Zmiany w ustawie o rachunkowości

Od 1 stycznia 2002 r. obowiązuje obszerna nowelizacja ustawy o rachunkowości wprowadza zmiany niemal we wszystkich przepisach prawa bilansowego. Obok zmian o charakterze porządkującym, uzupełniającym i doprecyzowującym dotychczasowe przepisy wiele regulacji ma istotne znaczenie merytoryczne. Wymaga to od służb finansowo-księgowych dokładnego przeanalizowania całego obszaru tych zmian.

Celem uchwalonych przez Sejm 9 listopada 2000 r. zmian do ustawy o rachunkowości Dz.U. nr 113, poz. 1186) jest przede wszystkim eliminacja luk w ustawie oraz objęcie nią :zagadnień dotychczas nie uregulowanych, takich jak: fuzje i przejęcia spółek, instrumenty finansowe, umowy długoterminowe itp. Drugim powodem była konieczność dokonania korekty i uzupełnienia definicji i postanowień ustawy.

W uzasadnieniu do ustawy ustawodawca za powód nowelizacji podał również zmniejszenie kosztów prowadzenia rachunkowości i badania sprawozdań finansowych.

Nowelizacja ustawy o rachunkowości wynika również z konieczności większego zaangażowania się Polski w proces harmonizacji rachunkowości w warunkach globalizacji. Dokonuje się tego poprzez dostosowanie polskiego prawa bilansowego do warunków

i wymagań gospodarki rynkowej, w tym zwłaszcza rozwoju rynku kapitałowego oraz rozwiązań obowiązujących w tym zakresie w dyrektywach państw Unii Europejskiej

i Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Dążąc do zmniejszenia kosztów prowadzenia rachunkowości w znowelizowanej ustawie rozszerzono pojęcie okresu sprawozdawczego, którym może być nie tylko miesiąc, ale również kwartał, półrocze, rok kalendarzowy Zmiana ta powinna ułatwić prowadzenie szczegółowej ewidencji zapasów, sporządzanie deklaracji podatkowych itp. Uproszczono przepisy o inwentaryzacji, m.in. przez zwolnienie z obowiązku przeprowadzania inwentaryzacji w drodze spisu z natury własnych składników majątkowych objętych wyłącznie ewidencją ilościową. Całkowicie zwolniono z obowiązku badania mniejsze jednostki, których sprawozdania podlegały badaniu raz na trzy lata. Podniesiono progi wielkości obligujące do badania sprawozdań dla pozostałych jednostek. Podwyższony został próg zwolnień z konsolidacji dla małych i średnich grup kapitałowych poprzez zwiększenie średniorocznego zatrudnienia do 250 osób, sumy bilansowej do 7 500 000 euro oraz przychodu ze sprzedaży do 15 000 000 euro.

Nowe zagadnienia w ustawie dotyczą wprowadzenia regulacji księgowego ujęcia takich zdarzeń gospodarczych jak: nie się spółek (fuzje i przejęcia),inwestycje kapitałowe, leasing finansowy, ustalanie wyniku na kontraktach długoterminowych w toku ich realizacji (w tym przy realizacji usług budowlanych). Oprócz wskazanych nowych regulacji, nowelizacja ustawy o rachunkowości wprowadza liczne, często drobne, nie mniej jednak istotne zmiany.

Ze względu na zakres tych zmian, ustawa zobowiązuje marszałka Sejmu do ogłoszenia w Dzienniku Ustaw jednolitego tekstu ustawy o rachunkowości z uwzględnieniem zmian wynikających z przepisów ogłoszonych przed dniem wydania jednolitego tekstu.

Szczególnie istotne zmiany wprowadzone zostały w zakresie pojęć i definicji. W wyniku tych zmian liczba definicji zawartych w art. 3 ust. 1 ustawy wzrosła z 22 do 47.

Oto najważniejsze nowe definicje:

Okres sprawozdawczy - Okres, za który sporządza się sprawozdanie finansowe w trybie przewidzianym ustawą lub inne sprawozdania sporządzone na podstawie ksiąg rachunkowych

Przyjęte zasady(polityka) rachunkowości - Wybrane i stosowane przez jednostkę, odpowiednie do jej działalności, rozwiązania dopuszczone przepisami ustawy

i zapewniające wymaganą jakość sprawozdań finansowych

Aktywa - Kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie. określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych

Aktywa trwałe - Aktywa jednostki, które nie są zaliczane do aktywów obrotowych

Inwestycje - Aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz został w celu osiągnięcia tych korzyści. W przypadku zakładów ubezpieczeń przez inwestycje rozumie się lokaty.

Aktywa obrotowe - Część aktywów jednostki, które w przypadku:

a) aktywów rzeczowych - są przeznaczone do zbycia lut w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, je on dłużej niż 12 miesięcy;

b) aktywów finansowych - są płatne i wymagalne lub prze; do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od złożenia, wystawienia lub nabycia albo stanowią aktywa pieniężne

c) należności krótkoterminowych - ogół należności z tytuł~ i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów nie zaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wy w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego;

d) rozliczeń międzyokresowych - trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego

Zobowiązania - Wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń

o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki

Instrumenty finansowe kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy lub warunkowy

Aktywa finansowe aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach

Aktywa pieniężne aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych. Jeżeli aktywa te są płatne lub wymagalne w ciągu 3 od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia (I~ na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych zalicza się je do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w przepływach z działalności inwestycyjnej (lokacyjnej)

Instrumenty kapitałowe kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych,

a w szczególności, udziały opcje na akcje własne lub warranty

Zobowiązania finansowe zobowiązanie jednostki do wydania aktywów finansowych wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach

Nowelizacja włączyła do środków trwałych zaliczane wcześniej do wartości niematerialnych i prawnych:- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,- spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo użytkowania wieczystego gruntu.

Wyłączono ze środków trwałych nieruchomości lub inne aktywa trwałe o charakterze rzeczowym lub zrównanym, np. prawo użytkowania wieczystego gruntu, które zostało nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych na skutek wzrostu ich cen. Nie podlegają one wówczas amortyzacji i są zaliczane do grupy inwestycji długoterminowych lub krótkoterminowych, w zależności od przewidywanego okresu ich wykorzystania przez jednostkę.

Środki trwałe oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze zaliczane będą do aktywów trwałych jednej ze stron umowy Stanowi o tym art. 3 ust. 4 znowelizowanej ustawy, zgodnie z którym jeżeli jednostka przyjęła do używania obce środki trwałe lub

wartości niematerialne i prawne na mocy umowy, zgodnie z którą jedna ze stron, zwana dalej finansującym, oddaje drugiej stronie, zwanej dalej korzystającym, środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne do odpłatnego używania lub również pobierania pożytków na czas oznaczony, to środki te i wartości zalicza się do aktywów trwałych korzystającego, jeżeli umowa spełnienia co najmniej jeden z 7 warunków wymienionych w tym przepisie. W przypadku spełnienia co najmniej jednego z tych warunków oddane do używania korzystającemu środki trwale lub wartości niematerialne i prawne zalicza się u finansującego do aktywów trwałych jako należności

Wartości niematerialne i prawne to, od 1 stycznia 2002 r., nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe i zrównane z nimi, nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności:

- autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje i koncesje,

- prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz

zdobniczych,

- know-how,

- nabytą wartość firmy,

• koszty zakończonych prac rozwojowych.

Z zakresu wartości niematerialnych i prawnych wyłączone zostały także koszty

organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej. Koszty organizacji od 1 stycznia 2002 r. zmniejszają kapitał zapasowy do wysokości nadwyżki wartości emisyjnej nad wartością nominalną akcji, a w części przekraczającej tak powstały kapitał zapasowy będą obciążać pozostałe koszty finansowe. Jednostki, które

1 stycznia 2002 r. posiadały nie zamortyzowane do końca koszty organizacji powinny pozostałą wartość netto przenieść do rozliczeń międzyokresowych i rozliczać według dotychczasowych zasad.

Nowelizacja włączyła do środków trwałych zaliczane wcześniej do wartości niematerialnych i prawnych: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz prawo użytkowania wieczystego gruntu.

Zmiany zasad rachunkowościPrzy modyfikacji obecnie stosowanych rozwiązań organizacyjnych i ewidencyjnych

w jednostce należy również uwzględnić zmiany, jakie nastąpiły w zakresie ogólnych zasad rachunkowości. Najważniejszą z nich jest zasada wyższości treści nad formą. Znowelizowany art. 4 ust. 2 oznacza, iż w księgach rachunkowych będą ujmowane zdarzenia, w tym operacje gospodarcze według zasady wyższości treści nad formą.

Kolejna istotna zmiana to doprecyzowanie zakresu pojęciowego rachunkowości. Artykuł 4 ust. 3 znowelizowanej ustawy stanowi, iż rachunkowość obejmuje m.in. przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, co oznacza, że nie wystarcza już tylko opis tych zasad, lecz że stanowią one część składową systemu rachunkowości. Ponadto rachunkowość obejmuje prowadzenie na podstawie dowodów księgowych ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym oraz sporządzanie sprawozdań finansowych, a nie jak dotychczas również innych sprawozdań, które wynikają z ksiąg rachunkowych.

Istotną zmianą jest wprowadzenie przepisu, iż w przypadku gdy kierownik jednostki powierza obowiązki w zakresie prowadzenia rachunkowości innej osobie za jej zgodą, nie jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu nadzoru. Dotychczasowy przepis uwalniał kierownika jednostki od odpowiedzialności w tym przypadku. Również w przypadku inwentaryzacji, kierownik jednostki, zgodnie z nowymi regulacjami, nie może scedować odpowiedzialności za jej przeprowadzenie w formie spisu z natury na inną osobę. Wynika to z faktu, iż spisu z natury nie jest w stanie zarządzić żaden pracownik ani księgowy, może to zrobić tylko kierownik jednostki.

Na kierownika jednostki została również nałożona odpowiedzialność za ustalenie czy jednostka będzie kontynuowała działalność czy nie. Według nowego rozwiązania kierownik jednostki ustalając zdolność jednostki do kontynuowania działalności powinien uwzględnić wszystkie informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące dającej się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż jeden rok od dnia bilansowego. Dokonana w przepisie art. 8 ust. 2 ustawy zmiana daje kierownikowi jednostki możliwość podjęcia decyzji - w celu rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji jednostki - o zmianie dotychczas stosowanych rozwiązań na inne, przewidziane ustawą w dowolnym terminie, jednakże ze skutkiem od pierwszego dnia roku obrotowego. Dotychczasowy przepis pozwalał na podjęcie takiej decyzji tylko od pierwszego dnia roku obrotowego. Zmiana ta umożliwia wprowadzenie takich zmian nawet ostatniego dnia roku obrotowego, warunkiem jest tylko to, z by były one dokonane od początku roku obrotowego, a informacja o nich została podana w sprawozdaniu

finansowym jednostki za rok obrotowy, w którym zmiany dokonano.

Nowelizacja czyni odpowiedzialnym za prowadzenie ksiąg rachunkowych kierownika jednostki nawet wówczas gdy powierzy on obowiązki związane z rachunkowością innej osobie za prowadzenie ksiąg rachunkowych zgodą.

Prowadzenie ksiąg rachunkowychOpis przyjętych zasad rachunkowości (polityka rachunkowości) po nowelizacji obejmuje

w szczególności:- zakładowy plan kont, ustalający wykaz kont księgi głównej, przyjęte zasady klasyfikacji

zdarzeń gospodarczych, zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych oraz ich

powiązania z kontami księgi głównej;

- wykaz ksiąg rachunkowych, a przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych techniką

komputerową - wykaz zbiorów danych tworzących księgi rachunkowe na

komputerowych nośnikach danych z określeniem ich struktury, wzajemnych powiązań

oraz ich funkcji w organizacji całości ksiąg rachunkowych i w procesach przetwarzania

danych;

- opis systemu przetwarzania danych, a przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu

komputera - opis systemu informatycznego, zawierającego wykaz programów, procedur

lub funkcji, w zależności od struktury oprogramowania, wraz z opisem algorytmów

i parametrów oraz programowych zasad ochrony danych, w tym w szczególności metod

zabezpieczenia dostępu do danych i systemu ich przetwarzania, a ponadto określenie

wersji oprogramowania i daty rozpoczęcia jego eksploatacji.

Znowelizowana ustawa wprowadza zmiany w zakresie kompetencji ustalania wzorcowych planów kont. Dotychczas wzorcowe plany kont mogli ustalać: prezes Narodowe

go Banku dla banków, przewodniczący misji Papierów Wartościowych dla stek działających na podstawie przepisów prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych a w porozumieniu z prezesem Narodowego Banku Polskiego - dla wydzielonych w ramach banku organizacyjnie i finansowo wewnętrznych jednostek organizacyjnych prowadzących działalność maklerską oraz pozostałych jednostek - minister finansów.

Ważną zmianą jest nadanie specjalnej rangi Krajowym i Międzynarodowym Standardom Rachunkowości. Artykuł 10 ust. 3 znowelizowanej ustawy o rachunkowości wprowadza zasadę, iż w sprawach nie uregulowanych ustawą - dla rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego

jednostka może stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez uprawniony do tego Komitet Standardów Rachunkowości. Standardy te stanowią komentarz do zagadnień nie uregulowanych ustawą bądź uzupełnienie zagadnień mających ogólne uregulowania

w ustawie. Nie będą jednak miały mocy bezwzględnie obowiązującej.

W przypadku braku odpowiedniego standardu krajowego jednostka będzie mogła zastosować Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) wydane przez Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w Londynie. Standardy te są przetłumaczone na język polski. Warto zwrócić uwagę, iż mimo że zarówno standardy krajowe, jak i międzynarodowe nie mają mocy bezwzględnie obowiązującej, powołanie się na nie w ustawie z pewnością rozpowszechni ich stosowanie. Jednostkom będzie ponadto łatwiej, przy zastosowaniu uregulowań przyjętych w standardach, czy to krajowych czy też międzynarodowych, wytłumaczyć w razie kontroli czy badania powody zastosowania takich a nie innych uregulowań w jednostce.

W sprawach nie uregulowanych w ustawie jednostka może stosować krajowe standardy rachunkowości, a w przypadku ich braku Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.

Kontrakty długoterminowe i łączenie spółek

Do końca 2001 r. nie było przepisów określających sposoby wyceny kontraktów długoterminowych. Chodzi tu przede wszystkim o wycenę na dzień bilansowy nie zakończonych prac budowlanych. Materie te rozstrzygają dodane do ustawy art. 34a-34d. Generalną zasadą jest tu wykazanie w księgach i w sprawozdaniu finansowym rzeczywistych efektów finansowych realizowanych umów (a nie wynikających z faktur).

Przepisy ustawy w brzmieniu obowiązującym do końca 2001 r. nie zawierały także postanowień dotyczących sposobu ujęcia w księgach rachunkowych i wykazania

w sprawozdaniu finansowym skutków połączenia się spółek. Nowelizacja wprowadziła rozdział 4a "łączenie się spółek".

Obecnie zasadą jest, iż połączenie się spółek powinno zostać rozliczone w księgach rachunkowych spółki, na którą przechodzi majątek (spółki przejmującej) metodą nabycia. Zakłada ona, iż w wyniku połączenia właściciele jednej z łączących się spółek przejęli kontrolę nad drugą łączącą się spółką. Przy tej metodzie ustala się wartość quasi-rynkową przejętych składników majątku i zobowiązań i porównuje się do wartości rynkowej wydanych przez spółkę przejmującą akcji (lub udziałów) lub innej formy zapłaty za przejętą jednostkę. Różnice wykazuje się w rachunkowości połączonych spółek jako wartość firmy lub rezerwę kapitałową. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy żadna z łączących się spółek nie może być uznana za spółkę przejmującą. W tym przypadku dla rozliczenia

i ujęcia w księgach stosuje się metodę łączenia udziałów. Metoda ta zakłada, że grupy akcjonariuszy (udziałowców) łączących się spółek, w wyniku wymiany akcji (udziałów) przy parytecie, który odzwierciedla ich udział w połączonym przedsiębiorstwie, wnoszą składniki majątku pod wspólną kontrolę. Połączenie metodą łączenia udziałów polega na sumowaniu poszczególnych pozycji aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów połączonych spółek według stanu na dzień połączenia (czyli wyłącza się wzajemne rozrachunki oraz przychody i koszty).

Znowelizowane przepisy przewidują dwie metody księgowego rozliczenia połączenia się spółek: metodę nabycia i metodę łączenia udziałów. Podstawowym czynnikiem warunkującym zastosowanie jednej lub drugiej metody jest możliwość zidentyfikowania

w procesie łączenia się spółek spółki przejmującej.

Zmiany te ominęły również regulacji dotyczących podatku odroczonego.

W związku z przejściowymi różnicami między wykazywaną w księgach rachunkowych wartością aktywów i pasywów a ich wartością podatkową oraz stratą podatkową, możliwą do odliczenia w przyszłości, jednostka tworzy rezerwę i ustala aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego, którego jest podatnikiem. Wartość podatkowa aktywów to kwota wpływająca na pomniejszenie podstawy obliczenia podatku dochodowego w przypadku uzyskania z nich, w sposób pośredni lub bezpośredni, korzyści ekonomicznych.

Jeżeli uzyskanie korzyści ekonomicznych z tytułu określonych aktywów nie powoduje pomniejszenia podstawy obliczenia podatku dochodowego, to wartość podatkowa aktywów jest wartością księgową.

Wartością podatkową pasywów jest ich wartość księgowa pomniejszona o kwoty, które

w przyszłości pomniejszą podstawę podatku dochodowego.

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego ustala się w wysokości kwoty przewidzianej w przyszłości do odliczenia od podatku dochodowego, w związku z ujemnymi różnicami przejściowymi, które spowodują w przyszłości zmniejszenie podstawy obliczenia podatku dochodowego oraz straty podatkowej możliwej do odliczenia, ustalonej przy uwzględnieniu zasady ostrożności. Rezerwę z tytułu odroczonego podatku dochodowego tworzy się w wysokości kwoty podatku dochodowego, wymagającej w przyszłości zapłaty, w związku z występowaniem dodatnich różnic przejściowych, to jest różnic, które spowodują zwiększenie podstawy obliczenia podatku dochodowego

w przyszłości.

Obszerne, obowiązujące od 1 stycznia 2002 r. zmiany w prawie bilansowym, obejmują swym zakresem także inwentaryzację. Szereg z nich ma charakter porządkowy, dostosowujący dotychczasowe przepisy do znowelizowanego słownictwa. Niektóre ze zmian mają jednak istotne znaczenie merytoryczne.

I tak od 1 stycznia 2002 r. w przypadku połączenia lub podziału jednostek, z wyjątkiem spółek kapitałowych, strony mogą w drodze umowy pisemnej odstąpić od inwentaryzacji.

Inna istotna zmiana, to brak wymogu inwentaryzacji zobowiązań, co należy interpretować jako brak obowiązku potwierdzania wzajemnego sald zobowiązań. Obowiązujące do końca 2001 r. przepisy stanowiły, iż w drodze uzgodnienia sald inwentaryzuje się należności i zobowiązania.

Kolejną zmianą, jaką wprowadza nowelizacja w zakresie inwentaryzacji, jest rozszerzenie obowiązku inwentaryzowania w drodze porównania danych ewidencji z dokumentacją i ich weryfikacji o należności i zobowiązania wobec osób nie prowadzących ksiąg rachunkowych. Zmiana ta rozszerza zakres inwentaryzacji metodą porównania danych

i z pewnością wyeliminuje przypadki domagania się przez kontrolerów potwierdzania sald. Brak takiego zapisu stwarzał problemy w przypadku współpracy

z kontrahentami nie prowadzącymi ksiąg rachunkowych.

Ustawodawca wprowadził także zasadę, iż na dzień bilansowy nie ma składników pasywów i aktywów nie poddanych inwentaryzacji. W przypadku gdy składniki kwalifikujące się do zinwentaryzowania metodą potwierdzenia sald lub drogą spisu z natury, nie zostały tymi metodami zinwentaryzowane, muszą być poddane inwentaryzacji metodą poprzez porównanie danych ewidencji z dokumentacją, ich analizę i weryfikację.

Nowelizacja obliguje jednostkę do inwentaryzacji drogą spisu z natury znajdujących się na jej terenie składników obcych, nakładając jednocześnie obowiązek powiadomienia ich właścicieli o wynikach inwentaryzacji. Ustawodawca nowelizując ten przepis, pominął jednocześnie obowiązek objęcia inwentaryzacją składników ujętych wyłącznie w ewidencji ilościowej. Ponadto pominięty został również art. 26 ust. 3 pkt 3 ustawy o rachunkowości, stanowiący, iż inwentaryzację zapasów towarów i materiałów objętych ewidencją wartościową w punktach obrotu detalicznego jednostki o rozbudowanej sieci detalicznej -przeprowadza się raz w roku, pod warunkiem jednoczesnego ustalenia wartości zapasów towarów i materiałów (opakowań) w cenach nabycia lub zakupu. Oznacza to, iż obowiązywać tu będą zasady ogólne dotyczące inwentaryzacji.

Wycena składników majątkowych

Nowelizacja zmieniła brzmienie art. 28 ustawy, określającego zasady wyceny na dzień bilansowy. Wprowadzono nowe pojęcie - wartość godziwa.

Przyjmuje się, iż jest to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca.

Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę oraz zobowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć, stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna, natomiast cenę rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyć, oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych stanowi zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży.

Znacznej zmianie uległ też zakres pojęciowy kosztu wytworzenia produktu. Określono zasadę kwalifikacji i alokacji uzasadnionych kosztów pośrednich według koncepcji rachunku kosztów zmiennych wraz ze zdefiniowaniem poziomu alokacji kosztów niewykorzystanych zdolności produkcyjnych.

Wprowadzono ponadto możliwość zaliczania kosztów obsługi zobowiązań do ceny nabycia (kosztu wytworzenia). Należy zwrócić uwagę na wzmocnienie zasady ostrożności

w obszarach wyceny aktywów finansowych przez doprecyzowanie zasad tworzenia odpisów aktualizujących oraz w obszarze tworzonych rezerw na zobowiązania krótko

i długoterminowe.

Ważną zmianą jest wprowadzenie konieczności stałej weryfikacji przyjętych zasad

i stosowanych metod wyceny oraz ustalania wyniku finansowego w ciągu roku obrotowego, a nie jedynie na dany moment bilansowy. Zmiana orientacji rachunkowości

z przeszłości na przyszłość przejawia się w stopniowym odchodzeniu od koncepcji wyceny w koszcie historycznym. Uszczegółowiono również zasady wyceny pasywów i aktywów

w warunkach utraty zdolności do kontynuacji działania, m.in. poprzez konieczność tworzenia rezerw na przewidywane dodatkowe koszty i straty wynikające z tego faktu oraz odnoszenie różnic z wyceny wprost na kapitał własny.

Nowy kształt otrzymały również regulacje dotyczące sporządzania sprawozdań finansowych. Zmiany najbardziej widoczne są w załącznikach do ustawy.

Zakres informacji wykazywanych w sprawozdaniu finansowym dla innych jednostek niż banki i zakłady ubezpieczeń określa załącznik nr 1 do ustawy Załącznik ten składa się z: wprowadzenia do sprawozdania finansowego, bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale własnym, rachunku przepływów pieniężnych (metodą pośrednia i bezpośrednia) oraz dodatkowych informacji i objaśnień. Załącznik nr 2 określa zakres informacji dla banków, natomiast nr 3 dla ubezpieczycieli.

Istotną zmianą jest wprowadzenie nowego elementu sprawozdania finansowego - zestawienia zmian w kapitale własnym (dla jednostek poddających je badaniu) oraz wyodrębnienie z informacji dodatkowej - wprowadzenia do sprawozdania. Warto zwrócić uwagę, iż wprowadzenie to musi być opublikowane. Jest to przykład podrożenia kosztów rachunkowości, ponieważ za publikację płaci się od ilości słów, a wprowadzenie ma obszerny zakres.

Zasługującą na uwagę zmianą jest możliwość wykazywania i ujawniania danych w zaokrągleniu do tysięcy złotych, pozwala to wyeliminować ze sprawozdania pozycje nieistotne. Jednostki, których sprawozdanie podlega badaniu będą musiały sporządzać dodatkowy jego element - zestawienie zmian w kapitale własnym.

---