Motyw raju

Od wieków człowiek szukał czegoś poza sobą, czegoś, co nazywamy prawdą szczęścia.

Widząc chaos świata, brutalność, rewolucje, wojny - pragnął znaleźć się w krainie dobra i spełnionych marzeń. Już w starożytności mówiono o mistycznym "złotym wieku" i utraconych "wyspach" beztroski i niewin­ności.

Dla greckiego autora sielanek - Teokryta - taką krainą była Sycylia. Dla Wergiliusza - Arkadia. To kraina w starożytnej Grecji w środkowej części Peloponezu. Otoczona górami, niegranicząca z morzem, zamieszkana przez ubogich, prostych pasterzy wzruszała w eklogach rzymskiego poety zaty­tułowanych "Bukoliki". Stała się symbolem idealnego świata, gdzie życie płynie w harmonii, spokoju i nieziemskiej szczęśliwości.

W Biblii odpowiednikiem Arkadii jest miejsce pobytu pierwszych ludzi ­Ogród Eden; Ogród Boga; Ogród Izraela. Biblijny raj ziemski, symbol bez­grzesznego pobytu ludzkości, przeciwieństwo świętego miasta, niebiańskie­go Jeruzalem, wyobrażającego jej stan końcowy .

"A zasadził był Jahwe ogród w Edenie (...) i wywiódł z ziemi wszelkie drzewo piękne ku widzeniu i ku jedzeniu smaczne, drzewo też żywota w środku ogrodu i drzewo wiadomości dobrego i złego. A rzeka wypływała z Edenu, aby nawodnić, a stamtąd dzieliła się na cztery odnogi: Pison, Ge­mon, Tygrys, Eufrat" .

Panowała tu harmonia między człowiekiem a naturą.

"BOSKA KOMEDIA " Dantego

Dante Alighieri w "Boskiej Komedii" podjął temat wędrówki przez za­grobowe światy. Trzecim królestwem (obok Piekła i Czyśćca) jest Raj. Oprowadza poetę Beatrycze, a potem Bernarda z Cloirvoux.

W raju, umieszczonym na gwiazdach, mieszkają szczęśliwe świetliste zjawy , z którymi Dante rozmawia. Na słońcu przebywają mędrcy ­św. Tomasz z Akwinu, król Salomon. Piękno tej krainy wiekuistego szczę­ścia polega na połączeniu światłości, radości, miłości i dobra ­do których powinien dążyć każdy człowiek (zgodnie z zasadąteocentryzmu średniowiecznego) .

Człowiek renesansu, w przeciwieństwie do człowieka epoki Średniowie­cza, głosi afirmację życia i chęć bycia szczęśliwym w życiu ziemskim, a nie po Śmierci­.

Urodę świata opisuje M. Rej w 2ywocie człowieka poczciwego"

i J. Kochanowski we fraszkach i licznych pieśniach. Obaj są piewcami uro­ków ziemiańskiego życia. Wieś staje się dla nich Arkadią na ziemi.

"NA LIPĘ" Jana Kochanowskiego

Niedaleko dworu w Czarnolesie rosły dorodne lipy, w których cieniu J. Kochanowski lubił odpoczywać i pisać swe utwory . Lipie czarnoleskiej poeta poświęca aż trzy figliki.

Najbardziej znana "Na lipę" - jest rozbudowaną personifikacją. podmio­tem lirycznym jest lipa, która w swym monologu wyraża myśli poety . Czar­noleskie drzewo jest dla niego cenniejsze od hesperyjskiej jabłoni, która ro­dziła złote jabłka.

"PIEŚŃ ŚWIĘTOJAŃSKA O SOBÓTCE" Jana Kochanowskiego

Poemat składa się z dwunastu pieśni poprzedzonych czterema strofami wstępu. Sławią one uroki wiejskiego życia, które jest ustabilizowane i sa­mowystarczalne.

Sady dają owoce, a pasieka miód, po siewach można odpocząć przy komin­ku lub tańczyć, śpiewać pieśni, żartować. Gospodarz wyżywi rodzinę swą pracą, a do tego poluje, łowi ryby w czystych rzekach. Jego żona przygoto­wuje pożywienie, dba o gospodarstwo i wychowuje dzieci w poszanowaniu starych tradycji i kulcie pracy.

Ta idylla rodzinna przeciwstawiona jest niebezpiecznym podróżom kup­ca, który żeglując po morzach, jest narażony na liczne kłopoty .

Poeta pragnie podkreślić, że życie na łonie natury, z dala od zgiełku miast (życie dworzanina) jest dostatnie i radosne. Panna XII śpiewa:

" Wsi spokojna, wsi wesoła,

Który głos twej chwale zdolał"

Inspirowana II epodą Horacego - udowadnia, że bogata natura obdarza ludzi swoimi darami, daje człowiekowi bezpieczeństwo i równowagę du­cha. Życie na wsi jest "złotym środkiem" na radosną egzystencję człowieka:

"Człowiek (...) uczciwie

Bez wszelakiej lichwy żywie"

• arkadyjski żywot jest udziałem ziemianina gospodarującego na własnym folwarku; - podstawą szczęścia jest posiadanie własnego miejsca na ziemi i jedność z naturą.

"MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI" Ignacego Krasickiego

W czasie swych wędrówek tytułowy bohater trafia na fantastyczną wy­spę NIPU (akcja drugiej, utopijnej części powieści). Panuje tu miłość, dobro i wzajemny szacunek. Przestrzega się tu praw Boga i natury . Żyją tu ludzie szczęśliwi. Mikołaj Doświadczyński jako parobek u nipuańskiego gospodarza poznaje wartość pracy jako źródła zdrowia fizycznego i moral­nego. Panuje tu sprawiedliwość, ludzie dorobek swej pracy dzielą równo między siebie.

Jak mówi mędrzec Xaoo - praca jest wartością społeczną, gdyż: "tyle ze sobą dobra prowadzi, iż jej oszczędzać jest to krzywdę istotną samemu sobie czynić..."

Utopijna wyspa NIPU ma ważne znaczenie dla odbioru całego dzieła. Autor zwraca ~wagę na patriarchalny układ stosunków społecznych i zna­czenie wychowania przez pracę.

- powieść ma charakter dydaktyczny; daje przykład niewłaściwego wychowania sar­mackiego i zawiera krytykę feudalnych stosunków społecznych i politycznych;

- Mikołaj Doświadczyński na wyspie NIPU odradza się moralnie, by być wzorem obywatela i gospodarza (m. in. zamienił pańszczyznę na

czynsz i nadał wolność osobistą chlapom pracującym w jego folwarku).

"PAN TADEUSZ" Adama Mickiewicza

"Wpadam do Soplicowa, jak w centrum polszczyzny, Tam się człowiek napije, nadysze ojczyzny." Słusznie mówił Prusak Dobrzyński o siedzibie Sędziego Soplicy. Arkadyjsko przedstawiony świat dworku soplicowskiego, wyrósł z tęsknoty i miłości Adama Mickiewicza "do kraju lat dziecinnych" . W Soplicowie każdy czuje harmonię między ludźmi i naturą. Swoim dzie­łem wieszcz przybliżył emigrantom " w świecie nieproszonych gości" utra­coną ojczyznę. Ten obraz miał unieść "duszę utęsknioną" z Paryża do "tych pól malowanych zbożem rozmaitem" .

Pigoń nazwał "Pana Tadeusza" poetyckim albumem obrazów przyrody polskiej. Soplicowo rzeczywiście jest miejscem niezwykłej bujności natury i baśniowego świata zwierząt. Ważne są obyczaje panujące w tej staropolskiej siedzibie, dają poczucie bezpieczeństwa i przynależności narodowej.

Wnętrze dworu z portretami bohaterów narodowych - Kościuszki, Rej­tana, Korsaka i Jasińskiego, zegar kurantowy , wybijający Mazurka Dąbrow­skiego, czy nadanie imienia młodemu Soplicy, ku czci Tadeusza Kościuszki, świadczą o tradycjach patriotycznych domu Sędziego.

Mieszkańcy dworu chlubią się swym strojem narodowym (kontusz z wylotami zakładany na sukmanę, do tego lity pas słucki i buty , na co dzień czarne, od święta czerwone). Przestrzegają zasad grzeczności przy sadzaniu gości i mieszkańców przy stole, w ustalonym porządku idą na spacery , grzybobrania, specjalny rytuał obowiązuje podczas polowań.

W czasie uczt podawane są polskie potrawy: " półgęski tłuste" , "skrzy­dliki ozoru" , "zrazy" - wędzone w dymie jałowcowym, barszcz królewski, rosół staropolski, a po polowaniu obowiązkowo bigos. Pito miód, wino i piwo zabielone śmietaną z guzełkami sera, do ciast podawano kawę. Potrawy serwowano w starej porcelanie, na szczególną uwagę zasługuje serwis - zmieniał kolory w zależności od temperatury podawanych potraw, był malowany ręcznie i przedstawiał

sceny z różnych wydarzeń historycz­nych Polski.

Idylliczny obraz Soplicowa służył - jak sama epopeja - " pokrzepieniu serc" , które krwawiły po upadku powstania listopadowego. Rozbudzał też nadzieje polityczne wspomnieniem Napoleona, Legionów i gen. Dąbrow­skiego.

Taka kreacja świata przedstawionego tworzy mit Litwy jako "kraju lat dziecinnych, co zawsze zostanie święty i czysty jak pierwsze kochanie."

- arkadyjskie ujęcie Soplicowa;

wprowadzenie mitu agrarnego, nazwanego przez Eliadego mitem wiecznego powro­tu;

- podobny sposób idealizacji ojczyzny występuje w "Mojej piosnce (II)" c. K. Nonvida; Polska to kraj "gdzie kruszynę chleba Podnoszą z ziemi przez uszanowanie

Dla darów nieba...", to "dom"ludzi prawych i szlachetnych,

-utracony "Raj litewski" obejmuje również twórczość T. Konwickiego i Cz. Miłosza.

"PRZEDWIOŚNIE" Stefana Żeromskiego

"Szklane domy"

Mit o "Szklanych domach" jest obrazem Polski jako Arkadii, kraju szczę­śliwości i dobrobytu. Opowiada go Seweryn Baryka, by przekonać syna Cezarego do wyjazdu z Baku.

Ojciec twierdzi, że widział je na własne oczy , nawet rozmawiał z ich bu­downiczym - kuzynem Baryków. Polacy mieszkają w szklanych, czystych domach, które są wkomponowane w otoczenie przez architektów - arty­stów. Domy z bajecznie kolorowego szkła, o pięknych i wygodnych wnę­trzach, z odpowiednimi warunkami higieniczno-sanitamymi stoją wśród zieleni drzew. W zimie są ogrzewane, latem chłodzone.

Tak naprawdę, to marzenia starszego człowieka, zmęczonego życiem, o przyszłej Polsce. Wyraża opowieścią nadzieje, że może syn doczeka cza­sów, w których idylliczny opis "szklanych domów" będzie rzeczywistością, a nie marzeniem. Cezary jest realistą, nie wierzy w istnienie wielkiego wy­nalazku technicznego.

„Nawłoć”

Pobyt w Polsce przynosi same rozczarowania. "Ojcowskich szklanych domów nigdzie a nigdzie nie było." Wstępuje do

wojska i rusza na wojnę z bolszewiami. O wojennych losach Cezarego mówi się niewiele. Opuszcza front, by ze swym przyjacielem Hipolitem Wielosławskim (Cezary uratował mu życie) przyjechać do jego majątku w Nawłoci. Oddaje się próżniaczemu życiu, które zapewne w Baku odrzuciłby z niesmakiem. Baryka odkrywa uroki "kolacyjek". Życie z dala od miasta przesuwa sprawy ideologiczne na drugi plan.

Cezary ,,(...) był odurzony. Był pijany, ale nie winem. Pierwszy to pewnie raz od śmierci rodziców miał w sercu radość, rozkosz

bytu, szczęście..."

Tu spotyka się z życzliwością i przyjaźnią, w Nawłoci nawet służbę traktowano z szacunkiem. Cezary jest zadowolony, nareszcie przynależy do jakieś grupy.

W Nawłoci, która pełni podobną funkcję do Soplicowa, następuje identy­fikacja Baryki z Polską. Dopiero zamieszkawszy w Chłodku, dostrzeże wielkość krzywdy społecznej w Polsce. Arkadię Nawłoci zamieni na "pie­kło" Chłodka.

-"Szklane domy" to wizja przyszłej Polski jako kraju "mlekiem i miodem" płynącego; - obraz żyda ziemiaństwa w Nawłoci tak jak w Soplicowie, Korczynie czy Zasławiu ­ukazany w pełni arkadyjsko.

---