KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA:

• Sądowa

• Pozasądowa

• Parlamentarna

• Pozaparlamentarna

• Uniwersalna - obejmuje wszystkie działania urzędowa władzy

• Ograniczona - obejmuje określone akty normatywne

• Skoncentrowana - jest sprawowana przez 1 organ państwowy - ma on monopol uprawnień kontrolnych

• Zdekoncentrowana - sprawowana przez każdy sąd

• Prewencyjna - przed ustanowieniem aktu normatywnego

• Następcza - po ustanowieniu aktu normatywnego

• Abstrakcyjna - w oderwaniu od jakichkolwiek spraw rozstrzyganych przez organy państwowe

• Konkretna - inicjowana w związku z konkretną sprawą

• Względna - rozstrzygnięcie wiąże w jednej konkretnej sprawie - inter pares - między stronami

• Bezwzględna - rozstrzygnięcie wiąże wszystkie organy

MODEL AMERYKAŃSKI - judicial review of administration

Kontrola konstytucjonalności prawa jest:

• Uniwersalna - w założeniu obejmuje wszystkie działania władzy, ale są pewne wyjątki (tzw. acts of state)

• Zdekoncentrowana - sprawowana przez sądy stanowe i federalne

• Następcza

• Konkretna

• Względna - formalne rozstrzygnięcia wiążą inter pares, chyba, że Sąd Najwyższy wydaje orzeczenia - wtedy niezgodna z konstytucją ustawa nie jest już dłużej stosowana

• Nie ma odrębnej procedury do kontroli konstytucyjności prawa

• Funkcjonuje w USA, wielu krajach Ameryki Łacińskiej, Japonii, Kanadzie, Australii, Indiach, niektórych krajach Afryki, Skandynawii, Irlandii.

MODEL KONTYNENTALNY - Kelsenowski

• Skoncentrowana - w organie wyłączonym ze struktury sądownictwa powszechnego

• Prewencyjna lub następcza

• Abstrakcyjna

• Bezwzględna

• Istnieje odrębna procedura dla kontroli konstytucyjności prawa

• W praktyce ograniczona

• Wkomponowana w kompleksowy system ochrony konstytucji - zakres działania sądów konstytucyjnych obejmuje sprawy związane ze stosowaniem konstytucji.

• Pierwszy raz urzeczywistniony w Czechosłowacji w latach '20, po II wojnie w Niemczech i we Włoszech, w latach '70 w Hiszpanii i Portugalii, w latach '90 w Europie Środkowo-Wschodniej.

• Musiano skorygować punkt 3 - abstrakcyjna - bo w praktyce problemy wynikają w konkretnych sprawach.

W praktyce oba modele upodabniają się do siebie.

KONTROLA KONSTYTUTYJNOŚCI PRAWA W POLSCE

W Polsce istnieje kilka procedura badania konstytucyjności prawa.

Najważniejsze z nich:

1. Trybunał konstytucyjny - kontrola ta jest pozaparlamentarna, sądowa, ograniczona, skoncentrowana, abstrakcyjna i konkretna, następcza (w pewnych przypadkach prewencyjna), bezwzględna.

2. Sądy - mogą one pominąć niekonstytucyjne akty podustawowe, ale nie wolno im odmówić stosowania aktów podstawowych zgodnych z konstytucją.

W latach '90 zdarzało się, że sądy odmawiały stosowania niezgodnej z konstytucją ustawy.

Obecnie najczęściej sądy zwracają się w wypadku podejrzenia niekonstytucyjności ustawy do TK.

Większość konstytucjonalistów uważa, że sądy nie mogą badać konstytucyjności ustaw.

Sądy mogą natomiast odmówić stosowania ustawy sprzecznej z prawem międzynarodowym - paradoks.

Kontrola sądowa jest pozaparlamentarna, sądowa, zdekoncentrowana, ograniczona, konkretna, następcza, względna.

3. Sądy administracyjne - kontrola prawa miejscowego

Kontrola ta łączy elementy kontroli sądowej i pozasądowej.

Jest zdekoncentrowana, pozaparlamentarna, ograniczona do aktów prawa miejscowego, następcza, abstrakcyjna, bezwzględna.

4. Prezes Rady Ministrów ma prawo uchylać akty normatywne wojewody z dwóch powodów:

1. Jeśli są niezgodne z linią polityki rządu

2. Jeśli są niezgodne z ustawami i konstytucją - w tym wypadku można mówić o kontroli konstytucyjnej prawa.

To samo uprawnienie Prezesa Rady Ministrów może być wykorzystywane do różnych celów, w tym kontroli konstytucyjności.

Kontrola ta jest pozaparlamentarna, pozasądowa, ograniczona do aktów wojewody, abstrakcyjna, bezwzględna, następcza.

5. Rada Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra.

Podobnie jak w przypadku 4 może to zrobić z różnych powodów, jednym z nich niekonstytucyjność.

Kontrola ta jest parlamentarna, pozasądowa, ograniczona, następcza, bezwzględna, abstrakcyjna.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Funkcje:

• Kontrola konstytucyjności prawa

• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa

• Orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych

• Stwierdzanie czasowej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu

• Sygnalizowanie luk i uchybień w prawie

• Funkcja wewnątrzorganizacyjna - uchwala swój regulamin i wskazuje kandydatów na prezesa i wiceprezesa

Sędziowie TK - istnieją pewne warunki, żeby zostać sędzią TK:

• Wymóg wyróżniania się wiedzą prawniczą

• Posiadanie kwalifikacji do zajmowania stanowiska sędziego SN albo NSA

• W praktyce są to profesorowie nauk prawnych i przedstawiciele praktyki

• Wybiera ich Sejm bezwzględną większością głosów

• Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent

• Kadencja sędziego TK trwa 9 lat

• Nie można być ponownie wybranym

• Sędziowie TK są nieusuwalni poza wyjątkami:

• Jeżeli zrzekną się stanowiska

• Kiedy stwierdzi się niezdolność do sprawowania urzędu z powodu choroby, ułomności lub upadku sił

• Skazanie prawomocnym wyrokiem sądu

• Sam TK może usunąć swojego członka dyscyplinarnie

GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIÓW TK:

• Immunitet sędziowski

• Nietykalność

• Prawo do odpowiedniego wynagrodzenia

• Nie może należeć do partii politycznych i związków zawodowych

• Nie może prowadzić działalności, która nie daje się pogodzić z zasadami niezawisłości sędziów

• Nie może być posłem lub senatorem.

---