Pokrycia dachów spadzistych

Wzajemne powiązania pomiędzy za­stosowanym materiałem pokrycia, a zaprojektowaną konstrukcją dachu są oczywiste. O doborze rodzaju po­krycia decydują otoczenie, sąsiedz­two innych dachów, finanse, ale także sposób kształtowania jego płasz­czyzn i nośność konstrukcji. Z drugiej strony, wybrany materiał pokryciowy ma bezpośredni wpływ na rodzaj sto­sowanej więźby.

Rodzaj materiału pokryciowego wpływa na konstrukcję dachu głównie w zakresie obliczania obciążeń od ciężaru własnego, zależnego od uży­tego materiału dekarskiego i wymogów konstrukcyjnych dla danego pokrycia (stosowanie łat i kontrtat, deskowania, izolacji). Niebagatelne znaczenie ma także stopień skomplikowania płasz­czyzn dachowych. Proste, duże płaszczy­zny mogą być kryte dużymi, płytowymi pokryciami, natomiast dachy mocno urozmaicone wymagają krycia elementa­mi drobnowymiarowymi.

Pokrycia dachówkami ceramicznymi lub cementowymi należą do pokryć ciężkich, jako że l m2 tego rodzaju wy­robów waży odpowiednio 40-65 kg i 36-46 kg. Porównując ich ciężar z blachą dachówkową (5 kg/m2) czy gontami pa­powymi (3,5 kg/m2) doskonale widać, że różnice te w zdecydowany sposób wpły­wają na stosowany układ konstrukcyjny dachu.

Dopuszczalne pochylenia połaci z wybranych materiałów

Rodzaj pokrycia	Wartości dopuszczane				wartości zalecane [%]
		stosunekh:a		kąt α [0]			pochylenie [%]
Dachówka karpiówka układana pojedynczo*	0,8-1,2	39-50		80-120		80-100
Dachówka karpiówka układana podwójnie w łuskę	0,6-1,2	31-50		60-120		70-120
Dachówka karpiówka układana podwójnie w koronkę	0,7-1,0	35-45		70-100		70-100
Dachówka holenderka	0,7-1,2	35-50		70-120		80-110
Dachówka zakładkowa	0,6-1,0	31-45		60-100		70-90
Dachówka marsylska	0,6-1,0	31-45		60-100		70-90
Dachówka mnich - mniszka	0,8-1,5	39-56		80-150		80-150
Dachówka cementowa karpiówka zakładkowa	0,5-1,0	27-45		50-100		70-90
Dachówka cementowa karpiówka i układana podwójnie	0,6-1,0	31-45		60-100		70-90
Gonty drewniane układane podwójnie	0,8-1,25	39-51		80-125		80-125
Płyty z łupka układane pojedynczo	0,6-1,25	31-51		60-125		80-110
Płyty z łupka układane podwójnie	0,5-1,25	27-51		50-125		60-100
*) przy wykonywaniu pokrycia nad warstwą papy ułożonej na deskowaniu, pochylenia połaci dachowych można obniżyć o 15%, pod warunkiem prawidłowego, niezależnego odwodnienia izolacji papowej. Oczywiście, norma wydana 10 lat temu nie normuje pokrycia z nowoczesnych szczelnych, świetnie wzajemnie dopasowanych dachówek ceramicznych i cementowych.

Duże dysproporcje w ciężarach mają zasadniczy wpływ przy renowacji starych dachów, które można skutecznie odciążyć, stosując lżejsze pokrycia. Z drugiej strony wiadomo, że w wielu sytuacjach kontekst otoczenia nie po­zwala na użycie innego, niż klasyczna czerwona dachówka, pokrycia. Propo­nowane obecnie systemy firmowe, z przebogatymi akcesoriami i doskona­łymi zabezpieczeniami, prowokują do

pokrywania dachów dachówkami cera­micznymi lub cementowymi, tradycyjny­mi w formie, ale jednocześnie jakże no­woczesnymi technologicznie.

Technologie, rodzaje występujących elementów, parametry i sposoby krycia dachówkami omówiono w 13 numerze bita (3'99). W tym numerze przypo­minamy jakie są dopuszczalne pochyle­nia połaci dachowych dla wybranych wy­robów dekarskich, dokonujemy porów­nania zalet dachówek ceramicznych i cementowych, omawiamy konstrukcję warstw dachu położonych między pokry­ciem, a izolacją termiczną. Na końcu charakteryzujemy rzadziej spotykane pokrycia - gonty drewniane i łupki.

Porównanie zalet dachówki ceramicznej z cementowq

Rodzaj dachówki	Proces produkcyjny	Główne cechy charakterystyczne	Odporność
Dachówka ceramiczna	Nowoczesna dachówka ceramiczna powsta je poprzez rozdrabnianie i mieszanie masy gliny marglowej i składników uszlachetniają­cych oraz tlenków metali. Formowana Jest w prasach formierskich, następnie wypalana w plecach kręgowych, komorowych, tunelo­wych w temperaturze około 1000°C. Wypala­nie odbywa się czasem w monokasetach. Występuje jako barwiona w procesie angobowania (nałożenia warstwy glinki szlachetnej i wypalania) lub glazurowania (podwójne wypalanie najpierw samego elementu, a potem z warstwą glazury).	Trwałość ocenia się na 50-80 łat, natomiast żywotność na 100 lat. Dobre tłumienie hałasu, dobra izolacyjność i przepusz­czalność pary wodnej i powietrza. Dostępne są różne kształty i wykroje (proste, płaskie, żłobkowane, segmentowe) oraz odcienie kolorystycz­ne (naturalna czerwień, odmiany brązu), a także faktu- ry (gładkie, chropowate, szczotkowane). Renomowane firmy posiadają bogaty, wyczerpujący zestaw akcesoriów; gąsiory, dachówki koszowe, okapowe, krawędziowe, antenowe, wentylacyjne, wywietrznikowe.	Bardzo odporne na działanie czynników mechanicznych i chemicznych. Odporne na zmiany temperatury, mróz, promienie UV, kwaśne deszcze i guano ptasie. Ogniotrwałe i niepalne.
Dachówka cementowa (betonowa)	Nowoczesna dachówka cementowa powstaje z doskonale zagęszczonej mieszaniny cementu portlandzkiego, piasku kwarcowego i wody, z udziałem tlenków żelaza. Prasowana jest pod ciśnieniem w formach aluminio­wych lub gipsowych, a później (po uformowaniu) malowana i dodatkowo powlekana powierzchniowo farbą akrylową. Może być też barwiona w masie.	Mniej trwałe niż ceramiczne. Ich trwałość oceniana jest na około 30 lat, a żywotność na 80 lat. Są bardzo szczelne. Cechują je: uformowany grzbiet, wzmacniane garby, podwójna zakładka boczna. Dachówki cementowe, podobnie jak wyroby ceramiczne, wzbogacone są dużym zestawem akcesoriów, dysponują też szeroką gamą kolorów (ceglaste, czerwone, brązowe, antracytowe, czarne).	Odporne na wpływy atmosferyczne: wodę, wiatr, śnieg. Mniejsza odporność na promienie UV i kwasy.

Dachówki ceramiczne i cementowe

Współczesne dachówki układane są przez nakładanie, bez używania zaprawy Jak w przypadku tych dawniej stosowa­nych. Styki z attyką, murkami ogniowy­mi, kominami obrabia się obróbkami blacharskimi. Konstrukcja elementów drewnianych pod pokrycie, jak i elemen­tów konstrukcyjnych, wymaga nasącze­nia środkami impregnującymi, a elemen­tów stalowych - zabezpieczenia antyko­rozyjnego.

Dachówka ceramiczna przestaje się

już dziś kojarzyć ceglasto-czerwonymi

połaciami dachów .

Konstrukcja warstw dachu w strefie nad ociepleniem

Omawianie problemu stosowania folii pod pokryciem dachowym nad izolacja termiczną ma swoje uzasadnienie już od prawie dziesięciu lat. Wcześniej poddasza rzadko wykorzystywano na cele mieszkal­ne, ocieplane stropy strychu były dodat­kowo zamykane posadzką z desek, zaś sa­ma połać dachowa była nieocieplana. Po­nieważ dachówki układano na zaprawie, pokrycie w zasadzie pozostawało szczel­ne, a konstrukcja dachowa wraz z da­chówkami była wentylowana w przestrze­ni strychu. W ten sposób ewentualne, drobne przecieki wodne były wysuszane w sposób naturalny. Zakładanie pap na deskowaniu powodowało niejednokrot­nie zawilgocenie poszycia i w efekcie za­grzybianie i pleśnienie konstrukcji.

Wykorzystanie poddaszy jako po­mieszczeń użytkowych stworzyło ko­nieczność ocieplania konstrukcji dacho­wej w płaszczyźnie krokiew, co z kolei spowodowało różne problemy występu­jące pod i nad warstwą izolacji termicz­nej. Przeanalizujemy tutaj zagadnienia zachodzące pomiędzy izolacją cieplną, a właściwym pokryciem dachu.

Najważniejsze warstwy pod pokryciem to deskowanie, kombinacja lat i kontr łat oraz wytwarzane szczeliny wentylacyjne i izolacje. Od dziesięciu lat na dachach spadzistych używane są folie dachowe, które zastąpiły deskowanie kryte papą. Na początku były to materiały nietrwałe i, z racji słabego rozpoznania ich właści­wości, błędnie stosowane pod względem projektowym i wykonawczym. Obecnie folie te, zwane w skrócie FWK (folie wstępnego krycia), są używane po­wszechnie, niemniej nadal popełnianych jest wiele błędów realizacyjnych. Źle uży­te folie mogą pogorszyć warunki termicz­ne, wilgotnościowe w pomieszczeniach.

Zadaniem FWK jest zapewnienie pra­widłowego przepływu pary wodnej, a dzięki temu uniemożliwienie zawilgoce­nia konstrukcji drewnianej dachu oraz izolacji termicznej. Podstawową cechą fo­lii jest ich paroprzepuszczalność, z reguły znaczna w Jednym kierunku i niewielka w drugim. Paroprzepuszczalność mierzo-na jest ilością pary wodnej (w gramach) przenikającej przez l metr kwadratowy folii w ciągu 24 godzin oraz współczynni­kiem oporu dyfuzyjnego S_d, wyrażonym w metrach, zależnym od wzrostu lub ob­niżenia paroprzepuszczalności materiału. Wartość współczynnika, wyrażona w me­trach, porównuje opór dyfuzyjny konkret­nego materiału (folii) ze słupem powie­trza o określonej wysokości. Generalnie folie FWK dzieli się na niskoparoprze-puszczalne (do 100 g/m ²h lub wartości 100>S_d>0,3 m) oraz wysokoparoprze-puszczalne (powyżej 700 g/m ²/ h lub wartości S_d<0,3 metra). Folie o wartości S_d>100 m są foliami paroizolacyjnymi.

Rodzaje folii FWK

Rodzaj folii	Budowa	Stopień paroprzepuszczalności	Zastosowanie
Folie trzywarstwowe zbrojone	Warstwa zewnętrzna i wewnętrzna z poli­etylenu. Warstwa środkowa: siatka zbro­jeniowa o oczkach kwadratowych z poli­propylenu lub HDPE.	Niskoparoprzepuszczalna (20-60 g/m2^ h). Większość nieodporna na działanie promieni UV. Najczęściej przezroczyste z widoczną siatką kolorową warstwy zbrojącej.	Najczęściej spotykane z uwagi na powszech­ność używania i niską cenę. Wymagają stosowania szczeliny wentylacyjnej nad izolacją cieplną. Nie układa się ich na deskowaniu.
Folie trzywarstwowe - z warstwą antykondensacyjną	Budowa identyczna jak folii zbrojeniowej + dodatkowo warstwa z włókien wiskozowo-celulozowych jako materiał przeciwkondensacyjny, odbierający nadwyżki pary wodnej.	Bardzo niskoparoprzepuszczalne (doo.eog/m^h).	Wymagają stosowania szczeliny wentylacyjnej nad izolacja cieplną.
Folie dwuwarstwowe z warstwą poliestru	Warstwa polietylenu + warstwa poliestru.	Wysokoparoprzepuszczalne (około 2000-3000 g/m2/24 h). Odporne na działanie promieni UV.	Nie wymagają stosowania szczeliny wentylacyj­nej nad izolacją cieplną. Mogą być układane bezpośrednio na deskowaniu. Szczelina wentylacyjna powinna być wykony­wana między deskowaniem a izolacją cieplną.
Włókniny kilku­warstwowe	Warstwa zewnętrzna i wewnętrzna z poli­propylenu, z HDPE łub połyolefinu, war­stwa środkowa np. z polietylenu. Czasem są wzbogacone o siatkę z polipropylenu lub powłoki z tworzyw o dużej paroprze-puszczalności i niwelujące odblaski.	Wysokoparoprzepuszczalne ^lOOOg/m^h).	Nie wymagają stosowania szczeliny wentylacyj­nej nad izolacją cieplną. Można je układać bez­pośrednio na deskowaniu. Często stosowane na deskowaniu pod gonty bitumiczne lub łupek. Szczelina wentylacyjna powinna być wykony­wana między deskowaniem a izolacją cieplną.
Płyty do wstępnego krycia	Kombinacja polipropylenu i polietylenu.	Niskoparoprzepuszczalna (około lOOg/m ^2 / h). Bardzo odporne na rozrywanie, uszkodzenia mechaniczne, o dużej odporności chemicznej i termicznej.	Wymagają stosowania szczeliny wentylacyjnej nad izolacją cieplną.

Na zastosowaną folię działają wilgoć, woda z zewnątrz i wilgoć przenikającą z pomieszczenia. Prawidłowo dobrana folia powinna przepuszczać parę wodną przenikającą z pomieszczenia, nie więzić jej w warstwie ocieplającej i umożliwiać

wydostanie się pary na zewnątrz, a Jed­nocześnie zatrzymywać wodę, która za­wsze w niewielkich ilościach może prze­niknąć pod pokrycie z dachówek czy bla­chy. Dodatkowo nowoczesne folie po­winny być odporne na działanie promie­ni UV i na wahania temperatury (więk­szość w granicach od -40 do +80°C). Fo­lie są materiałami trudno zapalnymi, nie rozprzestrzeniającymi ognia. Wytwarza­ne są z tworzyw sztucznych: z polietyle­nu, obecnie głównie z polietylenu twar­dego (wysokiej gęstości, high density, w skrócie HDPE) lub polietylenu mięk­kiego (niskiej gęstości, low density, w skrócie LDPE) oraz jako włókniny z polipropylenu i poliestru. Spotyka się też płyty do wstępnego krycia, wykony­wane z polipropylenu lub polietylenu.

Sposoby wentylacji dachów

Producenci często określają FWK jako folie wiatroizolacyjne. Obserwujemy tu brak konsekwencji, bo przecież wiatroizolacje to głównie materiały za­bezpieczające przegrodę przed prze­wiewami, wpływami czynników atmos­ferycznych (zwłaszcza przenikania wo­dy) oraz zatrzymujące ciepło, przezna­czone do elewacji tzw. fasadowych. Prawdziwa wiatroizolacja to najczęściej cienkie folie niskoparoprzepuszczalne, które nie wytrzymują mechanicznych obciążeń występujących na dachu. Oczywiście, rolę wiatroizolacji może pełnić np. folia o wysokiej paroprze-puszczalności, ułożona na izolacji ter­micznej, pod pełnym poszyciem dacho­wym z desek, sklejki czy płyty OSB, ja­kie wykonuje się np. pod gonty bitu­miczne czy pokrycie dachowe.Dla przypomnienia warto wspom­nieć o żelaznej zasadzie posługiwania się foliami w nowoczesnych dachach spadzistych. W sytuacji zastosowania ja­ko FWK materiału o wysokiej paro-przepuszczalności, jako paroizolacji od wewnątrz pomieszczenia możemy użyć folii o niskiej paroprzepuszczalności. Zależność ta jest proporcjonalna. Nie­którzy producenci folii FWK: Braas Polska, Dórken, Du Pont, Folda Plus, Griltex, Isola, OBR Płock, Scala Plas­tics, Texbond.

Folie o wysokiej paro przepuszczalności

Folie polietylenowe o ograniczonej paro przepuszczalności

Dobór folii pwk

Schemat wentylacji	Charakterystyka poddasza	Rodzaj folii i warunki ułożenia	Układ warstw
Poddasze nieużytkowe
	Izolacja termiczna ułożona na stropie Przestrzeń poddasza powinna być wenty­lowana (szczelina okapowa i kalenicowa oraz wentylowane szczyty dachu) Pokrycie wentylowane	Folia o niskiej paroprzepuszczalno ­ści układana na krokwiach Folia z warstwą antykondensacyjną Folia powinna być ułożona luźno, ze zwisem około 2 cm
	Brak wentylacji szczytów Szczelina okapowa i kalenicowa Pokrycie wentylowane	Folia o wysokiej paro przepuszczalności
	Szczyty wentylowane Szczelina okapowa Pokrycie nie wentylowane	Folia o bardzo małej niskoprzepuszczalności
Poddasze użytkowe
	Izolacja termiczna ułożona między krokwiami Pokrycie wentylowane	Folia o wysokiej paroprzepuszczal­ności (nie jest konieczna szczelina wentylacyjna)
	Izolacja termiczna ułożona między krokwiami Pokrycie i szczyty wentylowane	Folia o niskiej paroprzepuszczal­ności (konieczna szczelina mię­dzy izolacją termiczną a folią) Izolacja termiczna przytrzymywa­na dodatkowo siatkami ze sznur­ków lub drutów
	izolacja termiczna ułożona między krokwiami Pokrycie niewentyiowane Szczyty wentylowane	Folia o bardzo małej nisko­ przepuszczalności (bliskiej zeru) Izolacja termiczna przytrzymywa­na dodatkowo siatkami ze sznur­ków lub drutów

Sposoby układania folii FWK

Należy przyjąć zasadę, że w wypadku poddasza użytkowego, w którym ocie­plenie układane jest między krokwiami zawsze należy projektować kontrłaty nabijane na krokwie. W ten sposób umożliwiamy wytworzenie szczeliny wentylacyjnej między izolacją termicz­ną a folią oraz szczeliny między folią a pokryciem (istotna zwłaszcza przy pokryciu blachami ze względu na mniejsze nagrzewanie folii). Dzięki ta­kiemu podejściu nie wywołujemy po­tencjalnego zawilgocenia, jakie może nastąpić w wypadku bezpośredniego ułożenia pokrycia na połączeniu łaty z krokwią.

Folie niskoparoprzepuszczalne i wysokoparoprzepuszczalne do około 1000 g/m ² h, można układać dowolną stro­ną, choć producenci na ogół, choćby ze względów reklamowych, oznaczają stro­nę zewnętrzną swoim znakiem firmo­wym. Dla folii o paroprzepuszczalności powyżej 1000 g/m ² h nieprawidłowe, niezgodne z instrukcją ułożenie, może spowodować zatrzymanie pary wodnej w otworach strukturalnych folii. Folie układa się z zakładem 10-20 cm (w za­leżności od stromizny dachu). Pod gą­siorami kalenicowymi należy zostawić szczeliny wentylacyjne.

Gonty drewniane Pokrycie gontami może być pojedyncze lub podwójne. To drugie (szczelniej-sze) było rozpowszechnione zwłaszcza w budownictwie sakralnym i wiejskim. Kierunek układania gontów przyjmo­wany jest jako lekko pochyły w stosun­ku do krawędzi okapu, co zapobiega zaciekom. Gonty przed przybiciem mo­czone są w wodzie przez kilka godzin, a następnie mocowane gwoździami ocynkowanymi. Dawniejsze budowle byty kryte gontami modrzewiowymi. Współcześnie stosowane jest drewno sosnowe i osikowe. Trwałość oceniana jest na 10-15 lat. Gonty są materiałem rozprzestrzeniającym ogień, mimo im­pregnowania i malowania. Stosowane wielkości: 5x20 do 12x90 cm.

Krycie łupkiem

Łupek jest kamieniem osadowym, który powstał przed milionami lat z osiadają­cych warstwowo ifów. Od stuleci był wy­korzystywany w budownictwie, najwięk­sza popularnością cieszył się w XIX wie­ku, ale w ostatnich latach przeżywa swój renesans. Na rynku dostępne są łupki sylitowe, margliste i ilaste.

Łupki wykorzystywane są na pokrycia dachów i elewacji. Mogą być stosowane również jako płyty tarasowe, posadzko­we i okładziny schodów. Wydobyte, wil­gotne jeszcze bloki cięte są piłami diamentowymi i łupane na płyty. Do krycia używa się płytek o grubości około 5 mm, w rozmaitych wymiarach i kształtach. Na dachach o mniejszych spadkach można stosować większe płytki. Ciężar pokrycia wynosi 25-36 kg/m2 (przy kryciu na dziko dochodzi nawet do 50 kg/m2). Najczę­ściej spotykane są łupki szarografitowe, jednak w najnowszych ofertach znajdzie­my łupki w 8 kolorach, między innymi różne odmiany zieleni i czerwieni.

Istnieje wiele sposobów układania płytek. Najmniej skomplikowane jest krycie podwójne, zwane również angielskim, Jest ono najbardziej rozpowszech­nione w zachodniej Europie. Krycie na dziko lub staro niemieckie (zwane królo­wą pokryć dachowych) stanowi już nie lada wyzwanie, nawet dla doświadczone­go dekarza.

Pod pokrycie z łupka stosuje się pełne deskowanie o grubości minimum 25 mm. W niektórych przypadkach wystar­czy ruszt wykonany z łat i kontriat o roz­stawie od 145 do 270 mm. Płytki mocuje się gwoździami (otwory wykonywane są w kopalni lub przez dekarza na budo­wie) lub haczykami wbijanymi albo za­wieszanymi na tacie (płytka wisi wtedy na jednym haczyku). Funkcję gąsiorów pełnią tzw. orty, czyli płytki o większe wysokości.

Pokrycie łupkiem jest skomplikowane w wykonaniu i drogie, ale bardzo efektowne i trwałe - najstarszy dach którego istnienie udowodniono licz; ponad 300 lat

Rodzaj krycia płytki	Schemat
Podwójne - płytki prosto­kątne lub kwadratowe
Niemieckie - płytki prostokątne z zaokrągloną widoczną częścią
W karo - płytki w kształcie rombu ze ściętymi dwoma niewidocznymi narożnikami
Łukowe - płytki kwa­dratowe z zaokrągloną widoczną częścią
Łuskowe oraz staro-niemieckie - płytki w kształcie rombu z za­okrągloną widoczną czę­ścią - łuk większy niż przy łukowym (przy staronie-mieckim płytki mają różne rozmiary - przy kalenicy najmniejsze)
Rybia łuska - płytki prostokątne z zaokrągloną widoczną częścią
Oktagonalne - płytki prostokątne ze ściętymi narożnikami
Plaster miodu -płytki kwa­dratowe ze ściętym wi­docznym narożnikiem
Na dziko - płytka nieobrabiana

Systemy krycia a kształt łupka

Systemy krycia łupkiem: a) podwójne, b) niemieckie, c) w karo,d) łukowe. e) łuskowe, f) oktagonalne, g) plaster miodu,

h) na dziko

Dach pokryty łupkiem na dziko robi niepowtarzalne

, niemal bajkowe wrażenie

Opracował:

mgr inż. TADEUSZ MAGIERA

8

---