Charakterystyka języka pedagogiki
język ped. naukowo-socjalistycznej: okres polski ludowej; model teleologiczno-instrumentalny; wyraża cele, powinności, zadania; wypowiedzi o charakterze celowym; zasady ładu społeczno-upaństwowionego; język dyrektyw społecznych, państwowych, odgórnych; wyraża powinności wzg. wychowanka i wychowawcy (jaki wychowawca winien być); szczególną rolę odgrywa język metodologii badan pedagogicznych jako medium wyrażania prawidłowości; prawidłowości dają się przekształcić w opisy działań praktycznych (dyrektywy dla wychowawcy jak osiągnąć cel wychowania); wyrażenia: powinieneś, musisz, twoje zadania są takie;
język ped. sprzeciwu: do 1989r. - charakterystyczny na środowiska z marginesu, niejawny, niepubliczny, język podziemia; po 1989 r. - stał się oficjalny, potrzebny; służy uprawianiu krytyki; dopuszcza dowolność; służy modelowi ped. krytycznej; Habermas - teoria krytyczna (wiedza uwarunkowana naszymi interesami: technicznym, praktycznym, emancypacyjnym); dopuszcza liberalizm; brak jasno określonych ram przestrzennych; dotyczy problematyki teoretycznej i praktycznej; koncentracja na stawianiu pytań a nie szukaniu odpowiedzi; wyrażenia: dokonaj wyboru, krytycznej analizy, przemyśl.
Analiza języka pedagogiki
Wych. jako zadanie: sprostanie określonym celom, zadaniom odgórnym; przełożenie odgórnych dyrektyw i wymogów;
Wych. jako fakt : nie wyklucza działań celowych; ważniejsze jest samo dochodzenie do celu, sama droga a właściwie wielość dróg; elastyczność, twórczość w myśleniu; krytyczny namysł, analiza; dociekanie sensu wychowania; dialektyka;
Analiza odmian wiedzy o wychowaniu
Naukowa: logiczna - podnosi role pojęć jasnych i wyraźnych, wnioskowania jako rozumowania polegającego na wykazywaniu prawdziwości danego zdania; zastosowanie logiki formalnej jako zasady ruchu myśli i ujmowania działań); empiryczno-indukcyjna - wypracowanie metod skutecznego działania; pomija się często intencje, wychowawcy i wychowanka; metodyczna efektywność;
Filozoficzna - odmienna od naukowej; szeroka, rozległa, obejmująca różne dziedziny życia; niedookreślona, poszukująca odpowiedzi na pytania i na ich bazie stawiająca następne; wytycza nurty o wychowaniu które inspirują do przemyśleń, do krytycznej analizy, demaskuje uznane założenia i prawdy; odsłania coś nowego, nowe szanse i możliwości; otwarta;
Potoczna - mądrość przekazywana z pokolenia na pokolenie; familiarności, skrótowości, niestaranności spontaniczności, bezplanowości, itd.; język nienaukowy; może być wartościowa pod warunkiem świadomości jest potoczności;
Religijna - źródła w zapisach świętych ksiąg różnych religii, w formułach instytucjonalnych jako naukach kościołów, w tekstach filozoficznych rozważających kwestie religijne, etyczne, wychowawcze; odnosi sie do sacrum, tego w co wierzy, w czym pokłada nadzieje, w co ufa; język typu religijnego wnosi do problematyki wychowawczej kwestie poszerzające jej obszary poznawcze, funkcjonujących dzięki ufności wyznawców;
Z kręgów sztuki - ekspansja obrazu, dźwięków, barw, ruchu, kolażu; wyzywająca; operuje językiem prostym, nieskomplikowanym, uzupełnionym akcją, emocją; język staje się środkiem porozumiewania się w sprawach ważnych; wiedza gorąca;
Publicystyczna - krytykowana przez pedagogów za małą precyzję języka, za niedoskonałość wywodu, emocjonalność; zwraca uwagę szerszemu odbiorcy na zjawiska newralgiczne, gorące, społeczne; włącza język potoczny; ważna dbałość o precyzję języka;
Fazy rozwoju teorii pedagogicznych
W Ameryce płn. i europie zachodniej: lata 50-60 - okres ortodoksji - dominacja centralizacji; kontroli paradygmatu funkcjonalno-liberalnego; eliminacja odmiennych poglądów; dominacja metodologii pozytywistycznej; dążenie do patriarchalności, stabilności; dążenie do ustalania prawidłowości nauk; pokazuje jasne normy postępowania; Lata 70-80 - okres heterodoksji - rozgałęzianie sie teorii; warianty neo- i anty-; wersje krytyczne, opozycyjne wobec funkcjonującego paradygmatu; ścieranie się teorii, odmiennych światopoglądów; relatywizacja i wartościowanie poglądów; konkurencyjne ideologie; odmienne ideologie nie wchodzą w dialog; Lata 90 i dalej – okres heterogeniczności - przeplatanie się i dyskusja rożnych odmiennych teorii ped.; styl nauki uprawiania kontekstualny, refleksyjny; wielość myślenia o wychowaniu, zachwyt nad różnorodnością, wielością; pełna ambiwalencja; wiedza naukowa podlega wyjaśnianiu, interpretowaniu, ustawicznym dookreślaniu, poszukiwaniu;
W Polsce: lata 50-60 - okres ortodoksji - dotyczy odwróconej wersji paradygmatu funkcjonalno-liberalnego dominującego na zachodzie; dominuje rosyjski strukturalizm czyli modernizacja odgórna, scentralizowana, monolityczna; dominuje zinstrumentalizowana wiedza; dwubarwność obrazu świata; zamknięcie się przed napływem tzw. gorszej wiedzy; Lata 70-80 - okres heterodoksji - Okres rozpoczął się od wzrostu napięc polit., wzrost represyjności systemu; umocnienie ortodoksji; heterodoksja w podziemiu w niektórych środowiskach akademickich; wyspa oporu - kościół; czas głębokiego dramatu dzisiejszej pedagogiki, niedorozwoju teoretyczności pedagogiki; Lata 90 i dalej – okres heterogeniczności - przełom ustrojowy; rozbudowana mapa teorii pedagogicznych; teorie nie zostały społecznie skonsumowane - zbyt mało uwagi poświęcanej nauce, małe nakłady; różne środowiska ped. są różnie przygotowane do podjęcia dyskusji różnych teorii ped.; znaczna część pedagogów uprawia ped. przystosowaną do istniejących kiedyś ram systemowych;
Modernizm - epoka nowożytna trwająca prawie 200; stąd wywodzi się kanon nauk empiryczno-analitycznych z naczelną kategorią i neutralizmem aksjologicznym nauki; Wyraża sie w idei postępu; Ufność w dobrodziejstwa nauki i technologii; Kult rozumu; ideał wolności; Wzrost dobrobytu; Pragmatyzm - kult działania i sukcesu.
Główne założenia i przesłania postmodernizmu– lata 60te XX w: Pożegnanie nowoczesności; Nie odrzuca modernizmu ale nie dostarcza ideologicznego uzasadnienia; Destrukcja tradycyjnego porządku pojęciowego; Afirmuje dowolność zmienność niejednoznaczność; Do głosu dochodzą grupy o odmiennych przekonaniach (homoseksualiści feministki); Niechęć do jednoznaczności i określoności.
Postmodernistyczne kierunki myślenia
Świat: coraz bardziej globalny zróżnicowany; charakteryzuje go nieciągłość odmienność; pełen ambiwalencji; potrzeba interpretacyjnego widzenia świata; demokratyczny; pozbawiony twardych układów granic;
Człowiek: cały czas się staje, postrzegany jako jednostka nieskończona; wchodzi w dyskurs ze światem; staje sie właścicielem samego siebie; jest koczownikiem który żyje od przypadku do przypadku; traktuje świat jako miejsce w którym ma mu być przyjemnie; konsument nastawiony na modus posiadania; wielowymiarowy złożony wew. skłócony z samym sobą i ze światem; rozpada sie jego tożsamość; możesz być każdy;
Kultura: upada podział na wyższą i niższą; nie ma kulturowego centrum; dochodzi do głosu to co zostało zepchnięte na margines kultury; jej racją bytu jest pogranicze, margines, wieloznaczność; dominacja kultury wizualnej, upadek kultury pisma; prymat mowy nad pismem; eksponuje sferę cielesności; nie jest monolityczna i niezmienna;
Nauka: ideał nauki kształtowany przez tradycję pozytywistyczną stracił już swoją moc gdyż nauka jest już cząstkowa, podzielona między różne paradygmaty; budowana jest nowa ontologia oparta na koncepcji różnicy;
nowa nauka pełni istotna rolę kulturową i edukacyjną, upadek mitu prawdy naukowej; poszukiwanie nieciągłości otwartości; wiedza afirmuje inność, narusza skostniale struktury; wiedza jest krytyczna i nieufna; nauka posługuje się metaforą, akcentuje rangę wyobraźni;
Pedagogika: rezygnuje z normatywności; jej przestrzeń otwiera sie w działaniu pomiędzy krytyką a założeniowością, pomiędzy teorią a praktyką; jako ped. krytyczna koncentruje się na kwestii różnic; język dopuszcza wymianę poglądów, społeczną wolność, ekspresję indywidualności, umożliwia myślenie alternatywne; zmienia obraz n-la- ma być transformatywnym intelektualistą (człowiekiem aktywnym, krytycznym, zaangażowanym w kwestie społ. i polityczne, rzetelnie wykształconym)
Edukacja: jest obszarem walki kultur, ścierania sie wątków dominacji i oporu; proces edukacji nie ogranicza sie do przekazywania wiedzy, ale zakłada nabywanie; opiera sie na tekstach kultury popularnej i wiedzy potocznej w sferze bliskich, codziennych doświadczeń kulturowych jako najbardziej wpływających na konstruowanie tożsamości; opiera sie na wizji świata nowej nauki, jest przejściem do cielesności poprzez umysł;
Racjonalność - określony zbiór założeń oraz praktyk społecznych które pośredniczą w sposobie w jakim jednostka lub grupa odnosi się do szerszego społeczeństwa;
Kwaśnica - typy racjonalności: Adaptacyjna: krytyka potoczna zdroworozsądkowa; najbardziej popularny typ krytyki; uzyskuje wyłączność, staje się monopolistką; zakłada przedkrytycznie jakąś fundamentalną ideę dobra, jakieś gotowe wyobrażenie pożądanego stanu rzeczy; jest bezkompromisowa, jednoznaczna w swych ocenach, uwolniona od wątpliwości; być krytycznym oznacza: troszcz sie o zgodność tego co jest z tym co być powinno, zapobiegaj dewiacjom, krytykuj wszelkie przejawy zła czyli sprzeciwiaj się, nie zgadzaj, wyrażaj negatywną opinię, porównuj i dokonuj oceny; Emancypacyjna: jest wyraźnie spokrewniona z tradycją krytyki jako krytyki ideologii; jest ona w równym stopniu krytyką wiedzy co i społecznej organizacji życia określonej przez strukturalne ramy tej wiedzy; krytyka tego typu zadanie swe widzi w wyzwalaniu ludzi od niejawnych dla nich źródeł zniewolenia a źródeł tych szuka w tych formach życia społecznego które krępując swobodę jednostki ukrywają ten fakt i utrudniają jego rozpoznanie; człowiek wolny w pełni rozporządzający sam sobą - oto jej cel; bądź krytyczny oznacza: nie przyjmuj niczego na wiarę, nie ufaj oczywistościom, miej odwagę powiedzieć nie nawet poglądom i sposobom myślenia powszechnie uznanym za nienaruszalne i prawdziwe, kieruj sie własnym rozumem i swoją wolą, myśl samodzielnie; Hermeneutyczna: krytyka jest tu refleksją nad tym co zakryte; łączy sie z refleksją nad tym co niedopowiedziane i wspólnie z nią stanowi nieodłączny składnik wszelkiej interpretacji; poznanie uwikłane jest w koło hermeneutyczne (emancypacyjna - w porządku liniowym); krytyka jest niezbywalnym elementem rozumienia świata i własnego w nim istnienia; zadanie krytyki - próba odnowienia, pełniejszego odczytania śladów naszego bytowania; intencja krytyki - nie ulepszanie świata ale czynienie go zrozumiałym;
Racjonalność adaptacyjna i emancypacyjna
Porządek wartości: Racjonalność adaptacyjna: pochodzą z perspektywy działania instrumentalnego; są bezpośrednio zakorzenione w świecie przedmiotowych; wymierne, przeliczalne; są łatwo widoczne i osiągalne dla każdego; daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności; aprobata stanu zastanego, nastawienie na konsumpcję. Racjonalność emancypacyjna: wywodzą się z perspektywy działania komunikacyjnego; nie są wymierne; ujawniają się na bieżąco w trakcie dialogu; wartością jest otwieranie się na to co nowe, wypowiadanie się we własnym imieniu; są to wartości personalne, moralne, duchowe, nie mają prostego zakorzenienia w przedmiotach; źródłem wartości jest życie człowieka postrzegane w kategoriach zmiany;
Kategorie opisu świata: Racjonalność adaptacyjna: momentalizm; indywidualizm; instrumentalizm;- kultura (zbiór istniejących zbiorów zachowań, zbiór sprawdzonych reguł, działań oraz sposobów interpretowania świata umożliwiających i ułatwiających funkcjonowanie w nim); inni ludzie (ujmowani i oceniani z punktu widzenia roli jako mogą odegrać w realizacji zamierzonych celów); własna osoba i własne życie (człowiek sam siebie traktuje instrumentalnie jako przedmiot ułatwiający bądź utrudniający osiąganie wartości); wiedza (wiedza książki kucharskiej); Racjonalność emancypacyjna: - procesualizm; wspólnotowość; komunikacja;- kultura (traktowana jako zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji rzeczywistości); inni ludzie (partnerzy dialogu); własna osoba (życie jako dobro aktualnie wartościowe, człowiek szuka w swym życiu autonomicznego sensu); wiedza (nie kończący się proces poznawania świata, wiedza nie ma instruować a pomagać w podejmowaniu decyzji);
Założenia interpretacyjne: Racjonalność adaptacyjna: założenie o oczywistości, uporządkowaniu, realności kulturowo zdefiniowanego świata (świat jest takim jakim go postrzegam); założenie o typowości sytuacji, motywów, celów; Racjonalność emancypacyjna: założenie o nieoczywistości i konwencjonalności kulturowo zdefiniowanego świata; założenie o niepowtarzalności sytuacji, motywów i działalności innych ludzi.
Wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia: Racjonalność adaptacyjna: Świat – zbiór przedmiotów wymagających technicznego rozporządzania, wizja świata oczywista, nie pozwalająca na wątpliwości, jest to możliwe dzięki posłuszeństwu; przejawy posłuszeństwa to: poczucie ontologicznej oczywistości – istniejący świat niezależnie od człowieka; pragmatyzacja sensu – uniwersalnym motywem poznawczym opanowanie świata; dwuwartościowa logika; uznawanie deterministycznej natury wszelkich zjawisk ;– przyczynowość i celowość; fundamentalizm światopoglądowy; przedkrytyczna samorządność – bezkrytyczna. Racjonalność emancypacyjna: świat - rzeczywistość sensów, świat jest rzeczywistością zawsze interpretowaną; wizja świata podtrzymywana jest przez poczucie ontologicznej nieoczywistości – świat staje się, przeświadczenie o dialogicznej strukturze sensu – sens ma charakter językowy; wielowartościowa logika, indeterminizm, antyfundamentalizm, krytyczną samoświadomość – refleksja nad przedrozumieniem.
Nauczyciel: Racjonalność adaptacyjna: przekaz gotowej wiedzy; brak podejścia indywidualnego; fałszywa świadomość – autorytet; przedmiotowość; Brak innowacji, refleksji; schematyzm; narzucanie własnego światopoglądu; etap pre- i konwencjonalny (tożsamość anomijna i roli); ja jako wyrocznia prawdy naukowej; Racjonalność emancypacyjna: perspektywiczność; podmiotowość partnera; refleksyjność, innowacyjność; brak nastawienia na natychmiastowy efekt; świadomość różnorodnych interpretacji świata; brak monopolu naprawdę; etap postkonwencjoalny – tożsamość ja; komunikacja, dialog; elastyczność, otwartość na innego;
Pedagogika krytyczna
Cel – bardzo ważnym zadaniem pedagogiki ogólnej jest budowanie krytycznej refleksji odsłaniającej ukryte wymiary procesów, fenomenów i zjawisk ped.; jest to warunek dokonania rekonstrukcji istniejącego porządku społ.-kulturowego/edukacyjnego nasyconego świadomością fałszywą.
Teoria krytyczna: Człon pozytywny - zakłada idealną, nieistniejącą jeszcze rzeczywistość, założeniową; projektowanie rzeczywistości taką jaką chcemy aby była względem naszych potrzeb; Człon krytyczny - pokazuje wszelkie blokady, bariery, ograniczenia które uniemożliwiają urzeczywistnienie tego świata zaprojektowanego w członie pozytywnym.
Krytyczność teorii krytycznej wyraża się w: Niezgodzie na niesprawiedliwość istniejącego świata - świat jest nie taki jaki być powinien; Włączaniu w procesie interpretacji kontekstu badanych zjawisk; Przekraczaniu myślenia uprawianego z jednej pozycji i dążeniu do wyjaśniania;
Podstawowe założenia pedagogiki krytycznej: Określanie wizji człowieka i społ. wolnych od świadomości fałszywej; Demistyfikacja stereotypów, schematyzmów w edukacji które zmianę społeczna czynią niemożliwą lub bardzo trudną; Uczynienie społeczeństwa otwartego na dialog; Poszerzenie zakresu wolności w edukacji; Ped. krytyczna zmusza do postawienia nowych pytań o sens i istotę tradycyjnie rozumianej teorii ped.; Odsłanianie mechanizmów dominacji; Odsłanianie tych praktyk szkolnych które zmianę świata czynią trudną bądź niemożliwą; Dostrzeganie i akceptacja różnic społecznych; Kształtowanie krytycznej postawy wobec społecznej rzeczywistości; N-l - sprzymierzeniec słabszych grup społecznych, transformatywny intelektualista;
Istota pedagogiki pogranicza: służy unaocznieniu historycznie i społ. wytworzonych stron silnych i słabości tych miejsc i granic które dziedziczymy a które stanowią obramowanie dla naszych dyskursów i stosunków społ.; wskazuje na potrzebę warunków umożliwiających uczniom pisanie, mówienie i słuchanie w języku w którym znaczenie pozostaje wieloakcentowe, rozproszone i opiera się trwałemu zamknięciu; jest to język w którym mówi się wraz z innymi nie zaś wyłącznie dla innych; Naczelnym celem ped. pogranicza jest pomoc w opuszczaniu centrum, w rozpatrywaniu społ. jako kompleksu grup współistniejących i krzyżujących się, wychodzących na granice swojej odrębności i inności, znajdujących się i współpracujących z grupą dominującą która daje szanse rozwoju inności, opiekuje się nią i korzysta z niej.
Edukacja międzykulturowa - proces oświatowo-wychowawczy którego celem jest kształtowanie rozumienia odmienności kulturowych oraz przygotowanie do dialogowych interakcji z przedstawicielami innych kultur; prowadzić to ma drogą krytycznej refleksji ku wzmocnieniu własnej tożsamości kulturowej;
Cele i zadania: Kształtowanie potrzeby wychodzenia na pogranicza kulturowe; Wzbudzanie potrzeb poznawczych i emocjonalnych – zdziwienie, odkrywanie, dialog, negocjacja, wymiana wartości, tolerancja; Prowadzenie do otwartości wobec świata; Wzajemne wzbogacanie sie w procesie komunikacji i wymianę wartości, przygotowanie do pokojowego współżycia, kształtowanie świadomości równorzędności kultur.
Edukacja wielokulturowa jest procesem związanym z ogólną reformą szkolnictwa i podstawową edukacją dla wszystkich uczniów; odrzuca ona rasizm i inne formy dyskryminacji w szkołach i w społ., akceptuje i popiera pluralizm reprezentowany przez uczniów, ich społeczności i nauczycieli; eduk. wielokulturowa przenika program i metody nauczania stosowane w szkole; korzystając z krytycznej ped. jako swojej filozofii, skupia sie na wiedzy, krytyce i działaniu, sprzyjając w ten sposób demokratycznym zasadom społecznej sprawiedliwości. <Traktowanie edukacji wielokulturowej jako edukacji antyrasistowskiej; Traktowanie edukacji wielokulturowej jako zmierzającej ku społecznej sprawiedliwości; Traktowanie edukacji wielokulturowej jako procesu - nacisk na treści powoduje że na proces nie zwraca się uwagi;>
Pięć obszarów - kompetencje wymagane od nauczyciela – Tulasiewicz: Wrażliwość i otwarcie wypływające z autentycznej troski o innych; Świadome postawy i zachowania w wielokulturowej klasie, powstałe na skutek zapoznania sie z różnicami językowymi i kulturowymi pomiędzy uczniami; Umiejętność nauczania języka oraz zdolność ułatwiania nauki języka i wrażliwości językowej a tym samym umożliwienie efektywnej komunikacji w wielokulturowej i wielojęzycznej klasie szkolnej; Umiejętność tworzenia i kierowania grupkami uczniowskimi by w ten sposób zachęcać uczniów do międzykulturowego poznania; Wiedza międzykulturowa, przejawiająca się świadomością europejską a prowadząca do powstania kultury pokoju w wielokulturowej europie
Pedagogika oporu: Kategoria oporu stanowi punkt wyjścia dla poszukiwanej, nowej perspektywy ped. krytycznej; szkołę należy postrzegać jako instytucję o pewnej kulturowej autonomii jako miejsca możliwe do przekształcenia w demokratyczne sfery publiczne gdzie obok przemocy występuje opór, obok ideologii dominacji - ideologia opozycji gdzie tworzą się alternatywne kultury dające podstawy identyfikacji dla tożsamości członków grup zdominowanych. Opór jest aktywnością dla zmiany; z analiz zachowań opozycyjnych ped. krytyczna powinna wyprowadzać swe podstawowe prawidłowości a na ich podstawie może budować teorie praktyki edukacyjnej jako różna od dotychczas dominujących technologicznie traktowanych teorii dla praktyki. Kryterium właściwego oporu jest możliwość wyzwolenia, moc emancypacyjna; bunt aby miał moc wyzwalającą musi prowadzić do wyzwolenia, musi przekraczać logikę przemocy
Pedagogika wyzwolenia: Strategia ped. wyzwolenia polega na doprowadzeniu do uczynienia ludzi władnymi posługiwania się własnym głosem wyrażania własnej wizji świata, artykułowania swoich interesów. Proces edukacji ma wyzwalać uczniów spod zorganizowanej przemocy, musi doprowadzić do uczernienia ich władnymi mówienia własnym głosem, do przekroczenia narzuconych przez szkole ograniczeń komunikacji; proces kształcenia nie może być więc jednostronnym mówieniem n-la; musi bazować na dialogu; w toku edukacji dialogicznej głos ucznia jest równie ważny jak głos nauczyciela. Kształcenie czyniące kulturę uczniów, ich glos punktem wyjścia całego procesu może doprowadzić do zrozumienia ograniczeń komunikacji narzuconych przez dominację kulturowa przez szkołę jako instytucję;
Kontrowersje wokół antypedagogiki
Przesłanki: czł. jest istotą wewnętrznie scaloną, jednością ciała psychiki i duszy; istota wolna, nie musi być wychowywany; odpowiedzialny za siebie; wspieranie zamiast wych.; istota dzieciństwa.
MENTALNOŚĆ PEDAGOGICZNA: 1.Człowiek od urodzenia nie może stanowić sam o sobie; Mit kulturowy, że człowiek nie jest wolny; zależność generacyjna jest naturalną cechą stosunków międzypokoleniowych; Mit o trwałości zła: nie można dziecku zaufać; permanencja braku zaufania dorosłych do samych siebie; nakaz samowychowania, koncentracji na wadach, błędach; wychowanie bazuje na nieszczerości, rozszczepieniu ról tożsamości, kontrola, ocenianie, porównywanie ludzi ze sobą; 2.Nauka jest wiedzą obiektywistyczną, eksperci decydują o tym jak żyć; .3.Wiara w to, że można stworzyć lepszego człowieka, a dzięki temu lepszy świat; 4.Podstawowym pytaniem pedagogiki jest to: kim jest człowiek?
MENTALNOŚĆ ANTYPEDAGOGICZNA: 1.Każdy człowiek od urodzenia może sam stanowić o sobie. To pokusa odstępstwa od wolności spowodowana pedagogizacją świata; zależność generacyjna może być zniesiona; Człowiek, jako istota dobra; zamiast wychowania: przyjaźń, wspieranie, wzajemne interakcje; samopoznanie, samokontrola, samoocena, rywalizacja twórcza nie antagonistyczna. 2.Nauka jest wiedzą subiektywistyczną- nie ma ekspertów od stosunków międzyludzkich 3.Wiara w człowieka 4.Ważnym pytaniem jest to, kim jestem, jako człowiek?
Pedagogika dialogu
Dialog w ped. określany jako sposób bycia czy tez jako uniwersalna podstawa każdej sytuacji edukacyjnej; dialog miedzy n-lem a uczniem przestaje być jedną z metod wychowawczych na rzecz stania sie istotą procesu wych. zmierzającego do ogarnięcia całości osobowości ucznia i n-la w ich wzajemnej interakcji;
Dialog w psychologii humanistycznej: Dialog a ściślej komunikacja leży u podstaw określonej koncepcji metod badawczych jak i przyjmowanych założeń dot. przedmiotu badań tj. człowieka; komunikacja przenika wszystkie poziomy metod badawczych, którymi psych. humanistyczna się posługuje; metoda dochodzenia do celu, którym jest samorealizacja jednostki. U podstaw tak rozumianego dialogu leży jednak pewien wybór dot. przyjęcia a priori określonej koncepcji człowieka; n-l przystępuje do dialogu z gotową już wizją tego jaki człowiek jest naprawdę. Psych. Humanistyczna odrzuca społeczeństwo i kulturę jako podstawę tożsamości indywidualnej, prowadząc w efekcie do unicestwienia problemu jakim jest jednostkowe bycie w świecie; Czł. jako wewnątrzsterowny; Komunikacja -pozwalająca poznać osobowość.
Dialog a teoria krytyczna: W teorii krytycznej dialog pełni role podwójną: Jako praktyczna metoda dochodzenia do celu którym jest osiągniecie porozumienia co do prawomocności norm uzasadniających racjonalne działanie społeczne. Przejaw określonej praktyki społecznej wyrażającej się w refleksji krytycznej która zakłada dialog miedzy oświecanymi a oświecającymi; tutaj dialog pełni funkcje terapeutyczną jako metoda dochodzenia ludzkich podmiotów do emancypacji; w teorii krytycznej celem jest ustanowienie jednolitego racjonalnie zorganizowanego ładu społecznego dojście do prawdziwie rozumnego dyskursu ma być poprzedzone krytyką zniekształceń międzyludzkiej komunikacji - krytyka świadomości fałszywej - wg teorii Habermasa.
Filozofia hermeneutyczna jako dialog: dialog należy traktować rozpatrywać z perspektywy faktu nie zadania- jako realny wątek życia społecznego i współbycie z ludźmi, pełne napięć i konfliktów. Dialog współczesny to różnorodność, wielość punktów widzenia. Filozofia hermeneutyczna jako dialog to ciągłe interakcje pomiędzy ludźmi, ciągłe czytanie „świata”, który należy traktować jako tekst. Ważna tutaj jest interpretacja zastanej rzeczywistości, każdy człowiek sam interpretuje swoją rzeczywistość i widzi świat w taki sposób a nie inny. F H służy jako pewien wyznacznik, kierunek, „przewodnik” do poruszania w postmodernistycznym świecie wartości. W filozofii hermeneutycznej dialog nie jest środkiem lecz dociekaniem sensu ludzkiego bycia.
Dialog bez arbitra: w procesie wymiany zdań, mającej w założeniu prowadzić obydwie strony do uzyskania rozwiązania, żadna z tych stron nie dominuje nad drugą, racje każdego uczestnika uznawane są na równi; każdy może powiedzieć „ostatnie słowo”, które jest rozwiązaniem tylko na dziś; wychowawca nie ma wiedzy kompletnej, każdy jest podmiotem w procesie poznania; nauczyciel nie jest „kierownikiem” myśli ucznia, ale współpracownikiem w ich odkrywaniu;
Dialog jako szczególna cecha w spotkaniu miedzy n-lem i uczniem: dopiero hermeneutyka daje podstawy wychowania rozumianego jako dialogiczny sposób bycia obydwu stron procesu edukacyjnego; spotkanie wyraża się w dialogicznym sposobie bycia, w rozmowie będącej ciągłym przełamywaniem pozorów rozumienia; spotkanie wymaga wyjścia poza siebie, dotyczy dialogu miedzy ja i ty; spotkanie dotyczy zmiany każdego z podmiotów bo gdy dwóch ludzi spotyka sie i przebywa ze sobą to zawsze są to dwa światy, dwa spojrzenia na świat, dwa obrazy świata, wkraczające w siebie nawzajem;
Cechy dialogu - z arbitrem: mistrz i uczeń, podmiot i przedmiot, dominant i zdominowany; Wymiana jako gra, chwyt ; Pod pozorem; Wymuszenie uległości; Relacje niesymetryczne; Brak reinterpretacji.
Współczesne rozumienie humanizmu
Świat humanistyczny: Osobna, nadzwyczaj ważna rzeczywistość, w której żyją ludzie. Należą do niego mity, legendy, systemy moralne; Zaliczamy do niego całe bogactwo ludzkiego myślenia; Jest to świat ludzkiej twórczości filozoficznej, naukowej, artystycznej, technicznej, świat pracy i współżycia międzyludzkiego; Jest inny niż świat rzeczywisty, ale nie jest światem iluzji; Wnika w przestrzenie rzeczywistości realnej, w sferę pracy, techniki, państwa, władzy, prawa i organizacji życia społecznego;
Płaszczyzny świata humanistycznego:
Sztuka- sztuka spleciona z poznawaniem rzeczywistości. Sztuka w różnorodny sposób towarzyszy ludziom wyrażając ich doświadczenia, kontynuując wyobraźnię i bogactwa uczuć. Sztuka współdziałając w tworzeniu mitów wprowadza w nierozwikłane przez naukę i filozofię tajemnice ludzkiego istnienia, mroczne i dramatyczne.
Nauka- jest wielkim ludzkim przedsięwzięciem, w badanych naukowych wyrażają się i utrwalają specyficzne ludzkie potrzeby poznawcze, ludzka ciekawość i pasja szukania prawdy, ludzkie zaufanie do myśli własnej. Nauka jest tu rozumiana jako ludzkie przedsięwzięcie, ściśle związane z działalnością umysłową, z odpowiedzialnością za służbę człowiekowi, z tendencją prowadzącą ku nieograniczonej ekspansji rozumu ludzkiego.
Filozofia- w bardzo szerokim rozumieniu, jako wiedza o intelektualnych możliwościach żyjącego w świecie człowieka. Pozwala objąć różne kierunki i formy medytacji i refleksji, różne sposoby argumentacji. Filozofia była od wieków dążeniem ludzkim do wyjścia ponad rzeczywistość empiryczną, chaotyczną i zmienną ku prawom bytu.
Technika-rzeczywistość techniki nie jest jednorodna, może być odpowiedzią na materialne potrzeby ludzi ale też włączoną w zbrojenia zagrażające ludzkości i światu. Dziś przeciwstawiamy technikę dla rozwoju technice dla panowania. Technika świadczy o sile ludzkiego rozumu.
Praca- jako działalność pożyteczna należy ona do innej rzeczywistości, ale jako aktywność ludzka, w której wyraża się człowiek i jego wola. Kształtowanie materii wedle ludzkich zamierzeń stanowi istotny element rzeczywistości humanistycznej.
Stosunki międzyludzkie- interakcje człowieka na poziomie bezpośredniej komunikacji, całokształt więzi ludzi. Są to stosunki bezpośrednie, autentyczne człowieka z człowiekiem. W nich człowiek realizuje się jako człowiek. Mity, legendy, systemy moralne- państwo, ojczyzna, społeczeństwo, naród, władza, samorządność, prawo, moralność (te wartości mają uchronić przed tendencjami antyludzkimi).
Przesłanki i zadania pedagogiki humanistycznej
całościowy rozwój osobowości człowieka – ujawnienie i doskonalenie wszystkich sfer jego rozwoju w jedności.
orientacja indywidualistyczno – personalistyczna ze szczególnym akcentem na podmiotowość nauczyciela, wyrażająca się zdolnością do samodzielnego wglądu w procesy pedagogiczne. Ukierunkowanie racjonalności na wybór form, środków i sposobów własnego samokształcenia.
walutywno – myślowy styl pracy z człowiekiem – oznacza otwartość na podmioty edukacyjne, wnikliwość i życzliwość wobec każdego wychowanka, realizacji zasady dwupodmiotowości w pracy pedagogicznej, uwzględniania sensu życia, potrzeb i interesów uczniów i nauczycieli.
podejście czynnościowe w rozwiązywaniu problemów człowieka – dążenia do zgłębienia prawidłowości indywidualnego rozwoju dzieci, młodzieży i dorosłych. Człowiek dla człowieka może być tylko celem, a nie środkiem.
kulturologia procesów rozwoju – czyli uwzględniania moralnych podstaw wartości ogólnoludzkich i kultury narodowej, bazując jednocześnie na uniwersalnych i globalnych normach.
nasilanie podejść aksjologicznych – wych. powinno być realizowane w duchu zaufania braterstwa dialogu wzbudzania tego co najbardziej szlachetne w człowieku.
Samokształcenie n-li w paradygmacie humanistycznym: Myślenie teoretyczne, refleksyjne, Wariantowość wyborów dróg rozwoju, Orientacja życiowa ukierunkowana na być, Lokalno-modelująca i mistrzowsko twórcza działalność, Pełna analiza własnej działalności, Dążenie do innowacji i zmian o charakterze twórczym, Preferowanie celów ukierunkowanych na kształtowanie własnej osobowości, Wysoki poziom wiedzy i umiejętności pedagogicznych, Ukierunkowanie samokształcenia jako szerokiego uczestnictwa w procesach kultury.
Paradygmat technokratyczny: przypadkowość i akcyjność działań samokształceniowych, fragmentaryczność wiedzy o świecie, o sobie i procesach samokształcenia, kultywowanie technologiczno – instrumentalnego ideału tradycyjnej pedagogiki, tradycyjna orientacja na treści przedmiotów nauczania i na metodyki nauczania przedmiotów, samokształcenia ukierunkowane na przygotowanie do zdobywania wiedzy i jej transmisji, przewaga poznawczo- konsumpcyjnych motywów samokształcenia, przewaga werbalnych (pasywnych) form samokszt., brak innowacyjnej kompetencji w pracy pedagogicznej i tworzeniu swego modelu samokształcenia.
Paradygmat humanistyczny: przejście na poziom myślenia teoretycznego, filozoficznego, refleksyjnego – krytycyzm myślenia filozoficznego, przyjęcie założenia o wariantowości wyboru dróg rozwoju, wypracowanie systemu pojęć naukowych, określanych mianem aparatu pojęciowego, preferowanie orientacji życiowej „być”, harmonijny, pozytywny stosunek do własnego samokszt., ukierunkowanie samokształcenia jako szerokiego procesu uczestnictwa w procesach kultury, mistrzowsko-twórczy poziom działalności pedagogicznej n-la, preferowanie „wyższych” celów samokształcenia ukierunkowanych na rozwój własnej osobowości , wzbogacenia własnego życia kulturalnego, twórczość i innowację, preferowanie aktywnych (działaniowych) form samokształcenia, wysoki stopień uczestnictwa w działalności innowacyjnej i tworzeniu swego modelu samokszt.
Edukacja humanistyczna powinna: pomagać w rozumieniu problemów współczesnej cywilizacji i jej wew. konfliktów; uczyć wspólnego działania prowadzącego ku światu bez wojen, nowemu porządkowi społecznemu; uczyć żyć zgodnie; pomagać rozstrzygać konflikty pomiędzy orientacją hedonistyczną, a orientacją ku wartościom; kształtować poczucie tożsamości narodowej i postawę patriotyczną; rozbudzać motywy działania społecznego.
Istota paradygmatu humanistycznego w naukach o rozwoju człowieka- kultywowanie paradygmatu humanistycznego może stać się integrującym i systemotwórczym początkiem, warunkiem koniecznym realizacji zadań edukacji ped. na płaszczyźnie strategicznej (tworzenie przesłanek dla kształtowania się pedagoga inteligentnego-rozumiejącego), taktycznej (zabezpieczanie warunków do przygotowania nauczyciela kompetentnego) i operacyjnej (zagwarantowanie najwyższego poziomu wykształcenia gotowości zawodowej); ów paradygmat zakłada ukierunkowanie czł. na integrację, na wielostronne związki z przyrodą społeczeństwem innymi ludźmi.
Kontestacja w edukacji to radykalny zwrot w myśleniu i działalności praktycznej, to zrywanie z tradycją to wreszcie eksponowanie nowych wartości lub podnoszenie do rangi sacrum tego co dotychczas było profanum. Przejawia sie w formach dwojakiego rodzaju: Jako praktyka edukacyjna - różnorodne działania pedagogów, nowe systemy kształcenia; Jako teoria pedagogiczna - wielość nurtów myślenia o wychowaniu.
Warunki zaistnienia kontestacji: musi istnieć jakaś forma demokracji jako podstawa stosunków społecznych co daje kontestatorom możliwość uprawiania i upowszechniania swoich myśli i doświadczeń ped.; idee te muszą odpowiadać na oczekiwania znacznej części ludzi i dzięki temu znajdować naśladowców i kontynuatorów; oprócz warunków natury społecznej muszą być również spełnione warunki psychologiczne a mianowicie postawa otwartości i krytycyzmu;
Znaczenie: rolą kontestacji jest rozpoznawanie bezsilności pedagogów wobec niektórych zjawisk życia, są jednym z ważniejszych wskaźników przemian cywilizacyjnych, wywierają wpływ na kierunki rozwoju społ. i świadczą o wielkim znaczeniu problematyki edukacyjnej; ma na celu samostanowienie o sobie, ma rozwijać samokształcenie.
Zalety: radykalna zmiana w postrzeganiu wydawałoby się, że dobrze znanych spraw; zwiększenie progu wrażliwości ludzi na różne problemy do niedawna niedostrzegane lub pomijane w refleksji jako mało ważne; rozszerzają horyzonty umysłowe; nowe idee wnikają na zawsze w świadomość zbiorową;
Wady: wytrąca ludzi z równowagi, z pewności poruszania się w świecie, z dotychczasowych form egzystencji, wymaga odwagi, wysiłku intelektualnego, nastawienia na świat; brak trwałych wartości, wprowadzają nowości, które mogą być szkodliwe dla społeczeństwa;
Edukacja n-li w optyce pytań o współczesność i przyszłość: zmienność świata, status współczesnej rzeczywistości w ogóle i rzeczywistości pedagogicznej, globalizacja świata, fenomen integracji, podmioty edukacyjne jako podmioty przemian,
Analiza procesu edukacji ustawicznej n-la
Rodzenie się motywacji i wyboru tego zawodu : Następuje bez żadnego nauczania czy rygoru z zew. Motywy wyrastają z korzeni tego zawodu, miłości i ukochania pracy.
Dobór, selekcja do uczelni (szkół ped.): Dobór i selekcja n-li następuje na bazie cech wew. i zew. Podstawą badań w takich zawodach jest test psychologiczny, rozmowa, świadectwo.
Kształcenie wstępne(pierwsza szkoła ped.): Początkowo przyszły nauczyciel musi mieć świadomość ped.(scjentystyczna, humanistyczna, prognostyczna) później rozwój zawodowy, doskonalenie.
Rozwój n-la w okresie pracy zawodowej : Analiza procesów pedag. w których uczestniczy nauczyciel rozwijający się, rozwój przebiega dwutorowo: -pozazawodowy- doświadczenia w obszarach społecznych, moralnych, politycznych; -zawodowe- dokształcanie. Doskonalenie umiejętności zdobytych, samokształcenie.
Adaptacja zawodowa : lata 0 - 3 bardzo ważny jest stopień identyfikacji z zawodem i stopień uzyskanej satysfakcji, lata 4 - 8 wchodzenie w rolę, usamodzielnianie się w zawodzie, lata 9 - 12 dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie.
Henryk Mizerek - sposoby myślenia o n-lu i jego edukacji
Orientacja behawioralna - organizuje nasze myślenie o celach formach i metodach edukacji, odwołuje się do pozytywistycznej epistemologii, behawioralnej psychologii; nauczyciel produkuje zawartość umysłów swoich podopiecznych wg definiowanych nie przez siebie wzorców – n-l jako wykonawca praw i zasad efektywnego nauczania.
Humanistyczna - odwołuje się do epistemologii fenomenologicznej, psych. rozwoju, psychologii humanistycznej; proces stawania sie mistrzem profesjonalnym; uświadamia definiuje interpretuje reinterpretuje; autonomia n-la.
Tradycyjno-czeladnicza - terminowanie to przygot. do zawodu; wiedza zdobywana stopniowo metodą prób i błędów; mistrzostwo zawodowe; doświadczony fachowiec przekazuje niezbędną wiedzę i umiejętności.
Orientacja refleksyjna – umiej. krytycznej refleksji i deliberacji; umiejętności są istotne tylko te które podmiot zaakceptuje; krytyczna refleksja i analiza; wyzwolenie od nieuzasadnionej kontroli i niesprawiedliwych przeświadczeń;
Orientacje kształcenia wstępnego kandydatów na n-li wg Kwiatkowskiej
Technologiczna: źródło nauczycielskich osiągnięć – uwarunkowania zew., sytuacyjne, empirycznie stwierdzalne i wymierzalne; źródło orientacji – behawioryzm, zinstrumentalizowana psychologia uczenia się; regulacja uczenia się przebiega na poziomie reaktywno-nawykowym. niedowartościowanie wykształcenia teoretycznego – wyposażenie w sprawności bezpośrednio użyteczne w działaniu; jednostronny instrumentalizm; technologia kształcenia na wzór technologii wytwarzania; daleko idąca sterowalność procesu kształcenia n-li: cel sprowadzony do wyćwiczenia określonych umiejętności; dominacja norm prakseologicznych;
Humanistyczna: źródło nauczycielskich osiągnięć – uwarunkowania i walory osobowościowe n-la, nauczycielska podmiotowość; źródło orientacji – psychologia humanistyczna, filozofia podmiotu (fenomenologia, egzystencjalizm, personalizm). główny cel kształcenia to pomoc nauczycielowi w odkrywaniu własnej indywidualności – kształtowanie fantazji i zainteresowań, dostarczanie możliwości wyboru treści, metod środków, zachęta do współpracy, wyzwalanie atmosfery życzliwości i przynależności; wiedza specjalistyczna pierwszym i podstawowym warunkiem nauczycielskich kompetencji – struktura faktów mających znaczenie; działania praktyczne warunkiem odkrywania osobistego znaczenia teorii;
Modele kszt. nauczycieli – Rutkowiak
Pragmatyczno-metodyczny - model krótkiego dystansu; działania na niskim poziomie refleksji; pedagog – bezrefleksyjny realizator zadań wykonywanych wg podanych z zewnątrz wskazówek; bezradny w syt. nietypowych; wyposażenie pedagoga we wzory działań szybko dezaktualizujących się, rodzących bezradność; oparty na empiryczno-praktycystycznym podejściu do poznania;
Neopozytywistyczno-scjentystyczny - model zawiedzionych nadziei; opanowanie teorii wspomaganej obserwacjami działań dydaktyczno-wychowawczych przebiegających w instytucjach oświatowych; rodzi oczekiwanie niezawodności działań; oparty na empiryzmie logicznym, neopozytywizmie;
Humanistyczny: publicystyczny - szlachetne zawołania; krytyka w potocznym sensie; moralizatorstwo; nastawienie życzeniowe a sama nauka w starej konwencji; nadrzędne cele wychowania – naukowy humanizm, twórczość, zaangażowanie społeczne, pełnia człowieczeństwa; kategorialny - uprawianie procesualnego bezarbitralnego dialogu; jedność teorii i praktyki; rozumiejący; nawiązanie do tradycji humanistyki;
Zmiany w obszarze koncepcji: od standaryzacji do personalizacji; od postawy pewności gwarantowanej prawem naukowym i autorytetem do postawy wątpliwości wynikającej z prawidłowości humanistycznego poznania; od postawy sterowania do oferowania; od postawy alternatywnej do postawy dialogu.
Ogólne tendencje przemian edukacji nauczycielskiej: od modelu edukacji wyrastającej ze źródeł poznawczych monopedagogiki do edukacji wygenerowanej z krytycznej analizy nurtów badawczych; od modelu edukacji unifikowanej centralnymi koncepcjami reform i monopolistycznym zestawem wymagań do edukacji respektującej zasadę różnorodności; od monopolu do wielogłosowości w edukacji nauczycielskiej; od modelu edukacji wygenerowanej z pedagogiki wzoru i fragmentaryzacji świadomości do edukacji wspartej na koncepcji pedagogiki kreatywnej, uwzględniającej zasady myślenia integrującego; od edukacji rozmytej, odpowiedzialności kryjącej się za zarządzeniem, instrukcją, autorytetem nauki i wiedzy do odpowiedzialności personalnej indywidualnej; od modelu edukacji zorientowanego na transmisję do modelu komunikacji i dialogu;
SAMOKSZTAŁCENIE: synteza procesów autodydaktyki i samowychowania; uwzględnia fakt ,,wielowymiarowości” natury n-la funkcjonującego w także ,,wielowymiarowej’’ cywilizacji współczesnej; jest komponentem jednego złożonego, wielokierunkowego procesu kształtowania osobowości n-la i jego kompetencj jako człowieka- pedagoga-specjalsty określonej dyscypliny, realizowanego na etapie preorientacji i selekcji zawodowej w okresie kształcenia wstępnego oraz rozwoju zawodowego i osobistego; proces ogarniający wszystkich ludzi; całożyciowy; w różnych postaciach; fenomen, zjawisko; typowe dla ludzi; potrzebą, szansą, nadzieją .
Charakterystyki nauczyciela w układzie
Adaptacyjny technik- osobnik „produkujący” zawartość umysłów swoich podopiecznych, według wzorów nie zdefiniowanych przez siebie; pełni rolę „aplikatura odgórnie danych założeń”, spostrzega siebie jako „wykonawcę” praw i zasad efektywnego nauczania;
Refleksyjny praktyk- to osoba, która w pełnionej przez siebie roli myśli o tym, co aktualnie robi, poddaje swoje działanie refleksji, przez koncentrację uwagi na strukturze własnych przekonań, określających sposób jego myślenia i działania, studiuje swój warsztat pracy, analizuje doświadczenia, wprowadza zmiany w byciu nauczycielem.
Transformatywny intelektualista- rzetelnie wykształcony i samodzielnie myślący człowiek, zaangażowany na rzecz budowania w innych ludziach mądrości i kompetencji zmiany świata społecznego.