inż. arch. kraj. Sebastian Skowroński

Architektura Krajobrazu, rok I MSU

Olsztyn 2010



Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 21 marca 1985

r. o drogach publicznych (Dz.U. 2004 nr 204
poz. 2086) zieleń przydrożna to roślinność
umieszczona w pasie drogowym, mająca na
celu w szczególności ochronę użytkowników
drogi przed oślepianiem przez pojazdy
nadjeżdżające z kierunku przeciwnego,
ochronę drogi przed zawiewaniem i
zaśnieżaniem, ochronę przyległego terenu
przed nadmiernym hałasem,
zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby.



Pas drogowy – wydzielony liniami granicznymi grunt

wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w

którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane

i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem,

zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia

związane z potrzebami zarządzania drogą.



Podstawowe elementy pasa drogowego:
- jezdnia
- chodnik (ewentualnie nieutwardzony ciąg pieszy)
- pobocze
- zjazd (indywidualny lub publiczny)
- parking
- zatoka postojowa
- zatoka autobusowa
- ścieżka rowerowa

Aleja klonowa na trasie Olsztynek – Łutynowo

(źródło: fotografia własna)

Aleja Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie (al. NMP)
– ulica będąca główną, reprezentacyjną arterią komunikacyjną
centrum Częstochowy, prowadzi do klasztoru jasnogórskiego.

(źródło:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ef/Widok_z_wiezy_jasnogorskiej_-
_srodmiescie.jpg)

Aleja na ul. Tuwima, Olsztyn

(źródło: http://www.pomnikiprzyrody.yoyo.pl/strona4.html)



Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka) –

nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody,
zajmująca się badaniem oddziaływań
pomiędzy organizmami a ich środowiskiem
oraz wzajemnie między tymi organizmami.
Ekologia zajmuje się badaniem powiązań
między organizmami żywymi a środowiskiem
abiotycznym, opartych na różnego rodzaju
interakcjach.

Zieleń przydrożna



Zieleń w pasie drogowym nie powinna zagrażać

bezpieczeństwu uczestników ruchu, ograniczać

wymaganego pola widzenia, skrajni drogi oraz utrudniać

utrzymania drogi



Szerokość zapewniająca wystarczające warunki jej

wegetacji i pielęgnacji powinna wynosić co najmniej 3m,

jeżeli jest to rząd drzew, żywopłot lub pasmo krzewów



Drzewa w pasie drogowym powinny być tak usytuowane,

żeby w okresie swojej wegetacji nie powodowały niszczenia

nawierzchni drogi oraz nie utrudniały użytkowania

chodników przez pieszych w szczególności przez osoby

niepełnosprawne



Odległość pnia drzewa od krawędzi jezdni nie powinna być

mniejsza niż 3m, a w przypadku przebudowy albo remontu

drogi dopuszcza się mniejszą odległość, jeśli będą spełnione

pozostałe warunki określone w rozporządzeniu

Funkcje zieleni
przydrożnej



Funkcje klimatyczne – ochrona przed niekorzystnymi

zjawiskami klimatycznymi



Funkcje hydrologiczne – retencjonowanie wody, a także

ochrona terenów sąsiednich z zadrzewionymi drogami

przed stratami wody w wyniku ewapotranspiracji



Funkcje biologiczne – stworzenie warunków dla migracji

roślin i zwierząt, wzmacnianie bioróżnorodności, tworzenie

miejsc schronienia, żerowania i rozrodu dla zwierząt



Funkcje geodynamiczne – ochrona przed niszczącymi

skutkami erozji wietrznej, a w przypadku nachylonych

poboczy także ochrona przed rozwojem erozji wodnej



Funkcje geochemiczne – ochrona wód powierzchniowych i

podziemnych przed zanieczyszczeniami

Krajobrazowe funkcje szaty
roślinnej w otoczeniu dróg



Korytarze ekologiczne – drogi przecinając

przestrzeń tworzą bariery, ale jednocześnie drogi
są korytarzami. Korytarze dla transportu,
odpowiednio zagospodarowane mogą pełnić także
funkcję korytarzy umożliwiających przemieszczanie
się wielu gatunków zwierząt. Drogi dzięki swojej
liniowej formie, stwarzają warunki do budowania
biologicznie aktywnych sieci poprawiających
funkcjonowanie przyrodnicze, zwłaszcza
bezleśnych i silnie podzielonych pod względem
przyrodniczym regionów



Drzewa izolują budynki mieszkalne od

hałaśliwych dróg, stanowiąc ekran akustyczny
i chroniąc przed spalinami. Liście to pierwsi
odbiorcy zanieczyszczeń powodujących
blokadę aparatów szparkowych służących
pobieraniu CO2 i dopływu promieniowania
słonecznego.



Otoczenie dróg i ulic stanowi wizytówkę kraju,

jego kultury i poziomu cywilizacyjnego. W
związku z tym wartość drzew przy ulicach i
drogach systematycznie wzrasta.

Aleja Jana Pawła II, Częstochowa

„Korzyści” z drzew przy
drogach



W argumentach za usuwaniem drzew przy

drogach nie bierze się pod uwagę korzyści,
jakie wnosi prawidłowo zagospodarowany
krajobraz w otoczeniu arterii komunikacyjnych,
uwzględniający psychologię percepcji osób
prowadzących pojazdy (np. ostrzegające
akcenty roślinne, zmiana kolorystyki obsadzeń,
prześwity widokowe, maskowanie
negatywnych fragmentów itp.). Czynniki te
mogą powodować obniżenie ilości wypadków
na drogach.



W ciągu godziny średniej wielkości drzewo

liściaste wytwarza 1200 litrów tlenu, człowiek
zużywa ok. 30 litrów, a samochód zamienia w
spaliny 6000 litrów tlenu. Pasma drzew pełnią
rolę filtra biologicznego, który zatrzymuje na
powierzchni liści kurz, sadze i pyły. Na
przykład średniej wielkości drzewo może
zneutralizować w ciągu sezonu wegetacyjnego
szkodliwe składniki spalin pochodzące ze 130
kg benzyny (w przypadku zwartego
obsadzenia drogi) i dwukrotnie zmniejszyć
skażenie okolicznych upraw.

Skutki usuwania drzew



Usuwanie drzew nie tylko nie prowadzi do

zmniejszenia liczby wypadków, lecz może
wywołać skutek odwrotny:
- rozwijanie większych prędkości,
- utrudnia kierowcom obserwację
ukształtowania drogi,
- prowadzi do bezpośredniego oddziaływania
słońca na nieocienione drogi, roztapiania asfaltu
i tworzenia się kolein, a także do utrudnienia
widoczności na silnie nasłonecznionej drodze.



Należy przy tym zdawać sobie sprawę, że ogołocenie

poboczy drogowych z drzew wiąże się ze zubożeniem

krajobrazu oraz z różnymi dodatkowymi

następstwami, tj. daleko idącymi zmianami klimatu

lokalnego i zmianami glebowymi na terenach

otaczających:

- zmianami stosunków wodnych,

- zmianami rozmieszczenia nasypów śniegowych,

- zmianami kierunków wiatrów,

- zniszczeniem korytarzy migracyjnych i siedlisk wielu

gatunków chronionych (głównie ptaków i owadów, w

tym chronionych unijną dyrektywą siedliskową).

Kontekst prawny



Ustawa z dn. 16.04.04 o ochronie przyrody

wskazuje zakładanie i utrzymanie zieleni jako
zadanie własne gminy. Obowiązek w tym
zakresie spoczywa na radzie gminy, która
winna zapewnić utrzymanie terenów zieleni i
zadrzewień w należytym stanie.



Rozporządzenie z 02.03.1999 w sprawie

warunków technicznych jakim powinny
odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie
określa minimalne szerokości ulic, ale
dopuszcza w wyjątkowych wypadkach,
uzasadnionych trudnymi warunkami
terenowymi lub istniejącym
zagospodarowaniem, przyjęcie miejscowych
innych szerokości ulic. Istnienie alei
przydrożnej jest przypadkiem uzasadniającym
utrzymanie dotychczasowej szerokości ulicy.



Natomiast na łukach dróg i przy

skrzyżowaniach, przepisy wyraźnie dają
priorytet kwestiom bezpieczeństwa. Zarządca
drogi ma ustawowe prawo do usunięcia drzew
rosnących na łukach dróg i przy
skrzyżowaniach bez zezwolenia wójta,
burmistrza lub prezydenta miasta. To samo
dotyczy drzew niszczących nawierzchnię i
infrastrukturę drogową.



Znowelizowana ustawa o ochronie przyrody z dn.

16.04.2004r. (Dz.U. nr 92, poz. 880) ułatwiła

procedury związane z uzyskaniem zgody na wycinkę

drzew przydrożnych - warunki te opisane są m.in. w

art. 83 (zapis ten został częściowo zmieniony w

ustawie Prawo ochrony środowiska z dn. 18 maja

2005 r. - usunięty został najbardziej kontrowersyjny

przepis: art. 83 ust.6 pkt.6). Wycięcie drzew

następuje po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez

wójta, burmistrza albo prezydenta miasta na

wniosek posiadacza nieruchomości. Wydawanie

decyzji jest bardzo często związane z

nierozpoznaniem istoty sprawy przez organ

wydający decyzje oraz/lub wykorzystaniem przez

wnioskodawcę braku wiedzy po stronie organu

wydającego decyzję o rzeczywistym stanie istotnych

dla sprawy okoliczności.



Argumentując konieczność wycinki zarządcy dróg

powołują się z reguły na potrzebę zapewnienia

bezpieczeństwa ruchu drogowego, pomimo że

wycinki drzew bardzo często nie są związane z

jakąkolwiek modernizacją dróg, czy nawet naprawą

jezdni. Poza tym zarządcy dróg nie przedstawiają

jakichkolwiek wyników przeprowadzonych badań

mających na celu ustalenie wpływu planowanych

przedsięwzięć na środowisko naturalne oraz na

bezpieczeństwo w komunikacji – brak jest

udokumentowania dlaczego i w jaki sposób

wycinka drzew przyczynia się do poprawy

bezpieczeństwa na konkretnym odcinku jezdni

(niekiedy zarządcy dróg powołują się na

ogólnikowe statystki wypadków drogowych bez

przedstawiania analiz przyczyn wypadków.



Rozporządzenia Ministra Transportu i

Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w
sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać drogi publiczne i ich
usytuowanie (Dz.U. Nr 43, poz. 430). Przepis
ten zwraca uwagę na wszechstronną rolę
zieleni przydrożnej, w szczególności w
zakresie bezpieczeństwa ruchu, estetyki i
funkcji związanych z jej pozytywnym wpływem
na środowisko, a zwłaszcza jako środek jego
ochrony przed hałasem oraz
zanieczyszczeniem powietrza i gleb.

Podsumowanie

Funkcje zieleni przydrożnej:



Funkcje klimatyczne – ochrona

przed niekorzystnymi zjawiskami

klimatycznymi



Funkcje hydrologiczne –

retencjonowanie wody, ochrona

terenów sąsiednich przed stratami

wody (ewapotranspiracja)



Funkcje biologiczne – migracja

roślin i zwierząt, tworzenie miejsc

schronienia, żerowania i rozrodu dla

zwierząt



Funkcje geodynamiczne – ochrona

przed erozją wietrzną (nachylone

pobocza - erozja wodna)



Funkcje geochemiczne – ochrona

wód powierzchniowych i

podziemnych przed

zanieczyszczeniami

Duże znaczenie alej, przykłady:

•

Aleja Najświętszej Maryi Panny w

Częstochowie

•

Aleja na ul. Tuwima w Olsztynie



Zakładanie i utrzymanie zieleni to

zadanie własne gminy. Ustawa z

dn. 16.04.04 o ochronie przyrody.



Na łukach i przy skrzyżowaniach

priorytetem jest bezpieczeństwo.

Zarządca drogi ma ustawowe

prawo do usunięcia drzew bez

zezwolenia wójta, burmistrza lub

prezydenta miasta. To samo

dotyczy drzew niszczących

nawierzchnię i infrastrukturę

drogową.



Ustawa o ochronie przyrody z dn.

16.04.2004r. (Dz.U. nr 92, poz.

880) ułatwiła procedury związane

z wycinką drzew przydrożnych.

Wycięcie drzew następuje po

uzyskaniu zezwolenia wydanego

przez wójta, burmistrza albo

prezydenta miasta na wniosek

posiadacza nieruchomości.

Bibliografia



Zięba S., 2004. Historia myśli ekologicznej. Wyd. KUL, Lublin.



Od promenady do autostrady. Komunikacja z naturą. Red. Greinert

A., Drozdek M. 2008. PWSZS, Warszawa.



Stanowisko w sprawie masowego wycinania drzew przydrożnych

2007.12.17 http://www.zm.org.pl/?a=koalicja.drzewa_przydrozne



Źródła fotografii:



http://www.polskiekrajobrazy.pl/images/stories/big/2048mlochow001.

jpg



http://www.polskiekrajobrazy.pl/images/stories/big/109mazowsze52.j

pg



http://www.mapofpoland.pl/zdjecia-09923/Aleje-Jana-Paw%C5%82a-

II-Cz%C4%99stochowa.jpg



http://mapy.pomocnik.com/img/photos2/800px-

jasna_gora_260506_01.jpg



http://www.droginaszostke.pl/userfiles/image/art_z/5/9.png



http://www.droginaszostke.pl/userfiles/image/art_z/5/10.png