POKRYCIE CIAŁA:

Gąbki (Parazoa) – Na pow. ciała znajduje się pinakoderma, zwarta warstwa wielobocznych, płaskich komórek- pinakocyty – nabłonek okrywający. Poprzebijane są kanalikami, doprowadzającymi wodę z pokarmem do komór wiciowych – porocyty. Warstwa pinakocytów powstaje z entodermy i nie jest homologiczna z nabłonkami okr. ciało

Parzydełkowce (Cnidaria) – Na pow. Ciała jednowarstwowy nabłonek. U stułbiopławów (Hydrozoa) i koralowców (Anthozoa) nabłonek ten ma zdolność formowania tworów szkieletowych zbudowanych zarówno z substancji organicznych, jak i nieorganicznych. Komórki epidermalne mają najczęściej 1 wić. Hydropolipy i koralowce nie mają wici. Między komórkami epidermy są knidocyty służące do obrony i ataku. Wolno żyjące larwy planule pokrywa nabłonek urzęsiony, który ułatwia przemieszczanie

Płazińce (Platyhelminthes) – Mają wór powłokowo-mięśniowy. Nabłonek wirków, larw przywr (miracidia) i wielu skrzelowców jest urzęsiony. U dorosłych przywr tworzy się syncytium. Pod nim błona podstawna, a głębiej warstwy mięśni okrężnych, podłużnych i skośnych

Obleńce (Nemathelminthes) – Wór powłokowo-mięśniowy. U nicieni na pow. znajduje się gruba warstwa oskórka, która u form wolno żyjących tworzy kolce, szczecinki, brodawki. Oskórek jest zrzucany w okresie linienia. Zawiera włókna kolagenowe i kwaśne mukopolisacharydy. Pod oskórkiem jest jednowarstwowy nabłonek, a pod nim mięśnie podłużne. Podobnie nitkowce. U kolcogłowów występuje nabłonek syncytialny, a na jego powierzchni cienki oskórek z porami, ułatwiający przenikanie pokarmu (brak jelita- odżywianie parenteralne). Pod nabłonkiem jest skóra podstawna

Pierścienice (Annelida) – Wór powłokowo-mięśniowy. U skąposzczetów zewnętrzną warstwę stanowi oskórek, pod nim warstwa komórek nabłonkowych, wśród nich komórki gruczołowe wydzielające śluz, zmysłowe, pigmentowe. Nabłonek jest na błonie podstawnej, a pod nią włókna mięśni okrężnych, a głębiej podłużnych, pod nimi jednowarstwowy nabłonek mezodermalnego pochodzenia – somatopleura (otrzewa ścienna) – osłania wtórną jamę ciała (coeloma). U pijawek i wieloszczetów grube są warstwy mięśni. U wieloszczetów nabłonek wytwarza grubą warstwę oskórka wysyconego solami mineralnymi

Pazurnice (Onychophora) – Wór p-m, a w skład oskórka wchodzi chityna. Wór wykazuje wtórne upierścienienie, a liczba pierścieni nie jest jednakowa na segmentach. W oskórku znajdują się liczne otwory, prowadzące do tchawek ukł. oddechowego

Stawonogi (Arthropoda) – Gruby oskórek, który doprowadził do powstania odcinków ciała lub segmentów w jedną całość czy też uformowania szkieletu do którego przytwierdzone są mięśnie. W oskórku jest chityna (wielocukier zaw. azot), sklerotynę (twardość), rezylinę (sprężystość), barwniki. Oskórek może być b cienki i delikatny = przezroczysty (larwy), może być wysycony złogami soli wapnia, magnezu (skorupiaki, krocionogi), może tworzyć na pow. rozmaite kolce, szczeci, łuski, tarczki. Jest okresowo zrzucany. Liczba liniej może być b duża. Pod oskórkiem jest jednowarstwowy nabłonek hipodermalny, a ten na błonie podstawnej. W nabłonku są gruczoły Versona (ich wydzielina ułatwia linienie)

Mięczaki (Mollusca) – Pokrywa nabłonek i pod nim luźna tkanka łączna. U prymitywniejszych form nabłonek chroni od zaw. warstwa oskórka. Ślimaki mają nogę pokrytą nabłonkiem urzęsionym, u wodnych całe ciało. W nabłonku u tuż pod nim są gruczoły śluzowe 1 komórkowe. U małży ciało pokrywa muszla 2 klapowa, pod która znajdują się fałdy płaszcza. Oba fałdy pokrywa nabłonek zew. i wew. Między nimi występuje tkanka łączna w której są amebocyty. Nabłonek zew. Nie jest urzęsiony i obfituje w gruczoły, a wew. urzęsiony i śluzowe komórki. U głowonogów pod nabłonkiem znajduje się mezodermalna skóra (tkanka łączna włóknista przeplatana mięśniami) z chromatoforami i irydocytami. Pod pigmentowymi komórkami występują irydocyty (zaw. pyłki guaniny odbijające światło)

Szkarłupnie (Echinodermata) – Ciało osłonięte jednowarstwowym nabłonkiem wiciowym, ale nie wszystkie w jednakowym stopniu. U wężowideł ten typ nabłonka jest częściowo zredukowany, a u strzykw brak go zupełnie. Nabłonek spoczywa na błonie podstawnej, oddzielającej go od warstwy luźnej tkanki łącznej, w której mogą znajdować się igiełki i płytki szkieletowe mezodermalnego pochodzenia.

Szczecioszczęki (Chaetognatha) – Nabłonek wielowarstwowy na mięśniach podłużnych (okrężnych brak, jak u nicieni). Na powierzchni nabłonka znajduje się delikatna warstwa oskórka (cuticula)

Strunowce (Chordata) – Ciało lancetnika (podobnie jak przedstrunowców) pokrywa delikatny i przezroczysty nabłonek jednowarstwowy, spoczywający na podłożu przypominającym tkankę łączną galaretowatą

Osłonice (Tunicata) – Wytworzyły tunikę, osłonę ciała zbudowaną z substancji podobnej do błonnika – tunicyny – nie spotykaną u innych zwierząt. Tunicyna stanowi ochronę przed drapieżnikami ponieważ jest niestrawna

Czaszkowce (Craniota), czyli kręgowce (Vertebrata) – Skóra właściwa, na której znajduje się wielowarstwowy nabłonek (epidermis). Na jego powierzchni komórki rogowacieją i zużywają się, u podstawy, odradzają się. Skórę właściwą tworzą sploty włókien tkanki łącznej zbitej, warstwę podskórną tworzy luźna tkanka łączna obfitująca w tłuszcz

Krągłouste (Cyclostomata) – Wielowarstwowy naskórek z oskórkiem na powierzchni. W naskórku jest bardzo dużo gruczołów, których wydzielina zmniejsza tarcie o wodę i zapobiega rozwojowi licznych mikroorganizmów. U minogów spotyka się w nabłonku liczne komórki kolbkowe i ziarniste, natomiast u śluzic wielokomórkowe gruczoły pęcherzykowate wytwarzające nitkowaty śluz

Płazy (Amphibia) – Cienki naskórek, tylko w nieznacznym stopniu zrogowaciały i spoczywający na skórze właściwej. W niej tkwią liczne, złożone, wielokomórkowe gruczoły śluzowe i jadowe oraz chromatofory. Gęsta sieć naczyń krwionośnych wnikających do skóry umożliwia płazom wymianę gazową

Gady (Reptilia) – Ich naskórek uległ zrogowaceniu, wytworzył płytki, tarcze lub łuski rogowe. Zrogowaciała warstwa może jednak odrastać (krokodyle) lub złuszczać się (jaszczurki, węże). Gruczoły skórne zanikają prawie całkowicie

Ptaki (Aves) – Zabezpieczyły się przed utratą ciepła wytworzeniem piór. Powstały ze zrogowaciałego naskórka i są osadzone na skórnych brodawkach. Pióra konturowe i puchowe. Składa się z osi i chorągiewki, ta ostatnia zaś z promieni i promyków zakończonych haczykami. Obecność piór umożliwia lot, utrzymanie temperatury ciała. Łuski pokrywają kończyny. Gruczołów skórnych ptaki nie mają oprócz gruczołu kuprowego nad ogonowym odcinkiem kręgosłupa. Służy do natłuszczania piór. Skóra ptaków tworzy rogowy dziób i pazury na palcach kończyn. Praptak miał dziób kostny

Ssaki (Mammalia) – Ciało pokryte sierścią, nieliczne zachowały łuski na ciele np. pancerniki, łuskowce, a na ogonie i palcach: owadożerne i gryzonie. Jeż wykształcił kolce. Niektóre ssaki utraciły sierść całkowicie (wieloryby, słonie, syreny). W skórze właściwej tkwią złożone gruczoły łojowe i potowe, przy czym cześć tych ostatnich przekształciła się w mleczne, niezbędne do wykarmienia potomstwa

UKŁAD SZKIELETOWY

Szkielet spełnia różne role: podpierają i przejmują ciężar ciała, chronią narządy wewnętrzne, biorą udział w mineralnej gospodarce organizmu, stanowią przyczepy mięśni, nadają kształt ciału.

Gąbki – Budują szkielety wew. z krzemionki lub węglanu wapnia bądź też z substancji organicznej- sponginy. Są z reguły ażurowe, zbudowane z różnokształtnych igiełek, powstających ze specjalnych komórek mezenchymatycznych – skleroblastów. Igły zespala substancja organiczna – spongina

Parzydełkowce – Szkielety wytworzyły niektóre stułbiopławy (zewnętrzne) i większość koralowców. Stułbiopławy mają teki osłaniające ciało na podobieństwo futerału (rurkopławy). Koralowce budują szkielety z węglanu wapnia w postaci drobnych igiełek zespolonych substancją organiczną tzw. koralowina. Korale 6-promienne wytwarzają szkielety wewnętrzne(nabłonek szkieletotwórczy pokrywa zew. pow. stopy i wrasta w głąb ciała), koralowce 8-promienne budują szkielety zew. Koralowce zaliczane do ukwiałów nie tworzą szkieletów

Pierścienice – W gromadzie skąposzczetów i pijawek szkielety nie występują, natomiast u wieloszczetów wiodących osiadły tryb życia (Serpula, Spirobis), gruczoły rozproszone na pow. wora powłokowo-mięśniowego produkują wydzieliny, twardniejące w zetknięciu z wodą i tworzące ochronną rurkę, w której przebywa pierścienica. Ściany rurek wysycone są złogami soli wapniowych lub zawierają sklejone różne ciała obce znajdujące się w wodzie morskiej

Stawonogi – Wytworzyły zew. szkielet pochodzenia nabłonkowego, może być wysycony solami wapnia, magnezu. Staje się on wówczas kruchy, łamliwy, ale może stanowić gruby pancerz ochronny (kraby, raki, krocionogi). W innych przypadkach szkielet jest cienki, elastyczny i przezroczysty (larwy owadów, skorupiaki planktonowe). Zawiera związki organiczne (chityna, sklerotyna, rezylinę, artropodyna). Zewnętrzny szkielet tworzy fałdy i wpuklenia do wnętrza ciała. U licznych szczękoczułkowców (mieczogonów i skorpionów) występuje szkielet wewnętrzny w postaci płytek, listew i podobnych tworów. Zew. szkielet stawonogów w niektórych miejscach jest cienki i tworzy stawy i przyczynia się do podziału ciała na odcinki. Hormonem linienia jest ekdyzon wytwarzany przez gruczoły protorakalne (przedtułowiowe)

Mięczaki – Mają na powierzchni ciała liczne gruczoły , nie tylko śluzowe, ale również wytwarzające płytki czy muszle. Liczne są na pow. worka trzewiowego i płaszcza. Muszla składa się z 3 warstw: konchiolinowe (zewnętrzna), porcelanowej (środkowa) i perłowej (wewnętrzna). Ta ostatnia powstaje z wydzieliny gruczołów rozproszonych na całej pow. płaszcza. Pozostałe z wydzieliny gruczołów skupionych na jego brzegach. Nie wszystkie mięczaki wytwarzają muszle, u niektórych w powłokach tkwią płytki, kolce lub igiełki mikroskopijnej wielkości.

Szkarłupnie – Mają szkielet wew., mezodermalny, pokryty ektodermalnym nabłonkiem. U części szkarłupni szkielet składa się z wapiennych płytek ściśle przylegających do siebie i tkwiących w luźnej tkance łącznej (jeżowce, liliowce). U jeżowców szkielet składa się z 5 podwójnych rzędów płytek ambulakralnych oraz leżących między nimi 5 rzędów płytek interambulakralnych. Najbardziej zredukowane szkielety mają strzykwy, u których zachowały się jedynie drobne igiełki i płytki rozmaitych kształtów

Strunowce – Nad przewodem pokarmowym rozwija się szkielet osiowy w postaci elastycznego pręta nazywanego struną grzbietową. Struna zachowuje się przez całe życie u lancetnika i niektórych kręgowców (kręgoustych, trzonopłetwych, dwudysznych) oraz przez cześć życia niektórych osłonic. Te ostanie wytwarzają szkielet wew. w postaci tuniki, który chroni zwierzę z zewnątrz. Liczne wymarłe gatunki kręgowców z nadgromady bezżuchwowców (Agnatha) wytworzyły tkankę kostną. W szkielecie tym można wyróżnić prototyp czaszki i chrzęstne płytki jako zaczątek kręgosłupa, którego nie wytworzyły. Brak żeber i szkieletu parzystych kończyn, struna grzbietowa przez całe życie. Brak żuchwy

Płazy – Mają czaszkę złożoną z mniejszej liczby elementów kostnych aniżeli ryby, jest ona ponadto mniej zwarta, ażurowa. Pierwotna szczęka górna zrasta się z puszką mózgową, łuki skrzelowe ulegają zanikowi, kość potyliczna ma dwa kłykcie, które łączą się stawowo z 1 kręgiem szyjnym – atlasem. Ruchome połączenie czaszki z kręgosłupem jest charakterystyczne nie tylko dla płazów, ale również gadów, ptaków i ssaków. Struna grzbietowa ulega redukcji, a rozwijające się kręgi przeważnie są dobrze skostniałe. Na ich trzonach znajdują się łuki nerwowe, natomiast łuki naczyniowe spotyka się tylko wyjątkowe i to w odcinku ogonowym.

W kręgosłupie żaby i wielu płazów można wyróżnić odcinki: szyjny, tułowiowy, krzyżowy i ogonowy (urostyl). Kości kończyn za pośrednictwem pasów barkowego i miednicowego połączone są z kręgosłupem. Od kręgów tułowiowych odchodzą żebra (nie kiedy ich brak) łączące się z mostkiem

Gady - Czaszka skostniała, wyższa i większa od płazów. Kość potyliczna łączy się z kręgiem szczytowym za pośrednictwem kłykcia potylicznego. Drugi kręg szyjny (obrotnik) ulega przekształceniom umożliwiającym ruchy głowy. W kręgosłupie odcinek: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy. U węży liczba kręgów sięga 450. Żebra znajdują się na odcinku tułowiowym. U krokodyli we wszystkich odcinkach. Szkielet pasów barkowego i miednicowego, podobnie jak szkielet kończyn, zbudowane są według lądowych kręgowców. Niektóre gady utraciły kończyny i oba pasy

Ptaki – Szkielet kości spneumatyzowanych, zrastających się w różnym stopniu. Mózgoczaszka jest silnie wypukła, połączona z kręgosłupem kłykciem. Oczodoły duże. Szkielet klatki piersiowej uległ zmianom z powodu zrostu obojczyków i utworzenia widełek, wykształcenia grzebienia na mostku, dwuczęściowych żeber (cz. kręgowa i mostkowa). Najruchliwszy jest odcinek szyjny kręgosłupa, a pozostałe odcinki mają zrośnięte kręgi – piersiowy (notarium), lędzwiowokrzyżowy (synsacrum) i ogonowy (pygostyl).

Ssaki – Mają w czaszce podobne elementy kostne jak u gadów, choć jest ich mniej dzięki wielu zmianom. Objętość mózgoczaszki wzrasta. Żuchwa składa się z 1 kości zębowej u gadów z 6 kości. Ssaki wykształciły wtórny staw żuchwowy. W jamie bębenkowej znajdują się 3 kostki: młoteczek, kowadełko oraz strzemiączko. Czaszka łączy się z atlasem 2 kłykciami (jak u płazów), a w kręgosłupie wyróżnia się 5 odcinków, przy czym odcinek szyjny wykazuje dużą stałość pod względem liczby kręgów (7) poza wyjątkami (szczerbaki od 6 do 10, syreny – 6). Odcinek krzyżowy nie mają walenie, co tłumaczy się brakiem kończyn i zanikiem miednicy. Żebra łączą się z kręgami odcinka piersiowego i z mostkiem. U stekowców i leniwce występują wolne żebra szyjne. U stekowców zachowuje się kość krucza, u pozostałych ssaków zanika. Liczne torbacze, drapieżne i kopytne zredukowały obojczyk, a w obręczy miednicowej znajdują się parzyste kości: biodrowa, kulszowa i łonowa. Szkielet kończyn może ulegać daleko idącym modyfikacją. U waleni i syren tylne kończyny ulegają zanikowi, a przednie przekształciły się w płetwy.

Płetwonogie natomiast nie zerwały kontaktu z lądem. Niektóre ssaki przystosowały kończyny do życia nadrzewnego (naczelne), do chodu (liczne kopytne), grzebania (krety), czynnego lotu (nietoperze), skoków (kangur), biegu (drapieżne)

UKŁAD POKARMOWY

Gąbki – Odżywiają się detrytusem, który wraz z wodą przez otwory w pinakodermie trafia do jamy gastralnej, wysłanej charakterystycznie zbudowanymi komórkami kołnierzykowatymi (choanocyty), w których jest proces trawienia i przyswajania pokarmu. Nie strawione resztki usuwane są z jamy gastralnej przez otwór wyrzutowy (osculum)

Parzydełkowce – Obecność jamy trawiąco-chłonącej do której prowadzi otwór pełniący funkcje gębowego i odbytowego. Ścianę tej jamy wyściela endodermalny nabłonek, przystosowany do wydzialania enzymów trawiennych i wchłaniania pokarmu. Są tu komórki ameboidalno-wiciowe, gruczołowe i czuciowe. Trawienie odbywa się częściowo w jamie, czyli pozakomórkowo i częściowo wew. komórki. Trawienie wewnątrzkomórkowe jest pierwotniejsze. Dla zwiększenia powierzchni trawiennej i chłonnej wytworzyły dodatkowe przegrody, dzielące jamę trawiącochłonącą na komory (koralowce, polipy krążkopławów) lub rozbudowały systemy kanałów (meduzy). U tych ostatnich można wyróżnić centralną część jamy i część obwodową. Przy pobieraniu pokarmu pomocne są ramiona i czułki, opatrzone komórkami parzydełkowymi (knidocyty), wśród których wyróżnia się wiele typów budowy

Płazińce – Wykształciły układ trawienny w postaci ślepo zakończonych kanałów, do których pokarm wnika przez otwór gębowy, a nie strawione resztki przez ten sam otwór opuszczają ślepe kanały. Liczne wirki i przywry zwiększyły chłonną pow. jelita, dzięki utworzeniu wielu rozgałęzień zakończonych ślepymi uchyłkami. Niektóre wirki nie mają układu trawiennego, a jego czynności spełniają pojedyncze fagocyty, często rozproszone, które zlewają się w syncytium. Tasiemce chłoną pokarm cała pow. ciała (odżywianie parenteralne), podobnie zresztą jak ich larwy

Wstężnice (Nemertini) – Mają przewód pokarmowy w postaci prostej rury rozpoczynającej się otworem gębowym i zakończonej odbytem. Ściany jelita u niektórych gatunków wykazują obecność ślepych uchyłków. Wysuwalny ryjek, opatrzony sztylecikiem i gruczołami jadowymi który znajduje się w zagłębieniu nad otworem gębowym. Ułatwia on obezwładnianie zdobyczy

Obleńce – Przewód pokarmowy w postaci prostej rury. W przednim jelicie wrotków (Rotatoria) znajduje się rozdęty odcinek nazywany żołądkiem, a w nim mieszczą się: niekiedy dość złożony aparat żujący (mastax) i uchodzą dobrze rozwinięte gruczoły ślinowe. Jelito końcowe wrotków wpada do kloaki, do której otwierają się także inne przewody wyprowadzające. Nicienie (Nematodes) mają otwór gębowy otoczony wargami, w torebce gębowej znajdują się sztyleciki i ząbki. Do ich dobrze umięśnionej jamy gardzielowej otwierają się różnie zbudowane, złożone gruczoły. Kolcogłowy pobierają pokarm cała pow. ciała jako wewnętrzne pasożyty i w związku z tym mają ścianę wora powłokowo-mięśniowego rozgałęziony system kanałów służących do rozprowadzania pokarmu przez oskórek osłaniający ciało. Przewód pokarmowy utraciły całkowicie

Pierścienice – Przewód pokarmowy w postaci prostej rury. Wieloszczety chwytają zdobycz za pomocą wynicowanego ryjka uzbrojonego szczękami i nierzadko gruczołami jadowymi. Dżdżownice pobierające pokarm wraz z glebą wykształciły już w poprzednim odcinku przewodu pokarmowego trzy pary gruczołów, których wydzieliny neutralizują kwasy humusowe. Za przełykiem jest wole, następnie żołądek i właściwe jelito z charakterystycznym zagłębieniem po grzbietowej stronie ciała, które zwiększa pow. chłonną jelita – typhlosolis

Mięczaki – Mają w jamie gębowej tarkę(radula) która służy do rozdrabniania i ścierania pokarmu. Do jamy gębowej otwierają się dobrze rozwinięte gruczoły ślinowe, a do jelita środkowego, duży gruczoł trzustkowo-wątrobowy. W przeciwieństwie do drapieżnych ślimaków (rozkolec, trąbik), formy roślinożerne mają długie jelito, wielokrotnie skręcone. U małży, w związku z redukcją odcinka głowowego brak tarki, szczęk i gruczołów ślinowych. Przełyk prowadzi do żołądka, do którego uchodzą parzyste gruczoły trzustkowo-wątrobowe. Jelito cienkie tworzy kilka pętli i u większości małży jego tylni odcinek przebija komorę serca. Jelito małży otwiera się odbytem do jamy płaszczowej. Wszystkie głowonogi są drapieżnikami i mają 2 silne szczęki rogowe, dobrze rozwiniętą tarkę i gruczoły ślinowe. Z jamy gardzielowej pokarm przez przełyk dostaje się do workowatego żołądka i dalej do cienkiego jelita. Tuż przed odbytem do jelita otwiera się przewód worka atramentowego, którego wydzielina wraz z nie strawionymi wydostaje się przez otwór odbytowy na zew. Ramiona z przyssawkami.

Pogonofory (Pogonophora) – Brak przewodu pokarmowego. Zamieszkują w rurkach z których wystają czułki i których komórki mają zdolność chwytania drobnej zawiesiny cząstek organicznych

Przedstrunowce, osłonice, bezczaszkowce – Odcedzają cząstki pokarmu pobierane razem z wodą oddechową. U lancetnika otwór gębowy prowadzi do gardzieli jest otoczony czułkami, a gardziel – przebita około 150 skośnymi szczelinami. Z gardzieli woda dostaje się szczelinami do jamy okołoskrzelowej i dalej atrioporem wydostaje się na zew. ciała, natomiast odcedzony pokarm nabłonek rzęskowy z gardzieli kieruje do dalszych odcinków jelita. Jelito ma prostą budowę i uchodzi za atrioporem

Kręgowce – Otwór gębowy otoczony przyssawką, a mięsisty język – opatrzony rogowymi ząbkami służącymi do nacinania skóry. U minogów jelito ma postać prostej rury, nie zróżnicowanej na odcinki, ale jego pow. chłonną zwiększa fałd śluzówki przebiegający spiralnie. Występuje wątroba oraz zaczątki trzustki. W przewodzie pokarmowym kręgowców poza jamą gębową wraz z uchodzącymi do niej przewodami można wyróżnić: gardziel, przełyk, żołądek i jelito zakończone odbytem. U wielu ptaków końcowy odcinek przełyku tworzy wole, a żołądek składa się z dwu części: żującej i trawiącej. Trzustka i wątroba połączone są z jelitem środkowym przewodami wyprowadzającymi. Wątroba jest gruczołem cewkowym produkującym żółć, gromadzoną w woreczku żółciowym (u gołębi i koni – brak). Trzustka jest gruczołem pęcherzykowym. Gruczoły ślinowe kręgowców produkują nie tylko enzymy trawienne ale w ślinie mogą się znajdować substancje jadowe (węże, rzęsorki) lub substancje kitowe do budowy gniazd (jaskółki).

Ssaki – Mają żołądek 4-komorowy (żwacz, czepiec, księgi i trawieniec), walenie mogą mieć jeszcze więcej komór. Większość ryb i czworonogów ma jamę gębową uzbrojoną niezróżnicowanymi zębami. U chrzęstnoszkieletowych zęby są zmodyfikowanymi łuskami plakoidalnymi. Zęby osadzone w zębodołach po raz 1 w rozwoju ewolucyjnym pojawiły się u gadów i występują u krokodyli oraz u ssaków. U ssaków wykazują wielkie zróżnicowanie (heterodontyczne), w zależności od pobieranego pokarmu. U gadów i niższych kręgowców zęby ulegają stałej wymianie (polifiodontyzm). Ssaki zmieniają uzębienie tylko raz (difodontyzm) a walenie – wcale nie zmieniają (monofiodontyzm). Dorosłe stekowce zębów nie mają. U czworonogów odcinek gardzielowy krzyżuje się z górnymi drogami oddechowymi. Jelito większości kręgowców wykazuje podział na dwunastnicę, jelito cienkie, jelito czcze i jelito grube, które u większości kręgowców i stekowców uchodzi wraz z przewodami moczowymi i płciowymi do kloaki.

UKŁAD ODDECHOWY

Pierścienice – W najliczniejszej gromadzie wieloszczetów wyst. 2 typy skrzeli: naczyniowe (naczynia włosowate) i celomiczne (bez naczyń krwionośnym, wypełnione płynem celomy). Osadzone na notopodiach pranóży. Liczne wieloszczety zredukowały skrzela i oddychają powłokowo. Skrzela zredukowały również skąposzczepy i pijawki, choć nie brak tu wyjątków, u których częściowo zredukowane skrzela jeszcze się zachowały (Dero, Alma, pijawek – Branchelion)

Mięczaki – Pierwotne skrzela (ktenidia), pod pewnymi względami przypominające parapodialne skrzela wieloszczetów

Chitony – Mają w bruzdach po bokach nogi zależnie od gatunku od 4 do 80 ktenidiów. Są one tworami dwustronnie pierzastymi, pokrytymi urzęsionym nabłonkiem

Ślimaki – W podgromadzie przodoskrzelnych występują ktenidia zwrócone do przodu; u tych, które mają dwa przedsionki serca, znajdują się dwa ktenidia, u pozostałych – jedno. U tylnoskrzelnych zachowało się jedno ktenidium przemieszczone ku tyłowi po prawej stronie. U płucodysznych czynności oddechowe spełnia jama płaszcza zmieniona w płuco z obficie rozgałęzioną siecią naczyń krwionośnych. Łódkonogi nie mają narządów oddechowych, ich rolę pełni wew. ściana płaszcza pokryta urzęsionym nabłonkiem

Małże – Mają w jamie płaszczowej po bokach nasady nogi jedną parę skrzeli w liczbie jednej pary – dwustronnie pierzastych u praskrzelnych. U nitkoskrzelnych skrzela zwisają jako nici tworzące niekiedy podgiętą blaszkę. Natomiast blaszkoskrzelne mają dwuwarstwowe blaszki pokryte w wielu miejscach urzęsionym nabłonkiem, ale częściowo funkcje oddechowe przejęła wew. ściana jamy płaszczowej

Głowonogi – Oddychają za pomocą ktenidiów. Czteroskrzelne (łodziki) mają 2 pary, a pozostałe – 1 parę dwustronnie pierzastych skrzeli zwróconych ku przodowi w jamie płaszczowej po bokach tułowia

Stawonogi – Wykształciły narządy różnych typów. Szczękoczułkowce oddychają skrzelami, tchawkami, płucotchawkami lub powłokowo. Żyjące w morzach ostrogony na II-VI segmentach maja odnóża skrzelowe. Uropygi mają 1 parę płucotchawek na segm. VIII. Skorpiony mają 4 pary płucotchawek na segm. X – XIII, ale wymarłe paleozoiczne skorpiony oddychały skrzelami. Pająki mają 2 pary płucotchawek (ptasznik), lub 1 parę płucotchawek i 1 parę tchawek (krzyżak)

Skorupiaki (Crustacea) – Oddychanie powłokowe (widłonogi, splewki, wąsonogi). U licznych oddychanie wspiera wew. fałd pancerza (carapax) np. u małżoraczków, części wąsonogów. Kraby wychodzące na ląd mają szczelną osłonę wokół skrzeli w wodnej komorze lub ścianę jamy skrzelowej przekształconą w płuco (złodziej kokosowy)

Stonogi (Oniscidae) – Utworzyły wpuklenia krzaczasto rozgałęzionych rureczek, czym przypominają tchawki, stąd określane mianem pseudotchawek. Przydatki odnóży często funkcjonują jako skrzela prawie na wszystkich odnóżach tułowiowych (liścionogi). Natomiast odnóża odwłokowe służa do oddychania ustonogom i równonogom

Owady – Tchawek nie mają skoczogonki, część pierwogonków i niektóre pasożytnicze larwy gąsieniczników. Wnętrze rurki tchawkowej wyściela intima jako przedłużenie oskórka chitynowego i matrix – jednowarstwowy nabłonek jako przedłużenie hipodermy.