DANE STATYSTYCZNE (GUS, INSTYTUT TURYSTYKI)

Mandziuk, Płauszewska, Ptaszyńska, Tryka

Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji

Szczecin, 4.12.2013

Rozdział I

Badania statystyczne

Statystyka

Jest to nauka, której przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i prezentacji, a przede wszystkim analizy danych opisujących dane zjawiska. Zajmuje się obserwacja otaczającego Nas świata, zbiera dane analizuje je a następnie interpretuje. Metody statystyczne stosuje się wszędzie tam, gdzie chodzi o poznanie prawidłowości w zakresie zjawisk masowych - tam, gdzie bada się problemy demograficzne, ekonomiczne, socjologiczne; choć także w innych naukach.

Rozdział II

Badania ruchu turystycznego w Polsce

GUS

Główny Urząd Statystyczny - jest to centralny organ administracji państwowej zajmujący się zbieraniem i udostępnianiem wszelkich informacji dotyczących różnych dziedzin życia publicznego a niekiedy również niektórych stron życia prywatnego.

Instytut Turystyki

Przedmiotem działalności Instytutu Turystyki Sp. z o.o. jest:

• Działalność wydawnicza

• Prace naukowo-badawcze w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych

• Prace naukowo-badawcze w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych

• Badanie rynku i opinii publicznej

• Kształcenie ustawiczne dorosłych i pozostałe formy kształcenia

• Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozostała działalność kulturalna

Dane, jakie możemy pozyskać z Instytutu Turystyki w sektorze turystyki:

• Zatrudnienie

• Biura podróży

• Baza noclegowa

• Baza danych - gmina

Dane statystyczne jakie możemy pozyskać w sektorze turystyki:

• Prognozy, trendy

• Turystyka na świecie

• Ruch turystyczny

• Przyjazdy do Polski

• Turystyka Polaków

Badania ruchu turystycznego w Polsce są rejestrowane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) i Instytut Turystyki. Oprócz tych badań te instytucje prowadzą również badania jednorazowe i pilotażowe. Fundamentem prowadzenia badań statystycznych w Polsce jest roczny rządowy Program Badań Statystycznych i Statystyki Publicznej. Zawiera on zarówno badania prowadzone okresowo, a także badania jednorazowe i prace metodologiczne. Te dwa ostatnie prowadzone są pod kierunkiem GUS są ukierunkowane na dostosowanie polskiej statystyki do rekomendacji i wymogów Unii Europejskiej.

Jeśli mowa o rejestrowaniu ruchu granicznego, prace te prowadziła Straż Graniczna, a Główny Urząd Statystyczny zaś sporządzał comiesięczne raporty o jego wielkości, które obejmowały liczbę przekroczeń granicy z podziałem na przejścia graniczne, kierunek i rodzaje ruchu - oddzielnie dla polskich obywateli i obcokrajowców. Comiesięczny raport obejmował również liczbę przekroczeń granicy przez obcokrajowców według posiadanych paszportów z podziałem na poszczególne kraje, oraz liczbę przekroczeń granicy przez mieszkańców Polski.

Od stycznia 2008 roku, w związku z przystąpieniem Polski do układu z Schengen (20.12.2007r.), rejestracja ruchu granicznego prowadzona jest przez Straż Graniczną tylko na przejściach stanowiących zewnętrzne granice krajów, które przystąpiły do układu. Od tego momentu na wewnętrznych granicach są prowadzone badania na losowo wybranych próbach, a oszacowania liczby przekroczeń granicy przez obcokrajowców i Polaków są dokonywane w poszczególnych kwartałach. Badania te prowadzi się na wybranych przejściach granicznych i w określone dni tygodnia i miesiąca. W tym przypadku wykorzystywane są również dane o liczbie gości zagranicznych korzystających z bazy noclegowej zakwaterowania zbiorowego.

tab.1 Ruch graniczny w 2012 r. według rodzajów przejść

(dane: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KTS_turystyka_w_2012.pdf)

Wszystkie obiekty, które prowadzą działalność noclegową (np. hotel, motel, pensjonat, kwatery prywatne) zobowiązane są - zgodnie z obowiązującym systemem statystki publicznej - do dostarczania co miesiąc danych zawierających liczbę korzystających z ich usług noclegowych klientów oraz liczbę udzielonych noclegów w podziale na polskich obywateli i obcokrajowców według narodowości. Każdy obiekt raz na rok musi przekazać informacje o liczbie miejsc noclegowych i czy obiekt funkcjonuje sezonowo czy całorocznie. Dane te są podstawą do obliczenia wykorzystania miejsc w obiektach noclegowych:

liczba udzielonych noclegów/nominalna liczba osobonoclegów¹

¹ liczba łóżek/liczba dni funkcjonowania obiektu w ciągu roku

tab. 2 Turystyczne obiekty noclegowe

(dane: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KTS_turystyka_w_2012.pdf)

Instytut Turystki co roku przeprowadza na granicy ankietowe badania cudzoziemców opuszczających Polskę. Ich system opiera się na prowadzeniu na losowo wybranych przejściach granicznych, osiem razy do roku dwuczęściowych badań - turystów zagranicznych odwiedzających Polskę i jednodniowo odwiedzających Polskę. Ta pierwsza część obejmuje corocznie próbę ok. 20 tysięcy osób. Zagraniczni turyści wypełniają ankietę, której treść zawiera wszelkie aspekty pobytu w Polsce, a także wydatki ponoszone tu przez turystów, podzielone na grupy w zależności od ich rodzaju. Druga część badań ankietowych, tj. badań osób odwiedzających nasz kraj na jeden dzień, zawiera proste pytania obejmujące głównie wydatki i ich strukturę.

Co roku Instytut Turystki przeprowadza badania uczestnictwa mieszkańców Polski w wyjazdach turystycznych. Są one prowadzone na 3,5 tysiąca osób powyżej 15-go roku życia. Badania realizowane są w miejscu zamieszkania badanych i dotyczą aktywności turystycznej w poprzednim roku. Oprócz danych osobowych ankieta zawiera również bloki pytań dotyczące wyjazdów zagranicznych, krajowych, urlopowo-wakacyjnych i krótkich - do 4 dni. Jako uzupełnienie, raz w miesiącu przeprowadzane są badania sondażowe na tysiącu ankietowanych. Dotyczą one charakterystyki wyjazdów w trzy miejsca przed badaniem.

Dodatkowym narzędziem badawczym, pozwalającym poznać wpływ turystyki na inne sektory gospodarki jest rachunek satelitarny turystyki. Prowadzony on jest przez Główny Urząd Statystyczny i Departament Turystyki ministerstwa właściwego do spraw turystyki. Badania są prowadzone już od 1998 roku. Na tę chwilę przewiduje się, że pełne badania rachunku satelitarnego turystyki będą realizowane co trzy lata. Pomiędzy nimi przeprowadzane są badania ogólne. Głównym celem prac nad rachunkiem satelitarnych jest sprawdzenie jaki wpływ w rzeczywistości ma turystyka na całą gospodarkę światową oraz na gospodarkę poszczególnych krajów. Rachunek pozwoliłby na globalną ocenę ekonomicznego znaczenia sektora turystyki. Pomimo tego, że system rachunków narodowych pozwala na identyfikację wszystkich elementów popytu i podaży w jednorodnych działach gospodarki, nie można dokonać całkowitej analizy niejednorodnego sektora turystyki i podróży. Dzieje się tak dlatego, że na ten dział turystyki składa się tak wiele elementów (np. produkcja autokarów, sprzedaż imprez w biurach podróży, wytwarzanie żywności sprzedawanej w restauracjach itp. itd.).

Rozdział III

Pozyskiwanie danych

Pierwszym krokiem w kierunku stworzenia ogólnoświatowej statystyki turystyki było zdefiniowanie najważniejszych pojęć. Tym zadaniem zajęła się Światowa Organizacja Turystyczna czyli UN WTO, która stworzyła takie opracowanie, które zawierało m.in. takie pojęcia jak turysta, turystyka czy tez ruch turystyczny. Zostało stworzone również polskie opracowanie pt. `Terminologia turystyczna'. Pozwoliło to wypracować szczegółowe techniki pomiaru, pozyskania i zbierania danych większości wielkości zdefiniowanych przez WTO. W procesie pozyskiwania danych wyróżnia się dwa rodzaje danych: pierwotne (surowe) oraz wtórne (przetworzone). Zaletą danych pierwotnych jest możliwość ich obróbki i selekcji, wadą natomiast kosztowność i czasochłonność. Z kolei dane wtórne to dane odpowiednio przetworzone i zaprezentowane w formie np. tabeli, graficznie, opisowo. Zaletą danych wtórnych jest niski koszt ich pozyskania, natomiast dużą wadą ograniczony stopień dokładności. Źródłami tych danych są roczniki zbiorcze, analizy statystyczne, czasopisma, rejestry a także środki masowego przekazu. Z uwagi na to, że dane wtórne są bardziej dostępne to się je częściej wykorzystuje. Do takich danych wtórnych zalicza się m.in. statystyki frekwencji w obiektach noclegowych, obrotu przedsiębiorstw turystycznych czy tez wpływów z taksy klimatycznej i uzdrowiskowej.

Rozdział IV
Badania w zakresie turystyki

Jeżeli chodzi o badania w zakresie turystyki to stosowane są dwa rodzaje pomiarów - a mianowicie: badania pełne (całościowe, wyczerpujące) oraz badania reprezentatywne (częściowe, niepełne).

Badanie pełne jest to badanie wszystkich osobników danej populacji statystycznej w danych okresie. Przykładem takich badań są badania ruchu granicznego, frekwencji w muzeach (na podstawie sprzedanych biletów) czy tez frekwencji w obiektach zakwaterowania zbiorowego. Ze względu na trudności w uchwyceniu wszystkich aspektów gospodarki turystycznej znacznie częściej stosuje się badania reprezentatywne -w których badaniu podlega wyodrębnioną część populacji, zwana próbą badawczą. Zdecydowaną zaletą badań reprezentatywnych są niskie koszty i szansa określenia cech ruchu turystycznego niemożliwych do ustalenia za pomocą badania pelnego.Za pomocą badań reprezentatywnych bada się najczęściej zachowania turystyczne mieszkańców kraju.

Metody pomiaru ruchu turystycznego:

- hotelowa

- graniczna

Metoda hotelowa (metoda rejestracji hotelowej/metoda lokalna) opiera się na rejestrowaniu wszystkich osób kwaterujących się w obiektach zakwaterowania zbiorowego. Rejestrowanych dzieli się na turystów krajowych i zagranicznych.

W rzeczywistości metoda ta tylko częściowo jest badaniem pełnym, z tego względu, że rejestr nie jest kompletny. Do jej wad należą braki możliwości rejestracji jednodniowo odwiedzających, niekorzystających z usług noclegowych. Ponadto każdy z turystów może korzystać w określonym regionie turystycznym z noclegów w kilku obiektach, przez co jest zakwalifikowany jako nie jeden, uczestników kilku uczestników ruchu turystycznego.

Metoda graniczna (badanie graniczne) oparta jest na rejestracji ruchu granicznego oraz na badaniach ankietowych zagranicznych turystów oraz Polaków przyjeżdżających z zagranicy. Teoretycznie badaniu poddawane są wszystkie osoby przekraczające granicę, co ułatwia analizę sezonowości i struktury ruchu turystycznego, która uwzględnia obywatelstwo turystów, środek transportu, rodzaj przejścia granicznego. Obecne przepisy doprowadziły do znacznego ograniczenia czasu kontroli granicznej lub całkowitego jej zaniechania, czego skutkiem jest zmniejszenie jakości badania granicznego jako badania pełnego.

W badaniach tych dobór próby oparty jest na odgórnym, szacunkowym podziale regionalnym i strukturalnym i ma charakter doboru celowo-losowego. Wyniki badań korygowane są zależnie od rzeczywistego ruchu granicznego w danym okresie badawczym. Badania ankietowe przeprowadzane są coraz rzadziej ze względu na ograniczanie przepustowości ruchu granicznego i negatywny odbiór przez turystów. Poziom dokładności przeprowadzanych badań jest tym dokładniejszy im większa jest szczegółowość ankiet i częstość ich przeprowadzania. Z tego względu badania graniczne są czasochłonne i kosztowne. Instytut Turystyki prowadzi krajowe badania graniczne sześć razy do roku za pomocą ankiet:

• ITTZ-1 - wydatki na turystykę poniesione w Polsce oraz przed podróżą w kraju pochodzenia przez turystów zagranicznych

• ITTZ-2 - cele, motywy i organizacja przyjazdów turystów zagranicznych do Polski

• ITTZ-5 - wydatki poniesione przez Polaków, odwiedzających jednodniowych, za granicą.

Zaletą przeprowadzanych ankiet jest możliwość wyznaczenia motywów przyjazdu obcokrajowców i wyjazdu obywateli kraju, korzystania z danego rodzaju bazy gastronomicznej i środków transportu oraz przeciętnej długość wyjazdów i sposobu ich organizacji, oraz dziennych i całkowitych wydatków na turystykę. Turyści są charakteryzowani ze względu na pochodzenie i poszczególne cechy demograficzne.

Obie pokazane metody określania ruchu turystycznego posiadają wady, dlatego najlepszą metodą jest ich forma pośrednia. Polega ona przykładowo na określeniu procentowego udziału turystów zagranicznych korzystających z bazy noclegowej, a następnie podzielenie liczby korzystających przez otrzymany udział procentowy. Wynikiem jest szacunkowa liczbą turystów przyjeżdżająca do danego kraju.

Oprócz badań metodą hotelową i graniczną do pomiaru ruchu turystycznego stosuje się także badania częściowe, do których zaliczają się badania uczestnictwa w wyjazdach turystycznych w miejscu zamieszkania badanych oraz badania ruchu turystycznego przeprowadzane w miejscu recepcji turystycznej.

Tab. 3. Możliwości zastosowania metod pomiaru różnych typów ruchu turystycznego wg Niezgoda, Zmyślony (2003)

Badania uczestnictwa w wyjazdach turystycznych w miejscu zamieszkania ankietowanych szacują liczbę mieszkańców danego państwa biorących udział w wyjazdach turystycznych oraz ilość zrealizowanych podróży. Jest to badanie częściowe, prowadzone systematycznie na określonym obszarze bądź na obszarze całego kraju.

Za przykład takich badań służą badania ankietowe Instytutu Turystyki, dotyczące aktywności turystycznej Polaków. W miejscu zamieszkania respondenta, wykorzystuje się ankiety ITTKR - krajowe i zagraniczne wyjazdy w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Ten okres minimalizuje błędy związane z trudnością w określeniu ilości i długości wyjazdów w dłuższym okresie, zwłaszcza u ludzi często podróżujących. Badania takie mogą zawierać nieścisłości, spowodowane zróżnicowaniem typów i częstotliwości wyjazdów turystycznych wśród mieszkańców miast, wsi, dużych aglomeracji lub terenów przygranicznych.

Badania ruchu turystycznego w miejscu recepcji turystycznej służą do określania liczby, struktury, typów ruchu turystycznego, motywów, celów podróży w opinii turystów krajowych i zagranicznych oraz analizują częstotliwość i regularność ruchu turystycznego w badanym miejscu. Takie badania przeprowadza się w miejscach atrakcyjnych turystycznie, z różna częstotliwością (corocznie, w okresie ferii i wakacji, w weekend) za pomocą technik ankietowo-sondażowych. W Polsce nie prowadzi się ogólnopolskich badań w miejscu recepcji turystycznej.

Wszystkie metody pomiaru ruchu turystycznego, podobnie jak i innych zjawisk masowych, obarczone są pewnym błędem. Do najczęstszych należą błędy: wyboru metody, szacunku populacji, struktury populacji i terminologii. W statystyce przyjmuje się, że jednym z kryteriów poprawności statystycznej metody pomiaru jest możliwość oszacowania błędu. Zastosowanie różnych metod pomiaru tego samego zjawiska może dawać (i często daje) różne wyniki, a dopiero wnikliwa analiza metod pozwala wykryć różnice w pomiarach i oszacować realny wynik.

Jednym z najpoważniejszych współcześnie problemów w statystyce międzynarodowego ruchu turystycznego jest nieporównywalność danych dotyczących liczby wyjazdów zagranicznych obywateli danego kraju i liczby przyjazdów tychże obywateli do miejsc recepcyjnych. W statystyce używa się kilku metod szacunkowych pozwalających określić liczbę turystów zagranicznych.
W pierwszej z nich przyjmuje się, że liczba turystów zagranicznych jest równa liczbie cudzoziemców korzystających z rejestrowanej bazy noclegowej. Metoda zakłada, ze udział turystów zagranicznych nocujących w nierejestrowanej bazie noclegowej (u rodziny, znajomych, w kwaterach prywatnych) jest zbliżony do udziału turystów wykorzystujących w czasie podróży kilka obiektów rejestrowanej bazy noclegowej (np. kilka hoteli) a przez to liczonych kilkakrotnie. Stosuje się te metodę w Niemczech i krajach skandynawskich. W niektórych przypadkach odrębne metody badania wielkości ruchu turystycznego stosuje się tylko do wybranej grupy turystów (np. do turystów z krajów sąsiadujących). Przyjmuje się, że turyści z krajów bardziej odległych muszą zanocować w kraju recepcyjnym. W takim przypadku za liczbę turystów zagranicznych z krajów sąsiadujących przyjmuje się iloczyn liczby cudzoziemców z krajów sąsiednich odwiedzających dany kraj i procentowego udziału tych turystów nocujących w danym kraju w grupie ankietowanych na granicy. W Polsce stosuje się ten system i dodatkowo przyjmuje, że liczba turystów zagranicznych z krajów niesąsiadujących jest równa liczbie turystów z tych krajów przekraczających granicę.

Rozdział V
Badania wydatków turystów zagranicznych

Do badania wydatków turystów zagranicznych stosuje się najczęściej metodę banku centralnego lub metodę badania wydatków indywidualnego turysty. Metoda banku centralnego polega na oszacowaniu wielkości wymiany walut nie związanej z handlem zagranicznym i uzupełnieniu jej o wpływy biur podróży od zagranicznych kontrahentów. Wprowadzenie wspólnej waluty w krajach Unii Europejskiej spowodowało, że stosowanie tej metody w odniesieniu do krajów unijnych jest nieskuteczne.

Metoda badania wydatków turysty indywidualnego jest badaniem reprezentatywnym, przeprowadzanej w ankietowej formie podczas badań granicznych lub w kraju pochodzenia turysty po powrocie z imprezy turystycznej. Za pomocą tej metody bada się zarówno wydatki cudzoziemców, jak i obywateli danego kraju za granicą. Prezentowana metoda jest podstawową metodą szacowania regionalnych i lokalnych dochodów z turystyki w ramach jednego kraju.

Największymi trudnościami w badaniach tą metodą jest niemożność lub niechęć turystów do określenia kwoty wydatkowanej podczas podróży.

Tab. 4. Charakterystyka wydatków turystów zagranicznych w latach 1995-2005 (w USD)
(dane: Instytut Turystyki)

Dla każdego kraju największe znaczenie ma całościowy wpływ sektora turystyki na gospodarkę. Oszacowaniu tego wpływu służy system rachunków narodowych, szczególnie przydatny dla sektorów, których produkt finalny jest stosunkowo jednorodny i łatwy do wyodrębnienia. Turystyka jest typową dziedziną gospodarki generującą dochody w różnych sektorach, dlatego do jej badania stosuje się rachunek satelitarny turystyki. W Polsce, zgodnie z zaleceniami ŚOT, rachunek satelitarny turystyki jest od 1998 roku wdrażany przez Główny Urząd Statystyczny. Metoda rachunku satelitarnego zakłada zidentyfikowanie wszystkich elementów po stronie popytu i podaży w turystyce, co nie jest możliwe do końca, ponieważ sektor ten nie wytwarza jednorodnego produktu ani usługi.

Całościowy rachunek wpływu gospodarki i przemysłu turystycznego na gospodarkę świata i poszczególnych krajów przedstawia corocznie Światowa Rada Podróży i Turystyki (WTTC). Model WTTC pozwala na stworzenie długoterminowych prognoz podstawowych wskaźników gospodarczych (PKB, handel międzynarodowy), a na ich podstawie opracowanie prognozy wskaźników charakteryzujących gospodarkę turystyczną i jej wpływ na gospodarkę kraju.

Ważnymi metodami pozyskiwania danych, w większości krajów świata prowadzonymi odrębnie od badań statystyki publicznej, są komercyjne badania marketingowe obejmujące wiele zjawisk związanych z turystyką. Dla obszaru Europy takie badania porównawcze noszą nazwę The European Travel Monitor. Adresatami badań koniunktury na rynku usług turystycznych są kadry zarządzające obiektami noclegowymi i biurami podróży. W naszym kraju badania koniunktury prowadzi co kwartał Instytut Turystyki.

Zastosowanie metody Danych statystycznych (GUS, Instytut Turystyki ) do oceny środowiska na potrzeby TiR:

• Badania statystyczne nie dają pełnego obrazu rzeczywistości, gdyż pod uwagę brana jest grupa,
  a nie całość. Mogą służyć jako dodatek, dopełnienie do innych badań, spostrzeżenie jakichś trendów

• Badania te służą ocenie wpływu turystyki na środowisko społeczno-gospodarcze i przyrodnicze

• Poprzez m.in. badania ruchu turystycznego i porównanie z pojemnością turystyczną miejsca destynacji, można stwierdzić jakie inwestycje są przydatne, np. badania obłożenia w hotelach

• Badania statystyczne prowadzą inwestycje turystyczne w pewnym kierunku np. pokazują, jakie typy turystyki rozwijać się będą w niedalekiej przyszłości, czy będzie to turystyka uzdrowiskowa, młodzieżowa czy biznesowa. Czyli w co należy inwestować, w luksusowe hotele z zapleczem SPA i Wellness czy może schroniska młodzieżowe.

Literatura

1. Kurek W., Warszawa 2007, „Turystyka”, Wydawnictwo Naukowe PWN

2. Gołembski G.,2009, „Kompendium wiedzy o turystyce”, Wydawnictwo Naukowe PWN

3. Sobczyk M., Warszawa 1998, „Statystyka”, Wydawnictwo Naukowe PWN

4. Jóźwiak J., Warszawa 1995, „Statystyka od podstaw”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne

5. Luszniewicz A., Warszawa 1987, „Statystyka ogólna”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne

6. www.stat.gov.pl

7. www.intur.com.pl

---