CZŁOWIEK ZLAGROWANY - termin używany na określenie osobowościowych cech człowieka, jakie wykształciły się w nim pod wpływem przeżyć w obozie niemieckim. Zlagrowanie człowieka przejawiało się w odrzuceniu wszelkich wartości humanistycznych i egoistycznym dążeniu do ocalenia własnej biologicznej egzystencji. Termin pochodzi od niemieckiego wyrazu "Konzentrazionlager" - obóz koncentracyjny. Analizę postawy człowieka zlagrowanego przeprowadził Tadeusz Borowski w opowiadaniach obozowych.

CZŁOWIEK ZŁAGROWANY - termin określający postawę więźnia sowieckich obozów pracy, który, aby przeżyć, odrzuca wartości humanistyczne i podporządkowuje się prawom życia obozowego. Termin pochodzi z rosyjskiego słowa "łagier" - obóz. Problem człowieka złagrowanego przedstawił Gustaw Herling-Grudziński w Innym świecie.

NIHILIZM - zapoczątkowana w drugiej połowie XIX wieku w Rosji i Niemczech filozoficzna postawa, przejawiająca się odrzuceniem wszelkich uznawanych norm, zasad, wartości etycznych i moralnych. W ogólnym znaczeniu - relatywizm moralny, czyli traktowanie wszelkich norm i zasad moralnych jako względnych i tymczasowych, zależnych od okoliczności.

KOLUMBOWIE - grupa pisarzy, urodzonych około 1920 roku dla których przełomowym wydarzeniem, kształtującym osobowość i świadomość artystyczną, stała się druga wojna światowa. Nazwa grupy pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego Kolumbowie rocznik 20. Do pokolenia Kolumbów zalicza się m.in. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, Tadeusza Borowskiego, Tadeusza Różewicza. Dominującym motywem ich twórczości stał się kryzys wartości spowodowany kataklizmem wojennym. Twórczość pokolenia Kolumbów określa się też często mianem Apokalipsy spełnionej.

SOCREALIZM - zwany także realizmem socjalistycznym, kierunek w literaturze i sztuce, który powstał w ZSRR w 1934 roku. Odwoływał się do zasad dziewiętnastowiecznego realizmu. Postulował model literatury ukazującej rzeczywistość zgodnie z założeniami partii i proklamującej jej hasła. W Polsce socrealizm pzyjęty został jako obowiązujący model literatury na zorganizowanym w 1949 roku Zjeździe Związku Zawodowego Literatów Polskich w Szczecinie. Tworzono, zgodnie z założeniami realizmu socjalistycznego, tzw. powieści produkcyjne, które ukazywały zazwyczaj zwycięską walkę kolektywu robotniczo-partyjnego z wrogiem klasowym. Nadmierny schematyzm utworów stał się przedmiotem krytyki socrealizmu nawet wśród twórców marksistowskich. Kres epoce socrealizmu przyniósł październikowy przełom polityczny w 1956 roku.

"ODWILŻ" - wydarzenia prowadzące do złagodzenia kursu polityki państw komunistycznych zapoczątkowane w 1956 roku obradami XX Zjazdu KPZR, na którym Nikita Chruszczow potępił "kult jednostki" oraz politykę Stalina, określając jego rządy mianem "okresu błędów i wypaczeń." W Polsce początkiem "odwilży" stało się zwołane w październiku 1956 roku VIII plenum PZPR.

TOTALITARYZM - system państwowej organizacji polegający na ingerencji rządu we wszystkie dziedziny życia kulturalnego, społecznego i prywatnego obywateli, sprawujący wszechwładną kontrolę i brutalnie eliminujący wszelkie przejawy buntu, wymierzony przeciwko wolności jednostki. Mianem totalitaryzmu określa się rządy w faszystowskich Niemczech oraz okres stalinowski w Związku Radzieckim

EGZYSTENCJALIZM - kierunek filozoficzny, którego inicjatorem był w I poł. XIX wieku S. Kierkegaard, a który rozwinął się w latach 20. XX wieku w Niemczech i latach 40. we Francji. Kierunek ten szczególnie oddziałał na literaturę (J. P. Sartre, A. Camus). pisarze zajęli się sytuacją jednostki w świecie, dokonywanymi przez nią wyborami, wolnością, itd., rozpatrywali je w ścisłym związku z konfliktami i historią współczesną.

PRYSZCZACI - grupa młodych pisarzy lat 40. i 50., którzy zdeklarowali się jako gorliwi zwolennicy realizmu socjalistycznego. Duchowym przywódcom grupy był Tadeusz Borowski, należeli do niej między innymi: W. Woroszylski, T. Konwicki, A. Braun.

GROTESKA - to metoda przedstawiania świata polegająca na łączeniu sprzeczności: tragizm z komizmem, realizm z fantastyką, groza z humorem. Groteskę cechuje absurdalność, deformacja, nielogiczność. W literaturze groteska jest zjawiskiem występującym w różnych formach gatunkowych i rodzajowych, najczęściej w epice i dramacie. Elementy groteski odnaleźć można między innymi u S. Mrożka, W. Gombrowicza, T. Różewicza, F. Kafki, B. Brewchta, E. A. Poego, W. Majakowskiego i M. Gogola.

---