7 Rodzina jako środowisko wychowawcze

RODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Środowisko - def. H. Radlińskiej:

Środowisko to „zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników przekształcających osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas. Jest zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych.”

Def. R. Wroczyńskiego:

środowisko wychowawcze, to „teren naturalnych doświadczeń społecznych, reprezentowanych przez zespół podniet rozwojowych celowo zorganizowanych i podporządkowanych potrzebom wychowawczym”.

Def. K. Sośnickiego:

„ogół sytuacji wychowawczych. Te zaś określa jako ogół warunków, które działając na jednostkę powodują u niej określone przeżycia psychiczne”.

Def. A. Kamińskiego:

„te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas, albo krótko lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet”.

Środowisko wychowawcze:

Całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-oświatowych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach;
W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.

Naturalne środowiska są zrzeszeniami, do których należeć mogą ludzie na podstawie praw naturalnych, tj. urodzenia czy miejsca zamieszkania. Jednym z takich naturalnych związków jest rodzina.

Wyróżniając różne rodzaje środowisk wychowawczych, rodzinę klasyfikuje się do środowiska przyrodzonego, skupiającego ludzi według ich urodzenia.

Rodzina:

integralny i niezmiernie ważny element społeczeństwa.
odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu jednostek i społeczeństwa.
twórca socjologii August Comte uważał rodzinę za najważniejszą, podstawową grupę społeczną, na której opiera się całe społeczeństwo.

Stanowi naturalne środowisko wychowawcze, gdzie oddziaływania na dziecko dokonują się w normalnych warunkach życiowych, w różnorodnych sytuacjach codziennych;
Jest ukształtowaną historycznie wspólnotą życia, najbliższą człowiekowi, bo naturalną, pierwotną, niepowtarzalną, niemożliwą do pełnego i bezwarunkowego zastąpienia. Człowiek przychodzi na świat w tej wspólnocie, w niej wzrasta i dojrzewa, a następnie dąży ku nowej, tym razem własnej wspólnocie rodzinnej;

Możemy ją rozpatrywać w kategoriach grupy bądź instytucji społecznej;
Jest jedną z najważniejszych grup pierwotnych, ma poczucie swej odrębności, ma własne zadania i cele życiowe, układ stałych międzyosobniczych stosunków, określoną strukturę.
Jest małą grupą społeczną, w której występują bezpośrednie kontakty, twarzą w twarz, stosunki pomiędzy jej członkami są bliskie, nasycone emocjami;

Jest grupą opartą na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji;
Jest to grupa o charakterze wspólnoty;
Członkowie rodziny powiązani są ze sobą nie tylko węzłami pokrewieństwa, lecz również związkami prawno-ekonomicznymi;
Młodzi członkowie tej grupy korzystają z opieki oraz świadczeń materialnych ze strony dorosłych. Zostają przez nich wprowadzenia w świat kultury;

Rodzina jest dla młodego człowieka źródłem wiedzy o nim samym. Dzięki niej dowiaduje się kim i jaki jest, a także o swoich przodkach i tradycjach rodzinnych.

Wywiera silny wpływ na poczucie tożsamości człowieka, na to jak postrzega siebie jako indywiduum oraz jak odczuwa swoją przynależność grupową.

Zadania rodziny:

Przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, wychowanie i pielęgnowanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego;
Prowadzenie gospodarstwa domowego zaspokajającego potrzeby członków rodziny;
Sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem i trudnościami życiowymi;
Utrzymanie granic psychologicznych jednostki, jak i całego systemu;
Utrzymanie fizycznego otoczenia - wszystkie funkcje ekonomiczne;
Budowanie, kierowanie klimatem emocjonalnym - rodzaj relacji, więzi, sposoby wyrażania emocji.

Rola rodziny jako środowiska wychowawczego nie ogranicza się do wczesnych lat życia dziecka, trwa aż do osiągnięcia przez nie samodzielności, zdobycia wykształcenia i przysposobienia do zawodu, co następuje około 20 roku życia. Oparcia w rodzinie wymaga okres dojrzewania, w którym życie psychiczne staje się bardzo intensywne i kształtuje się stosunek do zagadnień własnego życia i życia społeczeństwa.

Elementy systemy rodzinnego to grupa współzależnych od siebie osobników związanych ze sobą przez historię, więzi emocjonalne i określone strategie działania, które służą zarówno zaspokajaniu potrzeb rodziny, jak i ich samych.

Zaliczamy do nich:

reguły jakie panują w rodzinie
role
stopień otwartości systemu.

Typy rodzin:

Podział ze względu na rozkład władzy i kompetencji w rodzinie:

patriarchalna - władza należy do męża i ojca;
matriarchalna- władzę sprawuje żona i matka;
egalitarna ( inaczej partnerska) - równy podział władzy pomiędzy męża i żonę;

Cechy rodziny tradycyjnej:

Prawnie zawarte małżeństwo
Posiadanie dzieci, chęć posiadania
Matka i ojciec
Trwałość
Mężczyzna utrzymuje rodzinę; posiada autorytet;
Wyłączność seksualna
Heteroseksualność

Hierarchia celów w rodzinie tradycyjnej:

satysfakcja małżeńska
długotrwała miłość
w przypadku niepowodzeń poszukiwanie szczęścia w nowych związkach
dobro dzieci - rzecz drugorzędna
indywidualizacja wewnątrzrodzinna
dążność do wysokiej jakości rodzinnego życia

Instytucja rodziny i zmiany w niej zachodzące

Wpływ industrializacji na rodzinę:

totalna zmiana życia społeczeństw
wzmożona, industrialna produkcja podniosła wyraźnie stopę życiową ludzi
podnoszenie się poziomu wykształcenia i kultury społeczeństwa
postępy medycyny oraz upowszechnienie opieki medycznej i higieny - znaczna poprawa sytuacji zdrowotnej ludności
wydłużenie przeciętnej długości życia,
znaczne podniesienie się stopy życiowej rodzin.

Instytucja rodziny i zmiany w niej zachodzące:

upowszechnienie się pracy kobiet (łączących role domowe z pozadomowymi)
emancypacja rodziny
malenie więzi rodzinno-sąsiedzkich
indywidualizacja członków rodziny (dobro oraz interes jednostki górują w praktyce życiowej nad interesem i dobrem rodziny)

Funkcje rodziny:

Biopsychiczna:

Prokreacyjna

To właśnie rodzina jest miejscem narodzin nowych członków społeczeństwa.

Oczekuje się, że osoby wchodzące w związek małżeński podejmą trud urodzenia i wychowania nowych ludzi.

Funkcja ta zapewnia ciągłość trwania narodu, społeczeństwa i rodu.

Daje gwarancję, że nowonarodzeni będą otoczeni opieką, troską, miłością i zostaną wprowadzeni w życie społeczne tak, by w przyszłości samodzielnie decydować o sobie i innych.

Jest to bardzo ważna funkcja i w niej przede wszystkim wyraża się stosunek osób zakładający rodzinę do wartości życia ludzkiego, a także własnej gotowości do otwarcia się na drugiego człowieka.

Seksualna

Dość znaczny wzrost przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych;

Współżycie seksualne w relacjach małżeńskich jest bardziej cenione niż w przeszłości.

W cenie jest jakość przeżyć, pełna satysfakcja seksualna obojga małżonków. W przeszłości żony miały mniejsze wymagania od mężczyzny, ale kobieca „rewolucja seksualna” (tak to nazwano) podwyższyła wymagania kobiet, uświadomiwszy im możliwości uzyskiwania większej satysfakcji seksualnej. Brak wystarczającej satysfakcji seksualnej jednego lub obojga współmałżonków jest obecnie znacznie bardziej konfliktogenny niż w przeszłości.

Ekonomiczna:

Materialno-ekonomiczna

Partykularyzacja dochodów członków rodziny. Dotyczy to szczególnie członków rodzin pracowniczych. W bardzo wielu przypadkach zarobkują oboje małżonkowie; nierzadko też zwiększają dochody rodzinne dorastające dzieci. Do wspólnej „kasy” rodziny trafia tylko część uzyskanych pieniędzy, reszta pozostaje w gestii poszczególnych członków rodziny i może być przeznaczona na indywidualne cele.

Opiekuńczo-zabezpieczająca

Obejmuje nie tylko opiekę nad dziećmi od ich poczęcia do usamodzielnienia, ale także dotyczy opieki nad tymi członkami rodziny, którzy z racji swojego stanu zdrowia lub wieku nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb.

Wyraża się przede wszystkim w dostarczaniu pożywienia, ubrania, ochrony przed utratą zdrowia czy życia, zapewnieniu niezbędnych środków do rozwoju biologicznego, psychicznego, społecznego i duchowego.

Społeczno-wyznaczająca:

Stratyfikacyjna

Obejmuje funkcjonujące w społeczeństwie prawo, zwyczaje dziedziczenia, przekazywanie pozycji społecznej dzieciom, np. w Indiach - przynależność do określonej kasty determinuje życie człowieka aż dośmierci. Nie może on zmienić kasty, w której się urodził na inną.

Legalizacyjno-kontrolna

Dzisiejsza rodzina ma ograniczoną funkcję kontrolną. Współczesne warunki życia szczególnie miejskiego i wielkomiejskiego nie sprzyjają zastosowaniu przez rodzinę kontroli nad swoimi dziećmi. Przyczynia się to do anonimowości jednostki, wydłużeniem czasu przebywania poza domem.

Socjopsychologiczna:

Socjalizacyjno-wychowawcza

Jej zakres został zawężony na skutek działania innych instytucji;

nieprawidłowa socjalizacja sprzyja patologii społecznej;
brutalizacja treści płynących ze środków masowego przekazu - stąd rola rodziny w dostarczaniu odpowiedniego systemu wartości i zainteresowań, umożliwiających dokonanie przez młodych ludzi odpowiedniej selekcji,
emancypacja dzieci, a zwłaszcza młodzieży (większa swoboda, niezależność, zmniejszenie świadomego wpływu rodziców na dzieci oraz wpływów wewnątrzrodzinnej, spontanicznej socjalizacji);
różnicowanie się postaw życiowych i działań wychowawczych matek i ojców (indywidualizacja oddziaływań).

Kulturalna

Ma na celu zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa, wpojenie norm i wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne.

Religijna

Jest odpowiedzią na potrzeby człowieka bycia w łączności z Istotą przewyższającą go, dającą bezpieczeństwo, poczucie własnej wartości, sprawiedliwą i kochającą.

Obejmuje wszystkie czynności i przekazy werbalne i niewerbalne, które dotyczą religijnego rozwoju człowieka. Na rozwój ten składa się poznanie rzeczywistości religijnej, a więc pojęć religijnych, wymogów moralnych, wzorów zachowania religijnego i łączności ze wspólnotą religijną.

Rekreacyjno-towarzyska

Dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i o nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w jej skład.

Emocjonalno-ekspresywna.

Przejawia się w:

wzrost rangi uczuć wyższych (miłość),
małe wsparcie emocjonalne człowieka ze strony pozarodzinnych grup wspólnotowych;
zapewnienie przez rodzinę poczucia bezpieczeństwa, higieny psychicznej, równowagi emocjonalnej jednostki,
umożliwienie ekspresji osobowości (niepowtarzalnych cech jednostki) i aprobowanie jej;
im mniej konfliktowa i zdezorganizowana, tym skuteczniejsza jej funkcja emocjonalno-ekspresywna.

Typy rodzin (wg. Mieczysława Łobockiego):

Rodziny pełne - oboje rodziców, wszyscy jej członkowie połączeni są więzami krwi i więzami emocjonalnymi.
Rodziny rozbite (lub niepełne) - jeden z rodziców znajduje się przez okres dłuższy z dala od rodziny (z powodu rozwodu, śmierci, czy innych przypadków losowych. Szczególnym przypadkiem rodziny niepełnej jest tu rodzina zastępcza, gdy to dzieci nie mają obojga rodziców, a ich wychowaniem zajmują się rodzice zastępczy.
Rodziny zrekonstruowane - do rodziny dołącza adoptowane dziecko, lub w rodzinie niepełnej dochodzi do ponownego zawarcia małżeństwa.
Rodziny zdezorganizowane - podzielone wewnętrznymi sporami i niechęciami wobec niektórych ich członków.
Rodziny zdemoralizowane - z zachowaniami często aspołecznymi, ale nakierowanymi głównie na otoczenie co nie oznacza, że skłóconymi wewnętrznie.

Typy rodzin ze względu na więzi:

Rodzina mała (nuklearna) - składa się z pary małżeńskiej i niepełnoletnich dzieci. Natomiast kontakty osobowe z krewnymi są ograniczone do najbliższych członków rodziny.
Rodzina duża - zawiera się w niej kilka pokoleń krewnych żyjących we wspólnym gospodarstwie. Są one przynajmniej trzy pokoleniowe, a krewni w jej ramach są połączeni wspólnotą majątkową.
Rodzina duża zmodyfikowana - jest to wielopokoleniowa, bliska sobie grupa rodzinna, nie mieszkająca jednak we wspólnym gospodarstwie.

Wyrózniamy 4 postawowe rodzaje rodzin:

Rodziny wzorcowe:

dobra sytuacja finansowa,
korzystne warunki mieszkaniowe,
obecność czynników stymulujących rozwój,
pozytywne zasady współżycia,
stabilne i zgodnie stosowane metody wychowawcze,
nagradzanie prawidłowych zachowań i unikanie surowych nagan,
nastawienie na nieustanne poszerzanie horyzontów, celem dobra dzieci,
właściwy poziom intelektualny i pozytywne nastawienie do świata;

Rodziny przeciętne, w których brak jest wyraźnie przeważających właściwości;
Rodziny niekorzystne z wychowawczego punktu widzenia, w których przeważają niekorzystne czynniki;
Rodziny dysharmonijne, w których cechy idealne mieszają się z niekorzystnymi czynnikami wychowawczymi.

Typy rodzin dysfunkcjonalnych:

Rodziny rozbite wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę;
Rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka;
Rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznymi niepowodzeniami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach; przyczyną dezorganizacji mogą być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość;
Rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między domownikami.”

STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE - WYCHOWANIE DEMOKRATYCZNE

akceptacja dziecka,
dopuszczenie go do współudziału w życiu rodziny,
liczenie się z potrzebami biologicznymi i psychospołecznymi dziecka
okazywanie dziecku aprobaty i serdeczności, pozostawiając mu jednocześnie dużą swobodę działania, nie tracąc przy tym kontaktu z nim.
dziecko przeważnie potrafi zachowywać się adekwatnie w określonych sytuacjach, ale nigdy lub prawie nigdy nie jest do tego przymuszane.
rodzice są bardziej skłonni do stosowania wobec niego perswazji jak kary czy nagany.

STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE - WYCHOWANIE AUTOKRATYCZNE

dużym dystansem między rodzicami a dziećmi (ich kontakt przybiera rodzaj formalny, nie wnikają głębiej w potrzeby wewnętrzne dziecka).
surowy nadzór, ograniczenie swobody dziecka jak i wymagania ponad ich możliwości.
nie tolerowanie sprzeciwu dzieci i traktowanie ich instrumentalnie,
nie dostrzeganie potrzeby podmiotowego traktowania, w tym poszanowania godności i indywidualności, osobistych pragnień, własnej aktywności i samodzielności dziecka.
za nie wykonanie stawianych im wymagań stosują kary fizyczne, groźby i dręczenie psychiczne.

STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE - WYCHOWANIE LIBERALNE

pozostawienie dzieci samym sobie,
nie wtrącanie się w ich życie osobiste,
tolerowanie aspołecznych zachowań;
pozbawienia dzieci wszelkiej kontroli ze strony rodziców.

STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE - WYCHOWANIE NIEKONSEKWENTNE

brak sprecyzowanych zasad postępowania wobec dziecka,
rodzice mają odmienne zdania i stosują odmienny układ kar i nagród (często wynika to z braku rzetelnej wiedzy pedagogicznej rodziców i ich uzależnionego od własnego humoru podejścia do dziecka).

Czynniki integracji rodziny:

1. Czynniki wewnętrzne:

więź emocjonalna między małżonkami; miłość oraz związana z tym wierność
poczucie obowiązku i związana z tym odpowiedzialność za los rodziny
wspólne realizowanie działań mających na celu pomyślność rodziny, a w szczególności zabezpieczenie jej bytu materialnego
przekonanie, iż rodzina przyczynia się do harmonijnego rozwoju osobowości każdego z jej członków

2. Czynniki zewnętrzne:

sankcje religijne bądź środowiskowe (np. potępienie przez opinię publiczną), które uniemożliwiają czy też utrudniają rozejście się małżonków
sprawy ekonomiczne; m.in.. trudności w podziale majątku wspólnego, w zdobyciu oddzielnego mieszkania czy ewentualne trudności związane z prowadzeniem samodzielnego gospodarstwa
emocjonalne przywiązanie do dzieci spłodzonych w trakcie trwania małżeństwa; presja prawa a także
społeczności lokalnych w kierunku należytego sprawowania opieki nad dziećmi

Źródła konfliktów rodzinnych:

nie spełnianie oczekiwań z okresu narzeczeństwa
rozbieżność przyniesionych do małżeństwa wzorów kulturowych
niemożność przystosowania się seksualnego i emocjonalnego
dewiacje zachowania któregoś z małżonków (nałogi, hazard, złe prowadzenie się)
ciężkie warunki materialne nie mieszkaniowe
utrata przez któregoś z małżonków źródła utrzymania

Czynniki utrudniające i ułatwiające wychowanie w rodzinie:

1. Czynniki ułatwiające wychowanie:

wiedza o dziecku i stosunek do jego potrzeb
świadomość własnej roli wychowawczej oraz poczucie odpowiedzialności za los dziecka i jego prawidłowy rozwój
umiejętność oddziaływania wychowawczego przez organizację w rodzinie
rodzaje stosowanych w rodzinie metod wychowania i ich znaczenie dla prawidłowego rozwoju dzieci
właściwa postawa rodzicielska

2. Czynniki utrudniające wychowanie:

brak lub niedosyt miłości macierzyńskiej i ojcowskiej (miłość ta powinna być bezwarunkowa, wszechogarniająca, wszechobecna i nieustająca)
niedostateczne uruchomienie procesów identyfikacji z osobami znaczącymi
słaba więź emocjonalna między rodzicami
wadliwe postawy rodzicielskie dotyczące nadmiernego dystansu uczuciowego rodzica wobec dziecka bądź też nadmiernej ich koncentracji na dziecku

Postawa rodzicielska to występująca u rodziców tendencja do zachowania się w specyficzny sposób wobec dziecka, myślenia o nim, zachowania się - werbalnego lub niewerbalnego wobec niego, a także wobec różnego rodzaju sytuacji czy zaistniałych problemów z nim związanych.

Każda postawa zawiera trzy składniki:

myślowy
uczuciowy
działania

Występująca u rodziców tendencja do zachowania się w specyficzny sposób wobec dziecka, myślenia o nim, zachowania się - werbalnego lub niewerbalnego wobec niego, a także wobec różnego rodzaju sytuacji czy zaistniałych problemów z nim związanych.

Postawa rodzicielska jest nabytą strukturą poznawczo-dążeniowo-afektywną, ukierunkowującą zachowanie się rodziców wobec dziecka

Postawy rodzicielskie wobec dzieci mogą stwarzać warunki do prawidłowego rozwoju lub wpływać ujemnie na kształtowanie się jego osobowości

Postawy te są zazwyczaj plastyczne i podlegają zmianom w miarę jak zmienia się dziecko, które przechodzi przez różne fazy rozwoju.

Rodzaje postaw rodzicielskich:

Podstawowym elementem decydującym o większym lub mniejszym powodzeniu rodziców w zakresie wychowania jest ich stosunek uczuciowy do dziecka nazywany postawą rodzicielską.

Postawy rodzicielskie mają różnoraki wpływ na dzieci.

Wyróżniamy postawy:

prawidłowe - „zdrowe”

negatywne - „chorobotwórcze”

Pierwsze postawy mają pozytywny wpływ na psychospołeczny rozwój dziecka, jednak te drugie wpływają ujemnie, a nawet mogą być przyczyną nerwic.

Najważniejsze potrzeby dziecka:

Zaniedbywanie dziecka, jego odtrącenie i brak akceptacji przyczyniają się do występowania zaburzeń zachowania.

Natomiast właściwe postawy wobec dziecka przejawiają ci, którzy troszczą się o nie, dostrzegają jego potrzeby, są cierpliwi i gotowi stosować intelektualne sposoby oddziaływania (wyjaśnianie, tłumaczenie). Łatwo nawiązują kontakt z dzieckiem i są zdolni do obiektywnej oceny dziecka i jego możliwości.

Postawy obojga rodziców wobec dziecka nie zawsze bywają tego samego typu. Dobrze byłoby jednak gdyby zamierzenia rodziców nie były rozbieżne i przeciwstawne, a oparte na wzajemnej akceptacji i szacunku rodziców do siebie i dziecka. Wówczas jest szansa na to, że nawet odmienność typów postaw matki i ojca nie będą miały szkodliwego wpływu na dziecko, a będą źródłem większego bogactwa doznań emocjonalnych.

PRZEMOC W RODZINIE

Istnieje wiele definicji przemocy w rodzinie. Wszystkie z nich podkreślają jednakże takie elementy jak:

działanie skierowane przeciwko jakiemuś członkowi rodziny
intencją działania jest wyrządzenie komuś krzywdy, narzucenie mu władzy, dokonanie bezprawnych czynów, godzenie w czyjąś wolność osobistą, oraz naruszenie praw i dóbr osobistych
działanie zamierzone, świadome, intencjonalne
przewaga sił ze strony agresora
wywołuje cierpienie, krzywdę, szkodę
wykracza poza społeczne normy

Perspektywy postrzegania przemocy:

prawna - jest ścigana przez prawo (kodeks karny, kodeks wykroczeń).
moralna - krzywdzenie osób słabszych to zło moralne (kodeks, wyczucie moralne, sumienie, normy moralne przekazywane z pokolenia na pokolenie.)
psychologiczna - przemoc wyzwala psychiczne zjawiska, jak cierpienie, doznawanie poczucia krzywdy, bezsilność.
społeczno-polityczna - przemoc na dużą skalę, grupy stosujące przemoc.

Wyróżnia się dwa ogólne rodzaje przemocy:

Przemoc gorąca: furia; pękanie tamy emocjonalnej, która przestaje powstrzymywać uczucia pochodzące z frustracji; wulkan emocjonalny; widowiskowa, widoczna; szybko przechodzi; jest skumulowaną siłą uczuć, której nie da się zatrzymać;
Przemoc chłodna: ma na celu pogwałcenie praw i dóbr drugiej osoby; zaplanowana; zdarza się w pozornie dobrej rodzinie; nie ma tu furii i gniewu.

Formy przemocy:

Przemoc fizyczna

Przemoc fizyczna jest stosunkowo łatwa do rozpoznania. Najczęściej przyjmuje postać zewnętrznych obrażeń skóry: zranienia skóry, krwiaki, sińce, obrzęki, oparzenia, które są wynikiem bicia dzieci różnymi przedmiotami, kopania, wykręcania rąk, szarpania, ciągnięcia za ciało, za włosy, popychanie o ściany, przypalenia, kłucia, nacinania ciała, szczypania, mocnego wstrząsania ciała, rzucanie różnymi przyborami przywiązanie w celu ograniczenia swobody.

Przemoc psychiczna

Przemoc psychiczną widać w znacznie mniejszym stopniu niż fizyczną, jest ona najbardziej nieuchwytną i zdradliwą formą maltretowania. Może ona polegać na wywieraniu nacisku lub też być skierowana na otoczenie. Najczęściej występującą formą przemocy jest znęcanie się moralne, polegające na używaniu w stosunku do ofiary słów wulgarnych. Istnieje jednak wiele innych, w tym bardziej drastycznych przejawów zachowania się sprawcy: groźby popełnienia samobójstwa, znęcanie się nad zwierzętami, ciskanie przedmiotami, awanturowanie się w domu, groźby bicia, niszczenie domowych sprzętów, wypędzanie z domu, zastraszanie, zmuszanie do przyglądania się szokującym scenom, pozbawienie poczucia bezpieczeństwa. Tego typu przemoc prowadzi co poczucia niskiej samooceny, zmiany nastrojów, słabej kontroli emocji, wzmożonej czujności.

Przemoc seksualna

Wymuszanie pożycia seksualnego, aktywności seksualnej, nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia, krytyka zachowań seksualnych, zmuszanie do oglądania filmów lub gazet pornograficznych, straszenie gwałtem, gwałt, straszenie karami fizycznymi i psychicznymi w razie odmowy współżycia. Natomiast przemoc seksualna wobec dziecka jest wykorzystywaniem w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych przez osoby dorosłe. W hierarchii różnych form patologii społecznych jest ona najbardziej szkodliwą, odrażającą i okrutną. Mimo, że ten rodzaj przemocy jest powszechnie potępiany, wyzwala oburzenie, to jednak ma on charakter stale wzrastający. Następstwa tego rodzaju przemocy ujawniają się bezpośrednio, a także i późniejszym okresie. Nierzadko towarzyszą dziecku w całym jego życiu.

Źródła przemocy w rodzinie:

biologiczne: impulsywny temperament, uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego (CNS), urazy głowy, które utrudniają psychologiczną kontrolę nad zachowaniami;
psychologiczne: słaba kontrola emocji, wybuchy, eksplozje uczuć, frustracja, stres, deprawacja, zaburzenia osobowości, postawa lekceważąca wszystko i wszystkich; przekonanie o własnej mocy, poczucie wyższości nad innymi, zanik przeżywania wartości, współodczuwania, bycie świadkiem przemocy w dzieciństwie, doświadczanie jej;
środowiskowe: akceptowanie przemocy, przemoc to wzorzec utrwalony w życiu rodzin w otaczającym środowisku, przechodzący z pokolenia na pokolenie, niejako dziedzicznie;
społeczno - kulturowe: systemy rodzinne, wzorce kulturowe zezwalające na przemoc; substancje chemiczne - alkohol, narkotyki: torują drogę do przemocy, osłabiają zdolność do samokontroli, stymulują i pobudzają do działania.

4 fazy przemocy:

I Faza narastającego napięcia: agresor: jest stale irytowany, każdy drobiazg go złości, zaczyna awantury, prowokuje kłótnie, nadużywa alkoholu, narkotyków, staje się niebezpieczny, przerażający, sprawia wrażenie, że coraz mniej panuje nad swoim "ja";

II Faza gwałtownej przemocy: agresor: wyładowuje się, wpada w szał, eksploduje pod wpływem jakiegoś drobiazgu, stosuje różnego rodzaju przemoc;

III Faza miodowego miesiąca: agresor: wie że posunął się za daleko, zaczyna przepraszać, staje się inną osobą, szczerze żałuje, okazuje skruchę, obiecuje, że już się to nigdy nie powtórzy, płacze, wzbudza litość, tłumaczy się dlaczego to zrobił, przekonuje ofiarę, że to był jednorazowy incydent, okazuje ciepło, miłość, staje się podobny do tego, jaki był na początku znajomości, przynosi prezenty, rozmawia z ofiarą, dba o nią, obiecuje że się będzie leczył;

IV=I Faza narastającego napięcia. Cykl się powtarza. Przemoc w następnym cyklu staje się gwałtowniejsza, narasta, powtarza się dopóki nie będzie interwencji z zewnątrz.

Modele działania ofiary która nie opuszcza swego oprawcy:

model pułapki psychicznej - ofiara stwierdza, że zbyt dużo włożyła w ten związek, i nie chce tego stracić;
model pułapki sytuacyjnej - zyski ekonomiczne z pozostania są większe niż zyski z odejścia, zwłaszcza gdy kobieta nie pracuje, nie ma innej alternatywy;
model pułapki lęku - lęk przed nieznanym, strach przed samotnością;
model wyuczonej bezradności - kobieta czuje się całkowicie zależna od męża, zupełnie nie wierzy we własne siły, możliwości.

Czym jest przemoc wobec dziecka?

Wszelkiego rodzaju uszczerbkiem na zdrowiu fizycznym bądź psychicznym dziecka przed ukończeniem osiemnastego roku życia, jakiego doznało w sposób nieprzypadkowy od osoby lub instytucji, będący skutkiem działania fizycznego, seksualnego lub emocjonalnego, czy też zaniedbania, a który zagraża jego normalnemu rozwojowi fizycznemu lub psychicznemu.

Przemoc wobec dzieci i ich złe traktowanie jest poważnym problemem społecznym:

60% dorosłych Polaków stosuje kary fizyczne wobec swoich dzieci do 19 roku życia;
co szósty 12-latek przyznaje, że w wyniku przemocy ze strony rodziców doznał urazów takich jak siniaki, zadrapania;
blisko 23% polskich studentów przyznaje, że w ich domach przynajmniej kilkakrotnie dochodziło do przemocy fizycznej, a 37% mówi o kilkakrotnym wystąpieniu sytuacji, w której doszło do przemocy psychicznej;
34% pacjentów lecznictwa odwykowego stwierdza, że w okresie intensywnego picia używało przemocy fizycznej wobec dzieci, a 50% stosowało przemoc psychiczną.

Większość przypadków krzywdzenia dzieci pozostaje jednak tajemnicą rodzinną.

Skutki przemocy w rodzinie:

Poznawcze, emocjonalne i behawioralne następstwa zespołu dziecka maltretowanego:

Konsekwencje przemocy fizycznej: zaliczymy do nich zarówno brak poczucia bezpieczeństwa, przynależności uczuciowej do osób najbliższych oraz obniżoną samoocenę, jak i nieakceptowanie siebie, poczucie zagubienia, krzywdy i winy, a także trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem. Dzieci, które są ofiarami przemocy fizycznej, przeżywają stany depresyjne i lęki; są egocentryczne, bierne i zależne lub agresywne i nadpobudliwe, ze skłonnościami do autodestrukcji. U dzieci bitych obserwuje się również zaburzenia pamięci, koncentracji uwagi, zaburzenia zachowania i emocjonalne oraz brak poczucia realności.

Konsekwencje przemocy psychicznej : dokuczanie dziecku bez użycia narzędzi wywołuje u niego wiele negatywnych przeżyć: lęk, poczucie niesprawiedliwości i bezsensu, świadomość braku miłości rodzicielskiej i wiele innych konsekwencji, takich jak zaburzenia snu, przygnębienie, nerwice, zachowania agresywne, a nawet myśli i próby samobójcze. Ponadto krzyczenie na dzieci i poniżanie powoduje poważne konsekwencje w ich dorosłym życiu. Osoby takie nawet wiele lat później mają poczucie winy, niską samoocenę, a także zaburzone poczucie własnej tożsamości, silną potrzebę kontrolowania innych oraz są psychicznie uzależnione od swoich rodziców. Ofiary przemocy psychicznej cierpią na depresje, nerwice, izolują się od otoczenia.

Konsekwencje przemocy seksualnej: bezpośrednie skutki somatyczne - urazy zewnętrznych narządów płciowych, przerwanie błony dziewiczej, infekcje przenoszone drogą płciową oraz urazy ciała związane ze stosowaniem przemocy fizycznej jako środka do osiągnięcia celu - zaspokojenia seksualnego. następstwa psychiczne: erotyzacja dziecka, zaburzenia snu, fobie, lęki, nerwice, depresje. Ofiary przemocy seksualnej przejawiają prowokacyjne zachowania seksualne wobec swoich rówieśników, wykazują zachowania agresywne i autodestrukcyjne, łącznie z podejmowaniem prób samobójczych, albo wręcz przeciwnie - ich zachowania są regresywne, izolują się.

Podobnie jak w przypadku innych rodzajów przemocy dzieci doznające tego typu nadużyć mają problemy w szkole, uciekają z domu, cechują je zachowania przestępcze oraz niska samoocena, poczucie winy i krzywdy.

Sposoby przeciwdziałania przemocy w rodzinie:

w krajach o wysokiej kulturze społecznej rozwinięto bogatą ofertę psychoterapii indywidualnej, grupowej i rodzinnej.
najłatwiej dostępną formą pierwszej pomocy są telefony zaufania.
dużym powodzeniem cieszą się także schroniska dla kobiet, dzieci i innych ofiar przemocy, zapewniające im dach nad głową na jedną albo dwie noce.
pierwszej pomocy udzielają pogotowia rodzinne, centra kryzysowe oraz agencje pomocy rodzinie.

Bezpieczeństwo rodziny wymaga, żeby izolować sprawcę przemocy, dlatego należy wprowadzać prawną formę izolacji sprawcy przemocy w rodzinie.

Organizacje pomagające ofiarom przemocy:

W grudniu 1996 r. Powstało ogólnopolskie porozumienie „niebieska Linia”, skupiające organizacje społeczne i instytucje pomagające ofiarom przemocy w rodzinie.

W październiku 1998 r. wszedł w życie rządowy program przeciwdziałania przemocy w rodzinie „niebieska karta” którego jednym z realizatorów jest policja.

Podstawowe formy pomocy rodzinie:

wsparcie w formie świadczeń pieniężnych: dodatek mieszkaniowy, świadczenia rodzinne (np. z tytułu samotnego wychowywania dziecka, z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka)
specjalistyczne poradnictwo rodzinne
terapia rodzinna
rodziny wymagające stałej opieki mogą korzystać ze wsparcia specjalnych jednostek społecznych takich jak: domy pomocy społecznej, placówki opiekuńczo-wychowawcze czy ośrodki wsparcia