44. Wody podziemne w Polsce - rodzaje, występowanie oraz rola człowieka w kształtowaniu ich zasobów.

Wody podziemne to wszystkie wody występujące w glebie i w niżej leżących utworach z wyjątkiem wód związanych chemicznie lub krystalicznie ze skałami. Najczęściej wypełniają one wolne przestrzenie w obrębie skał, nasycając je niczym gąbkę. Do wyjątkowych przypadków zaliczyć należy występowanie podziemnych rzek lub zbiorników o charakterze zbliżonym do jezior. Jest to możliwe głównie na obszarach krasowych, gdzie woda wypłukała rozległe pustki w skałach. Badaniem wód podziemnych zajmuje się hydrogeologia. Ilość tych wód zależy od wielkości opadów, przepuszczalności skał, sposobu zalegania skał, wielkości wolnych przestrzeni w skale gęstości sieci rzecznej.

W strefie aeracji możemy wyróżnić następujące rodzaje wód podziemnych:

-wsiąkające - przemieszczające się pod wpływem siły grawitacji od powierzchni Ziemi do zwierciadła wód podziemnych

-zaskórne - gromadzi się w strefie aeracji nad warstwą skał nieprzepuszczalnych. Występują płytko pod pow. ziemi.

-kapilarne - woda podsiąkająca, wznosząca się do góry w bardzo cienkich szczelinach skalnych. Występuje nad zwierciadłem wody gruntowej i zaskórnej

W strefie saturacji wyróżniamy takie rodzaje wód jak:

-gruntowe - gromadzące się nad warstwą nieprzepuszczalną. Aktywnie uczestniczy w krążeniu wód. Średnia temp. tych wód zbliżona jest do średniej temp. rocznej na tym obszarze

-głębinowe - znajdują się na dużych głębokościach, najczęściej pod powierzchnią warstw nieprzepuszczalnych. Stanowi ok. 93% wszystkich wód podziemnych

-reliktowe - znajdują się głęboko pod powierzchnią Ziemi w tzw. pułapkach geologicznych, odizolowane całkowicie utworami nieprzepuszczalnymi. Nie uczestniczą w cyklu hydrologicznym.

Występowanie wód podziemnych:

W obrębie wód podziemnych wyróżnia się piętra wodonośne według warstw skalnych, w których występują. Największe zasoby wód podziemnych zgromadzone są w osadach czwartorzędowych. Wody w osadach czwartorzędowych występują na północy i w środkowych rejonach Polski. Dobre warunki do rozwoju bogatych w wodę warstw wodonośnych mają piaszczyste obszary sandrów i ozów, a szczególnie zasobne w wodę podziemną są pradoliny.

Wody w osadach trzeciorzędowych zalegają głębiej, pod pokrywą osadów czwartorzędowych. Znajdują się najczęściej w nieckach, tworząc baseny subartezyjskie np. Niecka Warszawska i Nidziańska.

Wody w utworach kredowych i jurajskich, silniej zmineralizowane, leżą zwykle na dużej głębokości, a ich zasoby są znaczne. Występują one na Wyżynie Lubelskiej, w Górach Świętokrzyskich i na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej. Jeszcze starsze wody, w utworach triasowych, znajdują się na Wyżynie Śląskiej i w części Gór Świętokrzyskich.

Bogate w wody podziemne są Pojezierza Pomorskie i Mazurskie. Duże zasoby znajdują się również w środkowej części Polski, w Nieckach Warszawskiej i Łódzkiej. Mniejsze zasoby występują w Karpatach i Sudetach.

Wody mineralne

Wody gorące

Wody gorące(powyżej 36,6°C), które można wykorzystać do produkcji energii cieplnej(ciepłownie geotermalne), występują w kilku miejscach Polski m.in. W Pyrzycach, Bańskiej, Mszczonowie, Skierniewicach, Poznaniu oraz Uniejowie. Ujęcia tych wód znajdują się na obszarach młodszych tektonicznie, na których skały o podwyższonej temperaturze są położone na mniejszej głębokości. Wykorzystywane są też w rekreacji - kąpielisko w Jaszczurówce w Zakopanem.

Źródła

Znaczenie oraz rola człowieka w kształtowaniu ich zasobów:

Wody podziemne mają duże znaczenie gospodarcze. Pozostają głównym rezerwuarem wód pitnych dla potrzeb ludności i przemysłu spożywczego. Ich wykorzystanie wiąże się jednak z koniecznością kosztownego oczyszczania i uzdatniania, a ponadto główne ścieki tych wód (rzeki) są często nazbyt oddalone od miejsc osadnictwa. Daje się to zauważyć zwłaszcza na rzadko zaludnionych obszarach wiejskich. Wody podziemne na skutek działalności człowieka ulegają zanieczyszczeniu. Najsilniej na degradację jakości wód narażone są wody gruntowe, których zwierciadło występuje na głębokości poniżej 5 m, w obrębie obszarów zurbanizowanych oraz intensywnych upraw rolnych. Jest to spowodowane brakiem występowania utworów trudno przepuszczalnych izolujących warstwę wodonośną od powierzchni. Podstawowymi antropogenicznymi źródłami zanieczyszczenia wód podziemnych są przemysł, górnictwo, a także działalność rolnicza.

Podręcznik do Geografii dla klasy 3 liceum pod redakcją Jana Mordawskiego i Wojciecha WIeckiego Wyd. Operon

Budowa geologiczna Polski - Hydrogeologia pod redakcją naukową Jana Malinowskiego; Wyd. Geologiczne; Warszawa 1991

---