarczy - podaj cechy różnicujące ustroje gospodarcze

Ustrój gospodarczy - są to normy i reguły prawne, które przesądzają, komu i jakie przysługują prawa do posiadania dóbr gospodarczych; oraz kto i jakie może lub musi wykonać czynności. Prawo określa, że podmiot gospodarczy może być legalnym właścicielem dóbr i korzystać z praw własnościowych. Sytuacja podmiotu gospodarczego zmienia się, gdy zmienia się ilość dóbr w jego posiadaniu.

Czynność gospodarcza - to działanie lub jego zaniechanie, powodujące zmianę sytuacji gospodarczej /zapobiega zmianie/. Ustroje gospodarcze są różne, co wynika z różnorodności ukierunkowań prawnych w zakresie ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr oraz wykonywania czynności gospodarczych, nakazów dotyczących wykonywania czynności. Im więcej jest takich nakazów, tym bardziej ograniczona jest wolność i odwrotnie. Ustroje gospodarcze różnią się zatem zakresami wolności. Przepisy stanowiące ustrój gospodarczy wskazują więc określony typ podmiotów.

Rodzaje ustrojów. Możemy je podzielić na liberalne i etatystyczne.

Cechy różnicujące ustroje gospodarcze. Różnice pomiędzy ustrojami gospodarczymi wynikają z różnorodności uregulowań prawnych w zakresie ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr i wykonywania tych czynności. Im więcej jest zakazów i nakazów, tym mniej wolności gospodarczej i odwrotnie. Wobec powyższego można powiedzieć, że ustroje gospodarcze są zakresami wolności gospodarczej.

Obok zakazów i nakazów stanowiących przez władzę odpowiednimi normami prawnymi w sposób bezpośredni i jednoznaczny można wymienić takie czynniki różnicujące ustroje gospodarcze, które stają się obowiązującymi w sposób pośredni. Ponadto prawa jak i czynności gospodarcze mogą mieć różne znaczenie. Niemożliwe jest uporządkowanie ich wagi, dlatego też państwa w różnoraki sposób hierarchizują je w określone grupy, klasy czy według znaczenia, rezultatem czego jest zróżnicowanie ustrojów gospodarczych.

3. Omów relacje między gospodarką liberalną a etatystyczną w różnych ustrojach gospodarczych.

Liberalizm gospodarczy - to pogląd, w myśl którego tym lepiej dla społeczeństwa, im mniej czynności gospodarczych jest zastrzeżonych dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych, a wiec dostępnych każdemu obywatelowi.

Gospodarka liberalna - to taki typ gospodarki, w którym postulat liberalizm wprowadzany jest w życie, czyli ilość czynności gospodarczych zastrzeżonych dla państwa jest wysoce ograniczona.

Ustrój etatystyczny - jest tym bardziej elastyczny, a gospodarka tym bardziej zetatyzowana im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych wyłącznie dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych.

Im bardziej ustrój jest etatystyczny tym mniej liberalny i vice versa im bardziej jest liberalny tym mniej etatystyczny.

Im bardziej ustrój jest etatystyczny tym więcej czynności jest objętych nakazami, a im bardziej liberalny to tym mniej jest tych nakazów.

Ustroje liberalne. Główną tezą tych ustrojów jest to, że gospodarka funkcjonuje tym lepiej im lepiej mają obywatele danego kraju i im więcej mają wolności gospodarczej.

Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki, w której ilość czynności gospodarczych zastrzeżona wyłącznie dla państwa jest wysoce ograniczona. Z kolei ustrój jest bardziej etatyzowany a gospodarka bardziej elastyczna im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych dla instytucji państwowych oraz im więcej jest czynności, które są zakazane określonymi przepisami prawa i nie może ich wykonywać nikt oprócz instytucji państwowych. W historii nie zdarzyło się, aby istniał ustrój całkowicie liberalny, lub całkowicie elastyczny. Nawet w gospodarkach najbardziej zetatyzowanych pozostawiono obywatelom pewien margines swobody gospodarczej, np. obowiązek pracy w Polsce (lata 80) - nakaz pracy nie był równoznaczny z wykorzystaniem czynności zastrzeżonych przez państwo i z tego powodu liczba działań objętych nakazem była większa od ilości działań zastrzeżonych.

Relacje między gospodarkami liberalną, etatystyczną, centralnie zarządzaną i rynkową.

W gospodarce liberalnej i etatystycznej, jak i centralnie zarządzanej i rynkowej zachodzi szereg relacji, które wiążą się głównie z gospodarowaniem, występowaniem dyrektyw gospodarczych, rozdzielników oraz limitów w danym państwie.

Z gospodarką centralnie zarządzaną mamy też do czynienia wówczas, gdy w państwowych jednostkach gospodarczych zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i zakazu. Jednym z podstawowych rodzajów zakazów (nakazów) jest tzw. dyrektywa gospodarcza. Nakłada ona na państwową jednostkę gospodarczą obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinach i rozmiarach określanych przez władzę oraz sposobem przez tę władzę określonym (ustrój zetatyzowany), np. obowiązek zaopatrywania się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji wg z góry określonego rozdzielnika u określonych dostawców, a także nakaz sprzedaży swoich dóbr i usług (o charakterze produkcyjnym) określonym odbiorcom. Przykładem zakazu może być limit zużycia czynników produkcji oparty na określonych normach zużycia, lub też zakaz zaopatrywania się u innych dostawców, niż określanych przez rozdzielnik, a także zakaz sprzedaży innym odbiorcom niż określonym. Rozbudowa systemu dyrektyw, przydziałów, limitów i innych tego typu zakazów i nakazów jako regulujących funkcjonowanie tych przedsiębiorstw towarzyszy rozbudowa aparatu władzy gospodarczej, w której decyduje kreowanie zakazów i nakazów na centrum gospodarki.

Ustrój tego typu określono mianem gospodarki centralnie zarządzanej.

Przejście od ustroju elastycznego, ale zarazem po części też rynkowego, staje się możliwe wraz z ekwipowaniem zakazów i nakazów jako czynności wyznaczających sposób i cel funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych.

Gospodarka rynkowa - to taka gospodarka, w której miejsce koordynacji o charakterze nakazowo-rodzielczym, czyli głównie pionowej koordynacji działalności różnych przedsiębiorstw, powraca ponownie więź ekonomiczna pomiędzy przedsiębiorstwami typu poziomego i rynkowego. Przedsiębiorstwa w swej działalności kierują się maksymalizacją zysku, dokonują swobodnego wyboru kierunku działania, struktury produkcji, dostawców i odbiorców, cen itd.

Ustrój rynkowy - to ustrój, w którym głównym rezultatem zachowania się podmiotów ekonomicznych staje się mechanizm rynkowy, czyli mechanizm oparty na zależnościach popytowo-podażowych. Zawiązuje się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonomicznej w drodze zawierania transakcji rynkowych. Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkową można przedstawić za pomocą schematu, z którego wynika, że każdą gospodarkę liberalną można uważać za rynkową (lecz nie odwrotnie), a każdą gospodarkę centralnie zarządzaną za etatystyczną (ale nie odwrotnie).

4. Gospodarka scentralizowana a rynkowa. Kryteria rozróżniania ustrojów gospodarczych etatystycznych.

W gospodarce liberalnej i etatystycznej, jak i centralnie zarządzanej i rynkowej zachodzi szereg relacji, które wiążą się głównie z gospodarowaniem, występowaniem dyrektyw gospodarczych, rozdzielników oraz limitów w danym państwie.

• Gospodarka centralnie zarządzana - mamy z nią do czynienia wówczas, gdy w państwowych jednostkach gospodarczych zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj zakazów (nakazów) jest tzw. dyrektywa gospodarcza. Nakłada ona na państwową jednostkę gospodarczą obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władzę oraz sposobem przez tę władzę określonym (ustrój zetatyzowany), np. obowiązek zaopatrywania się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji wg z góry określonego rozdzielnika u określonych dostawców a także nakaz sprzedaży swoich dóbr i usług (o charakterze produkcyjnym) określonym odbiorcom. Przykładem zakazu może być limit zużycia czynników produkcji oparty na określonych normach zużycia, lub też zakaz zaopatrywania się u innych dostawców, niż określanych przez rozdzielnik, a także zakaz sprzedaży innym odbiorcom niż określonym. Rozbudowa systemu dyrektyw, przydziałów, limitów i innych tego typu zakazów i nakazów obowiązujących przedsiębiorstwa państwowe jest na tyle istotna, że przesądza o sposobie funkcjonowania przedsiębiorstw, a w rezultacie całej gospodarki. Systemowi tych zakazów i nakazów jako regulujących funkcjonowanie tych przedsiębiorstw towarzyszy rozbudowa aparatu władzy gospodarczej, w której decyduje kreowanie zakazów i nakazów na centrum gospodarki. Ustrój tego typu określono mianem gospodarki centralnie zarządzane. Przejście od ustroju etatystycznego, ale zarazem po części też rynkowego, staje się możliwe wraz z ekwipowaniem zakazów i nakazów jako czynności wyznaczających sposób i cel funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych.

• Gospodarka rynkowa - to taka gospodarka, w której miejsce koordynacji o charakterze nakazowo-rozdzielczym, czyli głównie pionowej koordynacji działalności różnych przedsiębiorstw, powraca ponownie więź ekonomiczna pomiędzy przedsiębiorstwami typu poziomego i rynkowego. Przedsiębiorstwa w swej działalności kierują się maksymalizacją zysku, dokonują swobodnego wyboru kierunku działania, struktury produkcji, dostawców i odbiorców, cen itd. Ustrój rynkowy to ustrój, w którym głównym rezultatem zachowania się podmiotów ekonomicznych staje się mechanizm rynkowy, czyli mechanizm oparty na zależnościach popytowo-podażowych. Zawiązuje się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami transakcji rynkowych. Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkową można przedstawić za pomocą schematu, z którego wynika, że każdą gospodarkę liberalną można uważać za rynkową (lecz nie odwrotnie), a każdą gospodarkę centralnie zarządzaną za etatystyczną (ale nie odwrotnie).

3. Własność w warunkach ustroju kapitalistycznego i socjalistycznego

Właścicielami dóbr gospodarczych mogą być różne podmioty ekonomiczne - szczególne znaczenie ma kwestia czy właścicielem większości dóbr jest państwo czy inne podmioty gospodarcze. Uprawnienia są w pewien sposób ograniczone w sensie ekonomicznym i prawnym, przy czym nie muszą one być jednoznacznie ujęte. Dla właścicieli decydujące znaczenie ma następująca grupa uprawnień: Prawo do sprzedaży danego dobra bądź jego nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie fizycznej lub prawnej (np. w testamencie), Prawo do użytkowania w charakterystycznych własności dobra gospodarczego, Prawo do prowadzenia przy użyciu danego dobra gospodarczego działalności gospodarczej przynoszącej właścicielowi zysk.

Kapitalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest (lub może być) na mocy prawa własnością prywatną, przy czym obejmuje pierwszą i trzecią grupę uprawnień.

Socjalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwową lub nawet prywatną, ale ograniczoną do pierwszej grupy uprawnień.

Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związania z posiadaniem dóbr gospodarczych (w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami); kto jest posiadaczem oraz czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania.

4. Klasyfikacja ustrojów dyktatorskich i demokratycznych.

Demokracja i dyktatura dotyczy trybu stanowienia prawa. Jeżeli całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana wyposażona jest w mechanizmy wyborcze za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a także rozszerzać uprawnienia właścicieli, wówczas mamy do czynienia z demokratycznym ustrojem gospodarczym. Jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie prawa odbywa się z pominięciem tych mechanizmów, wówczas ustrój gospodarczy ma charakter dyktatorski.

Demokratyczny ustrój gospodarczy to taki gdy jest całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana wyposażona w mechanizmy wyborcze za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia współwłaścicieli.

Dyktatorski ustrój gospodarczy jest wtedy gdy całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana nie jest wyposażona w mechanizmy wyborcze za pomocą których mogłyby wpływać na charakter prawa gospodarczego, nie mogłyby zmieniać istniejących nakazów i zakazów a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia właścicieli.
W skrócie można rzec, że - porównując do demokratycznego ustroju - jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie prawa odbywa się z pominięciem tych mechanizmów ustrój gospodarczy ma charakter dyktatorski.

5. Założenie rachunku produktu społecznego (dochodu narodowego) według metodologii SNA.

Podstawowe założenia metodologii SNA wyprowadzone z teorii wartości dowodząc, że nowo wytworzone wartości to nie tylko rezultat pracy, ale również innych czynników produkcji (takich jak kapitał, ziemia). Podstawowe założenia rachunku społecznego według metodologii NSA są następujące: Jeżeli ktoś pracuje zarobkowo, czyli sprzedaż swoją pracą bądź jej rezultat tzn., że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne. Jeżeli są one komuś potrzebne, tzn. że pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Tak więc każda praca w ten czy inny sposób powinna być traktowana jako zwiększająca produkt narodowy. To założenie jest typowe dla gospodarki rynkowej.

Inne zaś spojrzenie metodologii SNA dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji. Jeżeli są one wydzierżawione, wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności gospodarczej i jeśli jako takie przynoszą dochody z własności w postaci zysku, procentu, dywidend, czynszu rent, itp. to wówczas wielkości odpowiadające tym dochodom traktowane są jako składniki produktu społecznego.

Jeżeli chodzi o zyski to część z nich służąca zaspokajaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy też współwłaścicieli przedsiębiorstw, a pozostająca jako wielkość powiększająca majątek tych przedsiębiorstw jest swoistą samo zapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw i przyczyniającą się do powiększania produktu społecznego. Jeżeli chodzi o posiadaczy domów mieszkalnych to oni również przyczyniają się do zwiększenia produktu społecznego poprzez uzyskiwanie określonych dochodów (np. dzierżawa, czynsz) z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom, a także z racji użytkowania ich przez samych siebie, czyli jako właścicieli (w postaci pewnego ekwiwalentu będącego odpowiednikiem potencjalnego czynszu). Jeżeli chodzi o podział ludności, jaki miał miejsce w metodologii MPS tzn. na nieprodukcyjną i produkcyjną, to podział ten przestaje tutaj mieć jakiekolwiek znaczenie. Dlatego wyróżnia się tutaj ludność produktywną i nieproduktywną. Ta pierwsza to wszyscy zatrudnieni, jak i wszyscy, którzy otrzymują dochody z własności. Druga grupa to nie zatrudnieni, nie posiadający tego typu dochodów z własności. Jednak wśród tej części ludności są również tacy, którzy posiadają własne domy i mogliby je wynajmować i właśnie w tym zakresie przyczyniają się również do zwiększania produktu społecznego.

6. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników podaży wg SNA.

Zasadą MPS jest to, że każdy nakład przynosi wzrost produkcji globalnej. Istnieje niebezpieczeństwo liczenia wielokrotnego tego samego materiału. Aby tego uniknąć od produkcji globalnej na szczeblu działu odejmuje się obroty wewnętrzne działu i przedmioty pracy z zewnątrz. Daje nam to produkcję czystą.
Miarą dochodu wg MPS jest suma produkcji finalnych (czystych) liczona w skali gospodarki narodowej.
Q = Cm + Ca + V + M
gdzie:
Q - produkcja globalna;
Cm - koszt materialny;
V+M - produkcja czysta.
Według SNA :
Jeśli ktoś pracuje zarobkowo czyli sprzedaje swoją pracę, bądź jej rezultaty, tzn. że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne. Jeżeli zaś są potrzebne to pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Zatem każda płatna praca winna być traktowana jako zwiększająca dochód narodowy. Wliczamy także zysk niepodzielony i inwestycje, dochody z tytułu własności, dochody z tytułu posiadanego mieszkania (domu).
Wg metody SNA dochód narodowy określają (w cenach rynkowych):
- suma wydatków na dobra finalne;
- suma dochodów czynników wytwórczych;
- suma wartości dodanej.
Podział dochodu wg SNA:
Podział dochodów wg SNA opiera się na analizie strony popytowej i podażowej.
Pracując i otrzymując dochody kreujemy aspirację popytu to gdzie będziemy chcieli ulokować nasze środki. Posiadamy pieniądze i chcemy je zainwestować.
Transakcja kupna - sprzedaży jest to oddziaływanie popytu na podaż.
Dwadzieścia równań wyrażają po przez L i P. stronę tożsamości popytu i podaży. Lewa strona jest to zgłaszanie chęci popytu, zamiarów dokonania podziału. Podział ten jest wyidealizowany potrzebny dla procedury tłumaczeniowej.
Nasze równania będą się zmieniać, wraz ze zmianą strony popytowej i podażowej, po uwzgl. Rządu, ponieważ rząd dokonuje transferów, należy włączyć do analizy banki, zwracanie kosztów bankowych, kredyty. Następnie włączamy do tego podziału już skoncentrowany obrót międzynarodowy.

Zapis popytu
1. Y = C+I
Dochód równa się konsumpcji i inwestycją, (akumulacja szeroko pojęta).
2. Y = YD = C+S
Dochód narodowy równa się dochodowi do dyspozycji, a to się równa konsumpcji i oszczędnością.
3. C+I = Y= C+S
Konsumpcje i inwestycje równają się dochodowi narodowemu, a to jest równe konsumpcją plus oszczędnością
4. I = S
Inwestycje równają się oszczędnością, gdy są różne powstaje deficyt, za który musi zapłacić budżet, albo pokryją deficyt pożyczki zaczerpnięte na rynku krajowym lub zagranicznym.
5. Y = C + I+G
Dochód narodowy równa się konsumpcjom, przedsiębiorstwom, które chcą inwestować, rządowi, który chce ponosić wydatki.
6. GS = G+TR
GS równają się zakupom rządowym i transferom.
Transfery są to kwoty z budżetu, przeznaczone na płace dla urzędników państwowych, jak i subwencje wspomagające dochody różnych podmiotów gospodarczych:
· wypłaty,
· stypendia,
· stypendia socjalne,
· ZUS otrzymuje dopłaty,
· zasiłki dla bezrobotnych,
Jest to uczestnictwo państwa w podziale dochodu narodowego.
7. YD = Y-TA+TR
Dochód do dyspozycji równa się dochodowi narodowemu wytworzonemu pomniejszonemu przez podatki i powiększonemu przez transfery. Wielkość transferu zależy od wielkości opodatkowania. Czyli im większe podatki duszące średniaków, tym więcej pieniędzy dla najuboższych.
8. C+S = YD = Y - TA+TR
Możemy wyprowadzić tożsamość konsumpcja plus oszczędności równa się dochodowi do dyspozycji, a co jest równe dochodowi wytworzonemu podzielonemu, pomniejszonymi przez podatki, a powiększonemu przez transfery.
9. Y = C+S+TA-TR
Dochód narodowy jest równy popytowi ulokowanemu w konsumpcjach i oszczędnościach powiększonemu przez podatki pomniejszonemu przez transfery.
10 C+I+G = Y = C+S+TA-TR
Przyglądamy się dochodowi. Z lewej strony aspiracje popytu zgłoszone przez gospodarstwa domowe, rząd, przedsiębiorstwa, które chcą inwestować, z prawej strony mamy jak są aspiracje lokowane, czyli konsumpcje, oszczędności i podatki co jest pomniejszone przez transfery.
11. S-I = G-TA+TRDLA:G+TR>TAG+TR=TAG+TR
Jest to równanie diagnostyczne. Oszczędności pomniejszone przez inwestycje równają się zakupom rządowym pomniejszonym przez podatki, powiększonym przez transfery.
G+TR>TA
Powyżej mamy ilustrację nierównowagi budżetowej czyli deficytu, gdy wydatki rządowe i transfery są w sumie większe niż podatki ściągane od podmiotów gospodarczych.
G+TR=TA
Ta postać równania informuje o równowadze budżetowej.
G+TR
Ta jest ilustracj¹ nadwy¿ki bud¿etowej.
Równanie 10 jest informatorem podziału dochodu i sytuacji budżetowej państwa.
Oszczędności pomniejszone przez inwestycje jest to pole działania rządu. Ta relacja jest ruchoma np. jeśli istnieje polityka nastawiona proinwestycyjnie to państwo musi być mało socjalne. W tedy może istnieć polityka prodochodowa, ale muszą istnieć wabiące lokaty kapitałowe, które wyłożą konsumentowi, że oszczędzając w banku będziemy mogli odpisać sobie pieniądze od podatku.
Włączamy nową instytucję B banki
12. Y = C+I+G+B
Na dochód narodowy i jego aspirację popytu składają się rząd, przedsiębiorstwa, rząd i banki.
13. C+S = YD = Y-TA+TR-P.+L
Określamy stronę podażową danego zapisu. Konsumpcje i oszczędności równają się dochodowi do dyspozycji, a z prawej strony po znaku równa się mamy dochód narodowy wytworzony pomniejszony przez podatki powiększony przez transfery i pomniejszony przez płatności na rzecz banków, należności oraz powiększony przez kredyty przez baki udzielone.
14. C+I+G+B = Y = C+S+TA-TR+P.-L
Z lewej popyt z prawej podaż. Banki dokonując zakupy materialne, np. wygląd nieruchomości i jego urządzenie, też dokonują lokowania popytu.
15. S-I = G+TR - TA+B+L-P.
Pole działania rządu jest równe wydatkom rządowym i transferom pomniejszonym przez podatki i wydatkom bankowym oraz należnością wobec banków pomniejszonych przez kredyty przez te banki udzielone.
16. Y = C+I+G+B+Ex-Imp
Ex.-Imp. Jest to saldo obrotów z zagranicą.
17. Y = C+I+G+B+Nx
Nx - określa podmioty gospodarcze kształtujące saldo obrotów z zagranicą, saldo to może być dodatnie lub ujemne.
18. C+I+G+B+Ex = C+S+TA-TR+P.-L+Imp
Relacja pięciu podmiotów w podziale dochodu, widać że aspirację do dochodu zgłaszają eksporterzy.
19. S-I = (G+TR-TA)+(B+L-P.)+Nx
(G+TR-TA) - rząd, (B+L-P) - banki (zakupy bankowe, kredyty bankowe pomniejszone przez należności bankowe), Nx - przedsiębiorstwa kształtujące obrót międzynarodowy.
20. C+I+G+B+Nx = Y= YD+TA-TR=P.-L = C+S+TA-TR+P.-L
Z lewej strony podmioty zgłaszające aspiracje popytu, czyli konsumpcja, inwestycje, rządy, banki, obrót międzynarodowy. Zakres popytu jest taki jak wytworzony dochód, ten wytworzony dochód zapisujemy z prawej strony jako tożsamość, czyli wydatki konsumentów i gospodarstw domowych, podatki pomniejszone transfery powiększone przez należności wobec banków, a powiększone przez kredyty bankowe co z kolei odpowiednio na obszarze ryku ulokowane przez konsumentów, inwestorów, podatki pomniejszone przez transfery i należności wobec banku pomniejszone przez kredyty bankowe.
Nx zostało zapisane jako podmiot zbiorowy, czyli zagranica.
Po rozbiciu na Ex. i Imp. Należy odpowiednio umieścić z lewej Ex. z prawej Imp.
Legenda:
Lp. skrót E P
1. Y Yield wynik, produkcja, wytwarzać
2. C Consumer konsument,
3. I Investment inwestycja, lokata
4. S Saving oszczędność
5. G Government rząd
6. TA Tax podatek
7. TR Transfer transfer

Dwadzieścia równań opisujących podział wg NSA

1. Y=C+1

2. Y=YD=C+S

3. C+I=Y=C+S

4. I=S

5. Y=C+I+G

6. GS=G+TR

7. YD=Y-TA+TR

8. C+S=YD=Y-TA+TR

9. Y=C+S+TA-TR

10. C+I+G=Y=C+S+TA-TR

11. S-I=G-TA+TR

G+TR>TA, G+TR<TA, G+TR=TA

12. Y=C+I+G+B

13. C+S=YD=Y-TA+TR-P+L

14. C+I+G+B-Y=C+S+TA-TR+P-L

15. S-I=G+TR-TA+B+L-P

16. Y=C+I+G+B+EX-Im

17. Y=C+I+G+B+NX

18. C+I+G+B+EX = C+S+TA-TR+P-L+Im

19. S-I= (G+TR-TA) + (B+L-P) + NX

20. C+I+G+B+NX=Y=YD+TA-TR-P+L-C+S+TA-TR+P-L

Y - dochód narodowy wytworzony

YD - dochód do dyspozycji

C - konsumpcja

S - oszczędności i inwestycje

L - kredyty

G - zakupy rządowe

GS - wydatki rządowe

B - bank

TA - podatki

TR - transfery

P - płatności

NX - saldo handlowe - różnica między eksportem a importem

Efekty gospodarowania znajdujące wyraz w wielkości dochodu narodowego stanowią podaż. Dobra i usługi wchodzące w skład podaży służą zaspokojeniu popytu, który obejmuje:

- Wydatki konsumpcyjne gospodarstwa domowego, czyli konsumpcję

- Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (inwestycje)

- Zakupy dóbr i usług przez instytucję państwa zarówno szczebla centralnego jak i lokalnego określanych wspólnym mianem rządu

- Zakupy dóbr i usług dokonywane przez banki

- Zakupy dóbr i usług przez podmioty zagraniczne czyli export

Załóżmy że gospodarka składa się tylko z dwóch podmiotów:

- gospodarstw domowych

- przedsiębiorstw

Na konsumpcję mieszczącą się w formule I składają się dobra i usługi zużyte w gospodarstwach domowych nabyte od innych podmiotów gospodarczych.

Inwestycje obok wydatków na zakup dóbr i usług przeznaczonych na cele inwestycyjne zawierają również wartość tych dóbr, których przedsiębiorstwa nie zdołały sprzedać i które stanowią część zapasów.

W formule I inwestycje obejmują też I odtworzeniowe, czyli są to inwestycje brutto. Zarówno I jaki i C dotyczą fizycznego wykorzystania dóbr i usług stanowiących składniki podaży, zatem pojęciem inwestycji nie są objęte zakupy papierów wartościowych, czyli akcji, obligacji itp.

Zaliczenie dóbr bądź usług do konsumpcji lub inwestycji wynika z tego, kto dokonuje zakupu. W gospodarce, w której występują jedynie przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, całość wytworzonego dochodu narodowego pozostaje do dyspozycji tylko tych dwóch podmiotów gospodarczych i mogą wykorzystać go na cele konsumpcyjne lub zaoszczędzić.

Porównując formułę I z II otrzymujemy III. Lewa strona tej formuły przedstawia skład popytu w gospodarce składającej się jedynie z przedsiębiorstwa i gospodarki domowej.

A strona prawa wyraża alokację uzyskanych dochodów. Formuła III pozwala też na przedstawienie istotnej ekonomicznej zależności, iż w gospodarce zamkniętej bez wydatków narodowych i bez inwestycji bankowych, oszczędności są równe inwestycjom.

G - zakupy rządowe

Chodzi tu o zakupy dóbr i usług dokonywanych przez inwestycje państwa różnego szczebla.

Posiadane środki instytucje te wydatkują przede wszystkim na dokonanie inwestycji infrastrukturalnych, np. na budowę dróg, szkół, na obronę narodową, ochronę porządku publicznego, ochronę środowiska, itp.

Włączenie do analizy zakupów rządowych, powoduje iż formuła I zostaje zmodyfikowana i przybiera postać formuły V.

Aby rząd mógł dokonywać zakupów, musi uzyskać dochody.

W tym celu nakładane są podatki na inne podmioty gospodarcze. Nie stanowią one jednak jednego źródła finansowania zakupów rządowych. Podatki zmniejszają dochody do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Wydatki rządowe obok zakupów zawierają też tzw. transfery.

Wskazuje na to formuła VI.

Transfery - to kwoty przeznaczone z budżetu na płace urzędników państwowych, a także na środki służące wspomaganiu niektórych przedsiębiorstw (subwencje) oraz środki kierowane do gospodarstw domowych, np. zasiłki dla bezrobotnych.

O ile podatki zmniejszają dochody będące do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, to transfery dochody te zwiększają (formuła VII).

Dochód dyspozycyjny stanowi z kolei sumę tego, co przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję i oszczędności - wskazuje na to formuła VIII.

Po przekształceniu formuły VIII otrzymujemy formułę DC. Po porównaniu formuły V i DC otrzymujemy formułę X.

Lewa strona formuły X przedstawia składnik popytu w gospodarce składającej się z gospodarstw domowych, z przedsiębiorstw oraz rządu. A strona prawa wyraża rozdział dochodów pomiędzy różne cele.

Wykorzystując formułę X można zapisać formułę XI. I jest ona niezwykle istotna. Po jej lewej stronie mamy różnicę pomiędzy Sal.

1 sytuacja - deficyt budżetowy

2 sytuacja - nadwyżka budżetowa

3 sytuacja - budżet zrównoważony

To co znajduje się po prawej stronie stanowi wyraz bądź deficytu budżetowego G+TR>TA, nadwyżki budżetowej, gdy G+TR<TA lub równowagi budżetowej, gdy G+TR=TA.

Na uwagę przede wszystkim zasługuje sytuacja deficytu budżetowego charakterystyczna dla wielu państw. Jeżeli założymy, że nadwyżki wydatków nad dochody budżetu nie może pokrywać zwiększoną emisją pieniądza, jedynym sposobem pozostaje pożyczenie pieniędzy od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych (przez sprzedaż obligacji). W konsekwencji część oszczędności S zamiast być wykorzystana na inwestycje, zostaje udostępniona rządowi w celu pokrycia jego wydatków. Im więc większy deficyt budżetowy, tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje.

Kolejnym składnikiem popytu, który włączamy do analizy są zakupy dóbr i usług dokonywanych przez banki; oznacza to zmodyfikowanie formuły V, która przybiera postać formuły XII.

Banki nie tylko dokonują zakupów dóbr i usług, ale także, a nawet przede wszystkim dokonują z jednej strony transferu środków finansowych na rzecz innych podmiotów, a z drugiej strony otrzymują wpłaty z tytułu zobowiązań tych podmiotów wobec banku. I w ten sposób powstaje formuła XIII, a następnie XIV.

Lewa strona formuły XIV, podnośnie jak w formule X zawiera różne składniki popytu (C,E3), a prawa strona wyraża rozdział dochodów pomiędzy różne cele.

Przekształcając formułę XIC otrzymujemy formułę XV. Informuje nas ona o związkach pomiędzy możliwościami przeznaczenia oszczędności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw a sytuacją budżetu oraz systemu bankowego.

Na jej podstawie możemy wnioskować: im większy deficyt budżetowy i im większe potrzeby kredytowe w stosunku do zobowiązań innych podmiotów, wobec banków, tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje.

Formuła XV ma sens tylko wówczas, gdy nie jest możliwe korzystanie ze zwiększenia emisji pieniądza czy to w celu pokrycia deficytu budżetowego czy też zwiększenia udzielanych kredytów.

Nieuwzględnienie w analizie Ex i Im oznacza, że dochód wytworzony przez podmiot z danej gospodarki jest równy dochodowi, który zostaje pomiędzy te podmioty podzielony. Eksportowi towarzyszy zawsze Im czyli zakupy od podmiotów zagranicznych (dóbr i usług), dlatego też w analizie podziału dochodu narodowego uwzględniać należy nie sam eksport, ale różnice pomiędzy eksportem a importem określaną mianem salda obrotów handlu zagranicznego, bądź też eksportem netto (NX).

Nadwyżka Ex nad Im oznacza zmniejszenie dochodu podzielonego między podmioty krajowe w stosunku do dochodu przez nie wytworzonego. W sytuacji odwrotnej (Im>Ex) podmioty krajowe zużywają więcej dóbr i usług niż same wytwarzają.

Uwzględnienie handlu zagranicznego powoduje, iż formuła XII przybiera postać formuły XVI oraz XVII.

W formule XVIII lewa strona zawiera wszystkie składniki popytu, a prawa strona sumuje różne elementy wykorzystania dochodu. Przekształcając formułę XVIII możemy zapisać formułę XIX. Strona lewa formuły XIX zawiera różnice pomiędzy Sal przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych.

Po stronie prawej zobrazowana jest sytuacja w zakresie budżetu. Nawias drugi przedstawia sytuację systemu bankowego, a wielkość NX odzwierciedla sytuację w sferze handlu zagranicznego.

A zatem im większy deficyt budżetowy i im większa nadwyżka kredytów nad dochodami, wynikającymi z zobowiązań innych podmiotów wobec banków oraz im większa nadwyżka importu nad eksportem, to tym większa część S przeznaczona na inwestycje. Nadwyżka importu nad eksportem zmniejsza możliwości inwestycyjne, bowiem oznacza to, że część S zostaje przeznaczona na sfinansowanie różnicy między wartością dóbr i usług kupowanych za granicą a wartością dóbr i usług sprzedawanych zagranicznym podmiotom gospodarczym.

Podsumowując dotychczasową analizę podziału dochodu narodowego prowadzoną z punktu widzenia 5-ciu składników oraz rozdział dochodów krajowych podmiotów gospodarczych można zapisać formułę XX.

Lewa strona formuły XX wyraża popyt równy wielkości podaży i równy dochodowi narodowemu. Dochód narodowy równa się z kolei dochodowi dyspozycyjnemu o transfery z budżetu państwa i kredyty bankowe.

7. Dlaczego dochód narodowy jest głównym miernikiem oceny poziomu życia? Wskaż na kontrowersje w stosunku do tej tezy.

Tworzenie dochodu narodowego w gospodarce rynkowej. Proces tworzenia wartości dodanej i produkcji finalnej.

Gospodarka każdego kraju dzieli się na działy do których zaliczamy, przemysł, rolnictwo, budownictwo, transport, łączność oraz inne usługi. Pewne działy, przede wszystkim przemysł, dzieli się na szereg gałęzi, w skład których wchodzi duża liczba przedsiębiorstw wytwarzających różnorodną produkcję dóbr i usług.

Wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie nazywa się produkcją globalną.

Dochód narodowy jako miernik poziomu życia: Ponieważ produkt narodowy brutto znajduje zastosowanie jako miernik rozmiarów produkcji dóbr i usług w gospodarce, pożądane byłyby, aby rachunek PNB obejmował swym zasięgiem jak najszersze pole działania gosp. Jeśli od tradycyjnego PNB odjęlibyśmy wartość produktów zwiększającą uciążliwość życia i dodalibyśmy wartość dochodów nie rejestrowanych nie przechodzących przez rynek, otrzymalibyśmy zmodyfikowany PNB, który byłby bardziej precyzyjnym miernikiem produkcji dóbr i usług w gospodarce. Aby jednak PNB mógł się stać podstawą szacunku dobrobytu ekonom. w jakimś kraju, trzeba wprowadzić istotną poprawkę. Źródłem zadowolenia ludzi są bowiem dobra, usługi, a także czas wolny. Wyobraźmy sobie, że w jednym kraju ludzie cenią sobie czas wolny wyżej niż mieszkańcy innego kraju. Przy innych czynnikach jednak ludzie w drugim kraju będą pracować dłużej i wytwarzać więcej dóbr i usług. Mierzone w tradycyjny sposób PNB będzie tu zatem wyższy niż w pierwszym kraju. Nie oznacza to jednak, że mieszkańcy pierwszego kraju osiągają mniejszy poziom zadowolenia. Decydują się poświęcić mniej czasu na pracę i ujawniają tym samym swoje preferencje. Wynika z nich, że dodatkowy czas wolny jest dla nich tak samo cenny, jak dodatkowe dobra i usługi, które można byłyby wytworzyć, gdyby wydłużyć czas pracy. W 1972. r. James Tobin i William Nordawus opracowali koncepcję miernika, który nazwano wskaźnikiem dobrobytu ekonom. netto (DEN). Koryguje on PNB przez odjęcie odeń plag, oddanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz włączenie wartości czasu wolnego. Wartość DEN jest większa od PNB, ale za to tempo jego wzrostu jest niższe niż dynamika PNB. Wskaźnik DEN uświadamia nam, iż PNB jest bardzo niedoskonałą miarą dobrobytu w społeczeństwie. Ponieważ regularne przeprowadzenie i opracowywanie miernikowej i nie rejestrowanej produkcji dóbr i plag oraz systematyczna wycena wartości czasu wolnego byłyby bardzo kosztowne, PNB pozostaje nadal najbardziej powszechnym stosowanym miernikiem działalności gospodarczej, choć dalekim od ideału. PNB jest najlepszą z miar jaką dysponujemy przy systematycznej ocenie sytuacji gosp. Wskaźnik DEN jest właśnie próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB, tak baby stał się on bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju, ponieważ systematyczne dokonywanie pomiarów wszystkich tych rodzajów działalności jest kosztowne, a niekiedy wręcz niemożliwe. W praktyce PNB pozostaje najszerzej stosowanym miernikiem sytuacji gosp. kraju.

Dochód narodowy powszechnie traktowany jest jako miernik stopy życiowej w poszczególnych krajach.

Jego rola w tym budzi jednak dość liczne kontrowersje, choć z drugiej strony nie wprowadzono w kontrowersje wokół zastosowania dochodu narodowego do mierzenia poziomu życia wynikają przede wszystkim z następujących faktów:

- Z zakresu rejestracji różnych zjawisk dotyczących tworzenia dochodu narodowego. Stosowana przez część państw metoda liczenia dochodu narodowego oparta o produkcję materialną nie uwzględnia w rachunku usług niematerialnych odgrywających bardzo istotną rolę w zaspokajaniu potrzeb społecznych.

- Rachunek doch. narodowego nie obejmuje działalności gospodarczej mieszczącej się w tzw. drugim obiegu (szarej strefie). Chodzi tu o różne przedsięwzięcia, które nie są oficjalnie rejestrowane, a które przyczyniają się do wzrostu doch. narodowego, a nie są uwzględniane w jego obliczeniach.

- Rachunek doch. narodowego nie uwzględnia samoobsługowej działalności społeczeństwa

• Adekwatność kursów walutowych

• Sposób rozdysponowania doch. narodowego między poszczególnych członków społeczeństwa.

Dochód narodowy jako miernik poziomu życia

Ponieważ produkt narodowy brutto znajduje zastosowanie jako miernik rozmiarów produkcji dóbr i usług w gospodarce, pożądane byłoby, aby rachunek PNB obejmował swym zasięgiem jak najszersze pole działania gospodarki. Jeśli od tradycyjnego PNB odjęlibyśmy wartość produktów zwiększającą uciążliwość życia i dodalibyśmy wartość dochodów, nie rejestrowanych, nie przychodzących przez rynek, otrzymalibyśmy zmodyfikowany PNB, który byłby bardziej precyzyjnym miernikiem produkcji dóbr i usług w gospodarce. Aby jednak PNB mógł stać się podstawą szacunku dobrobytu ekonomicznego w jakimś kraju trzeba wprowadzić istotną poprawkę: źródłem zadowolenia ludzi są dobra i usługi oraz czas wolny. W jednym kraju ludzie cenią sobie czas wolny bardziej niż mieszkańcy innego kraju. Przy innych czynnikach jednak ludzie w drugim kraju będą pracować dłużej i wytwarzać więcej dóbr i usług. Tutaj mierzony w tradycyjny sposób PNB będzie wyższy niż w kraju pierwszym. Ale nie oznacza to, że mieszkańcy pierwszego kraju osiągną mniejszy poziom zadowolenia, ponieważ decydują się oni poświęcić mniej czasu na pracę i ujawniają tym samym swoje preferencje. Wynika z nich, że dodatkowy czas wolny jest dla nich tak samo cenny, jak dodatkowe dobra i usługi, które można by wytworzyć przy wydłużonym czasie pracy. W 1972 r. opracowano koncepcję miernika, który nazwano wskaźnikiem dobrobytu ekonomicznego netto (DEN). Koryguje on PNB przez odjęcie odeń plag, dodanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz włączenie wartości czasu wolnego. Wartość DEN jest większa od PNB, ale tempo jego wzrostu jest niższe niż dynamika PNB. Wskaźnik DEN uświadamia nam, iż PNB jest bardzo niedoskonałą miarą dobrobytu w społeczeństwie.

Ponieważ bardzo kosztowne byłoby przeprowadzenie i opracowywanie miernikowej i nie rejestrowanej produkcji dóbr i plag oraz systematyczna wycena wartości czasu wolnego, PNB zostaje najlepszą z miar, jaką dysponujmy przy systematycznej ocenie sytuacji gospodarczej. Wskaźnik DEN jest próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB tak, aby stał się on miernikiem bardziej adekwatnym do poziomu dobrobytu w danym kraju, bo systematyczne dokonywanie pomiarów wszystkich tych rodzajów działalności jest kosztowne, a czasami aż niemożliwe. W praktyce PNB pozostaje najszerzej stosowanym miernikiem sytuacji gospodarczej kraju.

10. Wzrost gospodarczy - pojęcie wzrostu, stagnacji i recesji w gospodarce

Jeżeli dochód narodowy (MPS) lub produkt społeczny w roku tn jest większa niż w roku t2, to w okresie t-1…tn dokonał się wzrost gospodarczy.

Recesja - jest to spadek produktu społecznego lub dochodu narodowego w wielkościach bezwzględnych obserwowany między rokiem t1 a rokiem tn.

Stagnacja - jest to brak wzrostu oraz brak spadku gospodarczego. Przyrost produktu społecznego lub dochodu narodowego między okresem t1…tn: zmiana Y = Y - Y­

Y - dochód narodowy lub produkt społeczny

Y - poziom tego wskaźnika w okresie t1

Y - poziom tego wskaźnika w okresie tn.

Zmiana y - różnica między poziomami

Tempo wzrostu produktu społecznego lub dochodu narodowego jest ilorazem różnicy i poziomu wyjściowego: zmiana Y/Y

Dla okresów recesji wielkość zmiany Y przybiera znak ujemny, a stagnacja charakteryzuje się zerową jej wartością.

Pojecie wzrostu, rozwoju, stagnacji i recesji w gospodarce.

a) Wzrost gospodarczy:

Jeżeli dochód narodowy (MPS) lub produkt społeczny (SNA) w roku tn jest większy niż w roku t1, w okresie t1..tn to dokonał się wzrost gospodarczy. Wzrost gospodarczy - zmiany wielkości głównie takich jak rozmiary sił wytwórczych i produkcji znajdujące wyraz w zwiększaniu dochodu narodowego. Przyrost dochodów oznacza wzrost gospodarczy. Wzrost powinien być analizowany wyłącznie w perspektywie długoterminowej, gdyż jest to stan trwałego ożywienia gospodarki.

b) Rozwój gospodarczy jest wypadkową wzrostu postępu cywilizacyjnego. Wzrost nie oznacza jednak zawsze rozwoju gospodarczego np. gdy dochód przeznaczony jest na spłatę długów, jeżeli mamy duży przyrost gospodarczy. Rozwój gospodarczy jest to proces zmian w gospodarce wywołany rozwojem sił wytwórczych pociągający za sobą zmiany w stosunku produkcji i sposobie produkcji.

c) Recesja jest to spadek produktu społecznego lub dochodu narodowego w wielkościach bezwględnych obserwowany między rokiem t1, a rokiem tn - t0
Brak wzrostu, a także brak spadku to stagnacja.

d) Stagnacja - zastój, brak poprawy wskaźników efektywności gospodarki oraz płynności środków. Cechuje ją niski poziom cen i ogólnej aktywności gospodarczej

Ilościowe i jakościowe czynniki wzrostu, relacje między nimi.

Podstawowe współzależności przyczyniające się do wzrostu, rozwoju gospodarczego to czynniki wzrostu:
a) ilościowe:
- praca (siła robocza),
- narzędzia pracy (majątek, środki trwałe),
- zasoby naturalne
b) jakościowe:
- wydajność pracy,
- produktywność,
- efektywność wykorzystania zasobów naturalnych,
c) systemowe określające relacje między ilościowymi, a jakościowymi czynnikami wynikające z ustrojów gospodarczych:
- kwalifikacje, postawy ludzkie,
- technika,
- struktura produkcji,

Czynnikiem podstawowym, naturalnym jest praca rozumiana jako siła robocza. Mierniki nakładu obrazują nakłady zużytej pracy na jednostkę produkcji - pracochłonność Z/D w gospodarce centralnie zarządzanej jest to czynnik ilościowy.
Miernikiem efektu pracy jest odwrotność pracochłonności i nazywa się wydajnością pracy D/Z w gospodarce rynkowej. Innym czynnikiem kapitału, rzeczowym są narzędzia. Zużycie narzędzi na jednostkę dochodu nazywamy kapitałochłonnością, majątkochłonnością I/D. Miernikiem efektu jest odwrotność D/I nazywana produktywnością jednostki nakładu, kapitału, majątku zainwestowanego w procesie inwestycyjnym - czynnik jakościowy.
Zasoby naturalne: surowce, ziemia, woda, las, powietrze. Miernik chłonności tych zasobów w produkcji surowców to surowcochłonność S/D - ile trzeba surowców na wyprodukowanie jednostki dochodu - czynnik ilościowy.
D/S - efektywność wykorzystania zasobów naturalnych - czynnik jakościowy.

11. Omów podstawowe kategorie dochodu narodowego wg. NSA

W gospodarce krajów, w których wykorzystywana jest metodologia NSA używane są różne miary zbliżone do kategorii produktu społecznego (pojmowanego też jako odpowiednik takich pojęć jak GNP - Gross National Product, NNP - Net National Produkt).

9.a. Produkt Krajowy Brutto (PKB) - (Gross Domestic Produkt) w szczególności powszechnie używana miara (wielkość makroekonomiczna). Jest to miara wielkości produkcji i wytworzonej przez czynniki produkcji w danym kraju wyrażona w cenach bieżących rynkowych i bez rozróżnienia tego, czy czynniki produkcji są własnością rodzimą czy zagranicznego kapitału. PKB (GOP) nie uwzględnia dochodów obywateli danego kraju uzyskiwanych za granicą, chociaż uwzględnia dochody kapitału obcego w danym kraju. Jest to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

9.b. Produkt Narodowy Brutto (PNB) (GNP) - jest to miernik całkowitych dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju powiększony o dochód netto z tytuły własności za granicą. Jest to suma wszystkich dochodów ludności produktywnej, zysków nie podzielonych pozostałych we wszystkich gałęziach, podatków zebranych od gałęzi i od usług świadczonych przez domy na rzecz ich właścicieli, amortyzacji, całego funkcjonującego w gospodarce kapitału trwałego oraz salda bilansu handlu zagranicznego.

9.c. Produkt Społeczny Netto (NNP) - jest to produkt społeczny brutto pomniejszony o amortyzację, czyli wielkość zużycia majątku zachodzącą we wszystkich gałęziach w tym także w gospodarstwach domowych jako zużycie zajmowanych lub wynajmowanych mieszkań (domów).

9.d. Produkt Narodowy wg Cen Czynników Produkcji ­(NI) różni się od NNP (produkt społeczny netto) tym, że liczony jest w cenach czynników produkcji, jakie otrzymali producenci krajowi za swoje dobra i usługi. Ceny te różnią się od rynkowych, użytych do obliczania NNP o dwa elementy: wysokość tzw. podatków pośrednich (podatki płacone przez konsumentów, a nie uzyskiwane przez konsumentów), oraz wartość dopłat i substytutów otrzymywanych przez producenta.

9.e. PPH różni się od NI tym, że przy jej obliczeniu wyłączone zostają z rachunku odliczenia podatków, nierozliczone zyski, świadczenia socjalne.

9.f. Dochody Netto - jest to różnica między dochodami otrzymywanymi z tytułu własności za granicą, a dochodami wypłacanymi z tytułu własności cudzoziemcom. Jeżeli odpływ dochodu otrzymywany z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitały zagranicznego są większe niż przypływ przychodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą, to PKB jest większy od PNB i odwrotnie. W przypadku, gdy przypływ dochodów równa się odpływowi, lub gdy dany kraj w ogóle nie wypłaca i nie otrzymuje dochodów z własności, wówczas PKB = PNB.

9.g. Produkt Narodowy Netto wg Cen Rynkowych (PNN) - mniejszy od produktu narodowego brutto o wielkość amortyzacji. Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

9.h. Dochód Narodowy wg Cen Czynników Wytwórczych (DNCW)- jest mniejszy od PNN o sumę podatków pośrednich. Do dochodowych czynników wytwórczych zalicza się: wynagrodzenia pracowników, renty z tytułu dzierżawy, czynsze z tytułu najmu, zyski z kapitałów, dochody z pracy na własny rachunek.

9.i. Osobisty Dochód Ludności (ODL) - jest to część dochodu narodowego wg cen czynników wytwórczych (DNCW), która pozostaje po potrąceniu nierozdzielnych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstwa oraz po spłaceniu podatku od dochodu przedsiębiorstwa do budżetu państwa. Jednocześnie ODL jest powiększony o transfery z budżetu państwa na rzecz ludności (emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych)

Transfery - przekazywanie określonej sumy na rzecz ludności bez bieżącego świadczenia jakichkolwiek czynności. ODL podlegają bezpośredniemu opodatkowaniu po uregulowaniu, których pozostaje DDL.

9.j. Dyspozycyjny dochód ludności (DDL) - reprezentuje potencjalną siłę nabywczą społeczeństwa.

12. Inwestycyjny model M.Kaleckiego - założenia i interpretacja

Model Kaleckiego został ujęty od strony podażowej. Kalecki uważał, iż tempo wzrostu dochodu uzależnione jest od stopy inwestycyjnej. Tempo wzrostu jest wprost proporcjonalne do stopy inwestycji. Przy takim samym nakładzie może być różny efekt inwestycji, różny stopień ich wykorzystania.

Model wzrostu prof. M.Kaleckiego:

r=ΔY/Y=1/k*I/Y-a+u-s+n

1/k - przyrost produktywności inwestycji

1/k' k - kapitałochłonność

I/D - stopa inwestycji

I/Y - udział inwestycji w dochodzie

A+b 1/k''' u - usprawnienia techniczne (postęp technologiczny)

a+b a - zużycie fizyczne i moralne majątku

s - straty z tytułu zamrożenia nakładów inwestycyjnych

-s+u+n-a n - zmianowość (postęp organizacyjny)

S_n=s₁(1+q)ⁿ

s_n - koszt alternatywny związany z zamrażaniem

q - oprocentowanie

Model Kaleckiego zakłada, że tempo wzrostu dochodu zależy od inwestycji (stopy) i ich efektywności.
Wiemy, że tempo wzrostu dochodu Kalecki uzależnił od pewnej stopy inwestycji. To jest słynny model w którym:

Osiągamy r', r'', r''' - różne poziomy wzrostu dochodu. Dlaczego tak jest. Dlatego, że różnie wykorzystuje się nakłady inwestycyjne, czyli różny jest ten współczynnik kierunkowy. To nadal jest wzór y = ax+b, gdzie a - jest współczynnikiem kierunkowym, ale w sensie ekonomicznym jest to zużycie moralne i fizyczne środków trwałych.
Tempo wzrostu korygowane jest zużyciem fizycznym, moralnym środków trwałych (-a) i usprawnieniami operacyjnie - technicznymi (u)
Kąt nachylenia a+b to tempo wzrostu zatrudnienia i wydajności. Naszych rozważań - trajektorii wzrostu - nie zaczynamy od poziomu 0. Istnieje poziom inicjatywny -s+u+n-a.

13. Równowaga ogólna, idealna, cząstkowa w warunkach gospodarki rynkowej, równowaga gospodarcza

Z równowagą na rynku jakiegoś dobra na danym terenie mamy do czynienia, gdy w danym momencie na tym terenie popyt na to dobro jest równy jego podaży. Celem przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej jest max zysku czyli różnicy między poniesionym kosztem a uzyskanym utargiem. Koszt poniesiony to wartość środków zużytych w trakcie działalności gospodarczej, płace, amortyzacja, koszt surowców. Gdyby koszty rosły w tym samym tempie, w którym wzrasta produkcja, koszt krańcowy pozostałby niezmieniony, ale tak nie jest. Koszt krańcowy, czyli wytworzenia każdej następnej jednostki produktu najpierw spada a potem rośnie. Prawidłowość ta wyznacza granice zwiększenia produkcji przy niezmiennych cenach.

Koszt krańcowy początkowo (punkt A) przy małej produkcji wyższy jest od ceny, co oznacza, że do momentu osiągnięcia wielkości produkcji (punkt B) przedsiębiorstwo ponosi bezwzględne straty. Po przekroczeniu tego punktu każda jednostka kolejna przynosi zysk. Po przekroczeniu punktu C ma zrównoważenie strat i zysków. Dalsze powiększanie produkcji daje bezwzględny zysk. Zysk krańcowy osiągnięty dzięki sprzedaży kolejnej jednostki jest początkowo coraz wyższy, a po osiągnięciu produkcji w miejscu najniższego kosztu krańcowego zysk zaczyna maleć. Zwiększenie wytwarzania poza poziom D jest nieopłacalne, bo każdy kolejny produkt daje stratę. Gdy produkcja przedsiębiorstwa ma rozmiary cena = koszt krańcowy, przedsiębiorstwo znajduje się w punkcie równowagi. Chcąc max zysk przedsiębiorca obniża koszty między innymi poprzez racjonalizację metod wytwarzania w konsekwencji zmniejsz surowce, materiały, energię (zmniejsza się popyt).

Zmniejszenie kosztów - i wzrost wielkości produkcji co przy danym (stałym popycie uruchomiło lub pogłębiło.

Z równowagą globalną mamy do czynienia, gdy w jakimś kraju po pewnym okresie suma popytu zgłoszonego w tym okresie na wszystkie dobra = sumie podaży wszystkich dóbr w tym czasie zaoferowanych.

Równowaga idealna panuje, gdy istnieją wszystkie możliwe równowagi cząstkowe (czyli na rynkach wszystkich towarów, na każdym terytorium kraju i w każdym momencie badanego okresu).

Równowaga ekonomiczna - jest to w miarę wyrównane temp wzrostu gospodarczego. Utrzymanie stałej równowagi nie jest możliwe, następuje to cyklicznie. Równowaga cykliczna oznacza sytuację, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych (bogactwa naturalne, majątek produkcyjny, pracy) zachodzi równość między podażą wszystkich dóbr i usług a popytem na nie, oraz równość między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego a popytem na te pieniądze. Równowaga stała ma miejsce wówczas, gdy zmiana jakiegoś czynnika spowodowana impulsem wewnętrznym zostaje skompensowana przez zmiany skierowane w przeciwnym kierunku - system wówczas wraca do poprzedniego stanu równowagi. Równowaga zmienna polega na tym, że zmiana jednego z czynników wytwórczych jest tak silna, że system nie wraca do poprzedniego stanu równowagi - przechodzi do nowego stanu równowagi.

Równowaga zewnętrzna jest to równowaga osiągana w kontaktach danego kraju z jego otoczeniem (zagranicą). Kojarzy się z równowagą bilansu płatniczego - zestawienie wszystkich wydatków i przychodów kraju (obejmuje transakcje handlowe, usługowe, wpływy i wydatki związane z zagranicznymi lokatami kapitałowymi, rządowe wydatki zagraniczne, dochody i wydatki turystyczne oraz transakcje kredytowe i majątkowe). Brak tej równowagi oznacza, że wydatki trzeba pokryć z rezerw.

- bilans handlowy - jest to zestawienie wartości towarów wywiezionych z kraju i przywiezionych z zagranicy, jeżeli wartość wywozu jest większa niż przywozu, bilans handlowy określa się jako aktywny lub dodatni, w przypadku odwrotnym określa się go jako pasywny lub ujemny.

- bilans usług

- bilans obrotów bieżących - usługi, handel, odsetki, transfery.

- bilans kapitałowy - kapitał, który napływa i wypływa, inwestycje zagraniczne. Równowaga zewnętrzna jest związana z równowagą wewnętrzną, która obejmuje równowagę na wszystkich rynkach w kraju: konsumpcyjny (najważniejszy), dóbr kapitałowych, papierów wartościowych (akcje, obligacje), pracy, ziemi, nieruchomości.

Równowaga rynkowa jest to równowaga na rynku dóbr konsumpcyjnych. Oznacza to, że popyt na te dobra jest równy podaży tych dóbr, ma miejsce gdy nie występuje wzrost cen bez uprzedniego wzrostu dochodu, - cały efektywny popyt może być zaspokojony z bieżącej produkcji i zapasów - na rynku nie brakuje towaru (cała produkcja wystarcza na pokrycie popytu); Równowaga rynkowa może mieć charakter równowagi ogólnej - dla wszystkich dóbr i usług; równowagi cząstkowej - dotyczy pewnych segmentów rynku (na niektórych segmentach rynku jest równowaga, a na niektórych nie).

Zmiany wielkości struktury podaży mogą być spowodowane zmniejszeniem dostępności jakiegoś dobra; jakieś dobro jest dobrem rzadkim; zmiana struktury produkcji; zmiany struktury importu i eksportu.

Zmiany wielkości struktury popytu mogą być spowodowane: gusty, preferencje nabywców, dochody konsumentów, zmiany cen.

14. Ilościowe i jakościowe czynniki wzrostu gospodarczego i relacje między nimi.

Intensywne - to rozwój gospodarczy w oparciu o ulepszania jakościowe, np. zwiększenie wydajności pracy, efektywne wykorzystanie czasu pracy.

Ekstensywne - to wzrost gospodarczy w oparciu o czynniki ilościowe, np. zwiększenie zatrudnienia, zwiększenie czasu pracy, zwiększenie majątku produkcyjnego.

Czynniki wzrostu gospodarczego to te czynniki, które powodują wzrost dochodu narodowego. W podejściu zbliżonym do klasycznego sprowadzane są one do trzech podstawowych: pracy, ziemi i kapitału. Pod pojęciem samych czynników produkcyjnych rozumie się zwykle te zasoby, które przenoszą swoją wartość na wytwarzane dobra i wymagają nakładów materialnych na ich odtworzenie.

Czynniki produkcji stają się czynnikami wzrostu, gdy zostają wykorzystane w procesie produkcji w takim stopniu, w jakim przyczyniają się do zmian ekonomicznych, które o tym wzroście świadczą. Przy wpływie poszczególnych czynników bądź ich zespołów na wzrost gospodarczy uwzględnia się zasady zarówno wielkości nakładów danych czynników, jak i ich relacja efektywności, związane z wykorzystaniem danych nakładów.

Modele wzrostu gospodarczego występują najczęściej jako modele matematyczne - z formalnego punktu widzenia są one systemami złożonymi z wyrażeń o relacji matematycznej. Z merytorycznego punktu widzenia przedstawiają zespół warunków i założeń między dochodem - produktem a czynnikami produkcji. Podstawową relacją każdego modelu jest tzw. - funkcja produkcji, czyli funkcja, której zmienną objaśnianą jest wielkość produktu, a zmiennymi objaśniającymi są wielkości czynników produkcji oraz miary ich efektywności. Modele różnią się między sobą stopniem bezpośredniego uwzględniania liczebności czynników oraz funkcję produkcji. Najbardziej zagregowane modele, a więc traktujące produkt-dochód jako jednorodną całość to jednostkowe modele, zaś dwu i wielosektorowe uwzględniają podział na działy i działki. Biorąc pod uwagę ilość czynników produkcji uwzględnianych przez funkcję produkcji są modele jedno-, dwu- wieloczynnikowe. Jednosektorowe jednoczynnikowe (funkcyjne) zależności między dochodem - produktem, a rozpatrywanymi z osobna zmiennymi reprezentującymi czynniki: osobowy - pracy, rzeczowy i majątku.

15. Jednoczynnikowe modele wzrostu jako funkcje ciągłe i różniczkowalne

Model jednoczynnikowy występuje, gdy rośnie liczba ludności zatrudnionej przy wytwarzaniu dochodu narodowego U> produktu społecznego oraz jest rośnie przeciętna wydajność.

Zależność wzrostu od zmian zatrudnienia i wydajności:

Zmiana Y/Y - zmiana Z/z + zmiana W/w + zmiana Z/Z x zmiana W/W

W - wydajność pracy zmiana W - przyrost wydajności między okresami porównywalnymi

Z - zatrudnienie ludności wytwarzającej produkt społeczny lub dochód narodowy

zmiana Z - przyrost zatrudnienia pomiędzy okresami porównywanymi.

Liczby po obu stronach są jednakowe co do wartości. Formuła ta opisuje sytuację wzrostu gospodarczego przy rosnącym zatrudnieniu a malejącej wydajności oraz sytuację odwrotną; opisuje ona także okresy stagnacji i recesji. Stagnacja może zajść wtedy, gdy zmiana Z = 0, oraz zmiana W=0, a także, gdy spadek jednego ze składników sumy jest jedynie rekompensowany wzrostem drugiego. W przypadku recesji oba składniki są ujemne lub spadek jednego nie jest rekompensowany wzrostem drugiego. Iloczyn zmiana Z/Z x zmiana W/W nie odgrywa praktycznej roli, gdy obydwie wielkości nie są wysokie. Jego znaczenie rośnie, gdy SA one znacznie większe.

Model ten zwany jest jednoczynnikowym, dlatego że występuje w nim jeden czynnik tworzący dobrobyt społeczny - zatrudnienie. Wydajność pracy jest jedynie właściwością tego czynnika, jest miarą jego gospodarczej efektywności. Wydajność pracy będzie rosła, gdy rosnąć będzie dochód narodowy lub produkt społeczny. Czynniki ogólne wzrostu gospodarczego: wzrost liczby ludności zatrudnionej przy wytwarzaniu produktu społecznego (wydajność pracy na niższym niż poprzednio poziomie); wzrost wydajności (liczba zatrudnionej ludności nie maleje); nakłady kapitałowe, czyli wyposażenie ludzi w środki trwałe; przyrost zatrudnienia oraz wzrost kapitału trwałego na jednego zatrudnionego; zwiększenie użytkowanych rolniczo obszarów ziemi.

16. Rola mnożnika inwestycyjnego we wzroście gospodarczym.

Mnożnik inwestycyjny to odwrotność krańcowej skłonności do oszczędzania. Z kolei tzw. krańcowa skłonność do oszczędzania MPS to udział oszczędności w przyroście produktu społecznego. Przy założeniu, że I-O mnożnik inwestycyjny staje się relacją pomiędzy przyrostem produktu a przyrostem inwestycji k=DY/DI (Keynes). Wielkość mnożnika jest tym większa, im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji i im niższa do oszczędzania. Wielkość mnożnika informuje o tym, o ile wzrośnie produkt, gdy inwestycje wzrosną o jednostkę. Działanie mnożnika ma miejsce tylko wówczas, gdy występują niewykorzystane zasoby siły roboczej oraz mocy produkcyjnej. W tej sytuacji inwestycje rządowe zwiększają społeczny popyt na dobra inwestycyjne, a dalej także na inne, prowadząc do ożywienia gospodarki. W takich też warunkach ma miejsce wzrost produktu społecznego, chociaż napotyka on na granice, wynikające z istniejących wolnych mocy produkcyjnych i zasobów siły roboczej. Uzyskanie stałych efektów w postaci przyrostu produktu społecznego przy danej MPC wymaga stale rosnących nakładów inwestycyjnych. Stabilizacja tych nakładów oznacza dostosowanie się nakładów inwestycji do ukształtowanego poziomu produktu społecznego, a ograniczenie nakładów może prowadzić do spadku poziomu produktu. Zasada akceleracji - zmiany w popycie na dobra konsumpcyjne wywołują o wiele większe zmiany w popycie na dobra inwestycyjne zużywane do ich produkcji. Amplituda zmian w poziomie nakładów inwestycyjnych jest większa (w dół i w górę) niż zmiany w poziomie wydatków konsumpcyjnych oraz globalnego popytu. Zasada akceleracji działa tylko przy zmianie tempa wzrostu produkcji dóbr konsumpcyjnych, wywołując zwielokrotniony wzrost (spadek) popytu na dobra inwestycyjne oraz ożywienie (osłabienie) wzrostu poziomu produktu społecznego. Działanie akceleratora ma miejsce tylko wówczas, gdy rezerwy mocy produkcyjnych i zasoby pracy są bliskie wyczerpania, a dalszy gospodarczy dokonuje się poprzez rozbudowę aparatu produkcyjnego. Przyspieszenie to zatem współczynnik obrazujący zależność pomiędzy przyrostem popytu konsumpcyjnego a przyrostem inwestycji. Zasada akceleracji powiązana jest z działaniem mnożnika. Inwestycje wywołując efekty mnożnikowe prowadzą do wzrostu globalnego popytu. Wzrost popytu umożliwia z kolei wystąpienie zjawiska akceleratora. Akceleracja uzupełniając działanie mnożnika umożliwia bliższe wyjaśnienie zmian zachodzących w przebiegu koniunktury. Współdziałanie mnożnika i akceleratora określa się często mianem super mnożnika.

17. Wskaż na relacje między produkcją globalną, końcową czystą i finalną w procesie gospodarowania. Dochód narodowy.

Tworzenie dochodu narodowego w gospodarce rynkowej.

Proces tworzenia wartości dodanej i produkcji finalnej.

Gospodarka każdego kraju dzieli się na działy do których zaliczamy, przemysł, rolnictwo, budownictwo, transport, łączność oraz inne usługi. Pewne działy, przede wszystkim przemysł, dzieli się na szereg gałęzi, w skład których wchodzi duża liczba przedsiębiorstw wytwarzających różnorodną produkcję dóbr i usług.

Wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie nazywa się produkcją globalną.

Produkcja globalna przedsiębiorstwa składa się z wartości przeniesionej oraz wartości dodanej.

Wartość przeniesiona obejmuje nabyte z zewnątrz i zużyte w produkcji surowce, materiały, półprodukty, paliwo, energię, itp.

Wartość dodana z kolei jest sumą nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie, do której często włącza się amortyzację i mówimy wówczas o wartości dodanej brutto. Suma produkcji globalnej przedsiębiorstwa w każdym dziale jest produkcją globalną. Zaś suma produkcji globalnych wszystkich działów stanowi produkt globalny gospodarki narodowej. Produkcji globalnej nie można utożsamiać z produkcją finalną.

Produkcja finalna - występuje wtedy, gdy zakończony jest proces produkcji - dane dobro nie podlega już dalszemu przetworzeniu. Dobra finalne są przeznaczone bądź na konsumpcję bądź na inwestycje. Produkcję finalną poszczególnych działów lub całej gospodarki narodowej oblicza się w ten sposób, że od produkcji globalnej odejmuje się sumę wartości przepływów międzygałęziowych. Produkcja globalna jest także podstawą do obliczania wartości dodanej. Wartość dodaną w każdym dziale obliczamy odejmując od produkcji globalnej ogólną sumę poniesionych nakładów materiałowych pochodzących z różnych działów gospodarki narodowej. Proces tworzenia wartości dodanej w każdym dziale gałęzi i w każdym przedsiębiorstwie nie pokrywa się z procesem tworzenia produkcji finalnej, chociaż w całej gospodarce suma wartości dodanej zawsze jest równa sumie wytworzonej produkcji finalnej. W układzie poziomym, czyli w wierszach otrzymujemy informacje w jaki sposób produkcja danego działu została rozdysponowana między wszystkie działy gospodarki narodowej. Jaką część stanowi produkcja finalna. W układzie pionowym, czyli w kolumnach, uzyskujemy informację, skąd dany dział skupuje produkcję pośrednią lub usługi do wytworzenia własnej produkcji globalnej.

Produkcja globalna w każdym dziale jest większa od wartości dodanej o sumę nabytych dóbr i usług z innych działów i zużytych w produkcji danego działu. Suma zakupionych dóbr i usług pośrednich stanowi nakłady ogółem. Po odjęciu od wartości produkcji globalnej danego działu sumy nakładów ogółem otrzymujemy wartość dodaną, która jest sumą nowo wytworzonej wartości przez pracowników danego działu w ciągu podanego roku.

Łączna suma wartości dodanej na wszystkich działach gospodarki narodowej stanowi roczny dochód narodowy.

Wartość dodana nie pokrywa się z produkcją finalną w poszczególnych działach, ale łączna suma wartości dodanej w gospodarce narodowej będzie zawsze równać się łącznej wartości produkcji finalnej. Oznacza to, że proces tworzenia wartości dodanej i proces tworzenia substancji rzeczowej dochodu narodowego nie pokrywają się ze sobą w poszczególnych przedsiębiorstwach, gałęziach i działach, ale dają ten sam wynik w skali gospodarki narodowej. Każde przedsiębiorstwo, każda działalność produkcyjna i nieprodukcyjna bez względu na jej charakter przyczynia się do tworzenia nowych wartości odzwierciedlanych w dochodzie narodowym, ale nie każda ludzka działalność tworzy dobra i usługi finalne.

18. Nierównowaga podażowa jako przypadłość gospodarki rynkowej.

Globalna nierównowaga. W gospodarczej rzeczywistości zawsze mamy do czynienia z nierównowagą globalną, której towarzyszą nierównowagi cząstkowe.

Charakterystyczne jest przy tym, że gospodarka centralnie zarządzana jest zawsze dotknięta nierównowagą popytową, a gospodarka rynkowa nierównowagą podażową.

Globalna nierównowaga i globalna równowaga w gospodarce rynkowej.

Podaż w gospodarce rynkowej jest tym większa im ceny są wyższe. Jest to spowodowane dążeniem przedsiębiorców do maksymalizacji zysku. Im większe ceny tym więcej towarów staje się opłacalnymi dla producentów. Przy bardzo wysokiej cenie opłaca się sprowadzać surowiec z odległych krajów i uruchamiać stare i niskowydajne maszyny, płacić pracownikom za pracę w godzinach nadliczbowych itd. Jeżeli cena jest niższa takie metody nie są opłacalne, bo koszty wytworzenia są równe lub wyższe od sumy uzyskanej ze sprzedaży. Specyfika funkcji popytu i podaży - zmienna niezależna (poziom cen) przebiega wzdłuż osi rzędnych. Taka konwencja przyjęła się w światowej literaturze i taka też jest zgodna z obyczajem teoretyków ekonomicznych. Każdemu poziomowi cen odpowiada poziom popytu i podaży oznaczony na osi odciętych. Cena równowagi: jednej cenie odpowiada równość tych wielkości na osi rzędnych. Podaż globalna: to wszystkie składające się na nią towary liczone w jednostkach naturalnych i mnożone przez ceny. Chodzi tu o ceny stale obowiązujące w przyjętym za punkt odniesienia momencie. Gdyby nie odwoływać się do cen stałych, zamiana rozmiarów globalnej podaży mogłaby zachodzić wyłącznie z tytuły zmiany cen przy niezmienionej ilości oferowanych jednostek naturalnych. W gospodarce rynkowej nierównowaga podażowa objawia się jako nadwyżka dóbr, których nie można sprzedać, bądź jako nadwyżka mocy produkcyjnych, których z braku popytu nie sposób uruchomić.

19. Mechanizm powstawania nierównowagi podażowej.

Zmniejszyło popyt na surowce, energie, materiały i tym podobne co przy danej podaży negatywnie wpłynęło na nierównowagę podażową.

Przy założeniu cen zmiennych:

Przedsiębiorca wykorzystuje każdą okazję do podwyżki ceny dążąc do max zysku, np. przy wzroście popytu cena stosunkowo niska natychmiast ustala się na poziomie przynajmniej równoważącej podaż i popyt. Taka reakcja producenta spowoduje słabnięcie popytu, nie pociąga to za sobą natychmiastowego spadku ceny bo jest to sprzeczne z celem przedsiębiorcy. Takie zachowania większości producentów powodują, że nierównowaga podażowa staje się chroniczną przypadłością gospodarki rynkowej.

20. Samopogłębianie się nierównowagi podażowej.

Zagrożenie niedoborem popytu wywołuje jako skutek obawę przed brakiem zysku. Przedsiębiorca w gospodarce rynkowej usiłuje odsunąć tą groźbę. Stara się, aby jego wyroby były lepsze od wyrobów produkowanych przez konkurencję. Jeśli wyrób jest trwalszy, to dłużej służy użytkownikowi. Popyt odnowiony pojawia się później. Przedłożenie trwałości wyrobu owocuje dalszym obniżeniem popytu. Pojawienie się wyrobu doskonalszego eliminuje niejednokrotnie sens posiadania szeregu produktów dotąd nabywanych. Im wyższa nadwyżka podaży nad popytem, tym wyższa rzetelność przedsiębiorcy wobec gospodarczego partnera. Przejawia się to w terminowości i ciągłym dbaniu o pełen asortyment oferowanych dóbr i usług. Dążenie do obniżenia kosztów prowadzi do zastępowania pracy ludzkiej, pracą maszyn. Nadwyżka podaży nad popytem jest zatem przyczyną bezrobocia technologicznego, czyli wywołanego stosowaniem coraz wydajniejszych urządzeń. Człowiek zagrożony bezrobociem stara się pracować wydajniej. Im lepiej pracuje, tym mniejsze jest zapotrzebowanie na pracowników, a zatem znowu jest wyższe bezrobocie. Bezrobotni dysponują niższymi dochodami niż pracujący, zatem znowu spada popyt. Zagrożenie brakiem popytu powoduje, iż przedsiębiorcy ciągle poszukują takich sposobów zorganizowania przedsiębiorstwa, które zapewniłyby największą elastyczność działania. Nadwyżka podaży nad popytem wywołując bezrobocie sprawia, że przedsiębiorcy oraz pracownicy, którzy w swojej dziedzinie okazali się zbędni poszukują luk w systemie gospodarczym, które mogliby wypełnić. Tworzą nowe zawody i nowe rodzaje przedsiębiorstw, które posiadają rację bytu. Przedsiębiorstwom nie wyspecjalizowanym opłaca się powierzyć specjalistom część aktywności, gdyż mogą wówczas skoncentrować się na tym, co rokuje dla nich największe nadzieje. Prowadzi to do obniżenia kosztów i dalszego spadku popytu.

Ostatnia sfera zjawisk, czyli rachunek ekonomiczny również znajduje się pod wpływem równowagi popytowej. Im większa nadwyżka popytu nad podażą, im większe zagrożenie bankructwem, tym przedsiębiorca kalkuluje ostrożniej. Każde przedsięwzięcie gospodarcze obciążone jest bowiem jakimś ryzykiem niepowodzenia. Każde rozpoczyna się od poniesienia nakładów.

21. Pojęcie i przejawy asymetrii nierównowagi podażowej

- Podażowa (charakterystyczna dla gospodarki rynkowej)

- Popytowa (charakterystyczna dla gospodarki scentralizowanej)

Ciąg technologiczny:

S => S+1 => S+2 ==> F-I ==> F

Gospodarka Rynkowa

Nierówn.Podaż>nierów.Podaż>nierów.Podaż>nierów.Podaż>nierów.Podażona

Gospodarka Scentralizowana

Nierówn.Popyt.>nierów.popyt>nierów.Popyt>nierów.Popyt>nierów.Popytowa

Ciąg technologiczny - to sekwencja stadiów przetwarzania surowca. Jego pierwszym etapem jest ogniwo surowcowe, a ostatnim finalne.

Im bliżej początku ciągu technologicznego tym poza niektórymi tylko okresami natężenie nierównowagi jest większe.

Zjawisko to zaobserwować można w odniesieniu do nierównowagi popytowej, jak i podażowej. Przejawami asymetrii nierównowagi podażowej są zamykane kopalnie, huty, cementownie, stocznie itp.

Zupełnie odmienne zjawisko występuje w gospodarce scentralizowanej, gdzie popyt na surowce, materiały ciągle rośnie.

22. Istota i założenia teorii kosztów komparatywnych

W teorii ekonomii pierwotnie panował pogląd, iż przesłanką uczestnictwa w wymianie międzynarodowej są różnice w absolutnych kosztach wytwarzania. Korzyści z wymiany pojedynczej są wówczas kiedy każdy kraj specjalizuje się w tej dziedzinie produkcji, w której ma najniższe w skali międzynarodowej koszty wytwarzania. Obniżają się wtedy przeciętne koszty produkcji w krajach biorących udział w wymianie, a wobec tego znanych zasobów czynników produkcji jakimi dysponują te kraje mogą one wytworzyć więcej dóbr. Nakłady jednostkowe w kraju A i B na produkcyjne dobra X i Y

Teoria kosztów absolutnych nie pozbawiona logiki nie wyjaśnia wszystkich korzyści płynących z wymiany międzynarodowej. Została ona zmodyfikowana przez Dawida Ricardo, który zwrócił uwagę na różnice nie tylko w absolutnym poziomie, ale i w strukturze kosztów wytwarzania, występującej między różnymi krajami.

Międzynarodowe relacje kosztów produkcji nazwał on kosztami komparatywnymi, czyli porównawczymi, względnymi, udowodnił, że właśnie różne relacje kosztów wytwarzania poszczególnych dóbr w różnych krajach są źródłem korzyści z wymiany międzynarodowej.

Nakłady jednostek w krajach A i C na produkcyjne dobra X i Y

Kraj A ma bezwzględną przewagę w kosztach produkcyjnych nad krajem C.

Przy tych samych nakładach wytwarza więc obydwa dobra w ilościach większych niż kraj C. Przewaga ta jednak nie jest taka sama w zakresie obydwu dóbr. Koszty produkcji dobra X są w kraju A trzykrotnie niższe niż w kraju C. Natomiast koszty wytwarzania dobra Y są w kraju A tylko półtorakrotnie niższe niż w kraju C. Zatem kraj A nad krajem C ma większą przewagę produkcji dobra X niż Y. Można więc powiedzieć, że kraj C ma nad krajem A względną, ale nie absolutną przewagę w produkcji dobra Y. Po specjalizacji obydwa kraje wytwarzają dobra X i Y w ilościach większych.

Dodatkowa produkcja dla dobra X wynosi 20, a dla dobra Y 50.

Właśnie ta dodatkowa produkcja przy niezmiennych ogólnych nakładach w obydwu krajach jest miarą korzyści, które czerpią one z wymiany. Istotnym problemem jest określenie proporcji podziału wskazanych korzyści między kraje A i C.

Zależy to od określenia relacji wymiennej dobra X na Y.

Relacja wymienna musi mieścić się w przedziale 2,5 i 5.

Kraj C oferuje A 2,5 jednostki dobra Y za jednostkę X (ta proporcja jest niekorzystna dla A)
Przed dokonaniem specjalizacji relacja wymienna dobra X na dobro Y wynosiła w kraju A 2,5, natomiast w kraju C 5.

Relacja wymienna po specjalizacji musi zatem również mieścić się w tych przedziałach. Ile ona będzie wynosiła uzależnione jest od warunków panujących na rynku. W krańcowym przypadku, kiedy relacja ta wyniesie 2,5, czyli kraj c dostarczy A 2,5 jednostki dobra Y za jednostkę dobra X to całość korzyści z wymiany przypadnie krajowi C. W drugim krańcowym przypadku, kiedy relacja wyniesie 5, całość korzyści z wymiany przypadnie krajowi A. Dla wszystkich pozostałych relacji (2 i 5) korzyści dzielą się w równych proporcjach między obydwa kraje.

Teoria kosztów komparatywnych przedstawiona jedynie na przykładzie 2 krajów i 2 produktów jest w swych założeniach również słuszna w odniesieniu do większej liczby krajów i dowolnej ilości dóbr.

Wynik z niej, że międzynarodowa wymiana jest korzystna dla krajów o różnych poziomach rozwoju gospodarczego. W przedstawionym wyżej przykładzie założono wymianę towaru za towar bez pośrednictwa pieniądza. W praktyce relacje wymienne mogą być ujęte jedynie jako stosunek światowych cen towarów podlegających wymianie. W praktyce stosunek ten nazywa się TERMS OF TRADE. Dotyczy on bądź określonych grup towarów, bądź też różnorodnych towarów pochodzących z poszczególnych krajów. W tym przypadku mówimy o term sof trade dla danego kraju i porównujemy ceny światowe towarów, które kraj ten eksportuje z cenami światowymi towarów przez kraj ten importowanych. Pex1/pex0 to stosunek ceny towaru eksportowanego w okresie od ) w dół. Wzór ten pozwala zaobserwować zmiany w wartości wymiany w badanym okresie. Jeśli wskaźnik t.o.t.=1 oznacza to, że w danym okresie warunki wymiany nie uległy zmianie gdyż dynamika cen w eksporcie była równa dynamice cen w imporcie.

Jeżeli wskaźnik t.o.t. jest większy od 1 mówimy, że warunki wymiany wykazują korzystną tendencję zmian, gdyż ceny towarów eksportowanych rosną szybciej bądź spadają wolneij od cen towarów importowanych.

Jeżeli wskaźnik t.o.t. jest mniejszy od 1 wykazują niekorzystną tendencję zmian bo ceny w eksporcie rosną wolniej lub spadają szybciej niż ceny imporcie.

Towary, które przy aktualnym kursie są tańsze niż za granicą, stają się przedmiotem eksportu, natomiast importowane są towary, które w kraju produkowane są po wyższych kosztach niż w innych krajach. Dostosowanie cen do układu cen w świecie zewnętrznym sprawia, że uruchomione zostają bodźce rynkowe do ograniczania produkcji tych towarów, których wytwarzanie jest mniej efektywne niż za granicą. Z drugiej strony te towary, w których wytwarzaniu dany kraj ma realną wyższość, są teraz produkowane w wyższej ilości, co umożliwia osiągnięcie dodatkowych korzyści i stanowi podnietę do szybszego wdrażania postępu technicznego. Po wymianie odpowiedniej części produktu krajowego, wytworzonego na towary zagraniczne, produkt do podziału jest znacząco wyższy niż osiągalny przy strukturze produkcji charakterystycznej dla gospodarki zamkniętej. Taki stan rzeczy jest niczym innym, jak praktyczną realizacją zasady kosztów komparatywnych (zwanej też zasadą komparatywnych korzyści), która wyjaśnia naturę korzyści czerpanych z handlu międzynarodowego przez uczestniczące w nim kraje. Równocześnie ukazuje kierunek przesunięć strukturalnych, które umożliwiają pełne czerpanie tych korzyści. Wymienialność pieniądza (i brak przeszkód stawianych przez politykę handlową) jest istotnym warunkiem realizacji tej zasady, będącej podstawą racjonalnego, międzynarodowego podziału pracy. Jej praktyczne spełnienie w możliwie szerokim zakresie jest - jak to wyjaśnia teoria handlu międzynarodowego - receptą na maksymalnie efektywne wykorzystanie zasobów produkcyjnych świata, możliwe jest w danej chwili. Główny argument za wymienialnością pieniądza jest w gruncie rzeczy taki sam, jak argument na rzecz możliwie swobodnego handlu

23. Pojęcie i rodzaje cyklu koniunkturalnego - omów klasyfikacje wahań w gospodarce

Cykl koniunkturalny to cykliczne wahania koniunktury ogólnogospodarczej, czyli globalnego popytu przebiegającego od punktu najniższego ku najwyższemu i z powrotem ku najniższemu (to cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej). Wzrost popytu na jakiś towar bywa nazywany poprawą koniunktury, a spadek zainteresowania nabywców pogorszeniem koniunktury. Cykl objawia się tylko okresowymi zmianami globalnego popytu. Bardzo wiele innych wskaźników przybiera okresowo pewne wartości. Najbardziej syntetycznym, informującym o stanie innych zjawisk i o wpływie na inne zjawiska jest w gospodarce rynkowej wskaźnik nierównowagi podażowej. Jeżeli wskaźnik ten w odniesieniu do całej gospodarki spada, obserwujemy poprawę koniunktury, rokującą dobrze na przyszłość część cyklu. Jeżeli wskaźnik rośnie, mamy do czynienia z gorszą częścią cyklu. W przypadku gospodarki centralnie zarządzanej zmienne wartości przyjmował będzie przede wszystkim wskaźnik natężenia nierównowagi popytowej, gdy spada jego wartość to oznacza to poprawę, jeśli obserwujemy wzrost - następuje pogorszenie. Z powyższego wynika, że rozróżniamy cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej i cykl koniunkturalny w gospodarce centralnie zarządzanej.

Wahania cykliczne - są to powtarzające się w określonym rytmie mniej lub bardziej regularnie zmiany wielkości makroekonomicznych.

Periodycznie powtarzające się wahania istotnych składników życia gospodarczego nazywamy cyklem koniunkturalnym i mogą to być wahania globalnego popytu lub poziomu ogólnej działalności gospodarczej.

Najważniejszą cechą cyklu jest rytmiczność

Rodzaje wahań występujących w gospodarce:

1. Wahania sezonowe - wynikają ze stałych zmian pór roku /np. rolnictwo, budownictwo/ mają źródła w czynnikach instytucjonalnych, np. wzrost popytu na papier w okresie wyborów. Wahania sezonowe mogą wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego oraz same podlegać jego wpływom.

2. Wahania przypadkowe - są nieregularne i nie cykliczne, powodowane są czynnikami losowymi, np. wojna, klęska, strajki lub zmianami polityki państwa, mogą zmieniać przebieg wahań cyklicznych

3. Polityczne cykle koniunkturalne - /cykle wyborcze i prezydenckie/ powstają gdy rząd wpływa na aktywność gospodarczą i wywołuje dodatkowe wahania

4. Cykle regionalne - dotyczą rozwoju poszczególnych części kraju regionu

5. Cykle specjalne - /np. świńskie/ są to odbywające się z pewną regularnością wahania produkcji żywca wieprzowego, przebiegają niezależnie od ogólnych wahań koniunktury i mają swój własny mechanizm.

6. Trendy - czyli tendencje długookresowe są to stałe /zwyżkowe, zniżkowe lub na niezmienionym poziomie/ ruchy czynników osobowych i rzeczowych w jakiejś dziedzinie gospodarczej. Zwyżkowe trendy następują najczęściej w wyniku rozwoju sił wytwórczych tz. wzrostu poziomu wiedzy, kwalifikacji zatrudnionych, postępu technicznego. Trend jest przejawem długookresowej zmiany jakiejś zmiennej ekonomicznej, np. PKB. Przebieg trendu zakłócony jest bieżącą sytuacją ekonomiczną. Mniejsze wahania o różnej amplitudzie i zmiennej intensywności w ramach ogólnego trendu określa się mianem cykli koniunkturalnych.

7. Cykl Juglara - przyczyny cyklicznego falowania gospodarczego upatrywał w zjawiskach pieniężno-kredytowych. Jego zdaniem kryzys był następstwem ograniczenia ekspansji kredytowej banków w okresie rozkwitu. Okres jednego cyklu wynosi według niego od 7 do 11 lat. Cykl o tej długości nazywamy cyklem klasycznym lub cyklem Juglara.

8. Cykl Kitchina - na podstawie analizy wskaźników pieniężnych sformułował stwierdzenie o występowaniu w gospodarce cykli krótkich o przeciętnym okresie 3,5 roku. Jego zdaniem jednakże co 2 lub 3 cykl ma większą amplitudę i dlatego powstaje wrażenie występowania cykli o dłuższych okresach 7-11 lat. Wśród teoretyków panuje pogląd, że występowanie cykli krótszych jest spowodowane zmianami w zapasach, natomiast cykle dłuższe Juglara zależą od inwestowania w maszyny i urządzenia.

9. Cykle długie Kondratiewa - czyli zmiany podstawowych wielkości ekonomicznych w horyzoncie czasowym wynoszącym kilkadziesiąt lat. Długość fal mierzona między punktami szczytowymi wynosi 58 i 45 lat, a między dolnymi 61 i 45 lat. Składają się z 5 faz: ożywienia, szybszego wzrostu, dojrzałości, nasycenia i recesji.

10. Cykle super długie /van Ewijka/ - super długi cykl gospodarczy 150 do 160 letni. Składa się z 70 letniego wzrostu produkcji i 85-90 spadku aktywności produkcji. Tworzą go lata 1760 do 1915/1920 po przełomie rozpoczął się drugi.

Cechy i przebieg cyklu koniunkturalnego.

24. Omów cechy wahań koniunkturalnych.

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z 4 faz.

Odcinek A,B - faza kryzysu

Odcinek B,C - faza depresji

Łącznie te fazy określa się jako faza recesji.

Odcinek C,D - faza ożywienia, poprawy

Odcinek D,E - faza rozkwitu - prosperity

Łącznie od C do E - faza ekspansji

1. Kryzys - oznacza załamanie gospodarcze, objawia się nadprodukcją, spadają ceny, a w ślad za nimi stopa zysku, ogranicza się więc produkcję, spadek produkcji dopóki nie zostaną sprzedane lub zlikwidowane nadmierne zapasy towarowe, a poziom bieżącej produkcji nie dostosuje się do aktualnego poziomu popytu. Zmniejszająca się rentowność doprowadzi do bankructwa słabszych przedsiębiorstw. Rozmiary inwestycji w skali gospodarki są niższe od faktycznego zużycia środków trwałych. Ograniczone są one znacznie silniej niż produkcja ze względu na trudności w zdobyciu kapitału i na brak perspektyw zysku. Temp załamania gospodarczego może być przyspieszone przez:

- politykę kredytową banków

- panikę giełdową

2. Depresja - dno kryzysu, charakteryzuje się ona zahamowaniem spadku produkcji, a także stabilizacją zatrudnienia, cen, zysku i stopy zysku. Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie. W tej fazie rentowne są tylko przedsięwzięcia o najniższych kosztach produkcji. Stwarza to sprzyjające warunki dla postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych technologii i urządzeń.

3. Ożywienie - jest wyjściem z depresji i charakteryzuje się wzrostem produkcji, która osiąga po pewnym czasie poziom z przed kryzysu. Zwiększający się popyt na dobra inwestycyjne prowadzi do wzrostu ich cen i poprawy rentowności produkcji. Zwiększa się zatrudnienie a w wyniku tego popyt. Poprawa warunków rozwoju produkcji korzystnie wpływa na poziom zysku i stopy zysku.

4. Rozkwit - szczyt koniunkturalny, boom - jest to ostatnia faza cyklu, której wszystkie istotne wielkości gospodarcze tj. produkcja, zatrudnienie, płace, ceny, inwestycje, stopa zysku osiągają poziom wyższy od poziomu z przed kryzysu, a więc każdy następny kryzys zaczyna się na poziomie znacznie wyższym od poprzedniego. Dynamika podstawowych wielkości ekonomicznych jest zróżnicowana, najszybciej rosną ceny dóbr inwestycyjnych, słabszą dynamikę wykazują ceny dóbr konsumpcyjnych i płace. Ta nierównomierność rozwoju narusza warunki równowagi. Wzrost cen środków produkcji i płac oraz wykorzystanie przestarzałych maszyn i urządzeń w celu sprostowania rosnącego popytowi oznacza wzrost kosztów. Pod wpływem popytu na kredyt rośnie stopa %. W ten sposób w fazie rozkwitu pojawiają się przesłanki kryzysu ekonomicznego nadprodukcji.

Podsumowanie:

Współczesne państwo podejmuje próby przeciwdziałania stratom gospodarczym powstającym w toku cykli koniunkturalnych. Próby te nie likwidują cykli koniunkturalnych ale zmieniają jego przebieg.

Interwencja państwa powoduje ograniczenie amplitudy wahań oraz zmniejszenie dolegliwości społecznych powodowanych kryzysem.

Teoria cyklu koniunkturalnego

Teoria cykli Keynsa, według niego cykliczny rozwój jest prawidłowością a przyczyny wahań tkwią w wahaniach rozmiarów inwestycji, które z kolei uwarunkowane są zmianami krańcowej wydajności kapitału /w tej fazie niska jest stopa %/.

Keynes posługuje się pojęciem mnożnika inwestycyjnego mówiącego o tym ile razy większe jest ogólny przyrost dochodu od powodującego go przyrostu wydatków na inwestycje.

Wartość mnożnika inwestycyjnego zależy od krańcowej psychologicznej skłonności do konsumpcji, a więc od tego jaką część przyrostu dochodu ludności zechce wydać na powiększenie konsumpcji.

Szczytowy punkt E zapoczątkowuje fazę kryzysu i nowy cykl. W rzeczywistości występują tylko 2 fazy.

Rodzaje wahań cyklicznych:

Wahania cykliczne o różnej długości:

Najważniejsze to wahania Kithina - 3,5 roku; Juglura - 8 -10 lat; Kondratiewa - 50-60 lat.

Cykle te nazywamy krótkimi, średnimi i długimi.

Cykle o różnej długości są względem siebie w określonej relacji. Krzywa cuklu dłuższego jest trendem dla cyklu niższego rzędu. Faza wznosząca cyklu dłuższego jest wynikiem przewagi lat dobrej koniunktury nad latami spadku w cyklu krótszym. Faza spadkowa cyklu dłuższego to wynik przewagi lat złej koniunktury nad latami dobrej w cyklu krótkim.

Przyczyny cykliczności rozwoju:

W teorii ekonomii są 2 podstawowe nurty tłumaczące zjawiska cykliczności:

- endogeniczny wewn.

- egzogeniczny zewn.

Egzogeniczny cykl koniunktury jako wynik zjawisk zewnętrznych.

Najpopularniejsze interpretacje cykliczności:

1. Teoria plam na słońcu - rytmiczne pojawienie się większej ilości plam na słońcu powoduje periodyczne lata nieurodzaju. Te okresowe zmiany produkcji rolnej dają zmiany w produkcji przemysłowej, w rezultacie gospodarka wykazuje rytmiczne wahania efektywności gospodarczej.

2. Teoria cyklu politycznego - tłumaczy ona cykliczny rozwój zmianami priorytetów ekonomia, władzy w okresach przed wyborami w celu zdobywania wyborców.

Endogeniczny - niejednolity - wskazuje różne przyczyny cykliczności.

Faza ożywienia - analiza przyczyn cykliczności.

Rozpoczniemy od tej fazy cechujący się stale rosnącą sumą wydatków inwestycyjnych.

Towarzyszy temu wzrost DN, zatrudnienia i wzrost wydatków konsumpcyjnych. Globalny popyt na tendencję do szybszego wzrostu w stosunku do wzrostu podaży produkcji, towarzyszy temu wzrost cen.

Ekspansja inwestycyjna daje wzrost zapotrzebowania na kredyt. Upowszechnia się u inwestorów, producentów optymizm. Rośnie obrót na rynku nieruchomości i obrót papierami wartościowymi. Występuje wzrost zapasów w produkcji i handlu, gdyż w okresie cen gromadzenie zapasów staje się opłacalne. Szczytowy stan koniunktury jest w gospodarce gdy inwestycje osiągną swój szczytowy poziom i dalej nie rosną. Wysoki poziom wydatków inwestycyjnych daje po pewnym czasie wzrost zdolności produkcyjnej w gospodarce narodowej. W okresie tym obserwujemy stopniowy koszt wzrostu produkcji w stosunku do wzrostu cen. Szybki wzrost kosztów wytwarzania wynika stąd, że w szczytowym okresie koniunktury wykorzystuje się gorsze urządzenia, zatrudnia pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększa pracę nadliczbową - wyżej płatną.

Pracodawca wykazuje wyższą skłonność do ustępstw związków zawodowych o wyższe płace. Wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost skłonności do oszczędzania, maleje skłonność do konsumpcji. Banki komercyjne są coraz bardziej ostrożne przy kredytach inwestycyjnych. Występuje groźba inflacji. To wszystko powoduje stopniowe wygasanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorców.

Rozpoczyna się załamanie gospodarki = kryzys narodowy. Pierwszym sygnałem zbliżającego się kryzysu jest spadek kursów papierów wartościowych, który może stać się paniką na giełdzie. Pojawia się punkt zwrotny w szczytowym cyklu koniunktur. Zaczyna się też od malenia zamówień na urządzenia wytwórcze i wycofali z wielu zawartych już kontraktów budowlanych. Wynika to z hamowania wzrostu cen, nawet pewien spadek co przy wysokich kosztach produkcji powoduje istotny spadek rentowności. Banki w obawie przed rosnącym ryzykiem upadłości wielu firm ograniczają kredyt inwestycyjny, żądają spłaty istniejących zobowiązań. Przejście w fazę depresji spowodowane jest dalszym kurczeniem się wydatków inwestycyjnym. Rosnące trudności sprzedaży powodują, że marża zysków gwałtownie spada.

Wiele małych i słabych firm bankrutuje. Banki maksymalnie ograniczają kredyty. Spadkowi produkcji dóbr inwestycyjnych towarzyszy z reguły mniejszy spadek produkcji dóbr konsumpcyjnych. Nawet w kryzysie znaczna część społeczeństwa, gdy nie traciła pracy, próbuje utrzymać swój poziom konsumpcji na dotychczasowym wysokim poziomie lub tylko nieznacznie go ograniczyć. Dla tego załamanie produkcji dóbr inwestycyjnych jest zawsze głębsze od konsumpcyjnych. Choć działalność inwestycyjna jest znacznie ograniczona, nigdy nie spadnie do 0.

Utrzymują się pewne wydatki i charakterze publicznym finansowane z budżetu państwa i budżetów władz lokalnych. Wszystko to razem wzięte wyznacza dolny poziom DN zatrudnienia.
Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach dalej ani inwestycje ani konsumpcja nie wykazują tendencji malejącej (dochodzimy do dna kryzysu) BC.

Przejście w fazę ożywienia. Osłabienie ostrości wahań cyklicznych po np. wojnie.

Ogólna charakterystyka cyklu koniunkturalnego - czynniki wpływające na wahania cykliczne

Gospodarka rynkowa jest objęta chroniczną nierównowagą podażową. Nierównowaga ta przyjmuje najmniejsze natężenie na rynku dóbr finalnych. Zatem na tym rynku najłatwiej można ulokować dodatkową produkcję. Jeżeli jest to produkcja dóbr nowych, dotąd nie wytwarzanych, jej uruchomienie wymaga inwestycji w dziale F - Moment ich rozpoczęcia jest początkiem cyklu. Inwestycje w dziale F stwarzają popyt na produkty tego działu, gdyż dobra inwestycyjne inwestowane w budowanych obiektach są również dobrami finalnymi. Zatem wraz z rozpoczęciem inwestycji rusza pierwszy impuls popytu. Pierwszy impuls popytu - inwestycje pociągają za sobą wzrost popytu na produktu działu F. Produkty te to dobra inwestycyjne wytwarzanie w tym dziale. Dział F objęty pierwszym impulsem podnosi produkcję dóbr inwestycyjnych. Aby tego dokonać zakupują u swoich dostawców dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr inwestycyjnych. Dostawcy zatem muszą uruchomić ich produkcję. Jej uruchomienie wymaga z kolei zakupów u dostawców. Również i oni muszą uruchomić nieczynny dotąd moce. W ten sposób działa drugi impuls popytu. Drugi impuls popytu - wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr inwestycyjnych wytwarzane w ogniwach ciągu technologicznego. Wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych, a także wzrost produkcji dóbr zaopatrzeniowych do produkcji dóbr inwestycyjnych w działach technologicznie wcześniejszych pociąga za sobą przyrost zatrudnienia i płac. Te przyrosty owocują zwiększeniem popytu konsumpcyjnego i wzrostem produkcji dóbr konsumpcyjnych. Na tym polega trzeci impuls popytu. Trzeci impuls popytu - wzrost popytu na dobra inwestycyjne i zaopatrzeniowe do ich produkcji pociąga za sobą wzrost popytu na dobra konsumpcyjne. Większy popyt na dobra konsumpcyjne wywołuje zwiększenie ich produkcji. Czwartym impulsem popytu są objęte dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr konsumpcyjnych. Wzrost popytu na dobra konsumpcyjne wytwarzane w dziale F pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr konsumpcyjnych wytwarzane w działach technologicznie wcześniejszych. Wszystkie cztery impulsy ruszają równocześnie już w pierwszym okresie cyklu. Powodują one równoczesny wzrost produkcji (lub ich pojawienie się, jeśli przed rozpoczęciem nie istniała) czterech typów dóbr: inwestycyjnych, zaopatrzeniowych, do produkcji dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych, zaopatrzeniowych, do produkcji dóbr konsumpcyjnych. Producenci obserwując inwestycje przewidują, że po ich ukończeniu uruchomieniu produkcji pojawi się kolejny dodatkowy popyt na ich produkty. Z uwagi na fakt, że nowe moce uruchomione w przyszłości będą wytwarzać nowe produkty, producenci dochodzą do wniosku, że nie potrafią zaspokoić całości tego popytu. Za pomocą znajdujących się w ich gestii mocy starych, muszą również inwestować. Impuls popytu inwestycyjnego - inwestycje w dziale pociągają za sobą (z pewnym opóźnieniem) inwestycje w dziale F-1, a te również z opóźnieniem - inwestycje u dostawców F-1. Każda kolejna fala inwestorów uruchamia z osobna wymienione wyżej impulsy popytu, które nakładają się na rezultaty impulsów uruchomionych wcześniej.

Faza ożywienia albo ekspansji - dochodzenie gospodarki do jego stanu a zatem czas, w którym impuls popytu inwestycyjnego powoduje, iż rosną łączne rozmiary inwestycji pociągając za sobą kumulację pozostałych impulsów i przyrost łącznego popytu nazywany jest fazą ożywienia lub ekspansji.

Faza boomu lub rozkwitu - czas, gdy łącznie inwestycje przybierają wartość najwyższą, a kumulacja czterech impulsów pociąga za sobą najwyższy w całym cyklu poziom popytu i najniższą nierównowagę podażową. Jeśli łączny popyt jeszcze bardziej spada i rośnie nierównowaga podażowa w tym okresie gospodarka znajduje się w fazie recesji.

Faza recesji - czas, w którym łączny popyt słabnie i rośnie nierównowaga podażowa.

Recesja - czyli stopniowe wygaszane ożywienie kończy się okresem, w którym inwestycje przybierają wartości bardzo niskie. Z tytułu inwestycji nie płyną zatem żadne lub nikłe impulsy popytowe. Nierównowaga przyjmuje poziom najwyższy. Jest to faza stagnacji lub kryzysu - zakończenia cyklu poprzedniego i punkt wyjścia do następnego. Jest to czas w którym inwestycje nie są prowadzone lub są prowadzone w nikłym stopniu i z tego tytułu nie płyną żadne lub płyną nikłe impulsy popytowe.

22. Wymień główne patologie w różnych systemach gospodarczych oraz zachodzące interakcje w sposobach ich zwalczania.
    Jest siedem głównych zespołów chorobotwórczych:
    a) Inflacja -ogólny wzrost cen i kosztów, inflacja może być pełzająca, krocząca, galopująca i być hiperinflacją. Nie wyróżniamy granicy gdzie inflację można nazwać zdrową lub zabójczą dla gospodarki.
    b) bezrobocie - w łagodnej formie istnieje w każdym systemie z powodu zakłóceń w procesach informacyjnych i decyzyjnych na rynku pracy na którym istnieją pewne rozbieżności miedzy popytem a podażą. Cięższe formy bezrobocia trzeba uznać za chorobę gdyż powodują szkody materialne, straty gospodarcze w całym systemie. Wielkie bezrobocie idzie przeważnie w parze z niemożliwością częściowego wykorzystania innych materialnych źródeł energii - gromadzeniu się niepotrzebnych zapasów w niedostatecznym stopniu wykorzystuje się potencjał kapitału stałego,
    c) deficyt - podaż systematycznie jest mniejsza od popytu. Nabywca nie może otrzymać poszukiwanego towaru, musi zastąpić droższym i gorszym. Zjawiskami towarzyszącymi są długie kolejki (czarny rynek).
    d) Nadmierny wzrost zadłużenia za granicą - kredyty zagraniczne podejmowane zagranicą w rozsądnych rozmiarach nie są niczym złym, szczególnie gdy są dobrze rozdysponowane. Choroba jest wtedy gdy kredyty zostały źle wykorzystywane a dany kraj coraz bardziej w procesie samonakręcania wpada w zadłużenie. Łagodną formą tej choroby jest zadłużenie przewyższające znacznie wpływy z eksportu. Najostrzejsze gdy trzeba ogłosić niewypłacalność kraju.
    e) Trudności ze wzrostem - zespół chorobowy obejmujący wiele różnorodnych typów. Jeden typ to chorobliwie wolny wzrost lub zmniejszenie produkcji i spożycia.
    Przeciwstawnym jest nadmierny, gwałtowny wzrost. Typ kolejny nieproporcjonalny i pozbawiony harmonii wzrostu.
    Do trudności zaliczamy drgawki procesów ekonomicznych - kryzysy obejmujące części lub gospodarki oraz cykliczne przyspieszenia i zwalnianie wzrostu.
    f) szkodliwa nierówność - nierówność podziału dochodu i majątku oraz idąca z tym w parze nierówność konsumpcji dóbr i usług nie tylko jest zgodna z prawidłowym działaniem gospodarki, ale jest jego warunkiem. Nie wiadomo gdzie kończy się konieczna, zdrowa nierówność, a zaczyna niesprawiedliwość taka przerażająco większej części społeczeństwa, która może doprowadzić ludzi do apatii a przez to zahamować działanie gospodarki. Mimo tego istnieje wiele państw w których ściera się bogactwo i slamsy.
    g) biurokratyzacja - przejaw: coraz więcej alokatywnych i dotyczących dystrybucji decyzji przechodzi z rąk osób bezpośrednio związanych z nimi i bezpośrednio zainteresowanych nimi, materialnie oraz moralnie w kompetencje bezosobowych procesów decyzyjnych urzędów i aparatu wielkich organizacji. Decyzje alokatywne i dystrybucyjne zostają uzależnione od biurokratyzacji.
    Wśród krajów średnich i wysoko rozwiniętych nie ma takiego który całkowicie byłby pozbawiony jakichkolwiek z tych 7 chorób

25. Pojęcie i mierniki inflacji

Inflacja przedstawia sytuację, w której ceny nieustannie rosną. Nie oznacza to, że wszystkie ceny zmieniają się w takim samym stopniu ani w tym samym kierunku. Niektóre ceny mogą rosnąć bardzo gwałtownie, a inne mogą rosnąć bardzo mało a inne mogą spadać. Z inflacją mamy do czynienia wtedy, gdy przeciętne ceny rosną. Inflacja może być również określona jako sytuacja, w której wartość pieniądza maleje. Kiedy ceny rosną to siła nabywcza złotówki malej, można zakupić coraz mniej dóbr i usług. Inflacja jest zmienna w czasie. Za okres inflacji uważa się czas, w którym ma miejsce ogólny wzrostu poziomu cen uwidoczniony w indeksie cen badanych towarów i usług, jako średniej dla producentów i konsumentów. Stwierdzenia dotyczące wzrostu bądź spadku inflacji dokumentowane są zmianami indeksu cen, który jest zarazem miernikiem inflacji. Najpowszechniej jest używany jako indeks CPI traktowany jako wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych. Mierzy on zmiany cen dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe, a nie obejmuje cen dóbr kapitałowych. Odnosi się do zmian określonego koszyka dóbr, w którym istotne grupy stanowią: żywność, odzież, energia. Poza wskaźnikiem cen towarów konsumpcyjnych stosuje się również dwa inne mierniki inflacji: „wskaźnik cen zbytu” oraz „deflator produktu narodowego”. Ten pierwszy ma określać rzeczywiste ruchy cen zbytu produktów finalnych. Natomiast deflator produktu narodowego stosuje się w odniesieniu do zmian cen wszystkich składników produktu narodowego brutto, a więc zarówno wydatków konsumpcyjnych jak i inwestycyjnych.

Miernik inflacji

1. Deflator produktu narodowego brutto (PNB)

Deflator PNB = nPNB/rPNB

Deflator równa się ilorazowi nominalnego PNB (wyrażony w cenach bieżących, takich jakie są w danym okresie) i realnego PNB (wyrażony w cenach stałych, porównywalnych) - służy jako miara wzrostu cen. Jest to wskaźnik kosztów zakupu dóbr i usług finalnych w danym roku do ich poziomu w roku bazowym. Za pomocą tego wskaźnika ustalana jest wartość realna PNB oraz globalna dynamika siły nabywczej pieniądza.

2. Indeks Cen Produkcyjnych (ICP) lub Producer Price Index (PPI) w skład tego indeksu wchodzą ceny, po których sprzedają bezpośrednio producenci.

3. Indeks Cen Konsumpcyjnych (ICK) lub Consumer Price Index (CPI) w skład tego indeksu wchodzą ceny, po których konsument zakupuje towar.

Wskaźnik konsumpcyjny (WCK) wylicza się na podstawie cen detalicznych - cen końcowych.

Między tymi miernikami są ścisłe powiązania, np. jeżeli zmieni się ICP to po pewnym czasie możemy się spodziewać zmiany ICK.

26. Typy inflacji

Inflacja jest to względnie trwały wzrost ogólnego poziomu cen, mierzona za pomocą średniej ważonej, odnosząca się do określonej grupy dóbr lub ogółu gospodarki.

Podział ze względu na sposób przejawiania się:

* Otwarta - cenowa - charakteryzuje się nieskrępowanym żadnymi ograniczeniami ruchem cen w górę do poziomu równoważącego strumienie popytu i podaży.

* Zasobowa - jej wzrost jest odgórnie hamowany, co powoduje występowanie nadwyżkowego strumienia popytu

Podział ze względu na tempo wzrostu cen:

* Pełzająca - jednocyfrowa do 10%

* Krocząca - dwucyfrowa, może wymykać się spod kontroli

* Galopująca - trzycyfrowa 100%, 200%

Hiperinflacja to ogromne natężenie procesów inflacyjnych, uniemożliwia panowanie nad procesami gospodarczymi, niweczy rachunek ekonomiczny, przekreśla racjonalność, anarchizuje stosunki produkcji.

Podział ze względu na ceny i zmiany koniunktury:

* Stagnacja - inflacja w warunkach stagnacji

* Reflacja - inflacja w warunkach recesji

* Inflacja klasyczna

Podział ze względu na czas występowania:

* Chroniczna - sekularna, polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych

* Okresowa - czasowa, ma miejsce wówczas, gdy po fazie inflacji następuje faza stabilizacji.

Podział ze względu na możliwość kontrolowania i przebieg:

* Żywiołowa

* Kontrolowana

Podział ze względu na źródła:

* Krajowa

* Zagraniczna

Najbardziej znany podział inflacji to:

* Popytowa

* Kosztowa

27. Krzywa Philipsa a jego teoria inflacji

Philips dokonał analizy związków między zmianami płac, cen a zmianami bezrobocia w Wielkiej Brytanii na przestrzeni prawie stu lat. Na tej podstawie przedstawił w formie krzywej relacje między wzrostem poszczególnych wielkości. Krzywa Philipsa przedstawia istotne relacje między inflacją a bezrobociem. Związki te przedstawił w sposób syntetyczny - stwierdza się to swoistą substytucyjność między wzrostem inflacji a stopą bezrobocia. Krzywa ta jest oparta na określonych założeniach, jednak w latach 70 pod wpływem jednoczesnego wzrostu inflacji i bezrobocia pojawiło się wiele interpretacji, a w tym nowa interpretacja monetarystyczna - związana jest ona z koncepcją Fredmanna - naturalnej stopy bezrobocia. Nowe interpretacje ujawniły konieczność nowego podejścia polityki makroekonomicznej. Do równoczesnych działań na rzecz ograniczenia bezrobocia i inflacji. Wskazały też na potrzebę analizowania w gospodarce zmian odnoszących się do nominalnego wzrostu cen i płac, a także wzrostu cen realnych oraz ograniczeń, jakie dla polityki państwa wynikają z istnienia bezrobocia o charakterze naturalnym.

Krzywa Philipsa ma nachylenie ujemne, z jej przebiegu wynika, że początkowo ograniczenie stopy bezrobocia (przesunięcie z A do B) wiąże się z niewielkim wzrostem inflacji, każde dalsze ograniczenie bezrobocia powoduje jednak coraz to szybszy wzrost inflacji, przesunięcie z B do C jest nieopłacalne, ponieważ niewielkiemu spadkowi bezrobocia (z Ub do Uc) towarzyszy znacznie poważniejszy wzrost inflacji.

Wybrane rozwiązane znajduje się na krzywej pomiędzy A i C, muszą one zapewnić optymalne warunki rozwoju. Będą się różnić w poszczególnych krajach i okresach w zależności od przyjętej funkcji ceny.

- w krajach o bardzo wysokim bezrobociu będą to rozwiązania idące od A do B

- w krajach o wysokiej inflacji będą to rozwiązania od C do B

Nowe, niekorzystne zjawiska gospodarcze postawią znak zapytania co do teorii Philipsa. Bardzo szybkiemu wzrostowi stopy inflacji nie towarzyszy już niestety spadek bezrobocia. Ów ten podwójny problem wysokiego bezrobocia i wysokiej inflacji określany jest mianem stagflacji.

Stagflacja jest żargonowym określeniem powstałym z połączenia fragmentów słów stagnacja i inflacja. Jest to jednoczesne występowanie trwałych wysokich stóp bezrobocia i inflacji.

W 1958 r. Philips opublikował teorię, że istnieje zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia.

Stosowanie tej polityki w latach 70 towarzyszyło zjawisko stagflacji.

Wyjaśnieniem tego zjawiska zajął się M. Friediyan i udowodnił, że długookresowa zależność między inflacją a bezrobociem ma kształt pionowy.

W długim okresie nie istnieje wybór między inflacją a bezrobociem.

Wnioski:

Wymienialność /trade off/ między inflacją a bezrobociem może istnieć tylko w krótkim okresie.

1. W długim okresie wymienialność nie istnieje, długookresowa krzywa Philipsa przyjmuje postać pionowej prostej przecinającej oś odciętych w punkcie określonym naturalną stopą bezrobocia.

2. Jedynie przy stopie bezrobocia równej jej naturalnemu poziomowi możliwy jest stabilny poziom inflacji, wyższe lub niższe bezrobocie oznacza przyhamowanie lub przyśpieszenie procesów inflacyjnych.

3. W długim okresie rządy mogą wybierać między okresowo tylko niższym bezrobociem i ulegającym coraz większemu przyśpieszeniu tempem inflacji.

4. Pionowy kształt długookresowej krzywej nie wyklucza możliwości, że np. przy wystąpieniu szoków podażowych również krótkookresowa krzywa może przybrać pionową lub nawet pozytywnie nachyloną.

Bezrobocie powoduje szereg skutków (istotnych) ekonomicznych i społecznych, znaczących dla bezrobotnych i gospodarstwa jako całości. Oznacza nie tylko pogorszenie poziomu życia bezrobotnego, ale i frustrację - wzrost niezadowolenia, rozwój negatywnych zjawisk społecznych w płaszczyźnie makroekonomicznej, niepełne wykorzystanie zasobów siły roboczej (niższa produkcja faktyczna w porównaniu z produkcją potencjalną) istniejącego bezrobocia są tak istotne, że powszechne przekonanie o interwencji państwa do ograniczenia tego zjawiska. Bezrobotny - to osoba w wieku produkcyjnym 18-59/64

- zdolny i gotowy do pracy na typowych warunkach wystąpienia

- pozostaje bez pracy mimo poszukiwania w gospodarce pracy

Metody pomiaru bezrobotnych:

1. wykorzystywana w statystyce Urzędu Pracy Osoby zdolne do pracy i gotowe jej podjęcia w ramach stosunków pracy, pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach oprócz zaocznych i wieczorowych, zarejestrowane w UP, gdy ukończyły 8 lat, a nie 60/65 lat nie nabyły prawa do emerytury, nie są właścicielami gospodarstw rolnych i nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej.

2. Wykorzystywane w badaniach aktywności ekonomicznej ludności BAEL

Bezrobotny - to osoba spełniająca 3 warunki jednocześnie:

- w okresie badanego tygodnia nie pracował

- aktywnie poszukuje pracy

- jest gotowy podjąć pracę w badanym tygodniu lub w tygodniu następnym

Związki pomiędzy inflacją a bezrobociem - krzywa Philipsa

Związki te ukazane zostały przez Philipsa, dokonał on analizy zmian płac, cen i bezrobocia w Wielkiej Brytanii na przestrzeni prawie 100 lat. Na tej podstawie przedstawił w formie krzywej relacje pomiędzy nimi.

Na osi odciętych zarejestrowano poziom bezrobocia wyrażany w % ogólnej liczbie siły roboczej. Na osi rzędnych przedstawiono zmiany płac nominalnych i cen. Skala po lewej stronie przedstawia przeciętny poziom zmian cen, a po prawej stronie przeciętny % zmiany płac nominalnych za 1 godz. pracy. Różnica między tymi skalami odpowiada założeniu, że przeciętny roczny wzrost wydajności pracy wynosi 3%. Dopiero wzrost przeciętnej płacy przekraczający 3% rocznie wpływa na wzrost kosztów i cen. Przy tym założeniu wzrost płac o 5% spowoduje wzrost cen o 2%, zaś wzrost płac o 7% oznacza wzrost cen o 4%.

Pierwsza sytuacja ma miejsce przy stopie bezrobocia wynoszącej 3%, zaś druga przy stopie 2%. Dalsza redukcja bezrobocia prowadziłaby do lawinowego wzrostu cen, gdyż krzywa nie przetnie w żadnym punkcie skali z lewej strony. Natomiast zwiększenie stopy bezrobocia poniżej 5% towarzyszy ograniczenie wzrostu płac poniżej 3% rocznie i spadek cen.

Nachylenie krzywej Philipsa ma na celu przedstawienie bezpośredniego odwrotnie proporcjonalnego związku między nasileniem inflacji oraz stabilizacją cen.

Krzywa ilustruje więc wybór między szybkim wzrostem gospodarczym i niskim poziomem bezrobocia w sytuacjach nasilenia się procesów inflacyjnych oraz słabszym tempem wzrostu, dużym bezrobociem, niewielką inflacją oraz stabilizacją cen.

Jeżeli nadać wynikom badań Philipsa szerszą interpretację i potraktować poziom bezrobocia jako wskaźnik aktywności gospodarczej a zmiany płac jako główny czynnik ruchu cen, to będziemy mieli do czynienia z mechanizmem inflacji kosztowej w którym ruch cen zależy od stopnia aktywności gospodarczej.

W ramach niskiego stopnia wykorzystania zasobów produkcyjnych i stosunkowo wysokiego bezrobocia (5 lub większego niż 5) ceny i płace byłyby stabilne, w miarę poprawy koniunktury występowałyby zatem tendencje do wzrostu płac nominalnych. W efekcie występowałyby, najpierw niewielkie a potem coraz silniejsze podwyżki cen, przy stanie bliskim pełnego zatrudnienia pojawiłaby się galopująca inflacja.

Taka interpretacja krzywej Philipsa nasuwa wniosek, iż pogodzenie stabilnych cen i pełnego zatrudnienia jest czystą utopią. Podobnie jak domaganie się realizowania obu tych celów równocześnie.

28. Neomonetarystyczna teoria krzywej Philipsa

W latach 60, 70 krzywa Philipsa nie znajdowała odzwierciedlenia w wielu krajach. Rosła w nich inflacja, a zarazem bezrobocie. Coraz bardziej stawało się oczywiste, iż podział na kosztową i popytową interpretację źródeł inflacji nie jest taki oczywisty jakby wynikało to z badań Philipsa. Dla wielu stało się jasne, że obydwie przyczyny występują jednocześnie we wzajemnej współzależności i nie dają się rozdzielić.

Wzrost płac, a także podatków istotnie powoduje wzrost kosztów produkcji, lecz z drugiej strony wywołuje wzrost łącznego popytu i oba te czynniki jednocześnie pchają w górę.

W tej sytuacji nastąpił powrót do koncepcji monetarystycznej wyjaśniającej jako mechanizm, który w sposób trwały rodzi inflację.

Teoria ta bazowała na tak zwanej ilościowej teorii pieniądza, która sprowadza się do tezy, że zmiany ilości pieniądza między innymi poprzez wzrost płac decyduje o zmianach nominalnego dochodu i cen, ale nie mają wpływu na realne wielkości makroekonomiczne. Odzwierciedleniem tej koncepcji jest krzywa B. Załóżmy, iż w okresie początkowym bezrobocie wynosi 5%, a krzywa Philipsa reprezentowana jest przez Krzywą A roczny wzrost płac nominalnych jest stały i wynosi 3% odpowiada to tempu wzrostu wydajności pracy. Załóżmy też, że władza uważa też istniejący poziom bezrobocia za wysoki i dąży do jego obniżenia. W tych warunkach nastąpi wzrost popytu na siłę roboczą i płace nominalne wzrosną o 2% to bezrobocie zmniejszy się do 3%. Efekt ten jednak jak twierdzą neomonetaryści nie jest trwały, gdyż wzrost dochodów oznacza wzrost ilości pieniądza w obiegu, a to z kolei po niedługim czasie doprowadzi do wzrostu cen, a w rezultacie okaże się, iż płace realne nie uległy żadnej zmianie. Zatrudnienie, a więc podaż pracy obniży się a bezrobocie wzrośnie do poprzedniego poziomu. Powstanie jednak roczny pkt równowagi reprezentowany przez pkt. B. Jeżeli znowu podejmie się próbę obniżenia bezrobocia w drodze pobudzenia wzrostu dochodu i spowoduje podwyższenie płac nominalnych o 2% czyli do 7%, to zatrudnienie chwilowo wzrośnie a bezrobocie spadnie o 2%.

Jednakże gdy społeczeństwo uświadomi sobie że wzrost cen pochłonie podwyżkę płac realnych, bezrobocie powróci do poziomu wyjściowego. Nowy pkt. Równowagi C, różni się od poprzedniego wyższą inflacją. Gdy wreszcie oczekiwania inflacyjne na wzrost płac i cen staną się normą społeczną, jedynym skutkiem udanych prób zmniejszenia bezrobocia przez zwiększenie nominalnego dochodu będzie rosnąca inflacja.

Koncepcja ta dowodzi, iż w dłuższym okresie krzywa Philipsa w swej oryginalnej postaci nie może istnieć, można natomiast mówić o pionowej krzywej Philipsa B. Dzieje się to tak dlatego, że zdaniem monetarystów, że dla każdej gospodarki istnieje pewna stopa bezrobocia (5%), której zmiany w drodze interwencyjnego popytu przez państwo z góry skazane są na niepowodzenia, bowiem bezrobocie poniżej tej stopy wywoła przyspieszenie tempa inflacji.

Na wskazanie naturalne bezrobocie zdaniem neomonetarystów składa się bezrobocie frykcyjne oraz te osoby które są skłonne nie być bezrobotnymi, tylko za cenę znacznie wyższych płac realnych, czyli tzw. bezrobocie dobrowolne.

29. Przyczyny i skutki inflacji.

Nie da się ich wyjaśnić za pomocą jednej przyczyny. Inflacja stanowi zespół objawów, następstw i współzależności wielu zjawisk ekonomicznych. Główne obszary powstawania inflacji:

1. stosunki pieniężne - kredytowe inflacje tworzą

1. niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytów do realnych procesów gospodarowania (ilość pieniądza w obrocie)

2. miękkie kredytowanie inwestycji rozwojowych, ograniczony przymus zwrotu (pieniądze nie odpływają w gospodarce)

3. nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przez przedsiębiorstwo.

Zjawiska te powodują żywiołowość obrotu gotówkowego i osłabienie stabilności pieniądza

1. niedostatki sfery alokacyjnej - zazwyczaj wywołane niedostosowaniem struktury rzeczowej gospodarki do rozmiarów i struktury popytu pieniężnego.

1. nie odpowiadająca realiom rynkowym polityka cen

2. obiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodów płac i świadczeń socjalnych

3. uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji płacowej

4. nadmiernie statyczna polityka państwa

Te przyczyny dają niezrównoważony wzrost popytu - wzrost cen - inflacja

1. polityka zewnętrzna państwa

1. niekorzystny układ warunków wymiany z zagranicą szczególnie towarowej określany malejącą relacją cen towarów eksportowanych do importowanych (terms of trade)

2. wpływ inflacji światowej, przenoszenie cen na rynku światowym na rynek krajowy.

Import inflacji szczególnie zaznaczany przy wzroście cen żywności, paliw, surowców na rynkach światowych rosną ceny importu tych dóbr - wzrost cen krajowych potęgujący i wzmacniający inflację.

Przyczyny inflacji:

1. rosnąca produkcja - w miarę zbliżania się do granicy produkcyjności napotyka się na różne bariery, w miarę ożywienia wzrostu produkcji przedsiębiorcy zatrudniają pracowników mniej kwalifikowanych, stosują wyższe stawki za dodatkową pracę, co prowadzi do zwiększenia kosztów wytwarzania a w rezultacie do wzrostu cen

2. przyczyny zewnętrzne - w stosunku do warunków gospodarki krajowej lub mogą być rezultatem wzrostu cen surowców na rynku światowym

3. przyczyny polityczne - wysoki stopień niestabilności politycznej będzie generował większe deficyty budżetowe ze względu na krótkie horyzonty czasowe przyjmowane przez polityków

4. bilans płatniczy kraju i jej wpływ na dewaluacje. To powoduje podrożenie wszystkich towarów importowanych i tym samym wzrost inflacji.

Skutki inflacji:

Zamieszanie w kalkulacji kosztów produkcji, zniechęca do podejmowania ryzykownych decyzji, wzrost stopy oprocentowania wkładów terminowych, wzrost oprocentowania kredytów na działalność inwestycyjną osłabia zwiększenie się eksportu, zamieszanie na rynku papierów wartościowych, obniżenie realnych dochodów ludności

30. Przedsięwzięcia antyinflacyjne

Sposoby hamowania inflacji: hipoteka monetarystyczna - walka z inflacją sprowadza się do umiejętności regulacji podaży pieniądza w wyrażaniu realnym. Realna podaż pieniądza M:P=Y:V przeciętny poziom cen w kraju. Według teorii neoklasycznej inflację można hamować przez hamowanie wzrostu płac pieniężnych, ograniczenia nominalnego deficytu budżetowego odpowiednią regulacją dopływu pieniądza do obiegu za pośrednictwem banku centralnego.

Sposoby hamowania inflacji: hipoteka monetarystyczna - walka z inflacją sprowadza się do umiejętności regulacji podaży pieniądza w wyrażaniu realnym. Realna podaż pieniądza M:P=Y:V przeciętny poziom cen w kraju. Według teorii neoklasycznej inflację można hamować przez hamowanie wzrostu płac pieniężnych, ograniczenie nominalnego deficytu budżetowego odpowiednią regulacją dopływu pieniądza do obiegu za pośrednictwem banku centralnego. Ograniczenie wydatków rządowych lub zwiększenie podatków dochodowych, co prowadzi do ograniczenia wydatków konsumpcyjnych. Ograniczeniu inflacji służy program zwiększania podaży niektórych kluczowych produktów konsumpcyjnych. Ograniczaniu inflacji może służyć ułatwienie przesuwania zasobów siły roboczej. Nadmierna stopa wzrostu zasobów pieniądza wywołuje inflację wówczas, gdy przekracza stopę wzrostu realnej produkcji. Dlatego przeciwdziałanie inflacji opiera się o utrzymanie stałej stopy wzrostu zasobów pieniądza i jego kontrolowanie. Kontrola i regulowanie zasobów pieniądza jest dopuszczalną przez monetarystów formą interwencji państwa.

Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji

W literaturze ekonomicznej skutki inflacji ujmuje się raczej negatywnie, a są też i pozytywne. Generalnie inflacja rzutuje negatywnie na działanie gospodarki, choć są i pozytywne wpływy.

Powolne procesy inflacyjne jak inflacja pełzająca wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych.
Korzystne skutki inflacji:

1. podkreśla się, że powolne procesy inflacyjne korzystnie wpływają na początkowy wzrost zysku, a następnie cen, pociąga wzrost płac. Przy założeniu iluzji pieniężnej powolne procesy inflacyjne pozwalają na obniżkę stawek płac realnych i często stóp procentowych, co wywołuje optymistyczne nastroje wśród przedsiębiorstw z powodu poprawy rentowności produkcji. Te optymistyczne nastroje wzmacniają działalność inwestycyjną co w konsekwencji przyczynia się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego.

2. powolne procesy inflacyjne przyspieszają ustalanie się właściwych relacji cen, co pozwala na racjonalizację decyzji gospodarczych i umożliwia prawidłową alokację zasobów.

Negatywne skutki inflacji:

1. zniekształcenie informacyjnej funkcji cen - ceny i ich relacje pełnią ważną funkcję informacyjną o kosztach produkcji, o względnej rzadkości poszczególnych dóbr. Dla podmiotów gospodarczych są ważnymi sygnałami kształtując ich decyzje gospodarcze. Silne własnościowych. Oznacza to, że nie są one związane z osobami, lecz instytucjami władzy gospodarczej. Jeżeli ktoś wykorzystuje te uprawnienia, to robi to jako pracownik najemny tej instytucji, a nie jako osoba prywatna. W związku z tym wszystkie straty tego rodzaju przedsiębiorstwa będą obciążały instytucję, a nie jego samego. Podobnie rzecz będzie się miała z zyskami

2. Druga z wyróżnionych grup obejmuje spółdzielczą i obie formy własności w spółkach kapitałowych. Tutaj uprawnienia własności są już sprywatyzowane, ale jednocześnie rozdzielone pomiędzy grupy współwłaścicieli, stąd skuteczne wykorzystywanie uprawnień własności wymaga współpracy z innymi udziałowcami. W tej sytuacji nie tylko ryzyko pojawienia się działalności, ale i szansa osiągania zysku rozkładają się na większą grupę osób. Spośród form zaliczonych do tej grupy najmniejszymi ograniczeniami, co do korzystania z uprawnień własnościowych charakteryzuje się niepracownicza spółka kapitałowa.

3. Ostatnia grupa obejmuje własność indywidualną z pracą najemną i własność drobno - towarową. Charakterystyczne dla nich jest nie tylko sprywatyzowanie uprawnień, ale także ich zindywidualizowanie, czyli przypisanie ich pojedynczym osobą. Tego rodzaju uprawnienia można swobodnie zbywać. Można też wykorzystywać całość.

31. Omów pojęcie, cele i atrybuty przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

Podmiot ekonomiczny - jest to jednostka ludzka lub zorganizowana grupa ludzi posiadająca określony zakres uprawnień w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej lub określony zakres uprawnień w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej lub określony zakres własności w posiadaniu dóbr czy zasobów. Podmioty ekonomiczne w ramach zakresu swobody gospodarczej wyznaczonej przez dany ustrój gospodarczy - reguły prawne mówiące o tym, kto i jakie posiada uprawnienia własnościowe oraz regulujące podmiotu do wykonywania czynności gospodarczych. Podstawowym takim prawem jest prawo do użytkowania dobra (zasobu) w ramach jego fizycznych możliwości; prawo do osiągania dzięki prowadzeniu działalności gospodarczej nadwyżki nad kosztami; prawo do rozporządzania własnością w formie kupna, najmu, darowizny itd.

Wyróżniamy podmioty ekonomiczne:

- Przedsiębiorstwa

- Gospodarstwa domowe

- Państwo (instytucje finansowe, podmioty demokracji gospodarczej)

Najbardziej charakterystycznym podmiotem gospodarki rynkowej jest przedsiębiorstwo. Jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze i produkcyjne sprzedaje dobra (względnie usługi) dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami, czyli zysku. Najistotniejszym elementem przedsiębiorstwa jest jego cel - osiągnięcie zysku. Zwrócić należy uwagę na to, że uwzględnienie tylko tego kryterium nie pozwala odróżnić przedsiębiorstwa od organizacji przestępczej, osiągającej swój zysk poprzez kradzież, dlatego też w definicji określamy cechę dodatkową podkreślającą, iż sposobem dochodzenia do zysku jest wykorzystanie czynników wytwórczych dla produkowania i sprzedaży dóbr czy też usług, ale biorąc pod uwagę tylko tę cechę, pomijając zysk to nie można by odróżnić przedsiębiorstwa od instytucji niedochodowej. Wniosek z tego, że konieczne jest umieszczenie w definicji obu tych cech naraz. Kończąc rozważania na temat definicji przedsiębiorstwa należy zwrócić uwagę na jego istotny związek z rynkiem. W odróżnieniu od gospodarstwa domowego i władz gospodarczych, przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją tożsamość, czyli przestaje być przedsiębiorstwem. Cel działania przedsiębiorstwa zawsze osiągany jest przez sprzedaż, zaoferowanie czegoś i uzyskanie dla tego czegoś akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą. Sprawą drugorzędną jest czy to coś to świadczona usługa czy produktu i czy wytworzono go samodzielnie czy zakupiono od innego podmiotu. Przedsiębiorstwo wytwarza produkt lub usługę tylko dla rynku, ten, w jego działalności nie ma zasadniczo produkcji samo-zaopatrzeniowej. Mówiąc o przedsiębiorstwie nie należy zapominać o innowacyjności przedsiębiorstw będących już w starożytności. Ta innowacyjność polega na oddzieleniu jednostki wytwórczej od gospodarstwa domowego (oddzielenie procesu wytwarzania od procesu konsumpcji specjalizacji producentów a w konsekwencji zwiększeniu ich wydajności: bliższemu dostosowaniu producent. do potrzeb nabywców, a co za tym idzie poprawy jakości.

32. Omów istotę przedsiębiorstw w formie spółek i ich przekształcenie w korporacje międzynarodowe

Małe prywatne przedsiębiorstwa łączą się z sobą w wielu powodów:

1. ze względu na wykorzystanie tzw. korzyści skali, które przejawiają się wówczas, gdy wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji jednostkowe koszty ulegają obniżce.

2. ze względu na finansowe potrzeby produkcji, które wymagają znacznie większych zasobów kapitału niż indywidualne osoby posiadają lub skłonne ryzykować w duże przedsięwzięcia. Stąd łączone są w spółki, co daje większą możliwość produkcyjnego wykorzystania oszczędności drobnych inwestorów.

W ramach różnego rodzaju spółek szczególną rolę zaczynają odgrywać spółki tzw. Transnarodowe, inaczej korporacje transnarodowe.

W ich skład wchodzi firma macierzysta oraz podporządkowanie jej własnościowo i decyzyjnie filiee - informacja

Sens istnienia spółek transnarodowych polega na tym, że

1. umożliwiają obniżkę kosztów wytworzenia ze względu na tańsze czynniki wytwórcze w danym kraju, a także kosztów transportu.

2. umożliwiają omijanie barier w handlu zagranicznym i wysokiej stopy podatkowej.

3. umożliwiają rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej. Zaistniała bowiem strata w jednym przedsiębiorstwie wchodzącym w skład korporacji kompensowana jest przez zyski innego.

33. Omów wyznacznik form własności przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

Wyróżnione zostały 3 grupy własności

1. Pierwsza z nich obejmuje własność państwową i komunalną charakteryzuje się występowaniem kolektywnych uprawnień własnościowych. Oznacza to, że nie są one związane z osobami, lecz instytucjami władzy gospodarczej. Jeżeli ktoś wykorzystuje te uprawienia to robi to jako pracownik najemny tej instytucji, a nie jako osoba prywatna.
   W związku z tym wszystkie straty tego rodzaju przedsiębiorstwa będą obciążały instytucję a nie jego samego. Podobnie rzecz będzie się miała z zyskami

2. Druga z wyróżnionych grup obejmuje spółdzielczą i obie formy własności w spółkach kapitałowych. Tutaj uprawnienia własności są już sprywatyzowane, ale jednocześnie rozdzielone pomiędzy grupę współwłaściciel stąd skuteczne wykorzystywanie uprawnień własności wymaga współpracy z innymi udziałowcami. W tej sytuacji nie tylko ryzyko pojawienia się działalności, ale i szansa osiągania zysku rozkładają się na większą grupę osób. Spośród form zaliczonych do tej grupy najmniejszymi ograniczeniami, co do korzystania z uprawnień własnościowych, charakteryzuje się niepracownicza spółka kapitałowa.

3. Ostatnia grupa obejmuje własność indywidualną z pracą najemną i własność drobno-towarową. Charakterystyczne dla nich jest nie tylko sprywatyzowanie uprawnień, ale także ich zindywidualizowanie, czyli przypisanie ich pojedynczym osobom. Tego rodzaju uprawnienia można swobodnie zbywać. Można też wykorzystywać całość.

34. Pojęcie i cechy specyficzne gospodarstw domowych jako podmiotów gospodarki rynkowej.

Gospodarstwo domowe jest jednym z podstawowych podmiotów współczesnej gospodarki - jest to podmiot bardziej uniwersalny od przedsiębiorstwa i ma nieco dłuższą historię. W prostej linii wywodzi się z grupy domowej występującej w społecznościach pierwotnych (najstarszego typu podmiotu ekonomicznego w ludzkich dziejach). Gospodarstwo domowe jest to jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje, co do sposobów uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania do zaspokojenia potrzeb swoich członków. Celem funkcjonowania gospodarstwa domowego jest zaspokojenie potrzeb tworzących je ludzi. Jest to cel ujęty ogólnie i jest możliwa jego interpretacja, ale tylko tka jak w mikroekonomii - jako maksymalizacja zadowolenia. Zaspokojenie potrzeb jest bezpośrednim następstwem wykorzystania dochodów, które jednak wcześniej trzeba osiągnąć. Dwoistość gospodarstwa domowego polega na tym, że konieczne jest współwystępowanie działalności zarobkowej i konsumpcyjnej. Pierwsza dotyczy sposobów uzyskiwania środków zaspokajających potrzeb fin. Bezpośrednio stosowanych do tego dóbr lub pieniędzy. Istnieje tutaj wiele różnorodnych możliwości, które w różnych ustrojach gospodarczych były w różnym zakresie wykorzystywane, np. praca, własność, świadczenia a nawet grabież. Posiadając już dochód, należy go wykorzystać, tzn. zużyć na aktualne potrzeby albo odłożyć na później (w formie zapasów lub oszczędności). Oszczędności są bardzo ważne w gospodarce rynkowej. Gospodarstwo domowe można podzielić niezależnie od proporcji. Taki ewentualny podział w swoim aspekcie ekonomicznym napotyka na stary problem ekonomiczny, tzn. realizację swoich celów w warunkach ograniczonych środków, które stymulują starania o zwiększenie dochodów (płac, zysków, itp.). A więc ma to ogromne znaczenie motywacyjne dla ludzkiej aktywności w gospodarce. Kończąc te rozważania na temat dwoistości gospodarstwa domowego należy zwrócić uwagę na różnicę w poziomie zachowań dochodowych i konsumpcyjnych. Z tych dwóch stron bardziej tradycyjny (konserwatywny) charakter ma strona konsumpcyjna. Preferencje indywidualne, wymogi prestiżowe i nacisk otoczenia, tradycja, efekt naśladowczy to czynniki nie dające się racjonalnie wytłumaczyć. Na tym tle zachowania dochodowe są znacznie bardziej zracjonalizowane, zwłaszcza, jeśli dochód przybiera formę pieniężną. Konsument jest mniej racjonalny niż zarabiający, nawet jeśli są to dwie role ekonomiczne jednej osoby.

35. Omów rolę banku centralnego w systemie finansów państwa.

Politykę pieniężno-kredytową możemy zdefiniować jako regulowanie podaży pieniądza i kształtowanie warunków (w tym i stóp procentowych), na jakich kapitały pieniężne użyczane są gospodarstwom domowym, przedsiębiorstwom i innym podmiotom w tym i instytucjom finansowym. Politykę pieniężno-kredytową można też określić jako te działania władzy państwowej, które mają na celu kształtowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz. W polityce tej szczególna rola przypada bankowi centralnemu, którego główne zadania możemy określić jako:

- Kredytowanie innych banków (zwłaszcza komercyjnych)

- Obsługa bankowa rządu (w tym pośrednictwo finansowe)

- Administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi i oddziaływanie na kształt kursu walutowego

- Nadzór nad działaniem całego systemu bankowego, a także zarządzanie długiem publicznym.

Do podstawowych instrumentów wykorzystywanych w tej polityce, a służących zarazem osiągnięciu celów polityki gospodarczej, należą zwłaszcza następujące:

- System rezerw obowiązkowych

- Kształtowanie poziomu stopy dyskontowej

- Przeprowadzanie operacji kapitałowych.

- Inne formy regulowania poziomu i czasu zwrotu kredytów dla ludności,

- a także określony stopień interwencjonizmu państwowego w zakresie rynku dewizowego

Polityka banku centralnego zmierzająca do tworzenia banków sprzyjających rozwojowi kredytowania i zwiększeniu podaży pieniądza, w tym i poprzez niskie stopy procentowe kredytów oraz utrzymywanie innych korzystnych warunków kredytowania określić można jako politykę taniego pieniądza. Z zasady ma ona na celu ożywienie wzrostu gospodarczego. Polityka stabilnego pieniądza sprzyja równoważeniu rynku pieniężnego i wzrostu gospodarczego. Działanie systemu rezerw obowiązkowych jest oparta na wyznaczeniu bankom komercyjnym przez banki centralnego niezbędnego poziomu rezerw gotówkowych jakie powinny one otrzymać dla zapewnienia bieżącej i ciągłej obsługi swoich klientów. Nadwyżkę zasobów gotówkowych przykrywających poziom niezbędnych rezerw, a pochodzących ze środków własnych i obcych banki te mogą wykorzystać w celu kredytowania swoich klientów. Teoretyczny maksymalny możliwy zakres „tworzenia” pieniądza kredytowego, naliczony jest od tzw. możliwości depozytowej, która jest odwrotnością poziomu obowiązującej minimalnej ceny stopy rezerw depozytowych.

Bank centralny działa na rzecz:

Podniesienia poziomu rezerw obowiązkowych, obniżenia stopy rezerw obowiązkowych (działanie na rzecz zwiększenia wartości mnożnika kreacji pieniądza i podaży tego pieniądza przy danej bazie monetarnej).

Nadal istotnym sposobem oddziaływania banków centralnych na podaż pieniądza jest kształtowanie poziomu szeroko rozumianej stopy dyskontowej. W szczególności chodzi tu o poziom procentowy różnych kredytów udzielanych przez banki centralne bankom komercyjnym, a zwłaszcza tzw. kredytu refinansowego.

Obniżanie szeroko rozumianej stopy dyskontowej wobec jej wyższego poziomu prowadzi do zwiększenia mnożnika kreacji pieniądza a dalej i podaży pieniądza przy danej bazie monetarnej. Działanie banków komercyjnych związane będzie głównie z działaniem na rzecz mnożnika kreacji oraz jego podaży. Najogólniej operacje te polegają na sprzedaży lub zamianie papierów wartościowych, a w szczególności obligacji państwowych zwłaszcza krótkookresowych, na tzw. dostępnym , czyli w tym i dla banków komercyjnych rynku kapitałowym. Kupno papierów wartościowych to działanie na rzecz zwiększenia bazy monetarnej, a w rezultacie i mnożnika kreacji pieniądza i podaży pieniądza.

Instrumenty banku centralnego zestawione ze zmianami w sytuacji gospodarczej i celach polityki gospodarczej państwa.

W okresach dekoniunktury lub recesji gospodarczej bank centralny może:

- Obniżyć wskaźniki do rezerw budżetowych

- Zwiększyć kwotę udziału kredytów finansowych, przy odpowiedniej dewizowej stopie dyskontowej

- Zakupywać papiery wartościowe na otwartym rynku kapitałowym

W okresach napięć inflacyjnych i wzrostu groźby działania gospodarczego bank centralny może:

- Podwyższyć wskaźniki rezerw obowiązkowych

- Ograniczyć pulę środków na kredyty refinansowe i podnieść stopę dyskontową

Rola banku centralnego w systemie finansowym państwa.
Do zadań banku centralnego należą między innymi :

• sterowanie emisja biletów bankowych kredytowanie innych banków,

• utrzymanie kursów pieniądza narodowego w określonych granicach ,

• obsługa bankowa rządu i udzielanie porad,

• administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi,

• nadzorowanie banków komercyjnych.

• Podstawowym jednak rolą banku centralnego jest oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.

Deficyt sektora publicznego - to suma deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych. Tutaj bank centralny jako bankier państwa musi czuwać by państwo było zdolne do wywiązywania się ze swych zobowiązań.

Istnieją dwa sposoby finansowania sektora publicznego:

a) państwo może pożyczyć środki od społeczeństwa sprzedając swoje papiery wartościowe bankowi centralnemu. Ten zaś sprzedaje je na otwartym rynku i w ten sposób uzupełnia gotówkę ,którą pożyczył państwu

b) to dodrukowanie pieniędzy; państwo sprzedaje papiery wartościowe bankowi centralnemu za gotówkę ,którą finansuje deficyt. Zasób papierów wartościowych nie ulega zmianie zwiększa się natomiast baza monetarna.

36. Struktura aktywów i pasywów banku centralnego - scharakteryzuj poszczególne pozycje

Bilans BC wygląda następująco:

1. Po stronie aktywów:

- zapasy w złocie,

- należności zagraniczne,

- udzielone kredyty budżetowi państwa i innym,

- weksle i obligacje,

- inne.

2. Po stronie pasywów:

- Pieniądz rezerwowy,

- Gotówka w obiegu,

- Lokaty bankowe,

- Rezerwy obowiązkowe i dobrowolne

- Rachunki walutowe i inne depozyty

37. Wpływ banku centralnego na podaż pieniądza.

Bank centralny stara się oddziaływać na podaż pieniądza ujmowanego zarówno wąsko jak i szeroko. Do najważniejszych narzędzi do wykonywania przez BC kontrolowania podaży pieniądza należą:

- Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

- Zmiany stopy dyskontowej i redyskontowej

- Operacje otwartego rynku

39. Operacje otwartego rynku i ich rola w regulowaniu rynku pieniężnego.

Są to operacje banku centralnego dokonywane na rynku pieniężnym polegające na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych. Skutki tego są następujące: skup zwiększa podaż pieniądza, zakup powoduje zmniejszenie ich podaży. Przedmiotem tych działań są głównie weksle skarbowe. Decyzje o podjęciu operacji otwartego rynku podejmuje bank centralny na podstawie oceny sytuacji gospodarczej w kraju. Jeżeli w opinii kierownictwa banku centralnego występują na rynku tendencje inflacyjne, których jedną z przyczyn może być nadmierna ekspansja kredytu i wzrost podaży pieniądza, to w celu przeciwdziałania tym tendencjom zostanie podjęta decyzja o sprzedaży weksli skarbowych. Dla zachęcenia banków handlowych do zakupu tych weksli, bank centralny oferuje je po cenie niższej niż rynkowa. Efektem końcowym tych operacji staje się zmniejszenie rezerw banków handlowych, które będą musiały zmniejszyć odpowiednio wielkość udzielanych kredytów. Polityka otwartego rynku jest bardziej elastycznym narzędziem do zmiany stopy redyskontowej. Operacje kupna i sprzedaży weksli skarbowych mogą być przeprowadzone stopniowo i w różnych rozmiarach, zależnie od rozmiarów, jakie powodują w różnych krajach, np. w USA - gdzie banki handlowe tylko w niewielkim stopniu są zadłużone w banku centralnym, operacje otwartego rynku są narzędziem jego głównego oddziaływania.

40. Omów implikacje makroekonomiczne deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce,

Stan budżetu określa stan finansów publicznych, mówiąc szerzej obok budżetu na stan finansów publicznych wpływają trzy podstawowe wielkości strategiczne:

Stopa podatkowa mierzona stosunkiem różnego rodzaju podatków w dochodzie narodowym

H=T/Y

Wielkość wydatków budżetu państwa G

Poziom wytworzonego dochodu narodowego Y

Przy założeniu, że przeciętna stopa podatkowa h wynosi 0,25, wówczas T=0,25 x Y i stan deficytu i nadwyżki przedstawiać można następująco:

Równowaga budżetu w punkcie E zostanie osiągnięta przy poziomie dochodu narodowego 800, gdyż wówczas G=h x Y

Czyli 200 == 0,25 x 800

Poniżej poziomu dochodu (800) występuje deficyt, gdyż łączna suma wydatków przewyższa łączną sumę wpływów.

Przy wyższym poziomie dochodu z kolei pojawia się nadwyżka wpływów nad wydatkami budżetu.

Nadwyżka budżetowa jest zjawiskiem sporadycznym w gospodarkach światowych. Charakterystyczny dla poszczególnych krajów jest deficyt budżetowy. Deficyt ten przede wszystkim może wynikać z:

- Nadmiernych wydatków budżetowych skierowanych np. na militaryzację gospodarki, zbyt rozbudowaną, na administrację państwową, inwestycje publiczne, nadmierne transfery, na wysokie koszty obsługi długu zagranicznego itp. >Ze zbyt niskich dochodów budżetowych.

Spowodowane one mogą być zbyt niską stopą opodatkowania, nie efektywnym i mało skutecznym systemem ściągania podatków spadających w danym okresie poziomem produkcji dochodu narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej.

- Oczekiwań społeczeństwa, że P będzie spełniać funkcje gwaranta, bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych

- Ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym

Sposoby finansowania deficytu budżetowego:

1. najprostsza metoda walki z dużym deficytem są drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych w celu ich dostosowania do uzyskiwanych dochodów. Powoduje to przede wszystkim zmniejszenie realnych wydatków rzeczowych oraz pogarszanie systemu materialnego pracowników sfery budżetowej.

2. zaciąganie kredytu w bankach - słabością tego rozwiązania jest to, iż zmniejszone zostają możliwości kredytowe dla sektora prywatnego, co może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu. Wpływa to też niekorzystnie na rozmiary wydatków inwestycyjnych w sektorze prywatnym (bo nie ma kredytów). Nazywamy to w ekonomii efektem wybierania.

3. Zwiększenie długu publicznego jest najpopularniejszą formą finansowania deficytu budżetowego. Istota tej metody polega na tym, że Skarb Państwa emituje obligacje krótkoterminowe, a sprzedaje je na wolnym rynku bankom komercyjnym, instytucjom ubezpieczeniowym, przedsiębiorstwom oraz osobom fizycznym. Obligacje te są chętnie kupowane. Ich oprocentowanie jest zawsze korzystniejsze od oprocentowania depozytów terminowych. Dług finansowy nazywamy całkowitą kwotę zadłużenia rządu w formie należnej zapłaty z tytuły sprzedanych papierów wartościowych Skarbu Państwa w tym Elu pokrywa deficyt budżetu. Możliwość finansowania deficytu rosnącym zadłużeniem publicznym, zależą głównie od stopnia chłonności i poziomu rozwoju rynku kapitałowego. Jeżeli jest on dobrze rozwinięty i zainteresowani chętnie nabywają obligacje, wówczas jak wskazuje doświadczenie nawet 10% udziału deficytu w PKB nie musi stworzyć zagrożeń dla finansów publicznych. Niebezpieczeństwo z korzystaniem omawianego narzędzia do zmniejszenia deficytu budżetowego pojawia się, gdy nie jest chłonny rynek papierów wartościowych.

Innym narzędziem może być finansowanie deficytu przez pozyskiwanie pieniędzy w drodze dodatkowej ich emisji.

Zaleta takiego rozwiązania jest to, że rząd nie musi limitować swoich wydatków. Nie ograniczone są także możliwości popytowe innych podmiotów gospodarczych. Wadą tego narzędzia jest to, iż zwiększając ilość pieniędzy w gospodarce prędzej czy później wpłynie się na wzrost cen, a w konsekwencji wywoła lub pogłębi inflację.

41/42. Na czym polega aktywna, a na czym pasywna polityka fiskalna.

Poprzez aktywną politykę fiskalną państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarczą tak, aby maksymalnie ograniczyć zjawiska negatywne takie jak np. bezrobocie, a zarazem stymulować zjawiska pozytywne, jak wzrost gospodarczy. Realizowanie tej polityki wymaga każdorazowego podejmowania decyzji dotyczących zastosowania pożądanych w danej sytuacji narzędzi oddziaływania na gospodarkę. A więc polityki ta oparta jest na wykorzystani nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki, wśród których ważną rolę pełnią różnego rodzaju składniki wydatków budżetowych. Wydatki budżetowe zostały podzielone na środki wydatkowane w celu zakupu dóbr i usług oraz środki przekazywane przez budżet państwa różnym podmiotom gospodarczym z tytułu transferów.

Niekiedy proponuje się inny podział:

Wydatki tradycyjne,

Funkcje państwa jako organizacji społecznej i politycznej,

Wydatki państwa dobrobytu - transfery rent, emerytur, zasiłków

Wydatki gospodarki mieszkalnej - subsydia oraz niektóre inwestycje infrastrukturalne

Zwiększanie liczby tytułów wymagających wydatków z budżetu państwa powoduje, że zjawiskiem typowym dla wielu gospodarek stał się deficyt budżetowy. Oznacza to, że wpływy budżetowe są osiągane w pierwsze kolejności z podatków, są mniejsze niż planowane wydatki obejmujące zakupy dóbr i usług jaki i transfery. Deficyt strukturalny to taka wielkość deficytu, jaki miałby miejsce gdyby gospodarka znajdowała się w punkcie pełnego zatrudnienia (deficyt budżetowy przy pełnym zatrudnieniu).

Porównywanie bieżącego deficytu budżetowego z deficytem przy pełnym zatrudnieniu pozwala określić, czy istniejący deficyt budżetowy jest przede wszystkim wyrazem sytuacji koniunkturalnej, czy też następstwem aktywnej ekspansji polityki fiskalnej.

Ograniczenia w stosowaniu automatycznych stabilizatorów gospodarki.

Polityka fiskalna skoncentrowana na stosowaniu narzędzi automatycznych określana jest mianem polityki pasywnej. Polega ona przede wszystkim na dostosowaniu się przychodów budżetu państwa do powstającej sytuacji gospodarczej, a nie wyrażająca się w próbach aktywnego jej kształtowania. Spośród wielu problemów, jakie wiążą się z podatkami, zasługują na szczególną uwagę:

Kwestia zasad polityki podatkowej - stosowanie reguły neutralności systemu podatkowego czy takiego systemu, który skoncentrowany jest na pozyskiwaniu dochodów budżetowych bez emitowania do gospodarki sygnałów wskazujących na mniej lub bardziej pożądany charakter przedsięwzięć podejmowanych przez podatników.

Kwestia wielkości obaleń podatkowych nakładanych przez państwo na podmioty gospodarcze - system podatkowy zapewniając budżetowi niezbędne przychody nie osłabiał aktywności gospodarczej podatników. Tylko do pewnego poziomu podnoszenie wielkości obciążeń podatkowych powoduje wzrost wpływów budżetowych. Przekroczenie punktu krytycznego w sferze obciążeń podatkowych pociąga za sobą ograniczenie aktywności gospodarczej podatników tak wyraźnie, że budżet w sumie uzyskuje mniejsze dochody niż w warunkach niższych obciążeń podatkowych. Obrazuje to tzw. krzywa Laffera. Należy tu jeszcze zwrócić uwagę na trzy dość istotne sprawy: trudno określić wysokość wielkości krytycznej obciążeń podatkowych; wysokość opodatkowania jest tylko jednym z elementów wpływających na decyzje podmiotów gospodarczych zmniejszenie podatków może doprowadzić do wzrostu deficytu budżetowego i konieczności poszukiwania przez państwo innych źródeł finansowania wydatków budżetowych.

21. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi podażowej

Asymetria nierównowagi podażowej przejawia się we wzroście jej natężenia ku początkowi ciągu technologicznego.

Dział	T0	T1	T2	T3	T4
F 100	100	100	100	100
F -I	100	99	99	99	99
S +2	100	99	98,01	97,03	97,03
S +I	100	99	98,01	97,03	97,03
S 100	99	98,01	97,3	96,06

Załóżmy, że dział F dążąc do max zysku obniża popyt na produkty działu F -I o 1%

Ten poziom dotknięty niższym o 1% popytem musi obniżyć produkcję o 1%

Z tych samych powodów obniży produkcję o 1% dział S+2, a następnie S+1 oraz S

W konsekwencji impuls obniżenia popytu zapoczątkowany na poziomie F dotrze w postaci niezmienionej do poziomu S. Następnie impuls obniżonego popytu powstaje na poziomie F1 i znów przesuwa się on aż do działu S. Kolejne impulsy obniżonego popytu powstają w dziale S+2 oraz S+1 i wszystkie docierają do S.

W efekcie tego najniższy staje się popyt na wyroby działu S.

Syntetycznie można stwierdzić, iż każde obniżenie kosztów dociera do S w postaci niższego popytu na jego wyroby. Im bliżej końca ciągu tym dociera mniej impulsów tego rodzaju, a dział F położony na końcu ciągu w ogóle ich nie odbiera, chociaż impulsy te emituje.

Asymetria nierównowagi popytowej przejawia się we wzroście jej natężenia ku początkowi ciągu technologicznego

Dział	T0	T1	T2	T3	T4
F 100	100	100	100	100	100
F -I	100	101	101	101	101
S +2	100	101	101	102,01	102,01
S +I	100	101	102,01	103,03	103,03
S 100	101	101	102,01	103,03	104,06

O ile w gospodarce rynkowej poszczególne ogniwa dążyły do obniżki kosztów, to w gospodarce scentralizowanej dążą do zwiększenia przydziału. Na rysunku czyni to każde z ogniw poza S. Stwierdzić można, iż mechanizm asymetrii nierównowagi popytowej sprowadza się do tego, że każdy impuls wzmożonego popytu na dobra zaopatrzeniowe dociera do ogniwa S a im bliżej końca ciągu tym dociera on mniejszą ilość razy. Dział F w ogóle go nie odbiera, ale pozostaje jego emitentem.

38. Rola wskaźnika rezerwy obowiązkowej, stopy dyskontowej i redyskontowej w kształtowaniu podaży pieniądza przez bank centralny.

Rezerwy obowiązkowe to wielkość wkładów w banku centralnym na jego żądanie w wysokości określonej normą, której wysokość może się zmienić w zależności od polityki pieniężnej państwa w danym okresie. Wzrost rezerw obowiązkowych powoduje zmniejszenie możliwości kredytowych banków handlowych i wzrost stopy procentowej. Zmniejszenie normy rezerw obowiązkowych zwiększa działalność kredytową banków handlowych.

System rezerw obowiązkowych - działanie tego mechanizmu opiera się na praktyce bankowej zdeponowanych wkładów finansowych utrzymywana jest w charakterze określonego zapasu będąca nadwyżką pieniądza służy do udzielania kredytu. Np. Jeżeli rezerwa wynosi 20% - jako rezerwa służąca do rozliczeń bieżących to pozostała część zasobów depozytowych może być użyta do kredytowania. Wielkości zasobów pieniężnych użytych do kredytowania nadwyżki zasobów gotówkowych ulegać może zwielokrotnieniu.

Przykład

Przypomnijmy, że obowiązkowa rezerwa dla wszystkich banków wynosi 20% (R=20), wówczas mnożnik depozytowy, który jest odwrotnością rezerwy obowiązkowej wynosi 5.

Bank	Depozyty bankowe
Rezerwa obowiązkowa	Rezerwa Nadwyżkowa
1000A	4000	5000
800B	3200	4000
640C	2560	3200

Działanie mnożnika depozytowego opiera się na założeniu, że w każdym banku procent rezerwy kredytowej jest jednakowy a depozyt wykorzystywany jest dalej w formie udzielanych kredytów. Stopa dyskontowa jest to oficjalnie określony procent, który bank centralny pobiera przy dyskoncie wekseł banków handlowych. Podwyższenie stopy dyskontowej podraża kredyty banków handlowych, ogranicza skracania terminów kredytów. Kursy akcji obligacji spadają przy podwyższeniu stopy dyskontowej. Obniżenie stopy dyskontowej ma działanie odwrotne. Kształtując stopę dyskontową związaną z kredytami refinansowymi bank centralny ma możliwość wpływu na poziom kredytowania banków komercyjnych , a za ich pośrednictwem całej gospodarki. Kredyt refinansowy udzielany pod zastaw papierów wartościowych to kredyt lombardowy. Stopa dyskontowa związana jest z instytucją weksla i jego redyskontem. Jest to papier wartościowy w którym dłużnik zobowiązuje się uregulować figurującą na wekslu kwotę w określonym terminie. Weksel może być przez jego posiadacza odsprzedany w banku komercyjnym, a bank może go sprzedać bankowi centralnemu. Kształtując stopę redyskontową istnieje w gospodarce możliwość kształtowania poziomu kredytowania. Mniejsza stopa redyskontowa banku centralnego stwarza dogodniejsze warunki do podniesienia rezerw banków handlowych, a wyższa pomniejszając ich dochody obniża rezerwy banków i możliwości kredytowania.

18. Samopogłębianie się nierównowagi podażowej.

Spirale samopogłębiające się:
a) poprawa trwałości - jeśli wyrób jest trwalszy i dłużej służy użytkownikowi, popyt odtworzeniowy spowodowany zupełnym zużyciem i koniecznością kupna tego samego wyrobu pojawia się później, poprawa trwałości spowodowana niskim popytem wyjściowym owocuje więc dalszym obniżeniem popytu,
b) rzetelność - im bardziej rzetelny jest dostawca, im bardziej można liczyć na jego punktualność i dbałość o pełny asortyment, tym niższe zapasy może utrzymywać odbiorca. Niedobór popytu będący przyczyną rzetelności owocuje zatem dalszym spadkiem popytu.
c) bezrobocie - człowiek zagrożony bezrobociem stara się pracować wydajniej, im lepiej pracuje tym mniejsze jest zapotrzebowanie na pracowników a zatem wzrasta bezrobocie. Bezrobotni dysponują niższymi dochodami niż pracujący z zatem owocuje to spadkiem popytu,
d) doskonalenie organizacji pracy - odrzucane są sztywne schematy, a w ich miejsce pojawiają się rozwiązania eliminujące koszty ponoszone z tytułu niedoskonałości organizacyjnych. Znów zatem ostatecznym rezultatem jest obniżenie popytu,
e) specjalizacja - przedsiębiorstwom nie wyspecjalizowanym opłaca się powierzyć specjalistom część aktywności, gdyż mogą skoncentrować się na tym co rokuje dla nich najwyższe nadzieje. Prowadzi to do obniżenia kosztów i do dalszego spadku popytu.
f) rachunek ekonomiczny - jeśli zamierzenie przekracza pewny poziom ryzyka, przedsiębiorca rezygnuje z jego realizacji spada popyt i pogłębia się nierównowaga.

50. Samopogłębianie się nierównowagi popytowej.

Spirale samopogłębiające się:
a) wady technologii - nadwyżka popytu nad podażą , powoduje że technologia przyczyniła się do samopogłębienia. Im wyrób mniej trwały tym szybciej odnawia się popyt.
b) brak rzetelności - ponieważ brakuje surowców, dostawcy stają się nierzetelni. Przedsiębiorstwa starają się gromadzić zapasy, braki na rynku są coraz większe w związku z czym dostawcy są bardziej nierzetelni,
c) brak rąk do pracy - praca którą w gospodarce rynkowej wykonuje jeden pracownik w centralnie zarządzanej jest dwu lub więcej osób. Zwiększa to niedobór rak do pracy na rynku i powoduje dalsze obniżenie morali i dyscypliny.
d) dyrektywy produkcyjne - nasilenie nierównowagi popytowej pociąga za sobą wzmożenie dyrektywnych metod pobudzania produkcji, a w ślad za tym wzmożeniem postępuje jeszcze większe nasilenie nierównowagi (dyspozycyjność zapasy),
e) brak specjalizacji - gospodarka centralnie zarządzana staje się przyczyną autarkii czyli robinsonizacji życia gospodarczego, w której każdy musi robić niemal wszystko przez to podnosi koszty i wywołuje nasilenie nierównowagi popytowej.
f) wąskie gardło - im jakiegoś czynnika w gospodarce jest mniej tym częściej staje się on wąskim gardłem. Im częściej jest wąskim gardłem tym intensywniejsze zabiegi o zwiększenie jego przydziału, zabiegi te prowadzą do zwiększenia popytu, a zatem nasilenia niedoboru.

51. Wpływ obu typów nierównowagi na postęp cywilizacyjny.
Nierównowaga popytowa wpływa negatywnie na postęp cywilizacyjny, gdyż go obniża.
Kraje w których przez kilkadziesiąt lat dominowała nierównowaga popytowa nie mogły w tym czasie poszczycić się żadnym autonomicznym wkładem w postęp cywilizacyjny. Przedsiębiorca nie jest zagrożony brakiem popytu. Wytwarzane przez niego ciągle te same produkty są akceptowane przez społeczeństwo, nie dlatego, że jest ono z nich zadowolone lecz dlatego, że ciągle jest ich mało.
Nierównowaga podażowa natomiast powoduje rozwój cywilizacyjny. W nierównowadze podażowej przedsiębiorca zagrożony brakiem popytu jest zawsze zautomatyzowany na poszukiwanie bestsellerów. Pojawieniu się nowych potrzeb towarzyszy fala inwestycji w rezultacie których wzrasta produkcja przedmiotów zdolnych do zaspokojenia owych potrzeb.

52. Pojęcie i przejawy asymetrii nierównowagi podażowej.
Ciąg technologiczny
Jeśli podaż jednego z elementów ciągu technologicznego jest większa niż pozostałych wówczas mamy asymetrię podażową. Im bliżej początku ciągu technologicznego tym wyższa nierównowaga podażowa, tym większe nadwyżki produktów wytwarzanych na tych poziomach. Przejawami są pozamykane kopalnie, huty ogromne nadwyżki produktów rolnych w wysokorozwiniętych krajach systemu rynkowego. Zjawisko to słabnie w miarę zbliżania się do poziomu (3) - poziomu wytwarzającego dobra finalne.

53. Pojecie i przejawy asymetrii nierównowagi popytowej.
Im bliżej początku ciągu technologicznego tym wyższa nierównowaga popytowa. Przejawem są kopalnie pracujące non stop. Istnieją z kolei zakłady produkujące dobra finalne pracujące na jedną zmianę.

54. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi popytowej.
Mechanizm asymetrii nierównowagi popytowej sprowadza się do tego, że każdy impuls wzmożonego popytu na dobra zaopatrzeniowe dociera, do ogniwa s (dział surowców), a im bliżej końca ciągu tym dociera on mniejszą ilość razy. Dział F (produkujący dobra finalne) w ogóle go nie odbiera pozostając jego emitentem.

55. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi podażowej.
Każde obniżenie kosztów dociera do s (dział produkujący surowce) w postaci niższego popytu na jego wyroby. Im bliżej końca ciągu tym dociera mniej impulsów tego rodzaju, a dział F (produkujący dobra finalne) położony na końcu w ogóle ich nie odbiera, pozostając jednak ich emitentem. W ten właśnie sposób działa mechanizm asymetrii nierównowagi podażowej.

18

---