W dobie stale doskonalonych technik przekazów telewizyjnych słuchanie radia staje się czynnością coraz rzadszą. Jednak dostarczanie ludziom audycji muzycznych i słownych jest ledwie cząstką ogromnej skali zastosowań fal elektromagnetycznych. Stosuje się je również w radiolokacji, elektroakustyce i radioastronomii. Nawet telewizja nie istniałaby bez radia.
HISTORIA
Podstawę rozwoju radia stworzył udany eksperyment niemieckiego fizyka Henricha Rudolfa Hertza, któremu w 1886 roku udało się wytworzyć po raz pierwszy w historii niezwykle szybkie drgania elektryczne. Okazało się, ze wywołują one w otaczającej przestrzeni fale elektromagnetyczne o długości rzędu 1 metra, które podlegają tym samym prawom fizyki, co światło: rozchodzą się, załamują, odbijają. Od tego czasu coraz więcej uczonych zaczęło badać naturę drgań elektrycznych, przyczyniając się nieświadomie do rozwoju telekomunikacji. Rosjanin Aleksander S. Popow w maju 1895 roku zaprezentował przed Towarzystwem Fizykochemicznym w Petersburgu prymitywny odbiornik fal elektromagnetycznych, który nazwał wykrywaczem burz, ponieważ pierwsze fale przez niego zarejestrowanie były wyładowaniami atmosferycznymi. Najistotniejsze odkrycie Popowa stanowił nie jednak sam wykrywacz, lecz użyta po raz pierwszy antena odbiorcza. Wykorzystując ten wynalazek już w następnym roku Rosjaninowi udało się uzyskać połączenie radiowe między dwoma budynkami. Skonstruowany następnie przez niego zespól radioodbiorczy umożliwiał przesyłanie zakodowanych sygnałów radiowych na odległość 5 km. Działając w strukturach zbiurokratyzowanego carskiego państwa nie miał szans na szersze zaprezentowanie swoich odkryć. Zapewne z tego powodu jako ojciec radia do historii przeszedł Włoch Guliemo Marconi. W czasie studiów fizycznych na uniwersytecie w Bolonii zainteresował się doświadczeniami z udoskonalonymi urządzeniem Hertza służącym do wzbudzania fal elektromagnetycznych. W przydomowym laboratorium w grudniu 1984 udało mu się uruchomić za pomocą fal radiowych dzwonek elektryczny ustawiony w odległości kilku metrów od nadajnika. Stopniowo zwiększał zasięg swojego urządzenia, które bez ustanku modernizował w swych doświadczeniach stosował antenę Popowa oraz włączył do obwodu telegraf Morse'a. W lutym 1896 roku przesłał sygnał radiowy na długość 3 km, a wkrótce - na trzykrotnie dłuższy. Wobec małego zainteresowania wyjechał do Wielkiej Brytanii gdzie opatentował swój wynalazek. Ram w 1899 roku udało mu się po raz pierwszy przesłać sygnał droga radiową przez kanał La Manche. Monumentem tryumfu był dzień. Wigilii 1902 roku, gdy w miejscowości St John w Nowej Funlandii odebrał sygnał literę „s” w alfabecie Morse'a nadany z odległości 3200 km. W ten sposób rozstrzygnięto wątpliwości niektórych uczonych, czy fale radiowe są w stanie przebyć ogromne odległości mino krzywizn Ziemi.
Dalszy rozwój radiokomunikacji polegał na doskonaleniu urządzeń nadawczych i odbiorczych. Początkowo naukowcy potrafili przesyłać przez radio wyłącznie sygnały telegraficzne. Do przesyłania bardziej skomplikowanych informacji takich jak obraz czy dźwięk niezbędne stało się ukształtowanie, czyli zmodulowanie fali nośnej przez nadany sygnał: do tego potrzebne były drgania ciągle. Otrzymał je Duńczyk Valdemar Polusen w roku 1898 w swoim generatorze wytwarzającym fale elektromagnetyczne. Szczególne znaczenie miał również wynalazek heterodyny dokonany w 1901 przez Amerykanina Reginalda Aubreya Fessendena. Zdołał on nałożyć na prąd antenowy odbiornika niewiele różniący się w częstotliwością inny prąd, co powodowało wzmocnienie sygnału wysyłanego w eter. W roku 1906 Fessenden zbudował generator wykorzystujący ciągłą pracę alternatora ( prądnicy prądu zmiennego) o bardzo dużej liczbie obrotów ; już w Boże Narodzenie tegoż roku stacja radiowa na wschodnim wybrzeżu USA nadała dzięki temu audycje muzyczno-slowno skierowana do załóg statków morskich. Wprowadzenie w urządzeniach nadawczych i odbiorczych niedużych lamp elektronowych wytwarzających drgania nietłumione umożliwiło rozwój publicznych rozgłośni radiowych - pierwsza uruchomiono 2 listopada 1920 roku w Pittsburgu w USA. Równocześnie pojawiły się w sprzedaży radioodbiorniki. Od 1921 roku cykliczne programy radiowe można było odbierać w Stanach Zjednoczonych i Francji, rok później na Wyspach Brytyjskich, w Danii, Kanadzie i Związku Radzieckim. W Polsce pierwsza doświadczalna radiostacja pracowała od 1925 roku, a publiczne Polskie Radio Warszawa zaingurowało nadawanie stałego programu 18 kwietnia 1926.
SPECYFIKA MEDIUM
Towarzyszące, przenośne, ruchliwe, intymne, interpersonalne, anonimowe, elastyczne i tolerancyjne - tymi m.in. Przymiotnikami określane jest radio jako środek masowego komunikowania. Pierwsza i dwie ostatnie z tych cech oznaczają praktycznie to samo: pozwalanie słuchaczowi na jednoczesne wykonywanie innych czynności. Specyfikę przekazu radiowego dyskryminuje brak elementów wizualnych w języku i środkach wyrazu. Na sposób jego odbioru wpłynęła najsilniej technologia. Miniaturyzacja odbiorników oraz ich masowa produkcja spowodowały taniości i łatwość dostępu programu radiowego. Wywołały takie cechy radia jak przenośność, która oznacza możliwość słuchania stacji niezależnie od warunków fizycznych w których znajduje się odbiorca. Odbiornik można zabrać ze sobą praktycznie wszędzie: z domu do pracy, do samochodu, kieszeni a nawet na pływalnie. Cechę przenośności radia warunkuje indywidualny wybór słuchacza, jego decyzja co do tego, kiedy i gdzie uruchamia lub zabiera ze sobą „ towarzysza”. Ruchliwość w odniesieniu do odbiorcy oznacza możliwość usłyszenia programu radiowego w różnych sytuacjach i miejscach niezależnie od jego wyboru, obecności radia jako towarzyszącego środka masowego przekazu w miejscach w których przeciętny człowiek bywa np. W środkach komunikacji, sklepach, urzędach. Radio często nazywane jest „ medium niewidomym” , „ światłem za drzwiami”. Należy sobie zdawał sprawę, że cecha awizualności określiła jego pochodne, takie jak naturę języka i sposób jego używania, typ humoru. Interpersonalny radia polega na tym, ze nadawca i odbiorca funkcjonują w dużej bliskości bez możliwości widzenia sie nawzajem. Ta cecha wywołuje następną - intymności odbioru programu radiowego, znaczącą szczególnie wtedy, gdy odbierany jest indywidualnie. Wraz z nimi pojawia się anonimowość dzięki, której nadawcy i odbiorcy trudno się nawzajem zidentyfikować w sytuacjach innych niż proces komunikacji za pośrednictwem radia. Komunikat radiowy musi być obrazowy, jego nadawca słowami intonacją opisuje to, czego słuchacz nie może zobaczyć. Radio cechuje szybkość przekazu, informacje mogą dotrzeć do słuchacza w sposób bezpośredni - odbiorca jest wtedy świadkiem wydarzenia, co pogłębia jego poczucie bliskości z osobą przy mikrofonie. Radio musiało szybciej niż inne media osiągnąć dojrzałość i świadomość po brutalnym zakończeniu swego złotego wieku przez pojawienie się i błyskawiczny rozwój telewizji. Choć pozostaje w stosunku do niej przekaźnikiem drugorzędnym, to jednak nie straciło swego znaczenia, a zmiany technologiczne pozwalają mu zachować pewną część słuchaczy i znaleźć innych.
TYPOWE GATUNKI
Stacje radiowe w Polsce ogólnie dzielą się na publiczne i koncesjonowane. Wśród tych ostatnich dominują przede wszystkim stacje komercyjne. Na tzw. trzeci sektor składają się głównie rozgłośnie katolickie. Można je również sklasyfikować pod względem zasięgu na : ogólnokrajowe, regionalne i sublokalne. Należy pamiętać, że zasięg nadajnika zależy od: jego położenia geograficznego, wysokość nad poziomem morza, wysokości nad poziomem terenu i ERP - efektywnej mocy promieniowania.
Radiofonia kościelna katolicka.
Koncesjonariuszami polskiej radiofonii kościelnej katolickiej są archidiecezje i diecezje Kościoła katolickiego, zakony ( Prowincja Warszawska Zakonu oo. Redemptorystów - stacja ogólnopolska oraz parafie Kościoła katolickiego. Integracja stacji diecezjalnych rozpoczęła się w 1997 roku kiedy została powołana do życia przez 16 diecezji Spółka Producentka Plus. Część stacji diecezjalnych zaczęła wykorzystywać tworzony przez tę firmę program pod nazwą Radio Plus. Spółka produkuje audycje informacyjne, publicystyczne i sportowe. Wraz z programem przesyłana jest reklama, która w wydzielonych pasmach sprzedawana jest jako wspólny czas reklamowy. Stacje przystępują do współpracy w ramach sieci Plus występują do KRRiTV z wnioskami o zmianę nazwy przez dodanie słowa Plus oraz umożliwianie emisji reklamy. Poza współpraca ze spółką pozostaje 15 diecezji posiadających rozgłośnie. Sześć z nich retransmituje czasowo program Radia Maryja. Dziewięć diecezji oraz rozgłośnie lokalne nadają programy tworzone samodzielnie.
Radiofonia koncesyjna
Ustawa o radiofonii i telewizji określa, że prawo do rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych przysługuje jednostkom publicznej radiofonii i telewizji oraz osobom, które uzyskały koncesję na taką działalność (art.2 pkt 1). Organem właściwym w sprawach koncesji jest Przewodniczący KRRiT. Podstawowym i najważniejszym aktem prawnym, regulującym zasady przyznawania koncesji jest ustawa z dnia 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji Podstawą do złożenia wniosku o koncesję na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych drogą naziemną jest Ogłoszenie Przewodniczącego Krajowej Rady o możliwości uzyskania koncesji. W terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia Ogłoszenia w „Monitorze Polskim”, Przewodniczący KRRiT zamieszcza informację o Ogłoszeniu w dwóch ogólnopolskich dziennikach prasowych (Rzeczpospolitej i Gazecie Wyborczej). Wszyscy zainteresowani uzyskaniem koncesji w określonym w Ogłoszeniu terminie powinni złożyć wniosek o koncesję na formularzach dostępnych w Biurze KRRiT oraz na internetowej stronie informacyjnej KRRiT. Następnie Przewodniczący KRRiT podaje do publicznej wiadomości listę wnioskodawców, poprzez umieszczenie na internetowej stronie informacyjnej KRRiT oraz wywieszenie w Biurze KRRiT. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, w drodze uchwały, rozstrzyga o przyznaniu koncesji. Uchwała ta jest przesyłana do Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, który w drodze postanowienia zatwierdza jej część techniczną. Końcowym elementem postępowania koncesyjnego jest wydanie decyzji przez Przewodniczącego KRRiT. Za udzielenie koncesji pobiera się opłatę, niezależnie od opłat za używanie urządzeń radiokomunikacyjnych oraz używanie częstotliwości przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne. Sposób naliczania opłat szczegółowo reguluje rozporządzenie KRRiT w sprawie opłat za udzielenie koncesji na rozpowszechnianie programów radiofonicznych i telewizyjnych
Radio społeczne
W myśl ustawy nadawcą społecznym jest nadawca, którego program: upowszechnia działalność wychowawczą, edukacyjną i charytatywną, respektuje chrześcijańskie systemy wartości, przyjmując za postawę uniwersalne zasady etyki, oraz zmierza do ugruntowania tożsamości narodowej. W razie naruszenia tych wymogów organ koncesyjny uchyla decyzję o uznaniu nadawcy za społecznego. Oznacza to obowiązek uiszczania opłat, z których został on zwolniony w myśl ustawy z dnia 30 marca 2001. Program radiowy nadawcy społecznego nie zawiera reklam, telesprzedaży oraz sponsorowanych przekazów i audycji. Nadawcy społecznemu nie wolno pobierać opłat z tytułu rozpowszechniania, rozprowadzania lub odbierania jego programu. Uznanie za nadawcę społecznego lub odbieranie mu tego przymiotu należy do zadań KRRiT. O status ten mogą się ubiegać: stowarzyszenia i fundacja ( w ramach realizacji celów statutowych) kościelna lub wyznaniowa osoba prawna kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej w ustawie sytuacji prawnej. Programy krajowych społecznych nadawców dostępne na danym obszarze mogą być wprowadzone do sieci kablowej.
Radio formatowe
W podstawowym ujęciu radio formatowe to takie, które realizuje program według ustalonej wcześniej struktury: zawartości ilościowej poszczególnych rodzajów gatunkowych, muzycznych, a także sposobu ich prezentacji i realizowania kontaktu ze słuchaczami. Struktura takiego radia ma za zadanie precyzyjne realizowanie potrzeb określonego rodzaju publiczności, określanych w badaniach audytoriów. Powstanie i rozwój formatów przypada na lata 50-te. Uznaje się, że istnieje co najmniej 40 formatów podstawowych, ale ich dokładną liczbę trudno określić. Pierwszym formatem był powstały w latach 50-tych TOP 40, który polegał na zestawieniu 40 aktualnych przebojów zaczerpniętych z autorytatywnej wówczas listy HOT 100, publikowanej w czasopiśmie „ Billboard” i nadawaniu tych nagrań w powtarzalnych blokach krótkiego komentarza. Wśród formatów muzyczno - słownych istnieją ponadto m.in. big band, muzyka ludowa, hip-hop, reggae, techno, house itp. Należy pamiętać, że rynek formatów muzycznych podlega ciągłym zmianom. Formaty krzyżują się, nakładają, wyodrębniają nowe.
RYNEK RADIOFONNI W POLSCE
Przemiany, które zaszły w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych pociągnęły za sobą również zmiany na rynku radiowym. 15 stycznia 1990 roku rozpoczęła nadawanie pierwsza, nie tylko w Polsce, ale również w całej Europie Wschodniej, prywatna stacja radiowa - Radio Małopolska z Krakowa. Początkowo na 70,06 MHz można było słuchać programu francuskiego Radia FUN, później na antenie pojawili się polscy prowadzący i polskie utwory. Wkrótce stacja zmieniła nazwę na RMF FM, pod którą nadaje do dziś. W 1990 roku nowych stacji mogli również słuchać mieszkańcy Opatowa (Radio Opatów), Zakopanego (Radio Alex), Warszawy (Radio S powstałe z Radia Solidarność, obecnie Eska i Radio Zet).
Kolejne lata przynosiły coraz to nowe rozgłośnie - w 1991 powstały m.in. Radio Delta z Bielska, Radio Fiat z Częstochowy, Katolickie Radio Płock, Radio S z Poznania, Radio Maryja z Torunia, w 1992 - Radio Wawa z Warszawy, Radio Piotrków, kieleckie Radio Jedność (dziś Plus Kielce), Radio Gorzów, lubelskie Radio Rytm i Radio Puls, katowickie Radio Flash... Część z nowych stacji emitowała swój program zarówno w starym paśmie (66-74 MHz), jak i w paśmie "zachodnim" (87,5-108 MHz), wykorzystywanym w Polsce jeszcze w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Dzięki temu można ich było słuchać zarówno na starych polskich, jak i nowych zagranicznych odbiornikach. Polskie prawo nie było przystosowane do istnienia nadawców prywatnych - ustawa o radiofonii i telewizji została uchwalona dopiero w listopadzie 1992 roku, a weszła w życie 1 marca 1993. "Masowe" powstawanie nowych stacji trwało jeszcze do 1994 roku. Wtedy organ odpowiadający za porządek w eterze - Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - przeprowadził pierwszy proces koncesyjny, mający na celu uporządkowanie panującej sytuacji. Przyznane w nim zostały trzy sieci ogólnopolskie (początkowo planowano przyznać dwie) i 153 częstotliwości lokalne. Koncesje otrzymywali zarówno dotychczasowi nadawcy (choć nie wszyscy) jak i nowe podmioty. Koncesje ogólnopolskie przypadły Radiu RMF FM, Radiu Zet i Radiu Maryja, odrzucono m.in. wniosek Radia Eska. Koncesję na utworzenie sieci w kilku większych miastach (m.in. Warszawa, Poznań, Wrocław, Rzeszów, Trójmiasto) otrzymała Rozgłośnia Harcerska.
Pierwszy proces koncesyjny uporządkował w znacznym stopniu eter, jednak po jego przeprowadzeniu pozostała jeszcze liczna grupa chętnych do założenia własnej rozgłośni, a również wiele legalnie działających już stacji chciało rozbudować swój zasięg. W związku z tym Rada zdecydowała się na przeprowadzenie drugiego procesu - z założenia ostatniego dotyczącego tak dużej liczby częstotliwości. Przydzielanie kolejnych koncesji miało się już odbywać indywidualnie. Drugi proces koncesyjny przeprowadzony został w latach 1995-96. Zgodę na nadawanie uzyskały w nim kolejne stacje lokalne oraz stacje ponadregionalne - posiadające nadajniki w wybranych miastach Polski - Inforadio (dziś Radio TOK FM) i Radio Wawa. Pod koniec roku 2000 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przystąpiła do procesu rekoncesjonowania, czyli wydawania nowych koncesji dla istniejących już nadawców, którym wygasała poprzednia - przyznana w pierwszym (drugim) procesie. Procedura była dość skomplikowana, ponieważ ówczesne przepisy nie uwzględniały możliwości przedłużenia koncesji i należało wydać ją na nowo.
W latach dziewięćdziesiątych stacje radiowe nie tylko pojawiały się, lecz również w kilku przypadkach znikały... Do nieudanych przedsięwzięć należy zaliczyć m.in. Radio Bit z Białegostoku i Radio Top z Lublina. Stacje te otrzymały jedynie częstotliwość w górnym paśmie UKF. Niektóre stacje znikały z powodu nieotrzymania upragnionej koncesji - np. Radio Marconi z Częstochowy i Radio Mozart z Warszawy. Przejściowe problemy z koncesją miały też np. lubelskie Radio Rytm, łódzkie Radio Parada i Radio 66 z Konina. Są też stacje, które pomimo otrzymania koncesji - głównie z przyczyn finansowych - nie wystartowały. Należą do nich m.in. warszawskie Radio Art i Radio Fonon oraz Radio Sopot.
Lata dziewięćdziesiąte przyniosły również wiele zmian w Polskim Radiu. 8 sierpnia 1991 roku runął maszt w Konstatnynowie koło Gąbina. Przeniesienie Programu I do starej radiostacji w Raszynie spowodowało znaczne zmniejszenie zasięgu "Jedynki". Kolejne próby odbudowania masztu pod Gąbinem, jak i znalezienia nowej lokalizacji nie przynosiły rezultatów z uwagi na protesty mieszkańców. W 1997 roku, w związku z remontem masztu w Raszynie, Program I przeniesiony został na częstotliwości Programu II ("dolny" UKF). Przez następne trzy lata z Programem II dzieliło się swoją anteną Polskie Radio Bis ("górny" UKF). W tym okresie Polskie Radio zrezygnowało też z emisji programu na falach średnich. Kłopoty z odbiorem "Jedynki" skończyły się 4 września 1999 roku, kiedy to uruchomiono Radiowe Centrum Nadawcze Polskiego Radia w Solcu Kujawskim. Przy sprzyjających warunkach stację można odbierać od Morza Śródziemnego po Skandynawię i od Francji po Rosję. Problemem pozostał tylko odbiór fal długich w dużych aglomeracjach miejskich, ale w miarę upływu czasu był on rozwiązywany przez nowe częstotliwości UKF. Przed rokiem 2000 - terminem wycofania się Polski z pasma 66-74 MHz - Program II nie powrócił już na swoje dawne częstotliwości. Dzielenie anteny z Radiem Bis trwało do września 2000 roku, kiedy to rozpoczęto budowę nowej sieci UKF na potrzeby Biski.
Od 2000 roku w Polsce wykorzystywane jest jedynie "górne" pasmo UKF (87,5-108 MHz). Wyjątek stanowią rozgłośnie, które z powodu braku górnych częstotliwości nie mogły jeszcze rozpocząć emisji w tym paśmie. Obecnie w Polsce nadaje około 200 stacji radiowych. Ponad 10% tej grupy stanowią rozgłośnie Polskiego Radia, pozostałe to stacje prywatne, samorządowe i kościelne. W skali kraju najpopularniejsze są Radio RMF FM, Program Pierwszy Polskiego Radia i Radio Zet (stacje ogólnopolskie), jednak lokalnie mogą być one wyprzedzane przez silne i lubiane stacje lokalne (np. Radio Parada w Łodzi czy Radio Bogoria w Grodzisku Mazowieckim).
Obecnie nadawcami publicznymi w Polsce są:
• Polskie Radio S.A., które nadaje cztery następujące programy ogólnopolskie:
- Program 1 (o charakterze uniwersalnym, adresowany do szerokiego grona słuchaczy, z dużą ilością programów informacyjnych);
- Program 2 (poświęcony w znacznej mierze kulturze oraz muzyce klasycznej,
a także muzyce folkowej, jazzowej i piosence literackiej);
- Program 3 (program muzyczno-informacyjny);
- Polskie Radio BIS (program młodzieżowy);
oraz Radio Polonia - program dla zagranicy.
• 17 spółek regionalnych nadających 17 różnych programów regionalnych na obszarach
swojego działania;
• 4 programy miejskie nadawane przez 3 następujące spółki regionalne: we Wrocławiu
(program Radio RAM), w Zielonej Górze (program Radio Zielona Góra oraz program RMG 95,6 FM - Radio Miejskie Gorzowa) oraz w Koszalinie (program Radio Słupsk 95,3 FM);
• Program lokalny dla mniejszości ukraińskiej przygotowywany i nadawany przez
Radio Olsztyn S.A. Polskie Radio nadaje również (na falach długich) program Radio Parlament. Program ten wypełniają przede wszystkim transmisje obrad obu izb polskiego parlamentu.
Radiofonia koncesjonowana
Nadawcy ogólnokrajowi - RMF FM i Radio ZET obejmują swoim zasięgiem ponad 80% ludności kraju i nadają program o charakterze uniwersalnym. Ogólnokrajowy nadawca społeczny - Radio Maryja, nadaje program o charakterze społeczno-religijnym, przedstawiający zagadnienia wiary chrześcijańskiej oraz problemy społecznej nauki Kościoła katolickiego i dociera do ponad 81% ludności.
Nadawcami ponadregionalnymi są:
• WAWA - nadająca program o charakterze uniwersalnym, zawierający różne gatunki i formy radiowe oraz różnorodną tematykę (17 stacji nadawczych); warto zaznaczyć, że WAWA nadaje wyłącznie polską muzykę;
• TOK FM oferujący program o charakterze informacyjnym (10 stacji nadawczych);
• Radiostacja - proponująca program o charakterze uniwersalnym, skierowany głównie do młodej grupy wiekowej 15 - 25 lat (11 stacji nadawczych). Obecnie na lokalnych rynkach radiowych działa 168 nadawców wykonujących 229 koncesji. 74 nadawców funkcjonuje w ramach różnego rodzaju powiązań własnościowych, programowych i reklamowych tworzonych przez silne grupy medialne. Wykonują oni 109 koncesji. W dużych miastach, liczących głównie powyżej 200 tysięcy mieszkańców, działają one w ramach tzw. sieci należących do takich grup medialnych jak: AGORA S.A., ZPR S.A. (Radio ESKA), AdPoint sp. z o.o., Multimedia sp z .o.o. Stacje te nadają programy o charakterze wyspecjalizowanym (muzycznym) z elementami tematyki lokalnej. Pozostali nadawcy lokalni tworzą grupę 52 stacji, z których zdecydowana większość rozpowszechnia programy na mniejszych rynkach. Tylko 15 samodzielnych stacji radiowych o zasięgu lokalnym nadaje program w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców (w tym po dwie w Warszawie i Łodzi).
Od 2003 r. najwięcej rocznego czasu emisji programów ogólnokrajowych, rozpowszechnianych przez Polskie Radio S.A., zajmuje muzyka (w 2005 r. 58% łącznego czasu emisji 4 programów ogólnokrajowych), a udział słowa systematycznie maleje (w 2005 r. zajmował on łącznie niespełna 40%). Udział poszczególnych gatunków programowych w łącznym czasie emisji 4 programów PR S.A. w 2005 r. przedstawia wykres poniżej.
Spadające wpływy abonamentowe, jak również utrzymujące się na wysokim poziomie koszty stałe zmuszają zarządy do redukowania w ramówkach audycji słownych, które są droższe w produkcji. Analiza struktury oferty programowej Polskiego Radia S.A. w latach 2001-2005 potwierdza tę tezę, bowiem widoczne są pewne tendencje świadczące o tym, że wykonywanie ustawowych obowiązków i powinności stwarza nadawcom publicznym coraz większe problemy. Przede wszystkim, jak wspomniano powyżej, wyraźnie maleje w programach udział słowa na rzecz muzyki i pomimo wahań w niektórych latach można uznać ten trend za stały. W 2001 r. proporcje audycji słownych do muzyki były zbliżone (słowo: 50,5%, muzyka: 46,4%); w 2005 r. proporcje te odwróciły się gdyż muzyka zajmowała 58% czasu antenowego, zaś słowo niespełna 40%. Ponadto warto zwrócić uwagę na niższy udział w programach ogólnokrajowych audycji informacyjnych, a zwłaszcza publicystycznych (tych ostatnich jest niemal dwukrotnie mniej niż w 2001 r.) oraz znaczny spadek udziału audycji dla dzieci i młodzieży (ponad 10-krotnie mniej niż w 2001 r.) Bardzo podobnie, jeśli chodzi o proporcje udziału muzyki do warstwy słownej, wygląda sytuacja w programach regionalnych Polskiego Radia 1. W 2005 r. średni udział warstwy słownej we wszystkich rozgłośniach regionalnych kształtował się na poziomie 37,4%, podczas gdy muzyka zajmowała w nich średnio 58,4% rocznego czasu emisji (w niektórych rozgłośniach znacznie więcej - patrz wykres poniżej). Tak wysoki średni udział muzyki w 2005 r. oznacza wzrost o 8,5 pkt. proc. w stosunku do roku poprzedniego, co stanowi największą zmianę w strukturze gatunkowej programów nadawanych przez rozgłośnie regionalne w porównaniu z latami ubiegłymi. Większość ogólnopolskich i ponadregionalnych radiowych programów koncesjonowanych cechuje duża różnorodność gatunkowa, zagwarantowana przez odpowiednie wymogi koncesyjne. Co więcej, koncesje zobowiązują je do minimalnego udziału warstwy słownej w tygodniowym czasie nadawania: od 14,1%; (WAWA) po 20% (RMF FM i Radio ZET) oraz 26% (Radiostacja) do bardzo wysokiego 40,5% (Radio Maryja) i 70% (TOK FM). Większość tych programów wyróżnia również pewna specyfika: WAWA prezentuje wyłącznie polską muzykę, Radiostacja ma adresować swój program do młodzieży w wieku 15-25 lat, dla której tworzyć ma audycje informujące o rynku pracy, działalności organizacji młodzieżowych, omawiać problemy związane z okresem dorastania, promować zdrowy styl życia (bez narkotyków, alkoholu, papierosów); Radio Maryja z kolei jako program wyspecjalizowany społeczno-religijny przedstawia zagadnienia wiary chrześcijańskiej oraz problemy społeczne z punktu widzenia wiary i społecznej nauki Kościoła katolickiego; Radio TOK FM ma format słowny, informacyjno-publicystyczny.
Obraz nadawanych programów lokalnych
Krajowa Rada w ramach ustawowych obowiązków kontrolnych wobec nadawców (art. 6 ust. 2 pkt. 4 ustawy o radiofonii i telewizji) prowadzi od 2002 roku systematyczny monitoring programów radiowych nadawanych na podstawie nowych koncesji przez stacje o zasięgu lokalnym lub regionalnym, badając każdego roku kilkadziesiąt programów. Monitoring jest realizowany według ustalonej, jednolitej metodologii, zapewniającej porównywalność wyników poszczególnych analiz, na podstawie odsłuchu i dokładnej analizy ilościowo-jakościowej nagrań poemisyjnych programów z pełnego tygodnia (każdorazowo 168 godzin emisji), dokonywanych w losowych (przypadkowych), nieznanych wcześniej nadawcom terminach. Monitoring ma na celu przede wszystkim kontrolę wykonywania warunków koncesji przez nadawców, przynosi jednak także ogólny obraz nadawanych programów i zachodzących w nich przemian. KRRiT przyjęła, że podstawowym obowiązkiem nadawców rozpowszechniających programy o zasięgu lokalnym jest realizacja zadań radiofonii wobec lokalnych społeczności zamieszkałych na terenie nadawania programu, tj. dostarczanie odbiorcom informacji i innych treści odnoszących się do istotnych dla nich spraw, problemów i wydarzeń lokalnych,
integrowanie lokalnej społeczności, edukowanie w zakresie historii i tradycji miejsca itp. Zgodnie z tym założeniem KRRiT ustaliła w koncesjach nadawców lokalnych standardowe warunki programowe dotyczące tematyki lokalnej, tj. określiła katalog rodzajów audycji, form radiowych i tematów (do wyboru przez nadawców) realizujących tę tematykę, wskazała obligatoryjne audycje w tym zakresie (informacja i publicystyka) i ustaliła minimalny wymagany udział tematyki lokalnej w programie. KRRiT zróżnicowała ten udział w zależności od charakteru programu i wielkości miejscowości, w której program jest nadawany. W programach o charakterze uniwersalnym, określiła udział tematyki lokalnej w wysokości 12% (w miastach powyżej 200 tysięcy mieszkańców) lub 10% (w miastach mniejszych) tygodniowego czasu nadawania programu w tzw. porze dziennej (czyli w godzinach 6.00-22.00 lub 6.00-23.00). W programach o tym charakterze obligatoryjnie nadawane własne dzienniki lokalne nadawcy i publicystyka o tematyce lokalnej mają zajmować nie mniej niż połowę wymaganego czasu emisji tematyki lokalnej w programie, czyli nie mniej niż 6% lub 5% (zależnie od wielkości miasta) tygodniowego czasu nadawania programu w porze dziennej. W programach o charakterze wyspecjalizowanym - muzycznym z muzyką rozrywkową KRRiT określiła obowiązkowy udział tematyki lokalnej w wymiarze o połowę mniejszym niż w programach o charakterze uniwersalnym: tj. jako 6% (w miastach powyżej 200 tysięcy mieszkańców) lub 5% (w miastach mniejszych) tygodniowego czasu nadawania programu w tzw. porze dziennej. W programach tych nie wymaga się obligatoryjnego udziału dzienników własnych nadawcy i publicystyki o tematyce lokalnej. W taki sam sposób KRRiT określiła wymagany udział tematyki lokalnej w programach wyspecjalizowanych tematycznych, w których temat związany jest ze sferą spraw lokalnych - np. poświęconych miejscowemu ruchowi drogowemu. Z obowiązku nadawania tematyki lokalnej zostali wyłączeni przez KRRiT jedynie nadawcy programów wyspecjalizowanych tematycznych i kierowanych do określonych grup odbiorców (akademickich i społecznoreligijnych).
NOWE TECHNOLOGIE W RADIOFONII
Radio Data System (RDS) - standard --> Europejskiej Unii Nadawców [Author:G] (EBU) służący do wysyłania cyfrowych informacji za pośrednictwem konwencjonalnej emisji UKF FM. W systemie tym wykorzystywana jest podnośna (57 kHz) modulowana informacją cyfrową, która pozwala na wydzielanie strumienia danych o przepustowości 1187,5 bps przez przystosowane radioodbiorniki i dostarczenie dodatkowych informacji, zwiększając tym samym jakość odbioru i strojenia. Format przesyłu danych wykorzystuje mechanizm korekcji błędów.
Funkcje RDS:
Programme Service (PS) - nazwa stacji
Programme Type (PTY) - charakter programu
Radio Text (RT) - dowolny tekst
Clock Time and Date (CT) - aktualny czas
Traffic Programme / Traffic Announcement (TP/TA) - informacje dla kierowców
Programme Identification (PI) - kod identyfikacyjny stacji
Alternative Freqencies (AF) - lista alternatywnych częstotliwości
Enhanced Other Networks (EON) - informacje o programach innych stacji
Dane dla radioodbiorników wykorzystywane są na przykład do strojenia urządzenia - w związku z tym są one powtarzane znacznie częściej, niż wiadomości dla słuchaczy (takie jak nazwa stacji). Dzięki temu zazwyczaj nie sposób jest zauważyć kiedy odbiornik przełączył się na odbiór z lepszego nadajnika.
Pierwsze prace nad stworzeniem systemu przekazującego dodatkowe informacje i zarazem nie powodującego zakłóceń przeprowadzone zostały pod koniec lat 70. XX wieku. Swoje projekty przygotowały takie kraje jak Wielka Brytania, Szwecja, Finlandia, Holandia i Francja. Po przeprowadzeniu testów okazało się, że najlepszą propozycję przygotowali Szwedzi. W 1986 roku Międzynarodowy Komitet Radiokomunikacyjny (CCIR) zalecił stosowanie go do przekazywania dodatkowych informacji wraz z sygnałem stacji UKF. RDS zaczął działać w Wielkiej Brytanii (1987), Niemczech (1988), Szwecji (1986) i na Węgrzech (1987).
W system RDS wyposażane są obecnie radioodbiorniki stacjonarne, samochodowe i przenośne.
Digital Audio Broadcasting (DAB) - technologia pozwalająca nadawać programy radiowe w formie cyfrowej, używana w kilkunastu krajach, głównie w Europie. Ocenia się iż w 2006 roku używało jej około 1000 nadawców. Stacją nadającą po polsku w DAB jest Polskie Radio London w Wielkiej Brytanii.
Mimo początkowego sukcesu technologia ta nie zastępuje analogowych transmisji FM. Dodatkowe korzyści w zakresie jakości dźwięku i innych udogodnień jakie zapewnia (szczególnie w odbiorze w pojazdach) nie okazały się wystarczające dla jej popularyzacji.
Z inicjatywy Prezydium Rady Polskiego Forum Radiofonii Cyfrowej, podczas konferencji RCP miało miejsce spotkanie nadawców zainteresowanych uruchomieniem naziemnej radiofonii cyfrowej w Polsce. Uczestnikami spotkania byli przedstawiciele Polskiego Radia S.A., sieci Radiowej Plus, Radia Maryja, RMF FM, Radia ZET, URTiP, oraz KRRiT. W czasie dyskusji wyznaczono główne czynniki wpływające na perspektywy radia cyfrowego w Polsce:
1) Techniki cyfrowe zastąpią obecną emisję UKF-FM, oraz AM.
2) W krajach Europy Zachodniej jedynym rozwijanym systemem stanowiącym naturalne następstwo techniki UKF-FM, jest system naziemnej radiofonii cyfrowej T-DAB. Nie można wykluczać możliwości pojawienia się w przyszłości innego (innych), niekompatybilnego z T-DAB standardu emisji cyfrowej, który może odegrać istotną rolę na rynku radiowym. Stąd obawa przed inwestowaniem w ten standard.
3) Aktualny stan uzgodnień międzynarodowych pozwala na uruchomienie w Polsce jednego multipleksu ( cyfrowego kanału radiowego ), dedykowanego dla nadawców o zasięgu ogólnokrajowym, oraz dwóch multipleksów dedykowanych nadawcom o zasięgu regionalnym i lokalnym.
4) Podjęte przez URTiP działania planistyczne, przyniosą najbardziej znaczące efekty dopiero po wyłączeniu analogowych nadajników telewizyjnych. Oznacza to, co najmniej, kilkuletni okres oczekiwania na pojawienie się w Polsce warunków dla rozwoju powszechnego rynku radiofonii cyfrowej.
Europejska Unia Nadawców (ang. European Broadcasting Union, w skrócie EBU), nazywana także Eurowizją, powstała w 1950 roku jako organizacja skupiająca publiczne (niekomercyjne) stacje radiowe i telewizyjne Europy Zachodniej w celu wymiany realizowanych programów i wspólnej produkcji audycji dla widzów w wielu krajach.