Nerwy głowy

1. nerw okoruchowy (nervus oculomotorius)

2. nerw bloczkowy (nervus trochlearis)

3. nerw trójdzielny (nervus trigeminus)

4. nerw odwodzący (nervus abducens)

5. nerw twarzowy (nervus facialis)

6. nerw pośredni (nervus intermedius)

7. nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus)

8. nerw błędny (nervus vagus)

9. nerw dodatkowy (nervus accesorius)

10. nerw podjęzykowy (nervus hypoglossus)

PODZIAŁ FUNKCJONALNY NERWÓW CZASZKOWYCH (12)

nerwy czuciowe [3]	nerwy ruchowe [6]	nerwy mieszane
				śródukładowo (czuciowo-ruchowe) [3]	międzyukładowo (somatyczno-autonomiczne) [4]
I, II, VIII	III, IV, VI, VII, XI, XII	V, IX, X	III, VIIa, IX, X

NERW OKORUCHOWY - n. III (ruchowy i parasympatyczny)

jądra (2) - w śródmózgowiu, na wys. wzgórków górnych

1. j. ruchowe s. początkowe (n. motorius s. orginis)

2. j. dodatkowe s. parasympatyczne (n. accesorius)

przebieg:

• opuszcza mózgowie przez dół międzykonarowy (fossa interpeduncularis) pomiędzy t. górną mózgu (a. cerebelli posterior), a t. tylną mózgu (a. cerebri posterior)

• dalej do przodu i boku, przebija zatoką jamistą z tyłu do przodu

• przyjmuje włókna sympatyczne od splotu jamistego (plexus cavernosus)

• opuszcza środkowy dół czaszki przez - szczelinę oczodołową górną (fissura orbitalis superior)

• objęty przez pierścień ścięgnisty wspólny (annulus tendineus communis)

w oczodole dzieli się na gałęzie końcowe (2):

1. gał. górna

przebieg - do przodu i góry, bocznie od t. ocznej i n. wzrokowego

między - m. dźwigaczem powieki górnej, a m. prostym oka górnym (i je zaopatruje)

2. gał. dolna - biegnie w dolnej części oczodołu

dzieli się na 3 gałęzie mięśniowe

1. gał. mieśniowe (rr. musculares) - zaopatrują m. prosty oka przyśrodkowy, m. prosty oka dolny i m. skośny oka dolny

2. korzeń okoruchowy do zwoju rzęskowego (radix oculomotoria ad ganglion ciliarem)

przebieg - oddziela się od gałęzi mieśniowej dla m. skośnego oka dolnego

prowadzi - przedzwojowe włókna parasympatyczne, które przełączają się w zwoju rzęskowym przeznaczone dla m. rzęskowego i m. zwieracza źrenicy (m. ciliaris et m. sphincter pupillae)

zasięg unerwienia:

część somatyczna - mięśnie oka z wyjątkiem (2):

1. m. skośnym oka górnym

2. m. prostym oka bocznym

część parasympatyczna:

1. m. rzęskowy - akomodacja

2. m. zwieracz źrenicy - adaptacja

NERW BLOCZKOWY - n. IV (ruchowy)

jądro (1) - w śródmózgowiu, na wys. wzgórków dolnych

1. j. ruchowe s. początkowe (n. motorius s. orginis)

przebieg - jako jedyny z nerwów czaszkowych opuszcza mózgowie po stronie grzbietowej

dobocznie od - wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej (frenulum veli medullaris sup.)

otacza - konary mózgu (pedunculus cerebri)

do przodu i w ścianie bocznej zatoki jamistej (między n. III, a V₁)

wchodzi do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną poza pierścieniem ścięgnistym wspólnym

w oczodole - biegnie do przodu i przyśrodkowo nad m. dźwigaczem powieki górnej do m. skośnego oka górnego

zasięg unerwienia - m. skośny oka górny

NERW TRÓJDZIELNY - n. V (czuciowy i ruchowy)

jądra (4) - pod dnem komory IV

jądra czuciowe (3):

1. j. czuciowe właściwe (n. sensorius principalis)

2. j. pasma śródmózgowiowego (n. tractus mesencephali)

3. j. pasma rdzeniowego (n. tractus spinalis)

jądro ruchowe (1)

1. j. ruchowe s. początkowe s. żwaczowe (n. motorius s. orginis s. masticatorius)

opuszcza mózgowie - między mostem, a konarem środkowym móżdżku (pedunculus cerebellaris medius) [tzw. bruzda trójdzielno-twarzowa (sulcus trigeminofacialis)]

korzenie (2):

1. korzeń czuciowy - część większa (radix sensitiva - portio maior)

2. korzeń ruchowy - część mniejsza (radix motoria - portio minor); przyśrodkowo od części większej

Nerw trójdzielny dzieli się w obrębie środkowego czaszki na (3):

1. n. oczny (n. ophtalmicus) - n. V₁ [czuciowy]

2. n. szczękowy (m. maxillaris) - n. V₂ [czuciowy]

3. n. żuchwowy (m. mandibulars) - n. V₃ [czuciowy i ruchowy]

włókna czuciowe = włókna wstępujące

włókna ruchowe = włókna zstępujące

Zwoje przydane do nerwu trójdzielnego (5): 1 czuciowy, 4 parasympatyczne

1. zwój półksiężycowaty (gangloin semilunare s. Gasseri) - czuciowy, przełączają się w nim przedzwojowe włókna czuciowe nn. V1, V2, V3 na zazwojowe włókna czuciowe (część większa), natomiast włókna ruchowe (część mniejsza) przebiegają bez przełączenia i dołączają się do trzeciej gałęzi nerwu trójdzielnego

2. zwój rzęskowy (ganglion ciliare)

3. zwój skrzydłowo-podniebienny (ganglion pterygopalatinum)

4. zwój podżuchwowy (ganglion submandibulare)

5. zwój uszny (ganglion oticum)

zwoje 2 - 5 są zwojami parasympatycznymi, w których przełączają się przedzwojowe włókna parasympatyczne na zazwojowe włókna parasympatyczne

ZESTAWIENIE ZWOJÓW PARASYMPATYCZNYCH PRZYDANYCH DO GAŁĘZI NERWU TRÓJDZIELNEGO

zwój	przydany do	położenie	korzenie			gałęzie (wiodą włókna czuciowe, sympatyczne i zazwojowe parasympatyczne
							parasympatyczny	sympatyczny	czuciowy
rzęskowy	V1	oczodół	n. III	splot tętnicy szyjnej wewnętrznej	n. V1 (nerw nosowo-rzęskowy)	nerwy rzęskowe krótkie
skrzydłowo-podniebienny	V2	dół skrzydłowo-podniebienny	n. VIIa (nerw skalisty większy)	jw.	n. V2 (nerwy skrzydłowo-podniebienne)	1. nn. nosowe tylne 2. nerwy podniebienne 3. gał. gardłowa 4. gał. oczodołowe
uszny	V3	dół podskroniowy	n. IX (nerw skalisty mniejszy)	splot tętnicy oponowej środkowej n. skalisty głęboki	n. V3 (nerw skrzydłowy przyśrodkowy)	gał. łącząca z nerwem uszno-skroniowym
podżuchwowy	V3	przepona jamy ustnej	n. VIIa (włókna wydzielnicze w składzie struny bębenkowej trasą n. językowego (n. V3)	splot tętnicy twarzowej	n. VIIa (włókna smakowe w składzie struny bębenkowej trasą n. językowego (n. V3)	1. gał. łącząca z nerwem językowym 2. gał. gruczołowe do gruczołu podżuchwowego

Nerw oczny - n. V₁

przebieg:

w zatoce jamistej - w ścianie bocznej, pod n. VI

opuszcza czaszkę - przez szczelinę oczodołową górną (+ n. III, IV, VI) - najbardziej bocznie

gałęzie (1):

1. gał. namiotowa (r. tentorii) - zaopatruje czuciowo namiot móżdżku i przyległe zatoki żylne opony twardej

gałęzie końcowe (3):

1. n. czołowy (n. frontalis)

2. n. nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris)

3. n. łzowy (n. lacrimalis)

nerw czołowy - najsilniejsza gałąź nerwu ocznego

przebieg:

ze - środkowego dołu czaszki

do - oczodołu

przez - szczelinę oczodołową górną

bocznie od - pierścienia ścięgnistego wspólnego

w oczodole - pośrodku, pomiędzy n. łzowym, a n. nosowo-rzęskowym

na - m. dźwigaczu powieki górnej

pod - sklepieniem oczodołu

gałęzie (2):

1. n. nadbloczkowy (n. supratrochlearis) - gał. górna i dolna, nad kolcem bloczkowym

2. n. nadoczodołowy (n. supraorbitalis)

1. gał. przyśrodkowa - przez wcięcie czołowe

2. gał. boczna - przez otwór nadoczodołowy

zaopatruje czuciowo:

1. powiekę górną

2. nasadę nosa

3. zatokę czołową i czoło aż do szczytu głowy

nerw nosowo-rzęskowy - przyśrodkowa gałąź nerwu ocznego

przebieg:

w obrębie - pierścieniu ścięgnistym wspólnym

do przodu i przyśrodkowo

między - m. prostym oka górnym, a n. wzrokowym

między - m. skośnym oka górnym, a m. prostym oka przyśrodkowym

do - przyśrodkowego brzegu sklepienia oczodołu (margo medialis fornicis orbitae)

części (2):

1. część rzęskowa (p. ciliaris)

2. część nosowa (p. nasalis)

część rzęskowa

gałęzie (2):

1. gał. łącząca ze zwojem rzęskowym (r. communicans cum ganglio ciliaris) - stanowi korzeń czuciowy zwoju rzęskowego

2. nn. rzęskowe długie (nn. ciliares longi) - biegną wzdłuż przyśrodkowego obwodu nerwu wzrokowego, a po wniknięciu do gałki ocznej zaopatrują błonę włóknistą i naczyniową

część nosowa

gałęzie (3):

1. n. sitowy tylny (n. ethmoidales posterior)

2. n. sitowy przedni (n. ethmoidalis anterior)

nerwy te towarzyszą równoimiennym tętnicom

zaopatrują - zatokę klinową (sinus sphenoidalis), komórki sitowe (cellulae ethmoidales), część górną jamy nosowej [przed okolicą węchową (regio olfactoria)], grzbiet nosa (dorsum nasi)

3. n. podbloczkowy (n. infratrochlearis) - biegnie do przodu, pod kolcem bloczkowym do przyśrodkowego kąta oczodołu, zespala się z n. nadbloczkowym

nerw łzowy - boczna gałąź nerwu ocznego

przebieg:

bocznie od - pierścienia ścięgnistego wspólnego

w oczodole - wzdłuż bocznego brzegu sklepienia oczodołu

krzyżuje od góry - m. prosty oka górny

gałęzie (2):

1. gał. górna - zaopatruje czuciowo gruczoł łzowy i boczny kąt oczodołu

2. gał. dolna - łączy się z gał. łączącą z nerwem jarzmowym (r. communicans cum n. zygomatico), z gałęzi tej czerpie ona zazwojowe włókna parasympatyczne od zwoju skrzydłowo-podniebiennego do gruczołu łzowego

Nerw szczękowy - n. V₂

przebieg - w zatoce jamistej (częściowo)

wychodzi z czaszki przez - otwór okrągły (for. rotundum)

wchodzi do - dołu skrzydłowo-podniebiennego (fossa pterygopalatina)

gałąź (1) - gał. oponowa środkowa (r. meningeus medius), zaopatruje przedni dół czaszki i przednią część środkowego dołu czaszki

gałęzie końcowe (3):

1. nn. skrzydłowo-podniebienne (nn. pterygopalatini)

2. n. jarzmowy (n. zygomaticus)

3. n. podoczodołowy (n. infraorbitalis)

Nerwy skrzydłowo-podniebienne

Tworzą korzeń czuciowy zwoju skrzydłowo-podniebiennego.

Jako jedyne z korzeni czuciowych wiodą zazwojowe włókna parasympatyczne dla gruczołu łzowego.

Nerw jarzmowy

przebieg:

z - dołu skrzydłowo-podniebiennego

do - oczodołu

przez - szczelinę oczodołową dolną

wzdłuż - bocznej ściany oczodołu

wychodzi przez:

1. otwór jarzmowo-oczodołowy (for. zygomaticoorbitale)

2. otwór jarzmowo-twarzowy (for. zygomaticofaciale)

gałęzie (3):

1. gałąź łącząca z nerwem łzowym (r. communicans cum n. lacrimali) - wiedzie zazwojowe włókna parasympatyczne od zwoju skrzydłowo-podniebiennego do gruczołu łzowego

2. gał. jarzmowo-skroniowa (r. zygomaticotemporale)

3. gał. jarzmowo-twarzowa (r. zygomaticofaciale)

2 i 3 - biegną w równoimiennych kanałach kostnych, unerwiają skórę czoła, skroni i bocznego kąta oka

Nerw podoczodołowy - przedłużenie nerwu szczękowego

przebieg:

przez - szczelinę oczodołową dolną

na - dno oczodołu (fundus orbitae)

w - bruździe podoczodołowej (sulcus infraorbitalis)

przez - kanał podoczodołowy (canalis infraorbitalis) i otwór podoczodołowy (for. infraorbitale)

na - powierzchnię przednią [policzkową] trzonu szczęki (facies anterior s. malaris maxillae)

gałąź (1) - nn. zębodołowe górne: tylne, środkowe i przednie (nn. alveolares superiores: posteriores, medii et anteriores) - tworzą splot zębowy górny (plexus dentalis superior), który oddaje:

1. gał. zębodołowe górne (rr. dentales superiores)

2. gał. dziąsłowe (rr. gingivales)

gałęzie końcowe (4):

1. gał. powiekowe dolne (rr. palpebrales inferiores)

2. gał. nosowe zewnętrzne (rr. nasales externi)

3. gał. nosowe wewnętrzne (rr. nasales interni)

4. gał. wargowe górne (rr. labiales superiores)

1+2+3+4 - tworzą gęsią stopę mniejszą (pes anserinus minor)

nerw żuchwowy - najsilniejsza gałąź n. trójdzielnego

przebieg:

wychodzi z czaszki (dół środkowy) przez - otwór owalny (for. ovale)

wchodzi do - dołu podskroniowego

gałąź (1) - gał. oponowa (r. meningeus); powraca do czaszki przez otwór kolcowy (for. spinosum) wspólnie z t. oponową środkową (a. meningea media)

zaopatruje czuciowo - oponę twardą

gałęzie końcowe - 2 grupy:

grupa przednia (2):

1. pień m. żwaczowych (truncus masticatorius)

2. n. policzkowy (n. buccalis)

Pień mięśni żwaczowych - ruchowy, tworzy część mniejszą n. trójdzielnego z przeznaczeniem dla mm. żwaczowych

gałęzie (4):

1. n. żwaczowy (n. massetericus)

przebieg:

bocznie - nad m. skrzydłowym bocznym

przez - wcięcie żuchwy

do - pow. przyśrodkowej m. żwaczowego

2. nn. skroniowe głębokie: przedni, środkowy i tylny (nn. temporales profundi anterior, medius et posterior)

przebieg:

bocznie od - grzebienia podskroniowego (crista infratemporalis)

do góry do - pow. przyśrodkowej m. skroniowego

3. n. skrzydłowy przyśrodkowy (n. pterygoideus medialis)

przebieg:

przez - przestrzeń skrzydłowo-żuchwową (spatium pterygomandibulare)

do - powierzchni przyśrodkowej m. skrzydłowego przyśrodkowego

gałęzie (2):

1. n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego (n. musculi tensoris veli palatini)

2. n. mięśnia napinacza błony bębenkowej (n. musculi tensoris tympani)

4. n. skrzydłowy boczny (n. pterygoideus lateralis)

przebieg - do dołu i boku, do pow. przyśrodkowej m. skrzydłowego bocznego

Nerw policzkowy - czuciowy

przebieg:

między - głową górną i dolną m. skrzydłowego bocznego

na pow. bocznej m. policzkowego

do - kąta ust

przebija - m. policzkowy (ale go nie unerwia)

zasięg unerwienia - skóra i błona śluzowa policzka

grupa tylna (3):

1. n. językowy (n. lingualis)

2. n. zębodołowy dolny (n. alveolaris inferior)

3. n. uszno-skroniowy (n. auriculotemporalis)

Nerw językowy - przyśrodkowa gałąź nerwu żuchwowego

czuciowy - smakowy i wydzielniczy, ponieważ prowadzi włókna ze struny bębenkowej (chorda tympani)

przebieg:

przyśrodkowo i do przodu - od n. zębodołowego dolnego i t. szczękowej

między - mięśniami skrzydłowymi

przyjmuje od tyłu - strunę bębenkową

pod - m. skrzydłowym bocznym

do - przestrzeni skrzydłowo-żuchwowej

łukiem wypukłym - do tyłu i dołu

osiąga dno jamy ustnej na wys. - dolnego zęba mądrości (dens serotinus inf.)

na pow. zewnętrznej m. gnykowo-językowego (m. hyoglossus) [nad n. XII]

krzyżuje do boku i dołu - przewód ślinianki podżuchwowej (ductus submandibularis)

z boku - dociera do języka

gałęzie (3):

1. gał. migdałkowe (rr. tonsillares) - zaopatrują błonę śluzową gardzieli i migdałków podniebiennych

2. gał. językowe (rr. linguales) - zaopatrują:

1. brodawki grzybowate języka - smakowo drogą struny bębenkowej

2. brodawki nitkowate języka - czuciowo

3. ślinianki: podżuchwową i podjęzykową - wydzielniczo drogą struny bębenkowej

3. n. podjęzykowy (n. sublingualis) - zaopatruje czuciowo dno jamy ustnej

Nerw zębodołowy dolny - środkowa, największa gałąź nerwu żuchwowego, czuciowy i ruchowy

przebieg - do tyłu i bocznie od n. językowego

między - mięśniami skrzydłowymi

w - przestrzeni skrzydłowo-żuchwowej

do - otworu żuchwy

przez - kanał żuchwy (w składzie triady zębodołowej dolnej)

przez - otwór bródkowy na bródkę (mentum)

gałęzie (3):

1. n. żuchwowo-gnykowy (n. mylohyoideus) - ruchowy, prowadzi część włókien części mniejszej

przebieg:

w - przestrzeni skrzydłowo-żuchwowej

w - bruździe żuchwowo-gnykowej (sulcus mylohyoideus)

krzyżuje - brzeg tylny m. żuchwowo-gnykowego

przechodzi na pow. dolną tego mięśnia i zaopatruje ruchowo: m. żuchwowo-gnykowy i brzusiec przedni m. dwubrzuścowego

2. gał. zębodołowe dolne (rr. alveolares inferiores) - tworzą splot zębodołowy dolny

gałęzie (2):

1. gał. zębodołowe

2. gał. dziąsłowe (rr. gingivales)

3. nerw bródkowy (n. mentalis) - przedłużenie n. zębodołowego dolnego, zaopatruje czuciowo bródkę i wargę dolną

Nerw uszno-skroniowy - jest to zewnętrzna gałąź nerwu żuchwowego o charakterze czuciowym

przebieg - odchodzi dwoma korzeniami obejmując t. oponową środkową do tyłu od wyrostka kłykciowego żuchwy

w - śliniance przyusznej (za t. skroniową powierzchowną)

do - okolicy skroniowej

gałęzie (5):

1. gał. łącząca ze zwojem usznym (r. communicans cum ganglio otico) [ = droga wydzielnicza do ślinianki przyusznej (via secretoria ad glandula m parotidem)]

2. n. przewodu słuchowego zewnętrznego (n. meatus acustici externi)

3. nn. uszne przednie (nn. auriculares anteriores)

4. gał. przyusznicze (rr. parotidei) - wiodą włókna wydzielnicze od zwoju usznego dla ślinianki przyusznej

5. gał. skroniowe powierzchowne (rr. temporales superficiales) - zakończenie n. uszno-skroniowego [towarzyszą t. skroniowej powierzchownej]

Zasięg unerwienia nerwu trójdzielnego:

n. V₁ - czuciowo - górne piętro twarzy [powyżej szpary powiek (rima palpebrae)] szczególnie oko i oczodół

v. V₂ - czuciowo - środkowe piętro twarzy [między szparą powiek a szparą ust (rima oris)] szczególnie szczęka i okolica

n. V₃ - czuciowo - dolne piętro twarzy [poniżej szpary ust] szczególnie żuchwę i okolicę

ruchowo - mięśnie żwacze, m. żuchwowo-gnykowy, brzusiec przedni m. dwubrzuścowego

NERW ODWODZĄCY - n. VI (ruchowy)

jądro (1) - pod dnem komory IV we wzgórku twarzowym (colliculus facialis)

1. j. ruchowe s. początkowe (n. mororius s. orginis)

przebieg:

opuszcza mózgowie - między mostem a piramidą

biegnie w zatoce jamistej - przyśrodkowo od n. ocznego, pod t. szyjną wewnętrzną

opuszcza czaszkę przez - szczelinę oczodołową górną

objęty przez - pierścień ścięgnisty wspólny

w oczodole - wzdłuż przyśrodkowej powierzchni m. prostego oka bocznego

zaopatruje - m. prosty oka boczny

NERW TWARZOWY - n. VII (ruchowy)

jądro (1) - pod dnem komory IV

1. j. ruchowe (n. motorius) - neuryty tego jądra owijają się wokół n. VI tworząc kolanko wewnętrzne (geniculum internum) i powodują powstanie wzgórka twarzowego

przebieg:

opuszcza mózgowie - w kącie mostowo-móżdżkowym (anglus pontocerebellaris) [+ n. VIIa, n. VIII]

biegnie w - dole tylnym czaszki

przez - otwór i przewód słuchowy wewnętrzny [+ n. VIIa, n. VIII]

na dno przewodu słuchowego wewnętrznego

oddziela się od - n. VIII

przez - pole n. twarzowego [przednio-górne] + n. VIIa

w kanale nerwu twarzowego (ma 3 odcinki przebiegu)

I. odcinek

do przodu i bocznie od - pola n. twarzowego

do - rozworu n. twarzowego (hiatus canalis facialis)

nad - ślimakiem (cohlea) → ponieważ ślimak jest niski

II. odcinek

do tyłu i bocznie od - rozworu kanału n. twarzowego

do - odnogi tylnej kanału półkolistego bocznego (crus posterius canalis semicircularis lateralis)

przed - kanałem półkolistym górnym s. przednim (canalis semicircularis superior s. anterior) → ponieważ kanał ten jest wysoki

nad - okienkiem przedsionka (fenestra vestibuli)

pod - kanałem półkolistym bocznym

w - ścianie bębenkowej jamy bębenkowej (paries labyrinthicus cavi tympani)

pomiędzy I a II odcinkiem - nerw twarzowy zagina się o 90⁰ tworząc kolanko zewnętrzne n. twarzowego (geniculum externum n. facialis), które jest położone w kolanku kanału n. twarzowego (geniculum canalis facialis)

na wypukłej ścianie kolanka kanału n. twarzowego znajduje się rozwór kanału n. twarzowego

przy wklęsłej ścianie kolanka kanału n. twarzowego znajduje się zwój kolanka (ganglion geniculi) związany z n. pośrednim (n. VIIa)

III. odcinek - pionowo w dół

od - odnogi tylnej kanału półkolistego bocznego

do - otworu rylcowo-sutkowego (for. stylomastoideum)

za - ścianę tylną jamy bębenkowej

opuszcza czaszkę przez - otwór rylcowo-sutkowy

biegnie wewnątrz - ślinianki przyusznej

oddaje gałęzie końcowe

gałęzie (3):

1. n. strzemiączkowy (n. stapedius)

2. n. n. uszny tylny (n. auricularis posterior)

3. gał. dwubrzuścowa (r. digastricus)

nerw strzemiączkowy

przebieg:

odchodzi z - III odcinka n. twarzowego

do przodu i bocznie

wnika do - m. strzemiączkowego w wyniosłości piramidowej ściany tylnej jamy bębenkowej i go zaopatruje

nerw uszny tylny

przebieg:

odchodzi poniżej otworu rylcowo-sutkowego

do góry i tyłu, za małżowiną uszną

gałęzie (2):

1. gał. małżowinowa - dla mięśni małżowiny usznej

2. gał. potyliczna - dla m. potylicznego

gałąź dwubrzuścowa

przebieg:

odchodzi - poniżej otworu rylcowo-sutkowego

do dołu i przodu

dochodzi do - brzuśca tylnego m. dwubrzuścowego

oddaje (1) - gał. rylcowo-gnykową (r. stylohyoideus)

zaopatruje - brzusiec tylny m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowy

gałęzie końcowe [s. twarzowe, splot przyuszniczy, gęsia stopa większa (rr. faciei, plexus parotideus, pes anserinus maior)] (5) - biegną wachlarzowato do przodu:

1. gał. skroniowe (rr. temporales)

2. gał. jarzmowe (rr. zygomatici)

3. gał. policzkowe (rr. buccales)

4. gał. brzeżna żuchwy (r. marginalis mandibulae)

5. gał. szyi (r. colli) - wspólnie z gał. górną n. poprzecznego szyi tworzą pętlę szyjną powierzchowną (ansa cervicalis superficialis)

zaopatrują - mm. mimiczne twarzy i m. szeroki szyi

NERW POŚREDNI - n. VIIa (czuciowo-parasympatyczny s. smakowo-wydzielniczy)

jądra (2):

1) jądro smakowe s. krańcowe (n. gustatorius s. terminationis) - j. pasma samotnego (n. tractus solitarii)

2) jądro ślinowe górne (n. salivatorius superior)

zwoje (1) - zwój kolanka (gangolin geniculi) - jest to zwój czuciowy n. pośredniego, dochodzi w nom do przełączenia włókien przedzwojowych (rozpoczynających się w brodawkach grzybowatych języka) na włókna zazwojowe, które dochodzą do jądra pasma samotnego. Zwój ten jest położony w kolanku kanału n. twarzowego, naprzeciw rozworu kanału nerwu twarzowego

przebieg - w jamie czaszki i w kanale nerwu twarzowego towarzyszy nerwowi twarzowemu

powyżej - otworu rylcowo-sutkowego przedłuża się w strunę bębenkową

gałęzie (1): nerw skalisty większy

nerw skalisty większy (n. pertosus maior)

przebieg:

odchodzi od - zwoju kolanka

przez - rozwór kanału nerwu twarzowego

na - ścianę przednią części skalistej kości skroniowej (paries anterior partis petrosis ossis temporalis)

w - bruździe nerwu skalistego większego

przez - chrząstkozrost klinowo-skalisty (synchondrosis sphenopetrosa) w otworze poszarpanym

na - zewnętrzną podstawę czaszki

przez - otwór tylny kanału skrzydłowego (for. posterior canalis pterygoidei)

w - kanale skrzydłowym (canalis pterygoideus) - strzałkowo do przodu

do - dołu skrzydłowo-podniebiennego [jako korzeń parasympatyczny zwoju rzęskowego (radix parasympathica ganglion ciliare)]

w - zwoju skrzydłowo-podniebiennym przełącza się na włókna zazwojowe

wiedzie - przedzwojowe włókna parasympatyczne (wydzielnicze) dla:

1. gruczołu łzowego (glandula lacrimalis)

2. gruczołów podniebiennych i nosowych (gl. palatinae et nasales)

oddaje często - gałąź łączącą ze splotem bębenkowym (ramus communicans cum plexu tympanico) - może odchodzić bezpośrednio od n. pośredniego

struna bębenkowa (chorda tympani) - jest to przedłużenie n. VII a

przebieg:

początek - nad otworem rylcowo-sutkowym

w - kanale twarzowym

wstecznie, wypukłością skierowany ku górze

w - kanale struny bębenkowej (canaliculus chordae tympani) [połączenie, dostęp tylny (iter posterius)]

do - jamy bębenkowej

przez - otwór bębenkowy struny bębenkowej (apertura tympanica chordae tympani) [w ścianie sutkowej]

przez - jamę bębenkową

między - rękojeścią młoteczka (manubrium mallei) a odnogą długą kowadełka (crus longum incudis)

w - fałdzie struny bębenkowej (plica chrdae tympani)

przez - kanale struny bębenkowej (canaliculus chordae tympani) [połączenie, dostęp przedni (iter anterius)]

do - szczeliny skalisto-bębenkowej (fissura petrotympanica) [+ t. bębenkowa przednia, więzadło przednie młoteczka (lig. mallei ant.)]

w - dole podskroniowym dołącza się od tyłu do n. językowego

trasą n. językowego dochodzi do zwoju podżuchwowego jako jego korzeń parasympatyczny

prowadzi przywspółczulne włókna przedzwojowe do:

1. ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej

2. gruczołów językowych

3. smakowe włókna przedzwojowe z brodawek grzybowatych (papillae fungiformes)

DROGI NERWU POŚREDNIEGO:

1. czuciowa (smakowa)

2. parasympatyczna (wydzielnicza)

część czuciowa s. smakowa (pars sensitiva s. gustatoria) = droga wstępująca

przebieg:

rozpoczyna się obwodowo w - brodawkach grzybowatych języka (papillae fungiforme linguae) → receptory

włókna przedzwojowe przebiegają tranzytem przez zwój podżuchwowy w składzie struny bębenkowej [trasą n. językowego n. V3]

przez - jamę bębenkową do kanału nerwu twarzowego

w - zwoju kolanka (gangloin geniculi) przełączają się na włókna zazwojowe i od tego miejsca biegną w składzie n. pośredniego (trasą n. twarzowego)

kończą się w - jądrze smakowym s. krańcowym (n. gustatorius s. terminationis) = j. pasma samotnego (n. tractus solitari)

część parasympatyczna s. wydzielnicza = drogi zstępujące (viae descendentes) [2]:

1. droga do ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej (via ad glandulam submandibularem et sublingualem)

2. droga do gruczołu łzowego (via ad dlandulam lacrimalem)

droga do ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej

przebieg:

rozpoczyna się - centralnie w jądrze ślinowym górnym

biegnie w składzie n. VII a (trasą n. VII)

dalej w składzie - struny bębenkowej (przedłużenie n. VII a)

przez - jamę bębenkową

trasą - n. językowego (n. V3)

w - zwoju podżuchwowym jej włókna przedzwojowe przełączają się na włókna zazwojowe

kończy się - w śliniance podżuchwowej i podjęzykowej oraz w gruczołach językowych

droga do gruczołu łzowego

przebieg:

rozpoczyna się - w jądrze ślinowym górnym

biegnie w składzie - n. VII a (trasą n. VII) aż do rozworu kanału n. twarzowego

od tego miejsca - w składzie n. skalistego większego = odgałęzienie n. VII a

przez - dół środkowy czaszki, otwór poszarpany, kanał skrzydłowy i dół skrzydłowo-podniebienny

w - zwoju skrzydłowo-podniebiennym jej włókna przedzwojowe przełączają się na włókna zazwojowe

trasą - nn. skrzydłowo-podniebiennych i n. jarzmowego

przez - szczelinę oczodołową dolną

w oczodole - przełączają się na gałąź dolną n. łzowego

kończą się w - gruczole łzowym

zakres unerwienia n. VII a

1. cz. smakowa - 2/3 przednie języka (brodawki grzybowate)

2. cz. wydzielnicza -

1. ślinianka podżuchwowa i podjęzykowa, gruczoły językowe (struna bębenkowa)

2. gruczoł łzowy, gruczoły podniebienne i gruczoły nosowe (n. skalisty większy)

Nerw językowo-gardłowy - n. IX (czuciowy, ruchowy i parasympatyczny)

jądra (3) - pod dnem komory IV:

1. j. czuciowe s. krańcowe - j. pasma samotnego (n. tractus solitari)

2. j. ruchowe s. początkowe - cz. górna j. dwuznacznego (pars superior n. ambigui)

3. j. parasympatyczna - j. ślinowe dolne (n. salivatorius inferior)

zwoje (2):

1. zwój górny (ganglion superius) - czuciowy, jest położony w otworze żyły szyjnej

2. zwój dolny (ganglion inferius) - parasympatyczny, jest położony w dołku skalistym (fossula petrosa)

przebieg:

opuszcza mózgowie - w bruździe bocznej tylnej rdzenia przedłużonego (sulcus lateralis posterior medullae oblongatae)

opuszcza czaszkę - przez część przyśrodkową otworu żyły szyjnej (+ zatoka skalista dolna)

biegnie w - przestrzeni przygardłowej (+ n. X, XI, XII)

między - tętnicą a żyłą szyjną wewnętrzną

wzdłuż - m. rylcowo-gardłowego

między - t. szyjną wewnętrzną i zewnętrzną

łukiem otwartym do przodu i góry

między - m. rylcowo-gardłowym a m. rylcowo-językowym

oddaje gałęzie końcowe do korzenia języka

gałęzie (6):

1. n. bębenkowy (n. tympanicus)

2. n. skalisty mniejszy (n. petrosus minor)

3. n. rylcowo-gardłowy (n. stylopharyngeus)

4. gał. zatoki t. szyjnej (r. sinus carotici)

5. gał. gardłowe (rr. pharyngei)

6. gał. migdałkowe (rr. tonsilares)

nerw bębenkowy

przebieg:

odchodzi od - n. IX w zwoju dolnym

przez - otwór dolny kanalika bębenkowego (apertura inferior canaliculi tympanici)

przez - część dolną kanalika bębenkowego

do - jamy bębenkowej

w - bruździe wzgórka (sulcus promontorii) na ścianie błędnikowej (paries labyrinthicus) jamy bębenkowej

przechodzi w - splot bębenkowy (plexus tympanicus) [+ gał. łącząca ze splotem bębenkowym, nn. szyjno-bębenkowe i n. X]

nerw skalisty mniejszy

przebieg - przedłużenie splotu bębenkowego (i n. bębenkowego)

w części górnej kanalika bębenkowego

przez - otwór n. skalistego mniejszego s. otwór górny kanalika bębenkowego (for. n. petrosi minoris s. apertura superior canaliculi tympamici)

na - ścianie przedniej części skalistej kości skroniowej leży w bruździe n. skalistego mniejszego

przez - szczelinę klinowo-skalistą (fissura sphenopetrosa) przechodzi na zewnętrzną podstawę czaszki

do - dołu podskroniowego (jako korzeń parasympatyczny zwoju usznego prowadzi przedzwojowe włókna parasympatyczne (wydzielnicze) do ślinianki przyusznej, gruczołów policzkowych i wargowych (gl. parotis, gll. buccales et labiales)

droga wydzielnicza do ślinianki przyusznej:

j. ślinowe dolne → n. IX → zwój dolny n. IX → n. bębenkowy → splot bębenkowy → n. skalisty mniejszy → zwój uszny (przełączenie włókien przedzwojowych na zwzwojowe) → n. uszno-skroniowy (n.V3) → ślinianka przyuszna

nerw rylcowo-gardłowy - biegnie wzdłuż m. rylcowo-gardłowego, który unerwia

gałąź zatoki tętnicy szyjnej

przebieg:

do dołu, na obwodzie t. szyjnej wewnętrznej

do - zatoki tętnicy szyjnej (sinus caroticus)

gałęzie gardłowe

na zewnętrznej powierzchni gardła tworzą splot gardłowy (wspólnie z gał. gardłowymi n. X i gał. gardłowymi pnia współczulnego)

zaopatrują:

1. m. zwieracz górny gardła

2. błonę śluzową górnej części gardła

gałęzie migdałkowe

na powierzchni zewnętrznej migdałków podniebiennych tworzą splot migdałkowy

zaopatrują - błonę śluzową w okolicy cieśni gardzieli (isthmus faucium)

gałęzie końcowe (1): gał. językowe (rr. linguales) - zaopatrują czuciowo ¹/₃ tylną część języka, smakowo (brodawki liściaste i okolone)

zakres unerwienia

1. część somatyczna

1. czuciowo - górną część gardła, ucho środkowe i korzeń języka

2. smakowo - brodawki liściaste i okolone języka

3. ruchowo - m. zwieracz gardła górny i m. rylcowo-gardłowy

2. część parasympatyczna (wydzielnicza):

1. ślinianka przyuszna

2. gruczoły policzkowe i wargowe

Nerw błędny - n. X (czuciowy, ruchowy i parasympatyczny)

jądra (3):

1. j. czuciowe s. krańcowe

1. jądro pasma samotnego (n. tractus solitari)

2. j. pasma rdzeniowego n. V (n. tractus spinalis nervi trigemini)

2. j. ruchowe s. początkowe = część środkowa jądra dwuznacznego

3. j. parasympatyczne - jądro grzbietowe n. błędnego (n. dorsalis n. vagi)

zwoje (2):

1. górny (czuciowy) - zwój szyjny (ganglion iugulare) położony w otworze ż. szyjnej

2. dolny (parasympatyczny) - zwój węzłowy (ganglion nodosum) położony poniżej otworu ż. szyjnej po przyjęciu gał. wewnętrznej n. dodatkowego (n. XI)

przebieg - części (4):

1. cz. czaszkowa

2. cz. szyjna

3. cz. piersiowa

4. cz. brzuszna

część czaszkowa (p. cranialis)

opuszcza mózgowie - w bruździe bocznej tylnej, poniżej n. IX

opuszcza czaszkę - przez część boczną otworu żyły szyjnej (+ n. XI, ż. szyjną wewnętrzną, t. oponową tylną)

gałęzie części czaszkowej (2):

1. gał. oponowa (r. meningeus)

2. gał. uszna (r. auricularis)

gałąź oponowa

przebieg:

odchodzi od - zwoju górnego

przez - otwór żyły szyjnej biegnie wstecznie do tylnego dołu czaszki

gałęzie (2):

1. gał. zatoki potylicznej (r. sinus occipitalis)

2. gał. zatoki poprzecznej (r. sinus transversi)

zaopatrują - oponę twardą

gałąź uszna

jest jedyną gałęzią skórną nerwu błędnego

przebieg:

odchodzi zazwyczaj od zwoju górnego

do boku i tyłu od otworu żyły szyjnej

do szczeliny bębenkowo-sutkowej (fissura tympanomastoidea)

przez - kanalik sutkowy (canaliculus mastoideus)

krzyżuje się pod kątem prostym z n. twarzowym

zaopatruje - błonę bębenkową i tylno-dolną ścianę przewodu słuchowego zewnętrznego

Nerw dodatkowy - n. XI (ruchowy)

jądro (1) - pod dnem komory IV

1. j. ruchowe - część dolna j. dwuznacznego (pars inferior n. ambigui)

korzenie (2):

1. k. czaszkowe - z czaszkowej części j. dwuznacznego

2. k. rdzeniowe - z szyjnej części j. dwuznacznego

przebieg:

opuszcza mózgowie:

1. między oliwką (olivia) a konarem dolnym móżdżku (pedunculus cerebellaris inf.) → korzenie czaszkowe

2. między korzeniem brzusznym a grzbietowym nerwów rdzeniowych części szyjnej → korzenie rdzeniowe

przez - otwór wielki biegną do tylnego dołu czaszki

w czaszce - korzeń rdzeniowe i czaszkowe łączą się w n. XI

opuszcza czaszkę przez - cz. boczną otworu żyły szyjnej (+ n. X)

na wysokości zwoju dolnego n. X dzieli się na (2):

1. gał. wewnętrzną (r. internus) - prowadzi korzenie czaszkowe, które dołączają się do n. X

2. gał. zewnętrzną (r. externus) - prowadzi korzenie rdzeniowe

przebieg:

do tyłu od wyr. rylcowatego k. skroniowej (i bukietu Riolana)

ku tyłowo od - brzuśca tylnego m. dwubrzuścowego

na wyr. poprzecznym kręgu szczytowego

perforuje m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy na wys. kąta żuchwy i kręgu C₃

dalej biegnie skośnie do dołu i boku

kieruje się przez - trójkąt boczny szyi

dochodzi do - brzegu przedniego m. czworobocznego

zakres unerwienia:

1. m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy (warstwy głębokie)

2. m. czworoboczny (część środkowa i dolna)

Nerw podjęzykowy - n. XII (ruchowy)

jądro (1) - pod dnem komory IV:

1. j. ruchowe s. początkowe

przebieg:

opuszcza mózgowie - w bruździe bocznej przedniej rdzenia przedłużonego (sulcus lateralis anterior medullae oblongatae)

opuszcza czaszkę - przez kanał n. podjęzykowego (canalis n. hypoglossi)

początkowo - przyśrodkowo i do tyłu od n. X

krzyżuje - n. X ze strony bocznej

w - przestrzeni przygardłowej (+ n. IX, X, XI)

wzdłuż - bocznego obwodu t. szyjnej wewnętrznej i w dół

na pow. przyśrodkowej m. rylcowo-gnykowego i brzuśca tylnego m. dwubrzuścowego

przechodzi na - boczną powierzchnię t. szyjnej zewnętrznej

wystaje spod - ścięgna pośredniego m. dwubrzuścowego (tendo intermedius m. digastrici) jako łuk n. podjęzykowego (arcus n. hypoglossi)

na - pow. bocznej m. gnykowo-językowego (m. hyoglossus) - pod przewodem ślinianki podżuchwowej (ductus submandibularis) i n. językowym ograniczając od dołu trójkąt t. językowej

nad - tylnym brzegiem m. żuchwowo-gnykowego wchodzi do j. ustnej rozpadając się wachlarzowato na gałęzie końcowe (1) - gał. językowe (rr. linguales)

zaopatrzenie - wszystkie mięśnie języka (zewnętrzne i wewnętrzne)

CZĘŚĆ OBWODOWA UKŁADU SYMPATYCZNEGO (pars peripherica systematis sympathici)

Główny ośrodek części obwodowej układu sympatycznego tworzą włókna zazwojowe odchodzące od zwoju szyjnego górnego (ganglion cervicale superius) pnia współczulnego.

Otrzymuje on przedzwojowe włókna sympatyczne z części górnej jądra pośrednio-bocznego tj. ośrodka rdzeniowo-rzęskowego (centrum ciliospinale), które po przełączeniu się w zwoju szyjnym górnym oplatają się jak siateczka po tętnicy szyjnej zewnętrznej i wewnętrznej

zaopatruje:

1. naczynia i gruczoły głowy

2. mięsień rozwieracz źrenicy

3. naczynia gałki ocznej

4. mięśniówkę gładką powiek i szczeliny oczodołowej górnej

GAŁĘZIE:

gałęzie łączące (1):

nerw szyjno-żylny (n. iugularis)

przebieg:

odchodzi ze zwoju szyjnego górnego

biegnie do góry towarzysząc żyle szyjnej wewnętrznej

dochodzi do otworu żyły szyjnej i rozwidla się wysyłając gałęzie do:

1. zwoju górnego n. X

2. zwoju dolnego n. IX

gałęzie naczyniowe (rr. vasculares) [7]:

nerw szyjno-tętniczy wewnętrzny (n. caroticus internus)

przebieg:

odchodzi silnym pniem od - górnego bieguna zwoju szyjnego górnego (jakby jego przedłużenie)

oplata się na - t. szyjnej wewnętrznej i twory jej splot

dzieli się - odpowiednio do podziału naczyń

oddaje:

1. nn. szyjno-bębenkowe (nn. caroticotympanici) [do splotu bębenkowego]

2. n. skalisty głęboki (n. petrosus profundus)

przebieg:

od - otworu kanału tętnicy szyjnej wewnętrznej

przez - otwór poszarpany (for. lacerum)

na - zewnętrzną podstawę czaszki

do - otworu tylnego kanału skrzydłowego gdzie łączy się z n. skalistym większym

dalej w nerwie kanału skrzydłowego dochodzi do dołu skrzydłowo-podniebiennego - tworzy korzeń sympatyczny zwoju skrzydłowo-podniebiennego

3. splot jamisty (plexus cavernosus)

przebieg:

oplata siateczką sympatyczną tętnicę szyjną wewnętrzną podczas jej przebiegu przez środkowy dół czaszki w obrębie zatoki jamistej

gałęzie (3):

1. gał. przysadkowe (rr. hypophysei) - dla przysadki

2. gał. oczodołowe (rr. orbitales) - dla m. oczodołowego, mm. tarczkowych i gruczołu łzowego

3. korzeń sympatyczny do zwoju rzęskowego (radix sympathica ad ganglion ciliare)

4. splot oczny (pl. ophtalmicus)

oddaje:

1. gał. towarzyszące n. wzrokowemu

2. gał. do n. nosowo-rzęskowego

5. splot. t. mózgu przedniej (pl. a. cerebri anterior)

6. splot. t. mózgu środkowej (pl. a. cerebri mediae)

7. splot t. naczyniówkowej (pl. a. chorioideae)

nerwy szyjno-tętnicze zewnętrzne (nn. carotici externi)

tworzą one sploty sympatyczne w przydance t. szyjnej zewnętrznej - splot t. szyjnej zewnętrznej oraz jej wszystkich gałęzi:

1. splot t. twarzowej (pl. a. facialis) - oddaje korzeń sympatyczny do zwoju podżuchwowego

2. splot t. oponowej środkowej (pl. a. meningeae mediae) - oddaje korzeń sympatyczny do zwoju usznego

3. splot t. tarczowej górnej (pl. a. thyroideae)

4. splot t. językowej (pl. a. lingualis)

5. splot t. usznej tylnej (pl. a. auricularis posterior)

6. splot t. potylicznej (pl. a. occipitalis)

7. splot t. skroniowej powierzchownej (pl. a. temporalis superficialis)

8. splot t. szczękowej (pl. a. maxillaris)

9. splot t. gardłowej wstępującej (pl. a. pharyngeae ascendentis)

---