inż. arch. kraj. Sebastian Skowroński
Architektura Krajobrazu, rok I MSU
Olsztyn 2010
inż. arch. kraj. Sebastian Skowroński
Architektura Krajobrazu, rok I MSU
Olsztyn 2010
Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 21 marca 1985
r. o drogach publicznych (Dz.U. 2004 nr 204
poz. 2086) zieleń przydrożna to roślinność
umieszczona w pasie drogowym, mająca na
celu w szczególności ochronę użytkowników
drogi przed oślepianiem przez pojazdy
nadjeżdżające z kierunku przeciwnego,
ochronę drogi przed zawiewaniem i
zaśnieżaniem, ochronę przyległego terenu
przed nadmiernym hałasem,
zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby.
Pas drogowy – wydzielony liniami granicznymi grunt
wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w
którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane
i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem,
zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia
związane z potrzebami zarządzania drogą.
Podstawowe elementy pasa drogowego:
- jezdnia
- chodnik (ewentualnie nieutwardzony ciąg pieszy)
- pobocze
- zjazd (indywidualny lub publiczny)
- parking
- zatoka postojowa
- zatoka autobusowa
- ścieżka rowerowa
Aleja klonowa na trasie Olsztynek – Łutynowo
(źródło: fotografia własna)
Aleja Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie (al. NMP)
– ulica będąca główną, reprezentacyjną arterią komunikacyjną
centrum Częstochowy, prowadzi do klasztoru jasnogórskiego.
(źródło:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ef/Widok_z_wiezy_jasnogorskiej_-
_srodmiescie.jpg)
Aleja na ul. Tuwima, Olsztyn
(źródło: http://www.pomnikiprzyrody.yoyo.pl/strona4.html)
Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka) –
nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody,
zajmująca się badaniem oddziaływań
pomiędzy organizmami a ich środowiskiem
oraz wzajemnie między tymi organizmami.
Ekologia zajmuje się badaniem powiązań
między organizmami żywymi a środowiskiem
abiotycznym, opartych na różnego rodzaju
interakcjach.
Zieleń przydrożna
Zieleń w pasie drogowym nie powinna zagrażać
bezpieczeństwu uczestników ruchu, ograniczać
wymaganego pola widzenia, skrajni drogi oraz utrudniać
utrzymania drogi
Szerokość zapewniająca wystarczające warunki jej
wegetacji i pielęgnacji powinna wynosić co najmniej 3m,
jeżeli jest to rząd drzew, żywopłot lub pasmo krzewów
Drzewa w pasie drogowym powinny być tak usytuowane,
żeby w okresie swojej wegetacji nie powodowały niszczenia
nawierzchni drogi oraz nie utrudniały użytkowania
chodników przez pieszych w szczególności przez osoby
niepełnosprawne
Odległość pnia drzewa od krawędzi jezdni nie powinna być
mniejsza niż 3m, a w przypadku przebudowy albo remontu
drogi dopuszcza się mniejszą odległość, jeśli będą spełnione
pozostałe warunki określone w rozporządzeniu
Funkcje zieleni
przydrożnej
Funkcje klimatyczne – ochrona przed niekorzystnymi
zjawiskami klimatycznymi
Funkcje hydrologiczne – retencjonowanie wody, a także
ochrona terenów sąsiednich z zadrzewionymi drogami
przed stratami wody w wyniku ewapotranspiracji
Funkcje biologiczne – stworzenie warunków dla migracji
roślin i zwierząt, wzmacnianie bioróżnorodności, tworzenie
miejsc schronienia, żerowania i rozrodu dla zwierząt
Funkcje geodynamiczne – ochrona przed niszczącymi
skutkami erozji wietrznej, a w przypadku nachylonych
poboczy także ochrona przed rozwojem erozji wodnej
Funkcje geochemiczne – ochrona wód powierzchniowych i
podziemnych przed zanieczyszczeniami
Krajobrazowe funkcje szaty
roślinnej w otoczeniu dróg
Korytarze ekologiczne – drogi przecinając
przestrzeń tworzą bariery, ale jednocześnie drogi
są korytarzami. Korytarze dla transportu,
odpowiednio zagospodarowane mogą pełnić także
funkcję korytarzy umożliwiających przemieszczanie
się wielu gatunków zwierząt. Drogi dzięki swojej
liniowej formie, stwarzają warunki do budowania
biologicznie aktywnych sieci poprawiających
funkcjonowanie przyrodnicze, zwłaszcza
bezleśnych i silnie podzielonych pod względem
przyrodniczym regionów
Drzewa izolują budynki mieszkalne od
hałaśliwych dróg, stanowiąc ekran akustyczny
i chroniąc przed spalinami. Liście to pierwsi
odbiorcy zanieczyszczeń powodujących
blokadę aparatów szparkowych służących
pobieraniu CO2 i dopływu promieniowania
słonecznego.
Otoczenie dróg i ulic stanowi wizytówkę kraju,
jego kultury i poziomu cywilizacyjnego. W
związku z tym wartość drzew przy ulicach i
drogach systematycznie wzrasta.
Aleja Jana Pawła II, Częstochowa
„Korzyści” z drzew przy
drogach
W argumentach za usuwaniem drzew przy
drogach nie bierze się pod uwagę korzyści,
jakie wnosi prawidłowo zagospodarowany
krajobraz w otoczeniu arterii komunikacyjnych,
uwzględniający psychologię percepcji osób
prowadzących pojazdy (np. ostrzegające
akcenty roślinne, zmiana kolorystyki obsadzeń,
prześwity widokowe, maskowanie
negatywnych fragmentów itp.). Czynniki te
mogą powodować obniżenie ilości wypadków
na drogach.
W ciągu godziny średniej wielkości drzewo
liściaste wytwarza 1200 litrów tlenu, człowiek
zużywa ok. 30 litrów, a samochód zamienia w
spaliny 6000 litrów tlenu. Pasma drzew pełnią
rolę filtra biologicznego, który zatrzymuje na
powierzchni liści kurz, sadze i pyły. Na
przykład średniej wielkości drzewo może
zneutralizować w ciągu sezonu wegetacyjnego
szkodliwe składniki spalin pochodzące ze 130
kg benzyny (w przypadku zwartego
obsadzenia drogi) i dwukrotnie zmniejszyć
skażenie okolicznych upraw.
Skutki usuwania drzew
Usuwanie drzew nie tylko nie prowadzi do
zmniejszenia liczby wypadków, lecz może
wywołać skutek odwrotny:
- rozwijanie większych prędkości,
- utrudnia kierowcom obserwację
ukształtowania drogi,
- prowadzi do bezpośredniego oddziaływania
słońca na nieocienione drogi, roztapiania asfaltu
i tworzenia się kolein, a także do utrudnienia
widoczności na silnie nasłonecznionej drodze.
Należy przy tym zdawać sobie sprawę, że ogołocenie
poboczy drogowych z drzew wiąże się ze zubożeniem
krajobrazu oraz z różnymi dodatkowymi
następstwami, tj. daleko idącymi zmianami klimatu
lokalnego i zmianami glebowymi na terenach
otaczających:
- zmianami stosunków wodnych,
- zmianami rozmieszczenia nasypów śniegowych,
- zmianami kierunków wiatrów,
- zniszczeniem korytarzy migracyjnych i siedlisk wielu
gatunków chronionych (głównie ptaków i owadów, w
tym chronionych unijną dyrektywą siedliskową).
Kontekst prawny
Ustawa z dn. 16.04.04 o ochronie przyrody
wskazuje zakładanie i utrzymanie zieleni jako
zadanie własne gminy. Obowiązek w tym
zakresie spoczywa na radzie gminy, która
winna zapewnić utrzymanie terenów zieleni i
zadrzewień w należytym stanie.
Rozporządzenie z 02.03.1999 w sprawie
warunków technicznych jakim powinny
odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie
określa minimalne szerokości ulic, ale
dopuszcza w wyjątkowych wypadkach,
uzasadnionych trudnymi warunkami
terenowymi lub istniejącym
zagospodarowaniem, przyjęcie miejscowych
innych szerokości ulic. Istnienie alei
przydrożnej jest przypadkiem uzasadniającym
utrzymanie dotychczasowej szerokości ulicy.
Natomiast na łukach dróg i przy
skrzyżowaniach, przepisy wyraźnie dają
priorytet kwestiom bezpieczeństwa. Zarządca
drogi ma ustawowe prawo do usunięcia drzew
rosnących na łukach dróg i przy
skrzyżowaniach bez zezwolenia wójta,
burmistrza lub prezydenta miasta. To samo
dotyczy drzew niszczących nawierzchnię i
infrastrukturę drogową.
Znowelizowana ustawa o ochronie przyrody z dn.
16.04.2004r. (Dz.U. nr 92, poz. 880) ułatwiła
procedury związane z uzyskaniem zgody na wycinkę
drzew przydrożnych - warunki te opisane są m.in. w
art. 83 (zapis ten został częściowo zmieniony w
ustawie Prawo ochrony środowiska z dn. 18 maja
2005 r. - usunięty został najbardziej kontrowersyjny
przepis: art. 83 ust.6 pkt.6). Wycięcie drzew
następuje po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez
wójta, burmistrza albo prezydenta miasta na
wniosek posiadacza nieruchomości. Wydawanie
decyzji jest bardzo często związane z
nierozpoznaniem istoty sprawy przez organ
wydający decyzje oraz/lub wykorzystaniem przez
wnioskodawcę braku wiedzy po stronie organu
wydającego decyzję o rzeczywistym stanie istotnych
dla sprawy okoliczności.
Argumentując konieczność wycinki zarządcy dróg
powołują się z reguły na potrzebę zapewnienia
bezpieczeństwa ruchu drogowego, pomimo że
wycinki drzew bardzo często nie są związane z
jakąkolwiek modernizacją dróg, czy nawet naprawą
jezdni. Poza tym zarządcy dróg nie przedstawiają
jakichkolwiek wyników przeprowadzonych badań
mających na celu ustalenie wpływu planowanych
przedsięwzięć na środowisko naturalne oraz na
bezpieczeństwo w komunikacji – brak jest
udokumentowania dlaczego i w jaki sposób
wycinka drzew przyczynia się do poprawy
bezpieczeństwa na konkretnym odcinku jezdni
(niekiedy zarządcy dróg powołują się na
ogólnikowe statystki wypadków drogowych bez
przedstawiania analiz przyczyn wypadków.
Rozporządzenia Ministra Transportu i
Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w
sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać drogi publiczne i ich
usytuowanie (Dz.U. Nr 43, poz. 430). Przepis
ten zwraca uwagę na wszechstronną rolę
zieleni przydrożnej, w szczególności w
zakresie bezpieczeństwa ruchu, estetyki i
funkcji związanych z jej pozytywnym wpływem
na środowisko, a zwłaszcza jako środek jego
ochrony przed hałasem oraz
zanieczyszczeniem powietrza i gleb.
Podsumowanie
Funkcje zieleni przydrożnej:
Funkcje klimatyczne – ochrona
przed niekorzystnymi zjawiskami
klimatycznymi
Funkcje hydrologiczne –
retencjonowanie wody, ochrona
terenów sąsiednich przed stratami
wody (ewapotranspiracja)
Funkcje biologiczne – migracja
roślin i zwierząt, tworzenie miejsc
schronienia, żerowania i rozrodu dla
zwierząt
Funkcje geodynamiczne – ochrona
przed erozją wietrzną (nachylone
pobocza - erozja wodna)
Funkcje geochemiczne – ochrona
wód powierzchniowych i
podziemnych przed
zanieczyszczeniami
Duże znaczenie alej, przykłady:
•
Aleja Najświętszej Maryi Panny w
Częstochowie
•
Aleja na ul. Tuwima w Olsztynie
Zakładanie i utrzymanie zieleni to
zadanie własne gminy. Ustawa z
dn. 16.04.04 o ochronie przyrody.
Na łukach i przy skrzyżowaniach
priorytetem jest bezpieczeństwo.
Zarządca drogi ma ustawowe
prawo do usunięcia drzew bez
zezwolenia wójta, burmistrza lub
prezydenta miasta. To samo
dotyczy drzew niszczących
nawierzchnię i infrastrukturę
drogową.
Ustawa o ochronie przyrody z dn.
16.04.2004r. (Dz.U. nr 92, poz.
880) ułatwiła procedury związane
z wycinką drzew przydrożnych.
Wycięcie drzew następuje po
uzyskaniu zezwolenia wydanego
przez wójta, burmistrza albo
prezydenta miasta na wniosek
posiadacza nieruchomości.
Bibliografia
Zięba S., 2004. Historia myśli ekologicznej. Wyd. KUL, Lublin.
Od promenady do autostrady. Komunikacja z naturą. Red. Greinert
A., Drozdek M. 2008. PWSZS, Warszawa.
Stanowisko w sprawie masowego wycinania drzew przydrożnych
2007.12.17 http://www.zm.org.pl/?a=koalicja.drzewa_przydrozne
Źródła fotografii:
http://www.polskiekrajobrazy.pl/images/stories/big/2048mlochow001.
jpg
http://www.polskiekrajobrazy.pl/images/stories/big/109mazowsze52.j
pg
http://www.mapofpoland.pl/zdjecia-09923/Aleje-Jana-Paw%C5%82a-
II-Cz%C4%99stochowa.jpg
http://mapy.pomocnik.com/img/photos2/800px-
jasna_gora_260506_01.jpg
http://www.droginaszostke.pl/userfiles/image/art_z/5/9.png
http://www.droginaszostke.pl/userfiles/image/art_z/5/10.png