POJĘCIE I PRZEDMIOT MAKROEKONOMII

Makroekonomia zajmuje się gospodarką jako całością i badaniem zjawisk jakie dotyczą całej gospodarki. Nazwa makroekonomia pojawiła się około 1929r. Wprowadził ją R Frisch. Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk oddziałujących na globalny popyt i globalna podaż w gospodarce a także zajmuje się formułowaniem zaleceń dla polityki ekonomicznej państw.

Źródłem makroekonomii jest system teoretyczny J.M. Keynes'a zwany keynesizmem. System ten powstał na przełomie lat 20-tych i 30-tych. Keynes napisał pracę „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” .

Relacja między mikro i makroekonomią.

Dwa sposoby interpretacji tych relacji:

• wywodzący się z tradycji neoklasycznej opiera się na nstp. założeniu, prawa i reguły rządzące poziome mikroekonomii obowiązuja również na poziomie makroekonomii. Inaczej mówiąc gospodarka jako całość jest sumą tworzących ją mikropodmiotów. Podejście to wychodzi z poznawczego indywidualizmu i prostej teorii agregacji. Poznawczy indywidualizm oznacza postawę zgodnie z którą reguły prawa rządzące gospodarką możey poznać tylko dzięki badaniu zachowania podmiotów gospodarczych. Tego typu podejście będzie sprowadzało reguły rządzące gospodarką do praw konkurencyjnego rynku. Najbardziej charakterystyczny wyrazem takiej postawy jest prawo Say'a. Zgodnie z nim gospodarka ma nie tylko tendencję do równowagi makroekonomicznej ale jednocześnie osiąga tę równowagę ( globalna podaż = globalnemu popytowi) przy pełnym wykorzystaniu istniejących w gospodarce zasobów.

• Drugie stanowisko wyraźnie rozdziela poziom mikroekonomii od makroekonomii. Zgodnie z tym ujęciem w ramach układów złożonych (takich jak gospodarka) pojawiają się na pewnym poziomie złożoności efekty synergistyczne. Oznaczają one istnienie takich własności układu, których nie można wyprowadzić z własności elementów składowych, tym samym reguły rządzące poziomem mikroekonomii nie muszą lub nie znajdują zastosowania na poziomie makroekonomii( organizm-komórki, komórki nie mają cech całego organizmu) np. świadomość - synergia - na pewnym poziomie złożoności układy generują cechy, których nie mają poszczególne elementy.

Komplikowanie się nowych systemów gospodarczych tworzy nowe wyzwanie w zakresie badań nad tymi systemami i pozwala wyodrębnić inny podział płaszczyzn analitycznych nie tylko mikroek. i makroek.

Ten nowy podział można przedstawić w formie nstp. tabeli.

Poziom analizy	Przedmiot badań	Zakres / przykłady
Mikroekonomia	-Reguły zachowań przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz prawa rządzące funkcjonowaniem pojedynczych rynków	-teoria konsumenta, -teoria producenta, -analiza struktur rynkowych, -badania niedoskonałości rynku
Mezoekonomia	-Gospodarka regionalna -Badanie funkcjonowania poszczególnych działów sektorów gospodarki -Badanie zachowania ekonomicznego grup społecznych	-ekonomiki regionalne, -ekonomiki branżowe, -socjologia ekonomiczna.
Makroekonomia	-Zjawiska w skali całej gospodarki oraz gospodarka integrująca się	-polityka ekonomiczna, -teoria rozwoju gospodarczego, -teoria integracji ekonomicznej, -teoria zatrudnienia, inflacji
Megaekonomia	-Gospodarka międzynarodowa (globalna)	-analiza handlu zagranicznego, -międzynarodowe stosunki ekonomiczne, -teoria globalizacji, -gospodarowanie globalnymi zasobami przyrodniczymi, -modelowanie globalne.

MIERNIKI ROZWOJU I DOBROBYTU

Mierniki akroekonomiczne

MR i D

MPS SNA NMDE WiIE

(B.B.)

GNP NMDS WP

(PNB) (UNDRIS)

Produkt Narodowy Brutto Metoda genewska WS

MDE MT WR

(MEW,NNW)

Miara Ekonomicznego Dobrobytu Czysty Dochód Narodowy

W Petty wprowadził w XVII w. pomysł mierzenia zasobów w gospodarce. R Stone stworzył podstawy systemu SNA tj. System of Nationally Account na zlecenie ONZ w latach 50-tych. W krajach socjalistycznych stworzono MPS, który określa poziom dobrobytu w oparciu o składniki materialne- już przeszedł do historii.

System MPS opierał się na uznawaniu znaczenia produkcji materialnej dla dobrobytu i rozwoju ważne były zatem te sfery produkcji, które tworzyły dobra materialne. Należały do nich:

• przemysł,

• budownictwo,

• rolnictwo,

• leśnictwo,

• transport i łączność,

• obrót towarowy,

• pozostała produkcja.

nie wliczano natomiast do produktu narodowego efektów związanych z:

• usługami rządowymi w zakresie: ochrony zdrowia, szkolnictwa, rekreacji czy obrony,

• usług wytwarzanych przez gospodarstwa domowe,

• usług sektora finansowego (np. banki, ubezpieczenia),

• usług związanych z obsługą przedsiębiorstwa (np. doradztwo prawne),

• usług na rynku nieruchomości,

• usług organizacji niekomercyjnych.

W ramach Mierników Rozwoju i Dobrobytu wyróżniamy:

• MPS Material Product System

• SNA System of Nationally Account

• NMDE Niepieniężne Mierniki Dobrobytu Ekonomicznego

• NDMS Niepieniężne Mierniki Dobrobytu Społecznego

• MT Mierniki Taksonomiczne

• WiIE Wskaźniki i Indeksy Ekorozwoju

• WP Wskaźniki Presji

• WS Wskaźniki Stanu

• WR Wskaźniki Reakcji

System SNA w ramach systemu SNA analizuje się zbiór transakcji realizowanych między odpowiednio sklasyfikowanymi podmiotami. Transakcje te prowadzą do zmian majątku narodowego. Wyróżnia się trzy grupy takich transakcji:

• transakcje związane z produkcją i usługami, które dotyczą wytwarzania dóbr i usług, spożywania (konsumpcji), nakładów inwestycyjnych, eksportu i importu,

• transakcje transferowe, którym nie towarzyszy element wymiany takie jak: darowizny, podatki czy dywidendy,

• transakcje kapitałowe, charakteryzujące zmiany w aktywach i pasywach finansowych nazywane przepływami finansowymi.

Badanie transakcji dotyczy nstp. grup podmiotów:

• przedsiębiorstw niefinansowych (usługowych),

• instytucji finansowych,

• rządu i agend rządowych,

• organizacji niekomercyjnych (np. fundacji),

• gospodarstw domowych

Z punktu widzenia rachunkowości System SNA zbliżony jest do rachunkowości stosowanej w przedsiębiorstwie. na podstawie tej rachunkowości tworzy się główne agregaty makroekonomiczne takie jak:

• 
  produkt narodowy brutto (największy agregat),

• 
  produkt narodowy netto, dotyczą sfery produkcji

• dochód narodowy,

• dochody osobiste,

• dochody dyspozycyjne lub do dyspozycji.

PNB (Produkt Narodowy Brutto) jest miarą bieżącej pieniężnej wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w danej gospodarce w danym czasie. jest to miernik pieniężny.

Ma określone ograniczenie przestrzenne.

Ma określone ograniczenie czasowe (najczęściej rok kalendarzowy).

Nie zliczamy pośrednio, liczymy tylko finalne produkty.

Z powodu pieniężnego ujęcia PNB rozróżnić możemy:

• PNB nominalny PNBN = ilość t * ceny t ceny t - ceny bieżące

• 
  PNB realny. PNBR = ilość t * ceny bazowe ilość t - ilość bieżąca

wprowadzamy ten podział aby ograniczyć wpływ inflacji (z wybranego okresu)

Różnica między PNBN a PNBR polega na tym, że pierwszy mierzy bieżącą wartość pieniężną produkcji natomiast drugi mierzy fizyczną wartość tej produkcji.

Metody liczenia produktu narodowego brutto

PNB może być liczony trzema sposobami:

• metodą wydatkową,

• metodą produktową,

• metodą dochodową.

W ramach pierwszej metody - jest to suma wydatków przeznaczonych na zakup dóbr i usług finalnych dokonywanych przez wszystkie gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo (rząd) i sektor międzynarodowy.

W drugim ujęciu PNB jest suma produkcji dóbr i usług wytworzonych przez wszystkie sektory i gałęzie gospodarki ( przemysł, handel, budownictwo, rolnictwo itd.).

W trzecim ujęciu jest to suma dochodów osiągniętych w produkcji dóbr i usług.

Wydatkowa metoda liczenia PNB

PNB = C + I B + G + - NX C - wydatki

IB - inwestycje brutto

G - wydatki rządowe

NX - eksport netto

Konsumpcja obejmuje dokonywane przez gospodarstwa domowe na własny użytek mieszczące się w trzech różnych grupach:

• wydatków konsumpcyjnych na dobra trwałego użytku (samochody, telewizory),

• wydatki konsumpcyjne na dobra nietrwałe (żywność, odzież),

• wydatki na różnego rodzaju usługi (medyczne, prawnicze).

Inwestycje brutto obejmują:

• po pierwsze niemieszkaniowe inwestycje w kapitał trwały (maszyny, urządzenia, budynki, budowle),

• po drugie mieszkaniowe inwestycje,

• po trzecie inwestycje w zapasy.

Ważnym rozróżnieniem w tej grupie jest pojęcie inwestycji netto. Inwestycje netto otrzymujemy po odjęciu od inwestycji brutto amortyzację kapitału trwałego.

Wydatki rządowe obejmują zakup dóbr i usług dokonywany poprzez instytucje państwowe każdego szczebla. Dotyczy to jednak wydatków o charakterze nietransferowym. Inaczej mówiąc przepływowi środków z budżetu musza towarzyszyć przepływy produktów lub usług.

Eksport netto jest różnicą między eksportem a importem.

PNN = C + IN + G + - NX PNN - Produkt Narodowy Netto

Produktowa metoda liczenia PNB

Liczenie metodą produktową wymaga określenia jakie dobra uznajemy za finalne a jakie za pośrednie. Aby nie wliczać wielokrotnie danego dobra w skład PNB stosuje się technikę zliczania tzw. wartości dodanej. Jest to przyrost wartości dóbr i usług powstały w wyniku wykorzystania ich w danym procesie produkcji w danym przedsiębiorstwie.

Na wartość dodaną przedsiębiorstwa, którą określamy jako różnicę między przychodem przedsiębiorstwa a sumą jaką musi zapłacić za wykorzystane przez siebie dobra pośrednie składają się:

• wszelkie place i wynagrodzenia,

• zysk operacyjny,

• subwencje ( jeżeli występują),

• amortyzacja,

• podatki pośrednie ( np. VAT, akcyza).

Mówiąc o metodzie produktowej warto pamiętać o potrzebie rozróżnienia między Produktem Narodowym Brutto a Produktem Krajowym Brutto.

PKB jest miara produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji zlokalizowanej na terytoriu danego kraju bez względu na to kto jest ich właścicielem

PKB = PNB - Dochody Netto z tytułu pracy lub własności za granicą

Dochodowa metoda liczenia PNB

Zgodnie z metodą dochodową PNB jest sumą dochodów uzyskanych w dany czasie przez wszystkie czynniki produkcji wykorzystywane w gospodarce. jest to zatem suma płac, procentów, zysków i rent (rentierskich). Taki miernik w rzeczywistości oznacza jednak bardziej dochód narodowy niż PNB. Aby ten miernik stał się w pełni PNB musimy:

• dodać amortyzację i dodać podatki pośrednie.

PNB (Produkt Narodowy Brutto)

• amortyzacja

PNN (Produkt Narodowy Netto)

• podatki pośrednie

• transfery przedsiębiorstw

+ dotacje netto dla przedsiębiorstw

• bieżąca nadwyżka tych przedsiębiorstw

DN (Dochód Narodowy)

• składniki na ubezpieczenie społeczne

• niepodzielone zyski przedsiębiorstw akcyjnych

• podatki od zysków spółek akcyjnych

• odsetki netto przedsiębiorstw

+ odsetki otrzymywane przez gospodarstwa domowe

+ transfery rządowe

+ transfery przedsiębiorstw

+ transfery pochodzące z zagranicy

+ dywidendy

DO (Dochody Osobiste)

• podatki osobiste i inne płatności niepodatkowe ( np. mandaty)

DD (Dochody Dyspozycyjne albo do dyspozycji)

6 8

5 7 9

10

11

4 12

3 2 13

1

• 1 amortyzacja

• 2 płace i dodatki pracowników

odsetki netto

dochody rentierów

dochody spółek nieakcyjnych

zyski spółek akcyjnych przed opodatkowanie

podatki pośrednie

transfery przedsiębiorstw

bieżąca nadwyżka przedsiębiorstw rządowych

• 3 bieżąca nadwyżka przedsiębiorstw rządowych

odsetki pośrednie

transfery przedsiębiorstw

rozbieżności statystyczne

• 4 zyski spółek akcyjnych przed opodatkowaniem

dochody przedsiębiorstw nieakcyjnych

dochody rentierów

odsetki netto

płace i dodatki pracowników

• 5 subwencje dla przedsiębiorstw rządowych

• 6 zyski spółek akcyjnych przed opodatkowaniem

odsetki netto

wpłaty na ubezpieczenie socjalne

• 7 dochody przedsiębiorstw nieakcyjnych

dochody rentierów

płace i dodatki pracowników

subsydia dla przedsiębiorstw rządowych

• 8 transfery rządowe dla osób prywatnych (np. zasiłki)

transfery przedsiębiorstw

transfery z zagranicy (np. em. francuskie, odszkodowania za przymusowe prace)

odsetki osobiste otrzymywane przez gospodarstwa domowe (np. z oszczędności)

dywidendy otrzymywane z tytułu posiadania akcji

• 9 podatki osobiste

nieopodatkowane płatności

• 10 transfery rządowe dla osób prywatnych

transfery przedsiębiorstw

transfery z zagranicy

odsetki osobiste otrzymywane przez gospodarstwa domowe

dywidendy

dochody przedsiębiorstw nieakcyjnych

dochody rentierów

płace bez wpłat na zabezpieczenia socjalne

• 11 oszczędności osobiste

odsetki płacone przez konsumentów

transfery dla cudzoziemców

• 12 osobiste wydatki konsumpcyjne ( „C” w PNB)

• 13 prywatne krajowe inwestycje brutto ( „IB „ w PNB)

rządowe zakupy dóbr i usług („G” w PNB)

eksport netto ( „NX” w PNB)

Wady Systemu SNA i Produktu Narodowego Brutto

System SNA i stosowane w jego ramach mierniki spotkały się z kilkoma zarzutami:

• PNB informuje jedynie o rozmiarach podaży dóbr i usług w pewnym okresie nie informując o faktycznych warunkach życia,

• w ramach PNB nie odzwierciedla się zjawiska efektów zewnętrznych czyli sytuacji, w których działalność jednego podmiotu modyfikuje działania innego podmiotu ( np. poprzez wzrost jego kosztów) i nie można tego przypisać sprawcy,

• poziom życia społeczeństwa zależy nie tylko od bieżącej produkcji ale również od zakumulowanego bogactwa czego PNB nie opisuje,

• PNB nie odzwierciedla ważnych w punktu widzenia dobrobytu wyników kształtujących stabilność społeczną, takich jak: warunki w miejscu pracy, stosunki międzynarodowe, poczucie osobistego bezpieczeństwa, stabilizacja majątkowa, zabezpieczenia socjalne, czy gwarancje dla własności prywatnej,

• do PNB wlicza się dobra i usługi bez względu na to czy faktycznie podnoszą dobrobyt czy nie,

• PNB nie uwzględnia tej części produkcji, która nie przechodzi przez rynek,

• PNB nie uwzględnia czasu wolnego

• w ramach PNB uwzględnia się natomiast pewne wydatki obrazujące uciążliwości

• system SNA i PNB nic nie mówi na temat podziału....

Zalety systemu SNA

• możliwość powiązania ze sobą podstawowych wielkości ekonomicznych,

• stosowanie prostych metod analizy ekonomicznej i rachunkowości,

• wykorzystanie powszechnie dostępnych danych (informacji) statystycznych,

• osiąganie znacznego stopnia porównywalności danych w czasie i przestrzeni.

Inne Mierniki Dobrobytu Ekonomicznego

MDE Mierniki Dobrobytu Ekonomicznego

Grupę mierników pieniężnych zamykają tzw. MDE typu MEW i NNW.

Filozofia ich liczenia polega na dodawaniu do Produktu Narodowego Brutto tych wielkości, których tam nie uwzględnia się, odejmowaniu wielkości uznanych za niekorzystne (zbędne) z punktu widzenia dobrobytu. W ramach MEW odejmuje się np. wydatki na zbrojenia, wydatki na policję czy koszty transportu do miejsca pracy. Dodaje się natomiast wartość czasu wolnego czy wartość pracy gospodyń domowych.

NMDE Niepieniężne Mierniki Dobrobytu Ekonomicznego

Grupę mierników niepieniężnych otwierają mierniki dobrobytu ekonomicznego takie jak np.: wskaźnik miernik... Beckermana-Backon'a. Jego konstrukcja polegała na uwzględnieniu nstp. wielkości:

• realna prywatna konsumpcja „per capita” w kg

• roczna konsumpcja stali „per capita” w kg

• roczna produkcja cementu „per capita” w kg

• liczba prenumerowanych pism „per capita” w szt.

• ilość radioodbiorników „per capita” w szt.

• ilość pojazdów drogowych „per capita” w szt.

• roczna konsumpcja mięsa „per capita” w kg

MT Mierniki taksonometryczne

Ich konstrukcja opiera się na wykorzystaniu metod taksonometrycznych. Metody te pozwalają uwzględnić nieograniczoną liczbę zmiennych opisujących dobrobyt, które zostają sprowadzone do jednego wskaźnika. Wadą metody jest mała użyteczność końcowego wskaźnika.

MDS Mierniki Dobrobytu Społecznego typu metody genewskiej.

Konstruuje się je w nstp. sposób wybieramy grupy potrzeb a następnie określamy mierniki zaspokajania tych potrzeb. Na tej bazie buduje się jeden zbiorczy miernik dobrobytu społecznego. Podejście to zostało skrytykowane ze względu na subiektywność doboru potrzeb i mierników ich zaspokajania. Kontrowersje wzbudza także interpretacja wyników.

W i IE Wskaźniki i Indeks Ekorozwoju

Ostatnią najnowszą i najbardziej popularną metodą są Wskaźniki i Indeks Ekorozwoju. Ich wprowadzenie łączy się z coraz silniejszym antropogennym oddziaływaniem na środowisko przyrodnicze i z drugiej strony rosnącym zapotrzebowaniem na tzw. czyste środowisko przyrodnicze w ramach dobrobytu ekonomiczno-społecznego.

Wśród mierników ekorozwoju wyróżniamy trzy ich grupy:

• wskaźniki presji - pokazują główne źródła problemów i zagrożeń środowiskowych np. emisja zanieczyszczeń, tempo eksploatacji zasobu,

• wskaźniki stanu - mierzą jakość środowiska zwłaszcza poprzez kwantyfikację tych elementów środowiska, które wywierają bezpośredni wpływ na dobrobyt materialny i zdrowie, np. wskaźnik koncentracji zanieczyszczeń,

• wskaźniki reakcji - ujmują w ilościowy sposób działania podejmowane przez społeczeństwo lub instytucje w celu poprawy jakości środowiska lub ograniczenie presji na środowisko ( nakłady na ochronę środowiska).

PIENIĄDZ I JEGO ROLA W GOSPODARCE

Pieniądz - jest powszechnym ekwiwalentem, który bez względu na postać fizyczną, czyli materialną pełni określone funkcje społeczne. Przy jego pomocy możemy dokonywać zarówno podziału wypracowanego dochodu, nabywać różnorodne dobra i usługi zaspokajające potrzeby i gromadzić „siłę nabywczą” na przyszłość, czyli oszczędzać.

Pieniądz pełni określone funkcje w gospodarce takie jak:

1. Funkcja miernika wartości

2. Funkcja pośrednika albo środka wymiany

3. Funkcja środka przechowywania wartości (funkcja środka tezauryzacji- skarbienia)

4. Funkcja środka odroczonych płatności

5. Funkcja pieniądza międzynarodowego

Ad.1 Pieniądz pełni funkcje miernika wartości, bo jest towarem, sam jest wartością. Pieniądz uwzględnia problem rzadkości. Umożliwia porównywanie innych towarów.

np. Praca tworzy wartość.

towar diament - wymaga pracy górnika, szlifierza, powinien przyjmować wartość np. 1000zł a przyjmuje wartość 5000zł ponieważ rzadko występuje w przyrodzie.

Ad.2 Funkcja pośrednia wymiany. Jest to funkcja powszechna. Pieniądz ułatwia wymianę.

Ad.3 Funkcja środka tezauryzacji. Pieniądz ma zdolność przechowywania siły nabywczej. Jeżeli nie ma ruchów cen F. Sr. tezauryzacji jest stabilna. Oszczędzać - tzn. gromadzić silę nabywczą pieniądza. Zbieranie środków finansowych. Powoduje odroczenie popytu w czasie.

Ad. 4 Funkcja środka płatności. Pensja to odroczona płatność, a także wszelkie pożyczki.

Ad. 5 Funkcja pieniądza międzynarodowego. Chodzi o pieniądz występujący w transakcjach międzynarodowych np. pomiędzy firmami. Ustala relacje przeliczeniową. Albo naliczane są w walucie jednego z krajów, albo każdy kraj rozlicza się wg swojej waluty przyjmując pewne przeliczenie, albo ustalają jedną inną walutę wg, której kraje się rozliczają.

MIERZENIE ZASOBU PIENIĄDZA W GOSPODARCE

3 miary (M1, M2, M3 tj Money 1,2,3)

Występuje tu relacja zawierania się

Agregat M1 - obejmuje 3 elementy:

1. gotówkę występującą w gospodarce

2. depozyty na podstawie których można wystawić czeki

3. czeki podróżne

Są to bardziej płynne formy, łatwo je zamienić na inne.

Agregat M2 - obejmuje poza 3 elementami z M1 dodatkowo:

4. depozyty oszczędnościowe ( ze względu na termin)

5. małe rachunki terminowe

6. jednodniowe umowy odkupu polegające na tym, że Bank Centralny sprzedaje papiery wartościowe i zobowiązuje się do odkupienia ich dnia następnego po określonej cenie

7. udziały w spółkach lokacyjnych na rynku pieniężnym (są to depozyty, które przynoszą procent i pozwalają wystawić czeki na nie mniejsze niż ustalone minimum)

8. krótkoterminowe depozyty w walutach obcych

Agregat M3 - wraz z poprzednimi obejmuje:

9. duże depozyty terminowe

10. terminowe umowy odkupu dłuższe niż 1 dzień

11. długoterminowe depozyty w walutach obcych

W Polsce stosuje się 3 miary zasobu pieniądza M0, M1, M2.

M0 - nie jest bezpośrednio powiązane z M1 i M2 ( M1 i M2 są ze sobą powiązane)

M0 - obejmuje :

• pieniądz gotówkowy w obiegu

• karty bankowe (pieniądz w kasach bankowych)

• salda na rachunkach bieżących w bankach

• rezerwy obowiązkowe

M1 - zawiera:

1. pieniądz gotówkowy

2. depozyty bankowe osób prywatnych i przedsiębiorstw złotówkowe i walutowe płatne na żądanie

M2 poza M1 obejmuje dodatkowo -

3. depozyty terminowe i zablokowane

4. bankowe zobowiązania odkupu ( 1 lub wielodniowe)

Kwestia mierzenia za pomocą tych miar jest kwestią umowną dla każdego kraju.

EWOLUCJA PIENIĄDZA

Pierwsza forma wymiany - to przypadkowa wymiana towaru za towar

Nieprzypadkowe formy wymiany pojawiły się ze szlakami handlowymi. Handel dotyczył wymiany narzędzi krzemiennych. Kopalnie krzemienia skupiały ludność. Następny środek wymiany to sól.. Wymiana miała sens przy wymianie paru produktów. Gdy było więcej produktów wymiana ta była utrudniona. Pojawił się pieniądz w formie towaru np. zboże. Mogło być ono wykorzystane do zjedzenia lub zasiania na polu. W społecznościach pasterskich dobrą formą była wymiana bydła. Były to formy użytkowe, ale spotykano takie formy, które miały mniejszą użyteczność np. papierosy w zamkniętych społecznościach (więzienie).

Potem pojawił się kruszec np. srebro, złoto, wymagał dużego nakładu pracy do obróbki i wydobycia, charakteryzował się dużą trwałością, jednorodnością, łatwością podzielności. Kruszec zwyciężył w rywalizacji pieniądza towarowego.

Formy pieniądza kruszcowego:

Monometalistyczne - gdzie funkcjonował 1 rodzaj pieniądza tylko złoty albo tylko srebrny.

Bimetalistyczne - gdzie funkcjonowały elementy zamienne po przeliczeniu np. z srebra na złoto.

Pieniądz w postaci krążkowej pojawił się w Azji Mniejszej w VI w. p.n.e.

Zjawiska towarzyszące pieniądzowi:

1. Inflacja (pierwsza w republice rzymskiej)

2. Fałszowanie pieniądza (stosowana już u starożytnych)

Przez cały czas trwał spór między zwolennikami teorii mentalistycznej określającej stałą zawartość kruszca w pieniądzu a formą nominalistyczną mówiącą, że o wartości pieniądza mówi nominał, czyli rozmiar wybity na pieniądzu.

Spory te doprowadziły do wprowadzenia pieniądza papierowego. W Europie pojawił się w 1716-1721r. W Polsce pojawił się w powstaniu kościuszkowskim. W IX w. pojawiła się równoległa forma pieniądza papierowy i kruszcowy.

W XX w. nastąpiło odejście od formy pieniądza kruszcowego. W Europie zrezygnowano z wymienialności wewnątrz Państw a później między Państwami.

Następną formą po pieniędzy kruszcowym i papierowym był pieniądz bezgotówkowy. Przekazanie polecenia przelewu za dokonaną transakcję - na podstawie faktury.

Pod koniec XX w. pojawiła się nowa forma pieniądza - pieniądz elektroniczny (karty bankomatowe) lub za pomocą sieci komputerowych.

PODAŻ I POPYT NA PIENIĄDZ

Najważniejszym podmiotem po stronie podaży jest BANK CENTRALNY

Bank Centralny- instytucja o określonych ustawowo uprawnieniach. Uprawnienia te ułatwiają Bankowi Centralnemu pełnienie wielu funkcji, wśród których ważne są szczególnie 2 funkcje.

• funkcja Banku Emisyjnego - BC określa jednostkę walutową i emituje ją, (decyduje ile pieniądza, kiedy i w jakich seriach będą emitowane)

• funkcja w ramach, której decyduje o rezerwach obowiązkowych, rezerwy te maja wpływ na sytuację banków komercyjnych. Mówi o tym, jaka część depozytów Banki Komercyjne musza przekazać do BC na rezerwy obowiązkowe.

Jeśli potraktujemy gotówkę i rezerwy obowiązkowe jako 1 element to będziemy go nazywać bazą monetarną (M₀)

M₀ = CU + RE CU- gotówka

RE - rezerwy obowiązkowe

Rezerwy obowiązkowe w stosunku do całości depozytów to jest odsetek tych depozytów

RE = rD rD - depozyty złożone w banku

CU = cuD cu - współ. popytu na gotówkę

M₀ = cuD + rD = (cu+r)D

M = CU + D = cuD + D = (cu + 1) D M - zasób pieniądza w gospodarce

m - mnożnik bazy monetarnej

m - wskazuje jaka ilość pieniądz mogą kreować banki komercyjne przy danej wielkości stopy rezerw obowiązkowych ( r ) i określonej wielkości współczynnika zapotrzebowania na gotówkę ( cu).

cu +1

------ - zawsze będzie większe od jedności

cu + r

M jest > 1 bo r < 1

Mnożnik ten będzie tym większy:

1 im mniejszy jest udział gotówki w całości zasobów pieniężnych

2 im mniejsza jest stopa rezerw obowiązkowych.

BC kreując wielkość podaży pieniądza wykorzystuje instrumenty bezpośrednie i pośrednie.

1.Bezpośrednie - do pierwszej grupy zaliczamy operacje otwartego rynku,

2.Pośrednie - określają manipulowanie wskaźnikami rezerw obowiązkowych, polityką dyskontowa.

Ad 1. Operacje otwarte na rynku polegają na sprzedawaniu lub kupowaniu przez BC rządowych papierów wartościowych od banków komercyjnych, jeżeli BC sprzedaje papiery bankom komercyjnym to wówczas „pozbawia” je części gotówki, zmniejszając ich możliwość kreacji kredytów. Natomiast kupując papiery wartościowe „przekazuje” dodatkowa ilość środków finansowych, którą banki komercyjne mogą wykorzystać do kreacji kredytu.

Ad 2. Manipulowanie stopą rezerw obowiązkowych polega na jej podwyższaniu lub obniżaniu. Jeżeli BC podnosi stopę rezerw obowiązkowych wówczas „odbiera” dodatkową część depozytów i zmniejsza pośrednio ich zdolności kreacji kredytu. W przypadku obniżki mamy do czynienia z odwrotną sytuacją.

Ad. 3 Trzecim instrumentem o pośrednim charakterze jest manipulowanie stopą dyskontową.

Stopa dyskontowa - to oprocentowanie pożyczek udzielanym przez BC bankom komercyjnym. Wzrost stopy dyskontowej oznacza, że pożyczki te są ”droższe”. Spadek natomiast czyni je „tańszymi”.

Bank Centralny jest jednym (głównym) z podmiotów tworzących podaż pieniądza. Ponadto o podaży tej decydują banki komercyjne głównie poprzez ich skłonność tworzenia lub nie dodatkowych rezerw. Ludność podejmuje decyzję jaką część dochodów przechowuje jako depozyty bankowe, wpływa na kreację podaży pieniądza.

3 podmioty tworzące podaż pieniądza:

• Bank Centralny,

• Bank Komercyjny,

• ludność,

POPYT NA PIENIĄDZ

I Popyt na pieniądz podejście monetarystyczne

Popyt określa się wykorzystaną ilościową rolę pieniądza poprzez równanie Fishera

M * V = P * T

W ramach ilościowej teorii pieniądza , pieniądz traktowany jest jako pośrednik wymiany.

M - ilość w obiegu pieniądza

V - transakcyjna szybkość obiegu pieniądza przedstawiająca ile razy jednostka pieniądza zmienia właściciela w danym okresie

P - przeciętny poziom transakcji

T - wartość wszystkich transakcji przeprowadzonych w gospodarce w danym okresie obejmujących:

• transakcje finalne

• transakcje pośrednie

• transakcje kapitałowe

Zgodnie z interpretacją Fishera V oraz T są wielkościami danymi niezależnymi od polityki pieniężnej.

V zależy od czynników instytucjonalnych tj. np. częstotliwość wpłat i wypłat, poziom rozwoju systemu bankowego ( dostępność do banków), długość okresów płatności, szybkość komunikacji i transportu.

T wyznaczone jest przez siły wpływające w sposób rynkowy na pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych w gospodarce.

Biorąc pod uwagę powyższe możemy stwierdzić, że popyt na pieniądz w gospodarce będzie zależeć wprost proporcjonalnie od poziomu cen transakcji. Możemy to zapisać formułą:

MD - popyt na pieniądz

P - poziom cen transakcji

- współczynnik (wielkość stała)

Pewna modyfikacją podejścia Fishera jest koncepcja szkoły Cambritge. Zgodnie z tym podejściem bowiem pieniądz jest nie tylko środkiem wymiany ale również „magazynem bogactwa”. Po drugie istotną rolę odgrywają tylko transakcje związane z tworzeniem Dochodu narodowego a zatem tzw. transakcje finalne ( nie ma transakcji pośrednich i kapitałowych).

MD = k * P * Y

MD - popyt na pieniądz

P - poziom cen produkcji finalnej

Y -realny dochód narodowy ( w ujęciu rzeczowym)

k- współczynnik mówiący jaką część dochodu narodowego ludzie są skłonni przechowywać w postaci gotówki zależność egzogeniczna zewnętrzna

II Popyt na pieniądz. Podejście Keynesowskie

W ujęciu Keynesowskim ilość pieniądza, na które zgłaszany jest popyt określona jest przez preferencje płynności. Preferencje płynności wyrażają skłonność ludności do przechowywania części swoich dochodów w postaci gotówki ( w formie płynnej). Keynes podzielił rezerwy pieniądza związane z preferencjami płynności na aktywne i pasywne. Rezerwa aktywna determinowana jest przez inne motywy niż pasywna.

O skłonnościach do przechowywania gotówki decydują trzy motywy:

1. Motyw transakcyjny

2. Motyw ostrożnościowy (przezornościowy)

3. Motyw spekulacyjny

Dwa pierwsze decydują o aktywnej rezerwie, trzeci o pasywnej rezerwie.

Motyw transakcyjny - związany jest z faktem, że jednostki realizują transakcje w gospodarce, w tym celu jest im potrzebna gotówka.

Motyw ostrożnościowy- związany jest z ocena sytuacji ekonomicznej, czyli przechowujemy gotówkę, jeżeli spodziewamy się zmian w gospodarce. Może być on związany z faktem, że część społeczeństwa nie ma przekonania do systemów bankowych. Związany jest on z oceną sytuacji ekonomicznej i problemami w wykorzystaniu systemu bankowego.

Ilość zapotrzebowania pieniądza związana z tymi dwoma motywami będzie zależała wprost proporcjonalnie od rozmiaru dochodów.

M1 = L1 (Y) M1 - zapotrzebowanie na rezerwy aktywne

Motyw spekulacyjny związany jest z wykorzystywaniem pieniądza do prowadzenia spekulacji na rynku kapitałowym. Ten popyty uzależniony jest od wysokości stopy procentowej. Stopa procentowa traktowana jest przez keynesistów nie jako wynagrodzenie za oszczędzanie ( za wstrzemięźliwość konsumpcyjną), lecz jako rekompensata za rezygnację z preferencji płynności. jeżeli stopa procentowa będzie wyższa wówczas skłonność do przeprowadzania transakcji kapitałowych o wysokim poziomie ryzyka będzie niższa. W tej sytuacji zapotrzebowanie na pasywne rezerwy będzie odwrotnie proporcjonalne do poziomu stopy procentowej.

M2 = L2 ( i ) M2 - popyt na rezerwy pasywne

L2 - zależność odwrotnie proporcj. (funkcyjna)

i - poziom stopy procentowej

MD = M1 + M2 = L1 (Y) + L2 ( i ) MD - popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz zależy od dochodu narodowego (wprost proporcjonalnie- im większy dochód tym większy popyt) o od poziomu stopy procentowej (odwrotnie proporcjonalnie). jest to zatem zależność endogeniczna (wewnętrzna).

POLITYKA PIENIĘŻNA O EKSPANSYWNYM I RESTRYKCYJNYM CHARAKTERZE

Polityka pieniężna polega przede wszystkim na kształtowaniu podaży pieniądza w gospodarce. Jeżeli nie występują zjawiska inflacyjne to rozróżnić możemy ekspansywną i restrykcyjną politykę pieniężną.

Polityka ekspansywna polega na zwiększaniu podaży pieniędzy, restrykcyjna na zmniejszaniu.

Ekspansja monetarna jest możliwa poprzez:

• kupowanie papierów wartościowych od banków komercyjnych

• obniżenie stopy rezerw obowiązkowych

• obniżanie stopy dyskontowej

Restrykcja monetarna opiera się natomiast na :

• sprzedaży papierów wartościowych

• wzroście stopy rezerw obowiązkowych

• podniesieniu stopy dyskontowej

Jeżeli występuje inflacja to polityka monetarna służy jako sposób zwalczania inflacji. Przeciwdziałać inflacji można na 3 płaszczyznach:

• kontrolować inflację drogą manipulowania stopa procentową. Utrudnianie.

• droga zmian strukturalnych w gospodarce co wymaga bardziej złożonej polityki gospodarczej o pro efektywnościowym charakterze

• indeksacja, (czyli uznawanie inflacji) w taki tempie, w jaki podnosi się inflacja podnosimy wszystko w gospodarce np. płace, ceny itp.

BUDŻET I POLITYKA BUDŻETOWA PAŃSTWA

Budżet państwa - to podstawowy plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa w ramach systemów finansowych publicznych. Przyjmuje on postać ustawy budżetowej, która upoważnia władzę wykonawczą do pobierania w określonej formie i czasie dochodów i ich rozchodowywanie na sprecyzowane cele, pod kontrolą władzy ustawodawczej.

Budżet Państwa obejmuje:

• budżet centralny ( z wojewodami)

• budżet władz regionalnych ( lokalne)

• budżet ubezpieczeń społecznych.

Konstruowanie budżetu opiera się na kilku podstawowych zasadach:

• zasada zupełności oznaczająca że budżet musi obejmować wszystkie dochody i wydatki,

• zasad jawności - sam budżet, sposób jego wykonania i kontroli jest jawny. dotyczy to wszystkich budżetów gminnych, centralnych itp.

• zasada równowagi budżetowej mówiąca o tym, że dochody i wydatki powinny się równoważyć

• zasada budżetowania rocznego - tworzenie budżetu i zamykanie na koniec roku.

Budżet pełni określone funkcje gospodarcze:

1. funkcja fiskalna-dochodotwórcza,

2. funkcja redystrybucyjna zwana wyrównawczą,

3. funkcja alokacyjna,

4. funkcja stabilizacyjna

Ad. 1

Funkcja fiskalna- dochodotwórcza związana jest z faktem, że w każdym budżecie muszą być określone źródła dochodów w rozmiarach zapewniających pokrycie wydatków. Wydatki określane są prowadzona polityką społeczno-ekonomiczną. Dochody budżetu pochodzą natomiast głównie z :

• podatków,

• ceł,

• dochodów z tytułu praw własności i sprzedaży majątku państwowego,

• nadwyżki sektora państwowego,

• różnorodnych opłat pochodzących z tytułu świadczenia przez państwo pewnych odpłatnych usług,

Ad. 2

Funkcja redystrybucyjna ma na celu zmniejszenie nadmiernych różnic w dochodach poszczególnych grup (zbyt duże różnice dochodowe mogą doprowadzić do problemów społecznych np. strajków), tworzenie warunków tzw. bezpieczeństwa socjalnego oraz ograniczanie marginesu ubóstwa i nędzy. Funkcje redystrybucyjne wykonuje się za pomocą:

• progresywnego systemu podatkowego ( im wyższe dochody tym wyższe stopy procentowe) i stosowania ulg i zwolnień podatkowych,

• budżetowe transfery czyli płatności z tytułu różnych świadczeń społecznych. Transfery dzielimy na zastępujące dochód i uzupełniające dochód. Transfery są to wydatki budżetowe, którym nie towarzyszą świadczenia zwrotne. ( np. emerytury). Transfery zastępujące dochód to te, które otrzymujemy w przypadku utraty prawa do określonego dochodu (np. emerytury, renty inwalidzkie, zasiłek dla bezrobotnych).

Transfery uzupełniające dochody - zaliczmy do nich np. zasiłki rodzinne, jednorazowe zasiłki socjalne,

Ad. 3

Funkcja alokacyjna budżetu ma na celu dokonanie właściwej alokacji czyli rozmieszczenia zasobów czynników produkcji w gospodarce. Państwo poprzez wydatki budżetowe pokazuje, informuje jakie kierunki rozwoju gospodarki są pożądane.

Ad. 4

Funkcja stabilizacyjna - dotyczy ingerencji państwa w momencie zachwiania koniunktury gospodarczej

• recesja , zła koniunktura gosp.

• dynamiczny rozwój gospodarczy - należy ja przyhamować

• równowaga

Funkcja stabilizacyjna budżetu przejawia się w różnej postaci w zależności od sytuacji koniunkturalnej.

Po 1 w przypadku recesji przyjmuje wzrostu wydatków budżetowych i lub obniżenia podatków, co ma prowadzić do powiększenia efektywnego popytu. W takiej sytuacji budżet charakteryzował się będzie deficytem.

Po 2 ekspansja gospodarcza - nadmierna - wówczas uruchamiamy proces chłodzenia gospodarki, oparty an zmniejszeniu bezpośrednich wydatków budżetowych i lub podwyższeniu podatków, co ma zmniejszyć globalny efektywny popyt w gospodarce.

Po 3 równowaga gospodarcza - funkcja stabilizacyjna budżetu w takiej sytuacji nie istnieje.

DOCHODY I WYDATKI BUDŻETOWE

Źródła dochodów budżetowych możemy podzielić na źródła bezzwrotne i zwrotne.

Źródła bezzwrotne obejmują takie dochody jak:

• dochody z podatków i opłat wraz z ubezpieczenia społecznymi,

• dochody z własnej działalności gospodarczej państwa (sektor państwowy) oraz z wykorzystania własności publicznej odnoszącej się do majątku i praw majątkowych (czynsze dzierżawne, procenty z lokat bankowych i dywidendy).

Źródła zwrotne obejmują dochody:

• z pożyczek wewnętrznych :

• rząd może zaciągnąć kredyt w NBP (pożyczki od krajowych banków komercyjnych)

• pożyczki od społeczeństwa w postaci np. obligacji rządowych

• źródła zwrotne zagraniczne, pożyczki w komercyjnych bankach zagranicznych, pożyczki zaciągane u rządów innych państw,

• pożyczki od międzynarodowych instytucji finansowych, banków międzynarodowych lub międzynarodowego funduszu finansowego.

Takie pożyczki są zaciągane celowo.

Kierunki wydatkowania związane są z dwoma rodzajami funkcji jakie pełni państwo tj. funkcja zewnętrzną i wewnętrzną.

Funkcja zewnętrzna obejmuje te wszystkie elementy, które maja zapewnić niepodległość państwa, integralność terytorialną i odpowiednia pozycję międzynarodową.

Realizacja tej funkcji obejmuje wydatki na:

• obronę międzynarodową,

• służbę dyplomatyczną,

• wydatki związane z członkostwem w organizacjach międzynarodowych.

Funkcja wewnętrzna obejmuje stabilność społeczną, ład wewnętrzny i właściwe funkcjonowanie systemu politycznego i społecznego.

Realizacja tych funkcji wymaga wydatków na :

• oświatę,

• opiekę społeczną i ochronę zdrowia,

• system sadowniczy, policję, organy administracji państwowej i samorządowej itp.

ROLA SYSTEMU PODATKOWEGO W GOSPODARCE (MODEL LAFFER'A)

Podatek jako forma świadczenia posiada nstp. cech:

• jest to świadczenie pieniężne, jego realizacja odbywa się przy pomocy pieniądza,

• jest to świadczenie przymusowe, czyli podlegają mu ci, którzy mieszczą się w danym zeznaniu podatkowy z możliwością egzekucji,

• jest to świadczenie bezzwrotne, jesteśmy zobowiązani świadczyć podatek i nie możemy oczekiwać żadnego świadczenia zwrotnego,

• jest świadczenie ogólnym obejmuje wszystkich, którzy mieszczą się w obowiązku podatkowy.

Ogół podatków funkcjonujących w danej gospodarce i instytucje związane z ich poborem to system podatkowy państwa. Konieczność istnienia systemu podatkowego tłumaczy się nstp. powodami:

• potrzebą zdobycia środków na pokrycie wydatków publicznych,

• niezbędną redystrybucją dochodów w społeczeństwie,

• potrzebą ograniczenia spożycia niektórych produktów, np. podatki akcyzowe na alkohol i papierosy),

• użyteczność instrumentów podatkowych w polityce stabilizującej,

W ramach systemu podatkowego funkcjonują różne podatki dla przykładu:

Klasyfikacja wg podmiotu opodatkowania:

• dochodowe ( od os. fizycznych i prawnych),

• konsumpcyjne (VAT, akcyza),

• majątkowe (spadkowe).

Klasyfikacja wg sposobu pobierania:

• bezpośrednie ( na dochody i majątek),

• pośrednie ( np., VAT, akcyza).

Klasyfikacja wg sposobu naliczania podatku:

• proporcjonalny (liniowy),

• progresywny ( i większe dochody tym większe stawki podatkowe),

• degresywny ( im mniejsze dochody tym mniejsze stawki podatkowe).

W krajach rozwiniętych udział dochodów z podatków w PKB jest zróżnicowany. Największy udział mają podatki dochodowe od 30% i następne 30% to pośrednie (VAT, akcyza) i ubezpieczenia społeczne ok. 20%.

Modelem opisującym relacje między przychodami z podatków a stopą oprocentowania jest krzywa Laffera

Pzp

max

t1 t opt. t2 t 100%

Między ekstremalnymi stopami istnieje poziom dający największy pozo przychodów z opodatkowania (t optymalne)

Ekstremalna stopa opodatkowania daje zerowe przychody.

Cechy, którymi powinien charakteryzować się poprawny system podatkowy:

• podatki powinny być sprawiedliwe np. t opt.

• stawka podatki nie powinna przekraczać możliwości płatniczych tego kogo ona dotyczy,

• wysokość stawek podatkowych powinna być dokładnie określona i nie ulegać zmianie w trakcie działalności,

• warunki, sposób płatności winny być wygodne z punktu widzenia płatnika,

• koszty transakcyjne zw. z pobieraniem i naliczanie podatku powinny być niskie,

• podatki nie powinny ograniczać aktywności gospodarczej.

POLITYKA FISKALNA

Polityka fiskalna - polega na wykorzystaniu środków budżetowych do realizacji określonych celów polityki społeczno-ekonomicznej w ty również stabilizacji gospodarczej.

W polityce fiskalnej wykorzystuje się nstp. instrumenty:

• wydatki rządowe,

• manipulowanie stopą opodatkowania,

• ponadto wykorzystuje się cła i przyspieszona amortyzację.

Ekspansywna polityka fiskalna polega na:

• pobudzeniu koniunktury poprzez zwiększenie efektywnego popytu w gospodarce.

Występuje ona w okresie recesji, gdy popyt ten jest relatywnie niski.

Ekspansywna polityka fiskalna wykorzystuje nstp. instrumenty:

1. rosnące wydatki rządowe

2. obniżenie stóp opodatkowania.

tego typu polityka oznacza najczęściej pojawienie się deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy rozumiany jest jako nadwyżka wydatków nad dochodami budżetu.

Restryktywna polityka fiskalna polega na:

• ograniczeniu rozmiarów efektywnego popytu i stosowana jest w okresie nadmiernej ekspansji gospodarki.

W jej ramach wykorzystuje się nstp. instrumenty:

1. zmniejsza się wydatki rządowe.

2. podnosi stopy opodatkowania.

Do ważnych elementów polityki fiskalnej zalicza się także istnienie automatycznych stabilizatorów koniunktury. Są to te pozycje dochodów i wydatków budżetowych, które wykazują skłonność do wzrostu lub spadku w sytuacji zmiany koniunktury gospodarczej.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury zaliczamy:

1. podatki od dochodów ludności

• podatki od przedsiębiorstw

• podatki pośrednie

2. zasiłki dla bezrobotnych i świadczenia socjalne

3. subwencje dla rolnictwa i polityka gwarantowanych cen produktów rolnych

NEGATYWNE KONSEKWENCJE POLITYKI FISKALNEJ

Polityka fiskalna jak każda polityka makroekonomiczna ma swoje korzystne i niekorzystne skutki.

Do niekorzystnych możemy zaliczyć:

• wzrost deficytu budżetowego, który często łączony jest z długiem publicznym,

• efekt wypychania polegający na tym, że środki publiczne w postaci wydatków budżetowych przeznaczone na określone przedsięwzięcia gospodarcze utrudniają (wypychają) dopływ środków prywatnych do tego sektora.

Polityka ekonomiczna państwa polega na określaniu celów działania dla całej gospodarki i formułowaniu sposobów ich realizacji przez państwo za pomocą instrumentów ekonomicznych i administracyjnych.

Tak rozumiana nowoczesna polityka ekonomiczna składa się z :

• polityki o charakterze makroekonomicznym,

• polityki sektorowej , te formy , które są skierowane do pewnych sektorów,

• polityki odcinkowej , skierowane na pewne problemy w gospodarce.

Wśród polityk makroekonomicznych najczęściej omawiana jest polityka fiskalna i monetarna. Istnieje również polityka dochodowa, regionalna, naukowa dot. problemów rozwoju nauki i techniki w gospodarce. Techniki sektorowe to np. przemysłowe, rolne, handlowe, transportowe. Polityki odcinkowe to np. ekologiczne, socjalne, energetyczne. Istotne polityki to fiskalna i monetarna.

Podstawowe elementy realizowane w ramach polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna - jej zadaniem jest zapewnienie stabilności w gospodarce za pomocą wydatków rządowych.

Polityka ekonomiczna decyduje o charakterze ( sile) ingerencji państwa w gospodarce. Możemy wyróżnić 4 poziomy natężenia tej ingerencji:

1. silna ingerencja bezpośrednia ( nazywana też etatyzacją gospodarki) polegająca na tworzeniu silnego sektora w państwowej gospodarce.

2. silna ingerencja pośrednia, która odbywa się za pomocą instrumentów sterowania ekonomicznego.

3. słaba ingerencja bezpośrednia oddziałująca za pomocą instrumentów administracyjno-prawnych na gospodarkę prywatą.

4. słaba ingerencja pośrednia za pomocą planowania indykatywnego ( informującego).

Polityka ekonomiczna stara się rozwiązywać różne problemy gospodarcze związane z rozwojem i stabilnością gospodarki.

BEZROBOCIE

Bezrobotny - definicja ma charakter czysto prawny. Jest to osoba pozostająca bez procy i zarejestrowana w Urzędzie Pracy i spełniająca nstp. warunki:

1. ukończone 18 lat, nieukończone 60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni,

2. nie nabyła prawa do emerytury i zasiłku przedemerytalnego, urlopu górniczego, czy innej formy redukcji zasobów siły roboczej,

3. nie jest współwłaścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego,

4. nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej lub nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej działalności,

5. będąc niepełnosprawną osobą może podjąć pracę co najmniej w ½ wymiaru czasu pracy.

DL Popyt na pracę - rozumiemy zapotrzebowanie na siłę roboczą ze strony pracodawców lub inaczej podaż miejsc pracy.

Płaca realna - relacja płacy nominalnej do poziomu cen. Jest to siła nabywcza płacy nominalnej.

Krańcowa wydajność pracy - to wartość przyrostu produkcji związana z zatrudnieniem dodatkowego pracownika.

Sr - Podaż pracy - to liczba osób deklarująca chęć podjęcia pracy ( siła robocza) jest to wielkość równa liczbie zatrudnionych i bezrobotnych w danej gospodarce.

Sr = Z + B

Sytuacja na rynku pracy

W Rp W - płaca realna

Z - zatrudnieni

Sr B - bezrobotni

R R - punkt równowagi

WR Sr - siła robocza

DL

DL = Sr DL Sr Rp

Na rynku pracy są osoby skłonne podjąć pracę w każdych warunkach - Rp

B = Sr - Z

Stopa bezrobocia - b

Bezrobotni do zasobów siły roboczej

Stopa zatrudnienia - z

Zatrudnieni do zasobów siły roboczej

Naturalna stopa bezrobocia - ten poziom bezrobocia, który uznawany jest w gospodarce za poziom występujący w równowadze na rynku pracy oznacza to, że naturalna stopa bezrobocia zależy od rozmiarów bezrobocia przejściowego (frykcyjnego).

Rodzaje bezrobocia:

1. Bezrobocie frykcyjne (przejściowe),

2. Bezrobocie strukturalne,

3. Bezrobocie globalne,

4. Bezrobocie przymusowe,

5. Bezrobocie dobrowolne,

6. Bezrobocie cykliczne,

7. Bezrobocie jawne,

8. Bezrobocie ukryte (utajone).

Ad. 1 obejmuje tę część osób, które pozostają bez pracy ze względu na zmianę miejsca zatrudnienia, jest to bezrobocie krótkotrwałe i związane z sytuacją osoby a nie sytuacja na rynku pracy,

Ad. 2 Obejmuje tych wszystkich bezrobotnych, którzy utracili pracę w wyniki zmian strukturalnych w gospodarce, polegających na likwidacji niektórych gałęzi. Problemem tego bezrobocia jest jego długookresowość i wymaga zmiany kwalifikacji.

Ad. 3 obejmuje całe bezrobocie występujące w danej gospodarce bez względu na jego powody.

Ad. 4 obejmuje osoby pozbawione pracy ze względu na sytuacje na rynku pracy ( brak miejsc pracy).

Ad. 5 obejmuje osoby pozostające bez pracy ponieważ nieakceptują oferowanych warunków na rynku pracy ( zbyt niska realna stopa płac).

Ad. 6 obejmuje tych bezrobotnych, którzy pozostają bez pracy albo z powodu pogorszenia sytuacji koniunkturalnej ( bezrobocie koniunkturalne) albo z powodu cykliczności procesu produkcji.

Ad. 7 obejmuje wszystkich bezrobotnych zarejestrowanych w oficjalnych statystykach.

Ad. 8 ta część zasobów siły roboczej, która jest niewykorzystana i niezarejestrowana tworzą ją :

• osoby w wieku produkcyjnym, które przeszły na wcześniejszą emeryturę,

• przerosty zatrudnienia w niektórych działach gospodarki,

• zatrudnieni w niepełnym wymiarze.

Bezrobocie jako zjawisko społeczne wywołuje określone konsekwencje indywidualne i zbiorcze.

Konsekwencje te (skutki bezrobocia) dzielimy na:

1. koszty bezpośrednie,

2. koszty pośrednie,

3. negatywne skutki społeczno-psychologiczno-moralne,

4. pozytywne skutki społeczno-ekonomiczne.

Ad. 1

• są to wydatki z Funduszu Pracy,

• koszty pomocy społecznej dla bezrobotnych i ich rodzin,

• koszty wcześniejszych emerytur i świadczeń przedemerytalnych dla bezrobotnych i osób zwalnianych przez zakłady pracy,

• koszty funkcjonowania instytucji obsługujących bezrobotnych.

Ad. 2

• ulgi i zwolnienia fiskalne (podatkowe) w regionach o szczególnym zagrożeniu bezrobociem,

• luka podatkowo-ubezpieceniowa,

• luka czynników wytwórczych (luka PNB), przez lukę tę rozumieć będziemy różnicę między potencjalną wartością PNB (wielkością PNB uzyskaną w warunkach pełnego zatrudnienia) a rzeczywistym PNB (osiągniętym przy danym poziomie zatrudnienia),

• koszty bezrobocia ukryte w szarej strefie gospodarki.

Ad. 3

• pogorszenie standardu życia,

• zagrożenie egzystencji ( np. cała rodzina traci pracę),

• zagrożenia w sferze psychicznej jednostki,

• szkody etyczno-moralne (powiązane z zagrożeniami psychicznymi)

• patologie społeczne,

• wzrost napięć i konfliktów społecznych.

Ad. 4

• zmiana postawy (etosu) pracy,

• racjonalizacja zatrudnienia,

• racjonalizacja wyboru kwalifikacji zawodu,

• racjonalizacja systemu edukacji.

SPOSOBY INTERPRETACJI BEZROBOCIA:

Neoklasyczna interpretacja bezrobocia

Neoklasycy są zwolennikami poglądu, gdzie problem bezrobocia jest efektem ....

bezrobocie

W

W* Sr

WR R DL*≠ Sr*

DL

DL Sr

DL* DL= Sr Sr*

... prowadzi do zrównania się podaży pracy Sr z popytem na pracę DL . Osiągamy wówczas punkt równowagi.

W takiej sytuacji mamy jedynie do czynienia z naturalna stopą bezrobocia, która obejmuje bezrobocie frykcyjne.

Zjawisko bezrobocia o innym charakterze może natomiast wystąpić wówczas, gdy z jakichś powodów stawka płac na rynku pracy ukształtuje się na poziomie powyżej stawki równowagi np. w*. Wówczas zapotrzebowanie na pracę DL* będzie mniejsze niż podaż pracy Sr *.

Zdaniem neoklasyków przyczynami takiej sytuacji mogą być:

1. niedoskonałości informacyjne na rynku pracy,

2. monopolizacja rynku pracy przez związki zawodowe, które wymuszają w przetargach płacowych wyższe stawki płac.

3. wprowadzenie przez państwo prawa płacy minimalnej.

4. niska mobilność siły roboczej np. z powodów społecznych, kulturowych, mieszkaniowych itp.

Polityka państwa w zakresie zatrudnienia powinna zatem koncentrować się nie na tworzeniu nowych miejsc pracy, lecz na likwidacji zakłóceń konkurencyjnego rynku pracy.

Keynes'owska interpretacja bezrobocia

Zdaniem przedstawicieli keynesizu podstawową przyczyną bezrobocia jest niedostateczny popyt w gospodarce. Możemy to opisać nstp. mechanizmem.

Oczekiwany popyt na towary i usługi konsumpcyjne oraz oczekiwany popyt na towary produkcyjne wpływają na decyzje o rozmiarach produkcji. Ta natomiast określa liczbę pracowników niezbędnych do realizacji tej produkcji, a to decyduje o poziomie zatrudnienia, czyli tym samym o poziomie bezrobocia.

Problem bezrobocia keynesiści interpretują w nstp. sposób:

W Sr

DL1

WR R

DL2 DL

Sr1 Sr2 SrR DL Sr

Bierzemy pod uwagę funkcje podaży siły roboczej Sr, która nie zależy od poziomu stawki płac i jest stała (pionowa). Jeżeli producenci nie maja problemów ze zbytem własnych produktów to zgłaszany przez nich popyt na siłę roboczą jest uzależniony od stawek płac (krzywa DL). Jeżeli płace realne utrzymują się na poziomie WR to wówczas przy braku problemów ze zbytem pojawia się sytuacja równowagi ® z punktem R, który zrównuje się z SrR z DLR.

Jeżeli natomiast nastąpi obniżenie globalnego popytu np. do poziomu, w którym wystarczy zatrudnić siłę roboczą w wielkości Sr1 to wówczas funkcja popytu na pracę załamuje się i w gospodarce pojawia się bezrobocie wielkości SrR minus Sr1 Jest to bezrobocie przymusowe. Nie pozwala go, bowiem zlikwidować obniżenie stawki płac. Ingerencja państwa w formie wydatków rządowych może spowodować wzrost popytu, który obsłuży produkcje przy zatrudnieniu Sr2. Oznacza to, że bezrobocie zostanie zredukowane z poziomu SrR minus Sr1 do poziomu SrR minus Sr2 (krótszy odcinek).

Keynesiści nie zgadzają się także z tezą, że obniżenie stawki plac wpłynie na zwiększenie zatrudnienia. Ich zdaniem bowiem występuje tutaj następująca zależność.

Spadek płacy każdego pracownika wywołuje zmniejszenie łącznego funduszu wynagrodzeń w kraju. To natomiast redukuje zakupy pracowników o niższych dochodach (przy założeniu ceteris paribus). W efekcie spada popyt i w konsekwencji spada produkcja, a finalnie spada zatrudnienie, czyli rośnie bezrobocie.

Polityka zatrudnienia i instrumenty ograniczenia bezrobocia

Politykę zatrudnienia rozumieć możemy jako aktywna i pasywną. W ramach polityki zatrudnienia wykorzystuje się trzy grupy instrumentów:

1. instrumenty zwiększające popyt na pracę (np. uruchomienie robót publicznych i prac interwencyjnych).

• instrumenty kredytowania działalności gospodarczej.

2. instrumenty zmniejszające rozmiary podaży siły roboczej ( np. wcześniejsze emerytury).

3. instrumenty poprawiające mechanizm działania rynku pracy ( np. doskonalenie zawodowe, szkolenia, doradztwo zawodowe).

Aktywna polityka zatrudnienia ma na celu włączenie bezrobotnych do procesu produkcji (wzrostu zatrudnienia). Stosowane są tu takie przedsięwzięcia jak:

• publiczne programy tworzenia nowych miejsc pracy

• subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym

• publiczne programy zdobywania i podnoszenia kwalifikacji zawodowych

• doskonalenie funkcjonowania rynku pracy

Pasywna polityka zatrudnienia nie prowadzi do wzrostu zatrudnienia, lecz ma na celu łagodzenie skutków bezrobocia. Najczęściej wykorzystuje się tu :

• zasiłki dla bezrobotnych

• wcześniejsze emerytury

• zasiłki przedemerytalne

• jednorazowe odszkodowania dla zwalnianych

• subsydia na przekwalifikowanie

• ustawowe skracanie czasu pracy

• przymusowe urlopy

• wspieranie uelastyczniania mechanizmów

• kształtowanie zarobków

• redukcja realnych plac zatrudnionych

• selektywne opodatkowanie zatrudnienia

1

DNN

PNN

PNB

DD

DO







M1

M2

M3







---