Przedstaw aspekty społecznego i ekologicznego znaczenia rozwoju agroturystyki w naszym regionie

Rozwój agroturystyki jako formy wypoczynku na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, opartej na bazie noclegowej, najczęściej również żywieniowej oraz aktywności rekreacyjnej związanej z gospodarstwem rolnym i jego otoczeniem - przyrodniczym, produkcyjnym oraz usługowym - stanowi dużą szansę na poprawę warunków życia społeczności wiejskiej (całego kraju również).

Polska posiada korzystne warunki dla rozwoju agroturystyki. Dotyczy to zwłaszcza rejonów o niskim poziomie uprzemysłowienia i urbanizacji, małym udziale zatrudnienia w zwodach pozarolniczych, słabych rolniczo, o dużym bezrobociu, niewysokiej dochodach ludności, posiadających równocześnie wolne zasoby mieszkaniowe, korzystne walory przyrodniczo - krajobrazowe i kulturowe, które w dużym stopniu predysponują do świadczenia usług agrotyrustycznych.

Dotyczy to zwłaszcza całego makroregionu północno - wschodniego, a w szczególności byłych województw takich jak: koszalińskie, słupskie, ciechanowskie, ostrołęckie, radomskie, krośnieńskie, nowosądeckie, przemyskie, podlaskie, chełmskie, sieradzkie, skierniewickie, kaliskie, leszczyńskie, pilskie, gorzowskie.

Ocenia się, że na terenie co najmniej 1/3 gmin i rejonów Polski (ok. 50% powierzchni kraju), istnieją realne szanse rozwoju tej formy działalności. Stwarzają one miejscowej ludności dodatkowe możliwości pracy, wykorzystanie zasobów mieszkaniowych, zagospodarowanie bezpośrednio w gospodarstwie produkowanej żywności (jakościowo z reguły znacznie lepszej), przy równoczesnym podnoszeniu ogólnego poziomu kultury, infrastruktury otoczenia, ochrony zabytków i środowiska oraz walorów przyrodniczo - krajobrazowych, które w przypadku agroturystyki, i ogólnej rekreacji na terenach wiejskich, stają się integralnymi elementami produktu rynkowego.

Jest to szczególny układ wzajemnie dopełniających się uwarunkowań i zależności korzystnych zarówno dla usługodawców, jak i usługobiorców.

Transformacja naszej gospodarki i jej urynkowienie, stymulują możliwości rozwoju i wykorzystania usług agrotyrustycznych. Ich oferta, z reguły cenowo znacznie korzystniejsza, a równocześnie często bardziej atrakcyjna i pełniej zaspokajająca różne oczekiwania gości, staje się, zwłaszcza dla uboższych grup ludności (ale nie tylko), bardziej konkurencyjna w porównaniu do turystyki hotelowej czy masowej.

Bardzo dynamiczny rozwój działalności agroturystycznej w okresie ostatnich kilku lat, zwłaszcza od 1995 r., jest wskaźnikiem zarówno faktycznych potrzeb w tym zakresie, jak i dużych możliwości, szczególnie przy konsekwentnym wspomaganiu. Miarą tego rozwoju jest zwiększająca się liczba gospodarstw świadczących usługi agroturystyczne. Z około 1 tys. gospodarstw agroturystycznych w 1993 r., ich liczba, według nieoficjalnych danych, wzrosła ponad 14-krotnie, stanowiąc jednak nadal niecały 1% ogółu gospodarstw w Polsce (w Niemczech, Austrii, Francji - działalnością agroturystyczną zajmuje się średnio co dziesiąty farmer).

Pomimo wieli już dokonań, jest jeszcze dużo do zrobienia. Warunkuje to w dużym stopniu specyfika działalności agroturystycznej i wiążąca się z tym - wielopłaszczyznowość wzajemnych relacji - gospodarze goście, oraz różne poziomy i formy oferowanych usług.

Fakt realizacji działalności agroturystycznej w gospodarstwie rolnym, a najczęściej również domowym rodziny właściciela oraz w ich otoczeniu przyrodniczo - kulturowym i społecznym - dla gości, którzy chcą poznawać ich życie, obowiązki i pracę, w miarę chęci oraz możliwości współuczestniczyć w ich wypełnianiu, a równocześnie odpoczywać, poprawiać kondycję fizyczną i psychiczną, korzystać z dostępnych walorów gospodarstwa czy otoczenia, a przy tym mieszkać w warunkach o odpowiednim standardzie, przygotowywać posiłki lub być żywionym „dobrą” żywnością, żyć w czystym, chronionym środowisku, mieć zapewnione bezpieczeństwo higieniczno - zdrowotne i prawne - stawia niełatwe do spełnienia wymagania.

Inność agroturystyki, w porównaniu do turystyki hotelowej czy masowej, związana jest z przenikaniem różnych płaszczyzn w kontaktach - gospodarz goście, związanych z funkcjonowaniem wiejskiego gospodarstwa domowego i rolnego, w których analizowane są różnorodne funkcje, które muszą ze sobą współgrać, przy zachowaniu własnej tożsamości i stylu bycia gospodarzy oraz gości, normalnie przebiegających procesach życiowych i produkcyjnych, bez „sztucznego kiczu”, przy orientacji proekologicznej i rekreacyjnej gości.

Już samo przybycie usługobiorców działalności agroturystycznej jako gości do gospodarzy, ich rodziny, domu i otoczenia z ich atrybutami wypoczynkowo - produkcyjnymi oraz określonym systemem pracy życia - stwarza szczególny układ socjopsychologicznych związków, wymuszając otwarcie się całej rodziny gospodarzy i tego czym dysponują, jako oferty pobytowej dla gości. Ważne jest przy tym, aby przy wzajemnej wyrozumiałości i poszanowaniu (oraz zapewnieniu podstawowych standardów i wymagań higieny, a także bezpieczeństwa) goście życzliwie przyjmowani i mile widziani, czuli się „jak u siebie” i to nie tylko w samym gospodarstwie, ale również w otaczającej społeczności wiejskiej i otoczeniu.

Tak rozumiana działalność agroturystyczna wiąże się z określonymi wymaganiami i uwarunkowaniami, do których, jako szczególnie ważnych, należy zaliczyć:

• czyste środowisko naturalne z proekologicznym uwarunkowaniem jego ochrony (w tym produkcja żywności wysokiej jakości),

• walory przyrodniczo-krajoznawcze i kulturowe oraz dbałość o ich zachowanie,

• bezpieczeństwo higieniczno-zdrowotne w domu, gospodarstwie i otoczeniu,

• przyjazne stosunki socjopychologiczne w płaszczyźnie komunikowania się - gospodarze goście.

Agroturystyka nie jest w naszym kraju zjawiskiem nowym. Od lat na trwałe wpisuje się w pejzaż wsi. Dziś jest dalsza szansą na zmianą sytuacji na wsi; poprzez tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem w usługach związanych z potrzebami i otoczeniem rolnictwa, wykorzystanie walorów przyrodniczych i krajoznawczych. Agroturystyka może spełniać wiele funkcji; zwalczać bezrobocie na wsi poszerzając ofertę na rynku pracy, przynosić widoczne, dodatkowe dochody finansowe w gospodarstwie wiejskim, jest aktywną formą ochrony środowiska oraz umożliwia ludziom spoza wsi kontakt z przyrodą i środowiskiem naturalnym. Agroturystyka powoduje pełniejsze wykorzystane przestrzeni wiejskiej, budynków i istniejącej infrastruktury. Łączenie rolnictwa z turystyką jest więc bardzo pożądane.

Przez agroturystykę rozumie się organizowanie przez rodzinę rolniczą na wsi wypoczynku lub krótkiego pobytu turystycznego we własnym gospodarstwie rolnym, przy czym pobyt ten związany jest z wiejskimi atrakcjami, które turystom oferować może region i gospodarstwo rolne tam znajdujące się.

Rozwój tej nowej, bardzo atrakcyjnej (dla uczestników i mieszkańców) turystyki wiejskiej obserwuje się już w końcu naszego stulecia. Jej nazwa składająca się z połączenia dwóch wyrazów: „agro” i „turystyka”, bardzo dokładnie odzwierciedla treść i istotę tej dziedziny działalności.

Agroturystykę można określić zatem jako formę turystyki wiejskiej związanej bezpośrednio z rolnictwem.

Od turystyki wiejskiej odróżnia ją to, że lokalizuje się ją wyłącznie na terenach rolniczych a także jej ścisły związek z gospodarstwem rolnym lub równoważnym przy wykorzystaniu budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego oraz oferty żywieniowej, zwracając uwagę na szeroki zakres aktywności rekreacyjnych zarówno w otoczeniu gospodarstwa, jak i w samym gospodarstwie.

Motywy skłaniające rolników do rozpoczęcia działalności turystycznej

Czynnik motywujący	% odpowiedzi
1. Chęć uzyskania dodatkowych dochodów 2. Wykorzystanie istniejącej bazy noclegowej 3. Atrakcyjne położenie gospodarstwa 4. Możliwość sprzedaży produktów gospodarczych 5. Poszerzenie kontaktów z ludźmi 6. Hobby 7. Zainteresowanie turystów wypoczynkiem na wsi	55,8 20,9 9,3 4,7 4,7 2,3 2,3

Za najważniejszy w podejmowaniu inicjatywach w zakresie działalności agroturystycznej uznawany jest aspekt ekonomiczny.

Dla rolników głównym czynnikiem mobilizującym do podejmowania działalności pozarolniczej jest przede wszystkim zdobycie dodatkowych dochodów, kompensujących niedostateczne wpływy pieniężne z produkcji rolniczej.

Agroturystyka jest źródłem cennych korzyści zarówno dla gospodarstwa, jak również dla gości.

Dla gospodarstwa i wsi	Dla turystów
Wykorzystanie wolnych zasobów Dodatkowy dochód Nowe miejsca pracy Poprawa infrastruktury wiejskiej Aktywizacja społeczności wiejskiej Integracja środowiska wiejskiego Zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi Estetyzacja wsi Kontakt z innymi wzorcami kulturowymi Rozwój osobowy mieszkańców wsi	Aktywny wypoczynek na wsi Poznanie cyklu produkcji żywności Korzystanie ze świeże żywności Kontakt ze zwierzętami Uczestniczenie w życiu gospodarstwa rolnego Bezpośredni kontakt z miejscową ludnością Poznanie kultury regionu Zdobywanie nowych umiejętności Rozwijanie zainteresowań Bezpośredni kontakt z przyrodą

Korzyści ekonomiczne płynące rozwoju agroturystyki można uszeregować zatem następująco:

• dodatkowe źródło dochodów - działalność ta powiększa dotychczasowy, tzw. dyspozycyjny, dochód rolnika. Dzięki dopływowi środków spoza gospodarstwa powiększa się kapitał własny, który umożliwia podejmowanie nakładów inwestycyjnych (na inwestycje budowlane, remonty budynków);

• zwiększona sprzedaż produktów roślinnych i zwierzęcych, a także wyrobów regionalnych - większy popyt na wyroby własnej produkcji umożliwia rolnikowi utrzymanie produkcji co najmniej na dotychczasowym poziomie, przy wyższej jej jakości lub zwiększenie produkcji bez pogorszenia jakości;

• łatwiejszy dostęp turystów do zdrowej i świeżej żywności - produkty z gospodarstw agroturystycznych powinny być czyste ekologicznie.

Agroturystyka zaspokaja interesy ekonomiczne i socjalne trzech grup ludności:

• ludności miejskiej (turystów) - zaspokaja rosnące potrzeby co do zdrowego, spokojnego i taniego wypoczynku;

• rolników - tworzy dodatkowe źródła dochodu, podtrzymuje gospodarstwa rolnicze i budżet domowy;

• wspólnoty wiejskiej (gminy, wsi) - podnosi jej zamożność oraz wzbogaca w środki finansowe budżet samorządowy.

Agroturystyka nie jest przejściową metodą na rozwój obszarów wiejskich, jej znaczenie jest i będzie dla regionu i gospodarstwa ogromne.

Łączenie rekreacji i turystyki z rolnictwem ma uzasadnienie nie tylko ekonomiczne, ale i społeczne. Podobnie jest z wpływem tych powiązań na życie ludzi.

Społeczne aspekty rozwoju agroturystyki przedstawiają się następująco:

• Trening w zakresie przedsiębiorczości

Prowadzenie gospodarstwa agroturystycznego, jeżeli nastawione jest na sukces, wymaga przynajmniej minimum wiedzy o prowadzeniu biznesu z jednej strony (przygotowanie oferty, kalkulowanie kosztów) oraz o zasadach obsługi turystów z drugiej (higiena, estetyka, wygoda). Dla wielu jest to pierwsze zetknięcie się z działalnością pozarolniczą, która jednakże rządzi się nieco odmiennymi prawami. „Wejście w ten biznes” jest często tylko początkiem większych inicjatyw, które rolnikom pokazują inne, dotychczas nieznane im szanse.

• Podnoszenie się standardów życia ludności wiejskiej

Agroturystyka pozwala poznawać zwyczaje gości, sposób ich ubierania się, jakość dóbr konsumpcyjnych (np. marka samochodu), a także sposoby spędzania wolnego czasu czy filozofii życiowych. Pobudza tym samym gospodarzach, a także wśród społeczności lokalnej, często nieznane im dotąd potrzeby. Dla jednych będzie to głód wiedzy, chęć poznawania świata, dla innych ważniejsze okażą się potrzeby materialne - lepszy samochód, ładniejsze ubranie, czy odnowiony dom.

• Nawiązywanie kontaktów

(w skali społeczności wiejskiej, jak i ogólnej). Turyści odwiedzający gospodarstwo agroturystyczne są traktowani niemalże jak członkowie rodziny, zawsze mogą zwierzyć się z kłopotów, wyjaśnić nurtujące wątpliwości. W odróżnieniu od dużych, zatłoczonych kurortów, goście na wsi nie są anonimowi. Wspólne spędzanie czasu, przebywanie we własnym towarzystwie, nieraz w szerszym gronie np. z sąsiadami, umożliwia zawieranie nowych znajomości czy nawet przyjaźni, które często nie kończą się wraz z wyjazdem gości. Wspólna sprawa, jaką jest przyjmowanie turystów i wszechstronna ich obsługa, zazwyczaj konsoliduje miejscową ludność i pobudza do działania.

• Możliwości awansu zawodowego i społecznego

W prowadzeniu własnego małego biznesu agroturystycznego kryją się ogromne możliwości zdobywania nowych wiadomości, doświadczeń, kwalifikacji. Szanse tej edukacji wynikają z konieczności odnalezienia się w gospodarce rynkowej, a także z częstych kontaktów z turystami (nierzadko zagranicznymi), które pozwalają na wymianę poglądów i uwag, zmuszają do zdobywania wiedzy, nauki języków obcych itp. Na rynku istnieje obecnie ogromna konkurencja agroturystyczna, jej wzrost mobilizuje do szerokiej promocji i rozbudowania swej oferty, do podwyższania jakości swych usług. Bardzo przydatna jest tu wiedza z zakresu prawa, ekonomii, marketingu itd. Prowadzenie agroturystyki przynosi znaczenie organizacyjne: uczy sumienności, porządku, dobrej organizacji pracy.

• Aktywizacja młodych ludzi

Wyrazem korzyści społecznych jest aktywizacja młodych ludzi ze środowisk wsi do działania, szczególnie w rejonie o wysokim wskaźniku bezrobocia. Wymaga to ogromnego wysiłku i odwagi tych osób, dla których impulsem może być chęć sprawdzenia swoich umiejętności i zapewnienia środków do normalnej egzystencji.

Wyzwala przy tym chęci podejmowania inicjatywy i współpracy, ułatwia nawiązywanie bezpośredniego kontaktu z ludźmi.

• Nowe perspektywy

Agroturystyka przynosząc dodatkowy dochód może stać się dla społeczności szansą na polepszenie swej sytuacji, nie tylko finansowej. Stwarza możliwości do lepszego i wygodnego życia, a za tym idzie poszerzanie warunków gospodarowania o nowe trendy. Ważny jest tu także czynnik psychologiczny. Ludność wiejska przekonuje się co do walorów własnej wsi, inaczej patrzy na swoje otoczenie (mieszkańcy czują się właścicielami tych dóbr, z które gotowi są zapłacić turyści). Zauważają czyste środowisko, atrakcyjne położenie, co często decyduje o pozostaniu w rodzinnej wiosce.

• Pobudzanie do działania

Oczywista jest rzecz, że prowadzona działalność przynosząca korzyści (materialne lub też nie) sprawia osobistą satysfakcję. Motywuje to do ciągłego postępu, poszukiwania nowych rozwiązań, ulepszeń. Sukcesy osiągane przez liderów w branży agroturystycznej mobilizują innych na zasadzie zdrowej rywalizacji, dzięki czemu mogą oni uzupełniać się w sferze oferowanych usług turystom.

• Jednoczenie i umocnienie środowiska wiejskiego

Ludność wiejska nigdy nie była i nie będzie dla siebie anonimowa, w odróżnieniu od wielotysięcznych osiedli miejskich. Uczestnictwo we wspólnych uroczystościach, wzajemna pomoc sąsiedzka są zjawiskiem powszechnym. Rozwój ofert agroturystycznych niekiedy wymaga wspólnych działań. Działanie te mogą skłaniać do wspólnych poszukiwań środków służących do poszerzania oferty oraz poprawy jakości produktu agroturystycznego, a także konsolidujących społeczność wiejską. W regionach, w których wykorzystanie zasobów przyrody i krajobrazu staje się podstawą biznesu ludzie prześcigają się w pomysłach nie tylko indywidualnych, ale jednoczą się wokół zbiorowych inicjatyw, które mogą ich region (wieś, gminę), uczynić jeszcze bardziej atrakcyjnym. Agroturystyka powinna i musi rozwijać się wspólnym wysiłkiem całej społeczności wiejskiej.

• Wzrost tolerancji obyczajowej i moralnej

Pojawia się możliwość udziału w życiu rodziny gospodarza, zapobiega izolacji turystów od społeczności wiejskiej, pozwala na kontakt z tradycyjnym stylem życia ludności wiejskiej. Gospodarze przyjmują gości z różnych stron kraju (nawet z zagranicy), tym samym stykają się z różnymi poglądami życiowymi, wyznaniami, obyczajami. Uczą się tolerancji i dyskrecji; poznają obowiązkiem doceniają innych ludzi. Dlatego obowiązkiem kwaterodawcy jest stworzenie przyjaznej atmosfery wszystkim bez względu na jego „inność”. Nie należy dyskryminować i krytykować tych przekonać, ani także manifestować swoich. Korzyści społeczne agroturystyki dotyczą też zwiększenia roli szacunku dla wiejskiej społeczności odwiedzanej, wzajemnego przenikania się, w tym integracji kultury miejscowej i kultury przyjezdnych.

• Postęp kulturalny

Kontakt z ludźmi korzystającymi z usług agroturystycznych pozwala na zaznajomienie, zaakceptowanie a czasami też na naśladowanie pewnych wzorów zachowań. Inny sposób wypowiadania się, ubierania czy rozwiązywania problemów może służyć jako ciekawy temat rozmów a zarazem wzbudzać ciekawość poznania rzeczy nowych i interesujących, które z pewnością będą w przyszłości świadczyć o wysokiej kulturze kwaterodawcy.

• Propagowanie tradycji ludowych

Sztuka ludowa i rękodzieło są pożądaną atrakcją dla turystów. Promocja gospodarstwa agroturystycznego (a tym samym własnej wsi czy regionu) zachęca do wyboru właśnie tej oferty ze względu na walory ogólne, ale nie tylko. Region kurpiowski obfituje w bogatą kulturę ludową i tradycje, dlatego też w ofercie agroturystycznej głęboko podkreślona jest unikalność danego miejsca pod względem właśnie kulturowym. Kurpiowski tradycjonalista wyeksponuje wszystko to, czego przyjezdny jeszcze nie zdążył poznać. Takim dziedzictwem naszego regionu są m.in. stroje ludowe, rękodzielnictwo, regionalne potrawy, zespoły pieśni i tańca, zwyczaje, dzięki którym podtrzymywana i upowszechniana jest tradycja kurpiowska. Atrakcją są też wystawy ludowe, festiwale, myszynieckie „Miodobranie Kurpiowskie” i procesja Bożego Ciała, łysowskie palmy wielkanocne, jarmarki. Dzięki zróżnicowanej ofercie agroturystycznej oraz możliwości poznania kunsztu mistrzów sztuki rękodzielnej i twórców ludowych turyści poznają prawdziwe bogactwo Kurpiowszczyzny.

Rozwój agroturystyki, choć może okazać się żyłą złota dla wsi i gospodarstwa indywidualnego, choć z reguły jest szansą, dzięki której obszary wiejskie mogą poprawić swoją sytuację, rodzi problemy, społeczne, a ich rozwiązania nie są łatwe.

Takim problemem może być konflikt między społecznością wiejską a turystami. Gospodarze świadczący usługi zawsze dążą do tego, by stworzyć najlepszy klimat dla wypoczywających gości (jest szansa, że zadowolony klient poleci dobrą ofertę znajomym, a niezadowolony zniechęci do wypoczynku w tym miejscu drugie tyle osób). Rozwój agroturystyki w konkretnej miejscowości zależy od niepostrzeganych często relacji gospodarz - gość, sąsiad - gość, mieszkaniec wsi - gość. Odnosi tym samym do atmosfery istniejącej w gospodarstwach, grzeczności ludzi na ulicy czy w sklepie. Dlatego też ważne są postawy społeczne społeczności wsi wobec gości, przybyszów z zewnątrz, czasowo w tę społeczność wchodzących oraz postawy gości wobec miejscowych, a tym samym wobec agroturystyki. W tych zachowaniach społeczności wioskowych często mamy do czynienia z nietolerancją osób z tej społeczności wobec przybyszów z zewnątrz, niepożądanymi wzorami gości, sytuacjami, w których są oni przez społeczność lokalną akceptowani i sytuacjami, gdy przybycie „obcych” prowadzi do ostrych społecznych konfliktów.

Agroturystyka, jak już wcześniej wspomniałam, jest ściśle związana z dorobkiem kulturowym. Jednak przyjezdni mają czasami odmienne wyobrażenie o wsi i nie zawsze doceniają wartości kultywowane przez gospodarzy, dlatego często chęć dogodzenia turystom skutkuje przesadną komercjalizacją kultury rodzimej. Prowadzi to zmiany lokalnych tradycji kulturowych.

Tolerowanie obyczajów i zachowań gości jest jak najbardziej wskazane, jednak często granica między prawem do własnych przekonań i sposobu na życie a łamaniem prawa i akceptowaniem skrajnych zachowań turystów, jest nie zawsze widoczna. Owszem akceptowany będzie odmienny tryb życia pod warunkiem, że nie dzieje się to cudzym kosztem. Goście płacący wysokie stawki za usługi turystyczne często wnoszą różne nowości do zachowań domowników, co powoduje rozluźnienie obyczajów, bezkrytyczne przyjmowanie wzorców moralnych, a niekiedy wzrost przestępczości i innych nagannych zachowań.

Uroki pobytu na wsi, doceniane przez turystów, inaczej postrzegane są przez stałych mieszkańców. Wieś, gospodarstwo rolne mieszkańcom kojarzy się z ciężką codzienną pracą, a nie z urlopem i wypoczynkiem. Czas pobytu turysty jest dla rolnika podwójną pracą - w gospodarstwie i przy obsłudze gości. Pogłębia się tym samym poczucie niesprawiedliwości, a także nierówności społecznej, wynikającej z porównywania poziomu zamożności turystów i społeczności wiejskiej.

Rozwój agroturystyki nie wszędzie jest możliwy - stwarza nadzieje rolnikom, które to nadzieje nigdy nie będą mogły się spełnić, choćby gospodarstwa rolne były jak najlepiej przygotowane, kuchnia najsmaczniejsza a powietrze najczystsze.

Rozwój agroturystyki na obszarach wiejskich i zalesionych wymusza szczególną dbałość o rozbudowę elementów infrastruktury związanej ze stanem środowiska naturalnego i jego ochroną (oczyszczanie ścieków i zagospodarowanie odpadów oraz kanalizacja). Dlatego korzyści z takiego rozwoju powinny dotyczyć poprawy lub co najmniej utrzymania istniejącego stanu środowiska naturalnego. Od stanu środowiska będzie zależała liczba przyjeżdżających turystów, gdyż nikt nie zechce spędzać urlopu w miejscach ekologicznie zanieczyszczonych i zdewastowanych. Każdy, kto decyduje się na przyjmowanie gości, musi być świadomy, że ta forma wypoczynku nie może pozostawać w sprzeczności z ochroną środowiska. Powinien dążyć do stworzenia i utrzymania takich warunków, aby były one przyjazne człowiekowi i w pełni oddawały walory wiejskiego wypoczynku. Stąd działania agroturystyczne powinny iść w kierunku minimalizacji zmian w środowisku naturalnym.

Rozwój agroturystyki, oprócz ekonomicznych i społecznych, posiada też korzystne i niekorzystne aspekty, jeśli chodzi o ekologiczne jej znaczenie.

• Inwestycje ochronne

Dużym problemem jest niedostateczna infrastruktura techniczna w zakresie budowy sieci kanalizacyjnej i oczyszczania ścieków. Zaledwie 7% ścieków komunalnych z obszarów wiejskich trafia do oczyszczalni. Nie jest możliwa ochrona środowiska tam, gdzie istnieją „dzikie wylewiska” ścieków lub gdzie ścieki odprowadzane są do rowów melioracyjnych, rzeki czy jeziora. W przypadku przyzagrodowej oczyszczalni ścieków, należy mieć na uwadze zwiększoną ich ilość w przypadku przyjmowania gości, którzy zwiększą również ilość odpadów. Nie mogą istnieć „dzikie” wysypiska śmieci. Tam, gdzie wywóz ich nie jest nie jest zorganizowany, konieczność ich segregacji, odzyskiwania i utylizacji staję się niezbędna. Gdy ilość ścieków zwiększa się wskutek przebywania w jednym miejscu i czasie większej ilości osób, nawet rozprowadzanie ścieków w piaszczystym gruncie stanowi bardzo poważne zagrożenie dla środowiska. Rozwój usług turystycznych na obszarach zanieczyszczonych jest w perspektywie niemożliwy, dlatego najważniejszym zadaniem ochrony pozostaje kompleksowe rozwiązanie problemu oczyszczania ścieków i zagospodarowania odpadów.

• Rozwój rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego

„Zdrowa żywność” przyciąga turystów, ale jej produkcja związana jest również z właściwym postępowaniem w gospodarstwie i otoczeniu - gwarantującym wysoką jakość pozyskiwanych surowców przy proekologicznym stosunku do roślin i utrzymywanych zwierząt. I nie jest to tylko nazwa handlowa, a także zaniechanie stosowania nawozów syntetycznych i pestycydów. Produkcja nowej żywności, tylko wtedy ma szanse zwiększonego pobytu wśród turystów, gdy nie będzie odbywać się tradycyjnymi metodami. Koniecznie jest wykluczone, a przynajmniej silne ograniczenie ilości stosowanych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Przyjazne środowisku systemy rolnicze są szczególnie zalecane w regionach o wyjątkowych walorach przyrodniczych, na obszarach o największych szansach na dynamiczny rozwój turystki, a takim właśnie jest region kurpiowski.

• Wykorzystanie użytków zielonych i zalesień

Lasy są bezcennym darem dla zdrowia. Im więcej lasów tym czystsze i zdrowsze powietrze, a także wyższa atrakcyjność dla oka. Udział terenów zielonych w ogólnym wizerunku powierzchniowym jest jednym z ważniejszych mierników atrakcyjności krajobrazu; zieleń ma kojący wpływ na zmęczony wzrok, a wkomponowane w zielony krajobraz oczka wodne, różne gatunki drzew i krzewów sprawiają, że nie jest on monotonny.

• Ochrona pomników przyrody

Puszcza kurpiowska obfituje w ciekawe drzewostany, pojedyncze stare drzewa, rezerwaty, obszary chronione. To i inne atrakcje przyrodnicze są jak magnes przyciągający gości. Podlegają one ochronie, dlatego przyjezdni mają świadomość unikalności tej przyrody i dewastuje świadomie walorów obszaru, wręcz przeciwnie - starają się zachować ich pierwotny kształt i wygląd.

• Wzrost świadomości ekologicznej i ochrona środowiska

Nie każdy człowiek będąc miłośnikiem natury dostrzega otaczające go piękno krajobrazu. Dlatego stali mieszkańcy wsi nierzadko nie tylko nie dostrzegają, ale też i nie doceniają uroków życia w czystym środowisku. A to te walory przyrodnicze i krajobrazowe są towarem do sprzedania, które zachowują swój nienaganny stan. Gospodarstwa agroturystyczne podejmujące działania mające na celu ochronę środowiska, reprezentują sobą jakby wizytówkę ekologiczną, dzięki czemu mogą popularyzować edukację ekologiczną wśród turystów.

• Pełne wykorzystanie budynków

Na wsi znajduje się wiele opustoszałych budynków mieszkalnych i gospodarczych, niezagospodarowane obiekty szybko ulegają dewastacji i rozpadowi. Agroturystyka pozwala na pełne wykorzystanie, przez nowych nabywców, takich niezamieszkanych zagród.

• Estetyzacja wsi

Porządek przydomowy, uporządkowany ogród i całe obejście jest wizytówką całego gospodarstwa agroturystycznego. Wywiera pierwsze wrażenie na gościach (dobre lub złe). Często turyści poszukujący kwatery agroturystycznej, niemający konkretnego adresu, na pierwszym miejscu kierują się właśnie wyglądem otoczenia domostwa.

Jednak z aspektu ekologicznego rozwoju agroturystyki, wyłania się szereg zagrożeń, jakie niesie za sobą ruch turystyczny. Masowa turystyka wywiera negatywny wpływ na estetykę krajobrazu, glebę, wodę, roślinność.

• Prowadzi do ugniatania gleby, a co za tym idzie mechanicznego uszkodzenia roślin, w konsekwencji gleba ulega zniszczeniu, traci zwięzłość, przepuszczalność, co utrudnia rozwój systemów korzeniowych, prowadzi do wymierania (zaniku) roślinności;

• Nieodpowiednia gospodarka odpadami. Niewłaściwa segregacja odpadów tj. opakowania szklane, puszki metalowe, butelki, plastikowe woreczki, pojemniki z tworzyw sztucznych, papier, i ich pozostawianie jest tylko wizytówką turystów i świadectwem ich pobytu na łonie przyrody;

• Wzmożony ruch pojazdów. Wszelki pojazdy mechaniczne powodują wzmożoną emisję spalin, zatruwając tym samym glebę, wodę, rośliny związkami metali ciężkich, przyczyniając się do zanieczyszczeń olejami spalinowymi, azbestem

( i tylko zasygnalizuje może o myciu samochodów w jeziorach).

• Hałas. Pojawienie się nowych źródeł hałasu zakłóca ciszę w miejscu zamieszkania. Nie wszyscy do tego potrafią rozstać się z radiomagnetofonem. Poza tym głośne krzyki, śpiewy są obce naturze i zakłócają spokój innym turystom, mieszkańcom, czy zwierzętom.

• Wzmożone zagrożenie pożarowe. Zwyczaje palenia ognisk w miejscach do tego nie przystosowanych, prowadzi często do wznieceń pożarów, a co za tym idzie wyginanie flory i fauny żyjącej w glebie i na jej powierzchni

• Problem utylizacji odpadów. Zagospodarowanie odpadów komunalnych i ścieków od zawsze było ogromnym problemem gospodarczym; zwiększona produkcja odpadów, większe zużycie wody, przy jednoczesnym braku oczyszczalni ścieków oraz odpowiednio zabezpieczonych składowisk śmieci jest jedną z głównych przyczyn degradacji środowiska.

• Zmiany w krajobrazie. Zmiany, niezbędne z punktu widzenia usług agroturystycznych, które zachodzą w środowisku naturalnym wywierają negatywny wpływ na jego walory.

Agroturystyka jest pierwszą realną alternatywą na przeludnionej dziś i bezrobotnej wsi, na stworzenie nowego rynku pracy i źródła dochodów jej mieszkańców oraz podniesienie ogólnego poziomu życia. Sprawę zwiększenia nacisku na rozwój agroturystyki uzasadnia dodatkowo fakt, że tereny uznane za szczególnie predysponowane do rozwijania tej formy są utożsamiane z terenami szczególnie wysokiego bezrobocia.

Rozwój agroturystyki nie jest procesem łatwym i szybkim. Łączy się przede wszystkim z potrzebą zainwestowania środków finansowych w słabą infrastrukturę wsi, z brakiem wielu uregulowań prawnych, z stopniową zmianą mentalnością i świadomości mieszkańców wsi.

Przemiany dokonujące się na wsi pod wpływem agroturystyki nie dotyczą tylko sfery materialnej życia mieszkańców. Mają duży wpływ na sferę duchową; na przyzwyczajenia mieszkańców, na sposób ubierania się, na kulturę żywienia i kulturę mowy. Kształtują nowe wzory zachowań, wartościowania i normy postępowania. Pozwalają społeczności wiejskiej na szybsze wydobywanie się - z mającej jeszcze miejsce - izolacji cywilizacyjnej.

Rozwój agroturystyki jest ważnym elementem w restrukturyzacji wsi. Jej urzeczywistnienie jest jednym z warunków przyjęcia Polski do Unii Europejskiej.

Z sytuacji wsi i rolnictwa polskiego oraz stopnia zamożności gospodarstw rolnych wynika, iż poszukiwania różnych form zarobkowania dla rolników staję się nakazem chwili. Jest to zjawisko, które wystąpiło we wszystkich krajach, bo nie wszyscy rolnicy wytrzymują warunki konkurencji na rynku, nie wszyscy mogą tanio produkować, sprzedać wytworzoną produkcję, czyli osiągnąć dochody z rolnictwa. Poszukują więc sposobów względnie tanich, nie wymagających wielkich kapitałów, przedsięwzięć, które mogłyby być uruchomione szybko, na małą skalę, pozwoliłyby wykorzystać walory regionu i własnego gospodarstwa rolnego, nie zmuszały do płacenia podatków i nie wymagały wysokich kwalifikacji zawodowych. Taką formą jest agroturystyka.

Rola agroturystyki to, oprócz stworzenia warunków wypoczynku, ukazanie szerokim rzeszom piękna naszego regionu kurpiowskiego, jego dorobku i świetności wyrażanej szeroko pojętymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi. Walorami, które w procesie kształtowania krajobrazu miejscowości, zawsze powinny być uwzględniane i poszanowane. Walory te, jako niewątpliwe atrakcje regionu mogą i powinny stać się magnesem przyciągającym turystów.

Ruch agroturystyczny jest nie tylko dobrą formą wypoczynku, poznania odmiennego od miejskiego stylu życia, lecz także może ułatwić poznanie przeszłości i tradycji zwiedzanego regionu. Dzięki temu wypoczynek będzie miał szeroko idący aspekt edukacyjny.

Bibliografia:

1. „Agroturystyka”, pod redakcją naukową U. Świetlikowskiej, Warszawa 2000;

2. „Agroturystyczny biznes”, J. Sikora;

3. „Gospodarstwo agroturystyczne”, Poradnik, pod redakcją L. Powichrowskiego;

4. „Turystyka”, W. W. Gaworecki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2000;

5. „Wieś Mazowiecka”, Miesięcznik WODR-u w Warszawie, Nr 9(50)

6. Materiały konferencyjne „Działania na rzecz pozyskiwania alternatywnych źródeł dochodu w zakresie agroturystyki i turystyki wiejskiej”, Ostrołęka 20003.

---