Socjologia - około 1,5 wieku, Auguste Comte wprowadził socjologię, prekursor.
Socius - społeczeństwo logos - mądrość, wiedza
Socjologia = nauka o społeczeństwie

W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Uniwersytecie Warszawskim.
Florian Znaniecki - „ojciec” w Polsce (z jego inicjatywy powstała katedra socjologii w Poznaniu).

- Normalistyczny punkt widzenia: Filozofów interesowało jak być powinno, a nie jak jest.
- Woluntaryzm - uważano, że osoby rządzące będą chciały stworzyć idealne społeczeństwo, da się nimi kierować itp., wierzono w opatrzność.
- Koncentracja uwagi na państwie i władzy. Utożsamiano sobie państwo i społeczeństwo. Nie wyobrażano sobie społeczeństwa istniejącego poza państwem.

Wiedzę potoczną o społeczeństwie posiada każdy (przekonania, opinie).
Wiedza potoczna ma charakter emocjonalny. Widzi świat w kolorach czarno-białych. Następstwo w czasie - związek przyczynowo-skutkowy. Opiera się na uogólnianiu.

Stereotyp - czyli schemat, trudny do zmiany, nacechowany emocjonalnie. Są negatywne, bywają krzywdzące.

Wiedza naukowa musi posiadać cechy:
- nie wystarczy postawić diagnozy sytuacji, należy zbadać czemu tak jest
- w nauce obowiązuje przestrzeganie zasad, reguł
- neutralność, powstrzymywanie się od wartościowania

Socjologia jako nauka:
- odkrycia, postęp w naukach ścisłych, myśl o społeczeństwie, że można coś odkryć
- rewolucja francuska, która pokazała, że społeczeństwem nie idzie kierować, nawet gwałtowne zmiany nie wpłynęły na społeczeństwo
- rewolucja przemysłowa - przejście od społeczeństwa rolniczego (praca wykonywana w domu) do społeczeństwa „pracującego poza domem, wyjście z domu”; w przemyśle, w fabryce nie miały znaczenia pory roku, słońce; proces urbanizacji

Po rewolucji przemysłowej zapanował ład, który dla uczonych wymagał „uporządkowania”. Auguste Comte widział potrzebę wprowadzenia socjologii. Uważał, że nie istnieje przewidywalność w naukach społecznych. Nauka społeczna - wyszukiwanie prawd (A.Comte).

Społeczeństwo - duża zbiorowość, te same terytorium, język itp.
Socjologia na bada dużych zbiorowości. Wyróżniamy mikro i makro socjologię.

Psychologia społeczna - często zaliczana do socjologii, zajmuje się jednostką w społeczeństwie,
Istotą socjologii jest badanie terytorium społecznego i stwierdzenie zaobserwowań.

Socjologia zajmuje się badaniem grup społecznych procesów społecznych, zjawisk kulturowych, instytucji.

KULTURA

Kultura jako wyróżnik człowieka - człowiek jest twórcą i uczestnikiem kultury.

Kultura to „wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji poza genetycznej”.
„Całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie robią, myślą i posiadają jako członkowie społeczeństwa (wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego)”.

Cechy kultury jako atrybutu człowieczeństwa:
- kultura obejmuje całość życia człowieka (kultura reguluje wszystkie czynności i zachowania ludzkie).
- kultura nie ma charakteru wartościującego (elementem kultury mogą być także wzory, reguły, które wzbudzają nasze oburzenie)
- kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym (częścią kultury jest nie tylko to, co zostało „wprowadzone w obieg społeczny”)
- kultura zmienia się i narasta w czasie (jest skumulowanym doświadczeniem zbiorowości, przekazywanym z pokolenia na pokolenie)

Na kulturę składają się określone wzory zachowania, wartości i wzrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania.

Wzory zachowania mogą być:
- idealne (wskazujące, jak należy postępować lub co odczuwać, a przynajmniej, jakim odczuciom dawać wyraz w określonych okolicznościach)
- realne (widoczne regularności zachowań członków pewnej zbiorowości nie określają, jak się należy zachować, ale ujawniają, jak się ludzie zachowują)

*jawne, uświadomione (z istnienia których członkowie danej zbiorowości zdają sobie sprawę, potrafią je opisać)

*ukryte (takie, które realizujemy nie mając pojęcia, że zachowujemy się zgodnie z nimi).

Wartości kulturowe - reguły, których przedmiotem są cele działania, mówiące jakie cele są godne, słuszne, właściwe. Wartości wskazują, do czego ludzie powinni dążyć.
Normy kulturowe - reguły, których przedmiotem są sposoby czy metody działania, środki stosowane dla osiągnięcia celu. Normy wskazują, jak, w jaki sposób ludzie powinni dążyć do realizacji wartości,

Rodzaje wartości:
- wartości uznawane (czyli takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić. Jednak akceptując je i dążąc do ich realizacji, człowiek może odczuwać pewien przymus zewnętrzny)
- wartości odczuwane (czyli takie, które zostały zinternalizowane, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwana jest przez niego jako własna potrzeba)
- wartości realizowane (wartościami realizowanymi mogą być zarówno wartości odczuwane, jak i uznawane. Łatwiej przychodzi nam realizacji wartości odczuwanych, częściej natomiast realizujemy uznawane).

Siła regulacji reguł kulturowych:
- imperatywy kulturowe - kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub pewnego celu; mogą być sformułowane pozytywnie jako nakazy (musi) lub negatywnie jako zakazy (nie wolno, nie można)
- przyzwolenia - reguły nie nakazujące, ani nie zakazujące a tylko dopuszczające pewne postępowania czy pewien cel (wyrażane no, w określeniach „może” albo „wolno”)
- zalecenia, preferencje - reguły wskazujące jakie postępowanie byłoby szczególnie godne uznania, zastrzegające zarazem, że nie można tego od nikogo wymagać (dobrze by było, żeby…)

Sankcje - system kar i nagród, za pomocą których zbiorowość zachęca jednostki do pewnych zachowań uważanych za pożądane, a zniechęca do innych, niepożądanych.

Sankcje formalne - kary i nagrody określone przez przepisy oraz kodeksy karne, których stosowaniem zajmuje się aparat administracyjny (np. zwolnienie z pracy, kara więzienia, przyznanie premii)

Sankcje nieformalne, obyczajowe (np. wyśmianie, ostracyzm towarzyski, pochwała bądź oznaki szacunku).

Kultura jednej zbiorowości rzadko stanowi monolit. Pewne jej treści tworzą kulturę „głównego nurtu”, kulturę dominującą, inne - są odmienne dla różnych społeczności:
- subkultury - odrębne sposoby życia mniejszych zbiorowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej, nadrzędnej, dominującej
- kontrkultury - sposób życia świadomie i celowo przeciwstawny dominującej w danym społeczeństwie kulturze np. grupy anarchistyczne

Etnocentryzm a relatywizm kulturowy o „polityczna poprawność”:
- etnocentryzm - skłonność do wynoszenia własnej grupy ponad inne i traktowanie jej kultury jako przewyższającej wszystkie inne praz ocenianie praktyk innych kultur przez pryzmat własnej. Jedną z form etnocentryzmu jest europocentryzm
- relatywizm kulturowy - przeciwieństwo etnocentryzmu; dostrzeganie wielości i różnorodności kultur i uznanie, że sposoby działania i myślenia różnych społeczności dadzą się zrozumieć.

Odmiany relatywizmu kultur:
- jako zasada metodologiczna
- jako element światopoglądu
- jako teoria i filozofia człowieka (kulturalizm)
- jako relatywizm wartości

Uniwersalizm, powszechniki kulturowe - elementy kultury spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach historycznych i współczesnych.

Dyfuzja kultur - przepływ elementów kulturowych Kub całych konfiguracji między odmiennymi kulturami.

Akulturacja - proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie.

Synkretyzm kulturowy - następstwo dyfuzji a zwłaszcza procesu akulturacji, polegające na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych kultur, może przybierać różne formy:
- zapożyczeniu może ulec powierzchniowa forma obcego elementu kulturowego, treść zostaje bez zmian
- dyfuzji ulega idea, a forma powierzchniowa pozostaje bez zmian

Uniformizacja kultur:
Mcdonaldyzacja społeczeństwa światowego - proces stopniowego upowszechniania się zasad działania restauracji „szybkiej obsługi” we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Wyznaczniki mcdonaldyzacji:
- efektywność (sprawny, szybko sposób przejścia od potrzeby do jej zaspokojenia)
- kalkulacyjność (ilość równoważy jakoś, dobre jest to, co dostajemy szybko i w dużej ilości)
- przewidywalność (towary zawsze i wszędzie takie same)
- manipulacja (wpływanie na zachowania klientów)

Kultura symboliczna: obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza potrzeby podstawowe, których zaspokojenie jest niezbędne do przeżycia człowieka.

Znak w najogólniejszym ujęciu to każdy przedmiot czy zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego. Najpowszechniejszym systemem znaków jest język albo alfabet.

Rodzaje znaków:
- instrumentalne - nie posiadają własnej treści, są wyłącznie narzędziem służącym przekazywaniu treści tego, co jest oznaczone
- symbole - znaki stanowiące wartości same w sobie

Kultura organizacyjna - system wartości i norm schematów poznawczych i wzorców zachowań, które stymulują istotne, z punktu widzenia realizacji celów danej organizacji, zachowania jej członków.

Różne perspektywy badań nad kulturą organizacyjną:
1)traktowanie kultury organizacyjnej jako zmiennej zewnętrznej, niezależnej w stosunku do organizacji. Siłą przesądzającą o zachowaniu w organizacji jest kultura danego społeczeństwa
2) traktowanie kultury organizacyjnej jako zmiennej zależnej, wewnętrznie generowanej właściwości danej organizacji.

Wymiary kultury organizacyjnej (model Hofstede'a):
1) Dystans władzy - określany jako stopień nierówności między ludźmi wynikający ze zajmowanej przez nich pozycji w strukturze społeczeństwa, kultura/społeczność organizacyjna jako nieodłączny aspekt dobrze zorganizowanej i sprawnie działającej organizacji.
2) Stopień unikania niepewności - stopień, w jakim ludzie wolą sytuacje sformalizowane od niesformalizowanych, w jakim pracownicy są gotowi zaakceptować sytuacje niepewności.
3) Indywidualizm/kolektywizm - odnosi się do zakresu, w jakim pracownicy są skłonni zaakceptować dominację wspólnych interesów Bad jednostkowymi.
4) Męskość/kobiecość - stopień dominacji w społeczeństwie cech kulturowo określanych jako męskie (nacisk na wartości ekonomiczne) lub kobiece (nacisk na wartości społeczne).

Krytyka modelu Hofstede'a
-dychotomiczne skonstruowane wymiary kultury - niebezpieczeństwo powielania stereotypów kulturowych
- ograniczenia metodologiczne - badania jednej ponadnarodowej organizacji, kadra kierownicza
- założenie o decydującym wpływie kultury narodowej na kulturę organizacyjną

Funkcje kultury organizacyjnej:
- integrująca pewne podstawowe elementy kultury; podstawowe normy i wartości są podzielone przez wszystkich członków organizacji, co zapewnia spójność grupy
- poznawczo-informacyjna, percepcyjna - kultura organizacyjna determinuje określony sposób postrzegania środowiska pracy
- adaptacyjna - dostarczenie uczestnikom gotowych wzorów zachowań

Socjalizacja (uspołecznienie) - proces uczenia się, dzięki któremu stajemy się członkami danego społeczeństwa i kultury.
- jest to proces „wchodzenia” w daną kulturę, „nasiąkania” kulturą. Ucząc się wartości, norm, wzorów zachowania, myślenia i odczuwania obowiązujących w danej kulturze stajemy się zdolni do życia w społeczeństwie
- socjalizacja to proces stawania się takimi, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne.

W procesie socjalizacji uczymy się:
- minimalizmu kulturowego
- wartości danej kultury
- norm i wzorów określonych zachowań (ról społecznych)
- tworzymy koncepcję „ja” (osobowość i tożsamość)

Podstawowe mechanizmy socjalizacji:
- wzmacnianie
- naśladowanie
- przekaz symboliczny

Rodzaje socjalizacji:
- socjalizacja pierwotna
- socjalizacja wtórna
- resocjalizacja

Wybrane koncepcje socjalizacji:
- koncepcja behawiorystyczna (Watson) - osobowość to wyuczony repertuar zachowań, przez które jednostka reaguje na bodźce z otoczenia; podstawowy mechanizm socjalistyczny to instrumentalne uczenie się (system nagród i kar).
- koncepcja psychoanalityczna (Freud) - osobowość jako złożona struktura (id, ego, superego); socjalizacja jako proces internalizacji reguł kulturowych przebiega w sferze superego; ego - umożliwia kompromis pomiędzy sferą potrzeb (id) a sferą społecznych „powinności” (superego).

Wybrane koncepcje procesu socjalizacji:
- „Socjologiczna” (interakcjonizm społeczny: Mead, Codey) - wszystko, co czyni człowieka człowiekiem pochodzi od społeczeństwa, wynika z kontaktów i interakcji z innymi ludźmi

* proces kształtowania się jaźni (self); etap zabawy, etap gry, pojawienie się uogólnionego innego
* struktura jaźni: ja (I), mnie (me)
* jaźń odzwierciedlona

Osobowość - zorganizowana struktura cech indywidualnych oraz sposób zachowania, które decydują o sposobach przystosowanie się danej jednostki do jej środowiska.

Osobowość wyrasta na podbudowie:
- biologicznej (płeć, wiek, wzrost itp.)
- psychologicznej (inteligencja, pamięć, temperament)
- społecznej (oddziaływanie kultury, miejsce zajmowane w strukturze społecznej, role społeczne)

Typy osobowości:
- Typologia Hipokratesa (orientacja na biologię, biorąca za podstawę temperament, biologiczną właściwość jednostki przejawiającą się w sile i szybkości reagowania na bodźce zewnętrzne):
* sangwinik (towarzyski)
* melancholik (emocjonalny)
* flegmatyk (spokojny)
* choleryk (pobudzony)

- Typologia C. Junga (orientacja psychologiczna; podstawa - kierunek aktywności życiowej człowieka):
* introwertyk (zamknięty, ukierunkowany na siebie)
* ekstrawertyk (otwarty, ukierunkowany na innych)

- Typologia F. Znanieckiego (osobowość jest funkcją środowiska, kręgów, w których wychowywała się jednostka):
* człowiek dobrze wychowany - osobowość ukształtowana pod wpływem zawodowych wychowawców profesjonalnych instytucji wychowawczych
* człowiek pracy - osobowość ukształtowana pod wpływem środowisk pracy
* człowiek zabawy - osobowość ukształtowana pod wpływem grup zabawowych
*człowiek zboczeniec, dewiant - osobowość ukształtowana w sposób nieszablonowy, przez udział w różnych kręgach wychowawczych
*człowiek dobry, acz mądry - osobowość przyszłości, łącząca zalety wszystkich innych typów

- Typologia Riesmanna - osobowość społeczna zmienia się wraz z historycznym rozwojem społecznym:
* osobowość tradycyjna - ścisłe przestrzeganie tradycji, człowiek „sterowany” tradycją (osobowość typowa dla społeczności tradycyjnych)
* osobowość wewnątrz sterowana - człowiek rządzący się trwałą hierarchią wartości, wytworzona w „jednokierunkowym” procesie socjalizacji, mający poczucie panowania nad własnym życiem
* osobowość wewnątrz sterowana - osobowość człowieka, który nie potrafi, ze względu na wielość i różnorodność informacji, wytworzyć względnie trwałego i stabilnego systemu wartości (osobowość społeczeństw nowoczesnych).

Osobowość autorytarna (Adornd) to osobowość wyposażona m.in. w takie cechy jak:
- aprobata konwencjonalnych wartości i przyjętych zwyczajów
- tendencja do surowego karania osób uznających normy odmienne od przyjętych przez daną osobę
- bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom
- poczucie zagrożenia
- wrogość wobec innych grup, etnocentryzm
- oschłość
- odrzucenie indywidualności i twórczej inwencji
- preferowanie działania z pozycji siły
- identyfikowanie się ze sprawującymi władzę

Osobowość podstawowa i modalna:
- osobowość podstawową stanowią elementy osobowości występujące u przedstawicieli danej kultury i jest to zestaw wartości, norm, postaw wspólnych dla członków danej zbiorowości. Na bazie osobowości podstawowej tworzą się indywidualne formy osobowości
- osobowość modalna to typ osobowość występująca najczęściej w danej populacji

Pozycje i role społeczne:
- pozycja społeczna - sposób usytuowania człowieka w zbiorowości (pozycja dziecka, ojca, studenta itd.)
- rodzaje pozycji:
*przypisane (na ich zajmowanie człowiek nie ma żadnego wpływu np. pozycja dziecka)
*osiągane (takie, które człowiek zdobywa albo takie, które mogą zostać mu narzucone)
- pojęcie roli społecznej związane z pojęciem pozycji społecznej (statusu):
* rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją
* rola społeczna to schemat zachowania związanego z pozycją

Elementy składające się na rolę:
- zachowania nakazane
- zachowania zakazane
- margines swobody

Konflikt ról - występnej kiedy różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań.
Rola kluczowa - jedna z ról człowieka, wyznaczająca, jak jest on postrzegany a tym samym wyznaczająca jego tożsamość (we współczesnych społeczeństwach jest to zazwyczaj rola zawodowa)

Osobowość a role społeczne:
- przyjmując nowe role, człowiek dopasowuje je do swoich wcześniejszych ról oraz do siebie samego, do swojej osobowości
- osobowość człowieka ma także wpływ na sposób odgrywania roli
- przykład odwrotnego oddziaływania roli na osobowość: „więzienny eksperyment” Philip Zimbardo

Odgrywanie ról społecznych może wpływać na kształtowanie się osobowości jednostki, zwłaszcza, jeżeli nie ma ona możliwości zrzucenia schematu roli, lub gdy rola społeczna nie pozwala jej na margines swobody postępowania.

Funkcje socjalizacji:
- transmisja kultury, kumulacja wiedzy i technologii
- zapewnienie ładu i porządku społecznego

Efekty socjalizacji:
- internalizacja (uwewnętrznienie) - przyjęcie pewnych wartości, norm z pełnym wewnętrznym przekonaniem, że są słuszne; uznanie ich za własne, za „oczywiste”
- identyfikacja - realizacja pewnych reguł kulturowych dlatego, że uznaje się za słuszne racje grupy, które skłania do określonego typu zachowań (poczucie obowiązku, wewnętrzna kontrola)
- uleganie - realizacja pewnych reguł kulturowych z obawy przed sankcjami

KONTROLA SPOŁECZNA

Kontrola społeczna w najszerszym rozumieniu to wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny.

Mechanizmy szeroko rozumianej kontroli społecznej:
- instytucje i instytucjonalizacja działań ludzkich
- proces socjalizacji (dzięki któremu powstaje mechanizm kontroli wewnętrznej)
- kontrola zewnętrzna

„Kontrola społeczna to zespół czynników kształtujących zachowania jednostki w sposób społecznie pożądany”.

Dwa aspekty kontroli społecznej:
- aspekt statyczny - społeczny system normatywny przedstawiający wzorzec zachowań wymaganych
- aspekt dynamiczny - społeczne oddziaływanie represyjne i prewencyjne, podjęte w wyniku stwierdzenia rozbieżności pomiędzy aktualnym a prawdopodobnym zachowaniem jednostki a wymaganiami systemu normatywnego, oddziaływania zmierzające do usunięcia lub zmniejszenia tej rozbieżności.

Rodzaje kontroli społecznej:
- kontrola formalna
- kontrola nieformalna
- kontrola zamierzona
- kontrola niezamierzona
- kontrola wewnętrzna
- kontrola zewnętrzna

Rodzaje sankcji:
- pozytywne
- negatywne
- formalne
- nieformalne
- prewencyjne
- represyjne

Konformizm - dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości.

Eksperyment S. Ascha (1951r.)
Założenia:
- rzekomym celem eksperymentu było „sprawdzenie dokładności spostrzegania”
- demonstrowanie odcinki nie były równe - różnice były wyraźne
- osoby poddane eksperymentowi zgłaszały się dobrowolnie i dostawały wynagrodzenie
- badani nigdy wcześniej się nie widzieli i było mało prawdopodobne, że kiedykolwiek jeszcze się spotkają.
Badani odpowiadali albo sami, albo w grupie innych osób - pomocników eksperymentatora, którzy udzielali błędnych (ale jednomyślnych) odpowiedzi.

Wyniki:
- jeżeli badani odpowiadali sami udzielali poprawnych odpowiedzi
- jeżeli w grupie

*ok. ¾ badanych przynajmniej raz „dostosowało” swoją odpowiedź do opinii ogółu (odpowiadali błędnie)

* ok. 35% wszystkich odpowiedzi było odpowiedziami błędnymi - „dostosowanymi” do odpowiedzi grupy

Podstawowe przyczyny zachowań konformistycznych:
- niepewność, niewiedza - zachowania innych informują nas, jak należy postąpić, aby poradzić sobie w najrozmaitszych sytuacjach
- obawa kary
- chęć akceptacji przez innych, zachowania ich życzliwości, przynależności do grupy

Dewiacja - zboczenie z drogi, odchylenie od właściwego kierunku, błądzenie.
Dewiacje - zachowania, które są niezgodne z standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję ładu.

Dwa nurty w ramach socjologicznych zainteresowań dewiacją:
1) perspektywa funkcjonalistyczno-strukturalistyczna
2) perspektywa interakcjonizmu symbolicznego

Perspektywa funkcjonalistyczno-strukturalistyczna:
- system norm i wzorów zachowań jest traktowany jako obiektywna, zewnętrzna w stosunku do jednostek rzeczywistość
- uwaga jest skierowana na poszukiwanie przyczyn naruszeń norm tego systemu, które same w sobie nie są kwestionowane
- dewiacje są często rozumiane wąsko, w sposób bliski pojęcia patologii społecznej

Perspektywa interakcjonizmu symbolicznego:
- świat społeczny nie jest obiektywnie dany, lecz bezustannie tworzony i przekształcany w procesach interakcji
- uwaga skierowana jest nie na to, dlaczego naruszane są normy społeczne, ale na to, jak one powstają, oraz jakie są reakcje wobec osób zachowujących się niezgodnie z normami i konsekwencje tych reakcji
- dewiacja jest rozumiana szeroko jako każda odbiegająca od norm inność, która wywołuje reakcje społeczne. Kryterium uznania kogoś za dewianta jest więc pozytywna bądź negatywna reakcja społeczna określająca daną jednostkę jako dewianta.

Najważniejsze teorie dewiacji wywodzące się z nurtu funkcjonalistyczno-strukturalistycznego wskazujące na odmienne przyczyny dewiacji:
- przyczyną zachowań dewiacji jest rozregulowanie systemu społecznego
- przyczyną dewiacji jest transmisja kultury dewiacyjnej
- przyczyną dewiacji jest niesprawność mechanizmów kontroli społecznej

Teoria anomi R. Mertoua - podstawowe źródło dewiacji to brak spójności między uznawanymi w społeczności wartościami, określającymi cele dążeń, a wzorami aprobowanych zachowań, zapewniających realizacją tych celów.

Możliwe postawy wobec wartości (celów) i sposobów ich realizacji (środków):
- konformizm - aprobowanie wartości uznawanych w danej zbiorowości i stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań
- innowacja - aprobowanie wartości przy jednoczesnym niestosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań; zmierzanie do realizacji uznawanych przez zbiorowość celów innymi drogami niż powszechnie przyjęte i aprobowane
- rytualizm - polega na nieaprobowaniu uznawanego w zbiorowości systemu wartości, ale stosowaniu się do obowiązujących wzorów zachowań
- bunt i ucieczka (rezygnacja) - postać czynna i bierna postawy odrzucenia zarówno obowiązującego systemu wartości, jak i wzorów zachowań

Teoria transmisji kultury dewiacyjnej:
Dewiacja jest efektem negatywnej transmisji kulturowej w subkulturach dewiacyjnych, których system kulturowy jest nieakceptowany przez resztę zbiorowości.
Grupy dewiacyjne socjalizują (w procesie „socjalizacji negatywnej”) swoich członków do zachowań dewiacyjnych.

Niesprawność mechanizmu kontroli społecznej.
Teoria zakłada, że ludzie kierują się egoistycznym interesem - kalkulują, czy opłaca się im zachowywać zgonie z obowiązującymi normami.

Dewiacja jest rezultatem osłabienia więzi społecznych, braku integracji z grupą i w rezultacie słabego wewnętrznego mechanizmu kontroli społecznej, a także niesprawnej kontroli zewnętrznej.

Teoria etykietowania (naznaczenia) H.S. Beckera:
- nikt nie jest dewiantem i żadne zachowanie nie jest dewiacją, dopóki nie zostanie za takie uznane przez społeczeństwo
- dewiacja jest negatywną etykietą (piętnem) przypisaną do pewnych zachowań i/lub jednostek. Jest efektem reakcji społecznej
- naznaczona negatywnie jednostka internalizuje nadaną jej etykietę i zaczyna akceptować przypisaną jej nową rolę społeczną. Wkracza na drogę „kariery dewiacyjnej” (samospełniające się proroctwo).

Dewiacje najczęściej traktowane są jako dysfunkcje (przynoszą negatywne skutki), jednak można znaleźć także pozytywne funkcje dewiacji.

Negatywne skutki dewiacji:
- naruszają porządek społeczny
- osłabiają skłonności konformistyczne, co grozi dalszym rozkładem społeczeństwa
- są kosztowne (koszty psychiczne, materialne)

Pozytywne funkcje dewiacji:
- dewiacja pozwala wyjaśnić sens norm
- dewiacja pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice
- dewiacje wpływają na spójność grupy
- dewiacje są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społecznego
- dewiacja może być źródłem zmiany społecznej

Style kontroli społecznej:
- penalizacyjny (ukaranie sprawcy czynu)
- kompensacyjny (zadośćuczynienie ofierze)
- rozjemczy (pogodzenie ofiary i sprawcy)
- terapeutyczny (zapobieganie kolejnym zachowaniom dewiacyjnym)

DZIAŁANIA, INTERAKCJE I STOSUNKI SPOŁECZNE

Od zachowania do działania społecznego…
- zachowanie - zewnętrznie obserwowalny ruch fizyczny
- działanie - zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe
- działania społeczne - działanie, w którym bierze się pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i wg tego kształtuje się przebieg działania

Typy działań społecznych wg Maxa Webera:
1) Działania racjonalne ze względu na cel, w którym działający kieruje się tzw. racjonalnością instrumentalną; działania w oparciu o rachunek zysków i strat
2) Działania racjonalne ze względu na wartości, w których działający kieruje się tzw. racjonalnością autoteliczną (w myśl zasady „cel uświęca środki)
3) Działania tradycjonalne, rutynowe, opierające się na nawyku
4) Działania afektywne, odpowiadające aktualnym stanom uczuciowym.

Są to modele działań społecznych, „typy idealne”; rzeczywiste działania mają cechy więcej niż jednego typu.

Od działania społecznego do interakcji…
- kontakt społeczny - para wzajemnie zorientowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym, przelotnym
- interakcja - dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoja działanie w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi.

Cechy interakcji:
1) Jedność osób - ci sami partnerzy
2) Jedność akcji - partnerom chodzi o to samo, przyjmują wspólne „reguły gry”
3) Jedność miejsca - partnerzy są współobecni
4) Jedność czasu - akcja toczy się bez przerwy

Główne orientacje teoretyczne analizujące interakcje:
1) Behawioryzm
2) Teoria wymiany
3) Interakcjonizm symboliczny
4) Teoria dramaturgiczna

Teoria behawioralna:
- Interakcja to wzajemne modyfikowanie zachowania poprzez wymianę bodźców
- Interakcja jest zewnętrznie obserwowanym zjawiskiem (niezależnie od treści i znaczeń psychologicznym czy kulturowych nadawanych przez partnerów interakcji)

Teoria wymiany (George C. Homans, James Coleman):
- Interakcja to wzajemna wymiana pewnych wartości lub dóbr pomiędzy partnerami
- Obaj partnerzy działają racjonalnie, starają się osiągnąć nadwyżkę korzyści nad kosztami
- Do interakcji (transakcji) dochodzi, gdy każdy z partnerów uzna, że bilans korzyści i kosztów jest pozytywny
- Centralna zasada to „zasada wzajemności” - uniwersalna reguła kulturowa, nakładająca na ludzi powinność rewanżowania się za uzyskanie dobra
- W nowszym ujęciu - teoria gier i teoria racjonalnego wyboru

Interakcjonizm symboliczny:
- Istotą interakcji jest komunikacja symboliczna, czyli wymiana idei symboli, znaczeń:
> komunikacja werbalna
> komunikacja niewerbalna
Tylko 30-35% znaczenia społecznego interakcji przekazywana jest za pomocą słów.

Systemy komunikacji niewerbalnej:
- język ciała
- parajęzyk
- dystans w przestrzeni fizycznej
- dotyk
- artefakty

Dystans w przestrzeni fizycznej (Edward Hall):
- strefa intymna (15-45cm)
- strefa osobista (45-120cm)
- strefa społeczna (120-360cm)
- strefa publiczna (pow.360)

Teoria dramaturgiczna Ervinga Goffmana:
- Interakcja to manipulowanie wrażeniami - jednostka nie tylko przekazuje treści za pomocą symboli, ale także wywołuje (świadomie lub nieświadomie) pewne wrażenia
- Analogia teatru: „występ”, „scena”, i „kulisy”
- Definicja sytuacji i „fasada” (dekoracja, powierzchowność jednostki oraz jej sposób bycia).

• Definicja sytuacji - działanie polegające na interpretacji (zazwyczaj nieuświadamianej) przez jednostkę sytuacji, w jakiej się znalazła

• W.Thomas - jeżeli ludzie definiują jakieś sytuacje jako rzeczywiste, stają się one dla nich rzeczywiste poprzez swoje konsekwencje

• W koncepcji Goffmana: podczas interakcji definicje sytuacji są upraszczane przez tworzone fasady, które dostarczają podstawowych elementów definicji sytuacji.

O interakcji prostych do sieci interakcji…
- interakcje proste
- interakcje złożone
> mniej lub bardziej zorganizowane
> zogniskowane lub niezogniskowane

Od interakcji do stosunków społecznych…
- Interakcja powtarzalna - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się sporadycznie, przypadkowo, bez określonych terminów czy interwałów
- Interakcja regularna - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się w stałych terminach lub w wyraźnych odstępach czasu, mają więc określony rytm
- Interakcja regulowana normatywnie

Stosunek społeczny - normatywnie określany schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role.

Typy stosunków społecznych:
- formalne i nieformalne
- czasowe i trwałe
- egalitarne i elitarne
- homogamiczne i heter ogamiczne
- autoteliczne i instrumentalne
- pierwotne i wtórne

Egalitarność stosunku społecznego - równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchiach bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia itp.

Elitarność stosunku społecznego - nierówność pozycji partnerów w hierarchiach bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia itp.

Heterogamiczność stosunku społecznego - odmienność partnerów względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.

Homogamiczność stosunku społecznego - podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.

Autoteliczna stosunki społeczne - takie, których sens i cel leżą w samym obcowaniu partnerów ze sobą, bez względu na jakiekolwiek inne korzyści.

Instrumentalne stosunki społeczne - takie, które służą realizacji potrzeb, celów czy aspiracji partnerów w innej dziedzinie niż ta, której dotyczy stosunek.

Pierwotne stosunki społeczne - stosunki nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, emocjonalnie „gorące”, intymne (np. miłość, przyjaźń)

Wtórne stosunki społeczna - sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne, emocjonalnie „zimne”, oficjalne (np. stosunek pracy).

Instytucjonalizacja stosunku społecznego - proces krystalizowania się normatywnej regulacji, dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe, wyróżnialne pozycje w społeczeństwie.

GRUPY SPOŁECZNE

Grupa społeczna a kategoria społeczna i zbiorowość:
- kategoria społeczna - zbiór osób wyodrębnionych na podstawie cech uznanych za ważne i różniące (np. zawód, wiek, płeć)
- zbiorowość społeczna - zbiór osób, zajmujących w danym czasie trwale, lub nie, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać się mogą stosunki społeczne
- grupa społeczna - zbiór co najmniej 3 osób (w niektórych ujęciach - dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokojenia własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.

Cechy grupy społecznej (J.Szczepański):
- odpowiednia liczebność
- poczucie przynależności i odrębności
- wspólnota wartości, norm, idei
- wewnętrzne ustrukturowane grupy

Struktura grupy (organizacja) tj. podział pozycji i ról społecznych w grupie może być:
- formalna - narzucona, nadana grupie przez grupę wyższego rzędu
- nieformalna - wynikająca ze wzajemnego oddziaływania członków grupy na siebie

Rodzaje struktur wewnątrzgrupowych:
- struktura komunikacji
- struktura postaw interpersonalnych (atrakcyjności interpersonalnej)
- struktura przywództwa (władzy)

Struktura komunikacji - wynika z procesów nadawania i odbierania informacji, dostępu do informacji, interpretacji intencji.

Struktura postaw interpersonalnych (układ sympatii i antypatii) - związana jest z istnieniem związków emocjonalnych w grupie, ukazuje osoby bliskie sobie i unikające się.

Metoda socjometryczna - metoda pozwalająca na wykrywanie związków emocjonalnych w grupie.

Spójność grupy - grupa spójna to taka, w której nie ma głębokich podziałów i wyraźnych podgrup czy klik.

Wskaźnik spójności grupy:
- brak wewnętrznych podziałów
- przejawienie takich samych postaw
- uznawanie jednakowych norm i wzorów zachowań
- podejmowanie wspólnych działań

Przykładowe modele komunikacji w grupie:
- okrąg - każde stanowisko ma połączenie bezpośrednie z dwoma stanowiskami sąsiednimi, a pośrednie z pozostałymi.

- łańcuch - większość stanowisk ma po dwa bezpośrednie połączenia z innymi stanowiskami, ale stanowiska krańcowe tylko po jednym bezpośrednim połączeniu.

-gwiazda (koło) - w grupie istnieje pozycja centralna, lider, do którego docierają wszystkie informacje i który posiada bezpośrednie połączenie ze wszystkimi stanowiskami. Pozostałe stanowiska posiadają tylko jedno bezpośrednie połączenia - z liderem.

- model hierarchiczny (igrek) - jedno stanowisko ma aż 3 połączenia bezpośrednie i tylko jedno pośrednie. W nieco gorszej sytuacji jest stanowisko ponieżej, gdyż posiada już tylko 2 bezpośednie połączenia. Wszystkie inne stanowiska posiadają jedynie jedno bezpośrednie połączenie.

Okrąg i gwiazda - wzory biegunowe:







* Okrąg:
- brak wyraźnie określonego przywódcy
- brak wyraźnej organizacji
- pozycja wszystkich uczestników jest równa
- wysoka aktywność wszystkich członków

*Gwiazda:
- wyraźny przywódca (jedna centralna pozycja)
- wyraźna i stabilna organizacja
- szybki przepływ informacji
- jednak grupa trudniej przystosowuje się do nowych sytuacji i trudnej radzi sobie z nowymi zadaniami

Struktura przywództwa - określa relacje nadrzędności i podrzędności praz dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie.

Władza - możność sprawowania kontroli przez jednostki mające wyższe pozycje nad zachowaniami innych członków grupy (także możności wymuszania określonych zachowań pożądanych z punktów widzenia interesów grupy jako całości).

Trzy przywództwa - style kierowania grupą:
- style demokratyczny
- styl autorytarny
- styl liberalny

STYL DEMOKRATYCZNY:
- delegacja części władzy na członków grupy, członkowie uczestniczą w procesie podejmowania decyzji, sami rozdzielają zadania
- komunikacja dwukierunkowa (z góry do dołu i odwortnie)

Zalety: wysoki poziom uczestnictwa, inicjatywy, motywacji, współpraca
Wady: czas tracony na długie procedury

STYL AUTOKRATYCZNY:
- przywódca skupia całą władzę, ponosi odpowiedzialność, sam wyznacza zadania dla członków grupy
- komunikacja jednokierunkowa (od przywódcy do członków)

Zalety: utrzymanie porządku, przewidywalność zachowań grupy, wysoka efektywność
Wady: niska motywacja członków, tłumienie inicjatywy

STYL LIBERALNY:
- rezygnacja z przywództwa, członkowie sami podejmują decyzje
- komunikacja horyzontalna (pomiędzy członkami o podobnym statusie)

Zalety: możliwa praca bez kontroli (w przypadku wysoko zmotywowanych członków grupy)
Wady: niska efektywność, nieprzewidywalność zachowań członków grupy

Obiektywne kryteria klasyfikacji grup społecznych:
- liczebność (małe/duże)
- trwałość (trwałe/krótkotrwałe)
- stopień trudności i wejście do grupy (ekskluzywne/inkluzywne)
- intensywność uczestnictwa (grupy jedno- i wielofunkcyjne)
- rygoryzm i zakres kontroli (grupy totalne)
- korzyści z członkowstwa (grupy zadaniowe. instrumentalne i autoteliczne)
- stopień formalizacji stosunków grupowych (formalne i nieformalne).

Subiektywne kryteria klasyfikacji grup:
- typy więzi społecznej (np. grupy pierwotne/wtórne)
- grupy odniesienia:
* normatywne
* porównawcze
- grupa „własna” i „obca”

Grupa pierwotna - grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste (face to face) i współpraca (C.H.Cooley)

Cechy grupy pierwotnej:
- względna trwałość
- bezpośrednie kontakty
- mała liczebność
- niewyspecjalizowany charakter kontaktów
- względna zażyłość uczestników

Członków grupy pierwotnej łączą przede wszystkim stosunki osobowe a nie rzeczowe.

Grupy wtórne - grupy, które nie spełniają warunków grupy pierwotnej.

Grupy odniesienia:
- grupa normatywna - grupa, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań, wedle których modeluje własne postępowanie
- grupy porównawcze - grupa, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji, bądź postępowania.

Grupa własna a grupa obca:
„Uczestników grupy własnej cechują wzajemne stosunki pokoju, porządku, prawa, rzędu i gospodarności. Ich stosunek do wszystkich ludzi spoza grupy to wojna i grabież, chyba, że zmieniły to umowy”.

Grupa własna:
- postrzegana jako bardziej zróżnicowana i zindywidualizowana niż grupa obca
- zapamiętywane są raczej zachowania dobre

ZBIOROWOŚĆ I GRUPY SPOŁECZNE C.D

1. Rodzina jako grupa społeczna i instytucja

2. Społeczności lokalne a zbiorowości terytorialne

Rodzina w perspektywie socjologicznej może być rozumiana jako:
- mała grupa społeczna (małżeństwo, więzi pokrewieństwa)
- grupa pierwotna (intymność i socjalizacja)
- uniwersalna instytucja społeczna (utrwalona w tradycji wszystkich kultur)

Funkcje rodziny:
- regulacja zachowań seksualnych
- biologiczne odtwarzanie populacji
- zapewnianie materialnych środków do życia
- socjalizacja nowego pokolenia
- ochrona i wsparcie emocjonalne
- usytuowanie w przestrzeni społecznej i określanie społecznej tożsamości

Niejednoznaczności związane z pojęciem rodziny - rodzina to:
- zbiorowość osób, które łączą więzy pokrewieństwa
- osoby zamieszkujące wspólne gospodarstwo domowe

Stałe elementy rodziny:
- rdzeń rodziny - związek kobiety i mężczyzny, tj. małżeństwo oraz urodzone w tym związku dzieci
- powszechne tabu kazirodztwa

Rodzina a małżeństwo - cechy i typologie:
* formy zawarcia małżeństwa:
- porozumiewanie się partnerów
- umowa rodzin
- małżeństwo a „dar ślubny”
- lewirat i sororat

* liczba partnerów w małżeństwie:
- monogamiczne
- poligamiczne (poligynia - mężczyzna poślubia kilka kobiet, poliandria - odwrotność poligynii)

*dziedziczenie w małżeństwie (rodzinie):
- patrylinearne- wyłącznie płci męskiej dziedziczą
- matrylinearne
- bilinearne - zarówno kobiety jak i mężczyźni dziedziczą (mężczyźni mają pierwszeństwo)
- zasada primogenitury - dziedziczy najstarszy spadkobierca

* miejsce zamieszkania:
- patrylokalne
- matrylokalne
- nielokalne
*dobór małżeński:
- endogamiczne
- egzogamiczne
*stosunki władzy
- matriarchat
- patriarchat
- rodzina partnerska

Typy rodzin ze względu na kryterium wielkości (liczebności członków):
- rodzina nuklearna (elementarna, mała)
- rodzina rozszerzona (złożona)
- rodzina wielka

EWOLUCJA RODZINY:
* Rodzina w epoce przedprzemysłowej?:
- małżeństwo jako związek rodzin (ród „domostwa”)
- rodzina a ziemia (posiadanie, własność) i stan społeczny

*Rodzina w epoce przemysłowej:
- małżeństwo jako osobisty wybór
- rodzina mała (nuklearna, możliwość planowania rodziny)
- konieczność pracy najemnej

*Rodzina współczesna:
- atomizacja (indywidualizacja) rodziny: związki nieformalne, rodzina nuklearna, rodziny niepełne
- dominacja czynnika pracy zawodowej
- reprodukcja biologiczna jako przedmiot indywidualnej decyzji
- mała liczba dzieci („dzieci wysokiej jakości”)
- rodzina jako związek oparty na potrzebach emocjonalnych

Przyszłość rodziny - formy:
- związki nieformalne (konkubinat/ko habitacja)
- rodziny niepełne (samotni rodzice)
- rodzina patchwork (rodzina-układanka)
- rodzina homoseksualna
- rodzina zastępcza, rodzina przybrana
- kultura singli - ludzie samotni z wyboru

Rodzina a teoria racjonalnego wyboru:
- Rodzinę tworzą jednostki, które nie muszą mieć identycznych interesów i potrzeb, a ich zasoby są ograniczone.

Główne dylematy rodziny:
- Czy zakładać rodzinę?
- Czy mieć dzieci?
- Moment urodzenia pierwszego dziecka
- Liczba dzieci
- Odstęp czasowy między urodzeniem dzieci
- Wyzwanie dla współczesnej rodziny: pogodzenie liczby dzieci z ich jakością

RODZINA W SPOŁECZEŃSTWIE POLSKIM:

*Rodzina w systemie wartości
*Przemiany rodziny po 1989roku:
- wzrost kosztów posiadania dziecka
- znaczenie wykształcenia i pracy zawodowej
- niższa skłonność do zawierania małżeństw i posiadanie większej liczby dzieci
- rozwody
*Dobór małżeński:
- stan cywilny
- wiek
- poziom wykształcenia
- cechy terytorialne

SKŁONNOŚCI LOKALNE A ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE

Koncepcja Gemeinschft i Gesellschaft F.Tonniesa:
Istnieją dwa typy zbiorowości społecznych: wspólnoty (Gemeinschft) oraz społeczeństwa/stowarzyszenia (Gesellschaft) oparte na odmiennych rodzajach więzi społecznej.

Rodzaje woli wh Tonniesa:
- wola organiczna - płynąca z niedostępnej dla refleksji jaźni ludzkiej, kierująca się motywami emocjonalnymi, spontaniczna i irracjonalna
- wola racjonalna - będąca wynikiem namysłu i wyrachowania

Pod wpływem każdego z rodzajów woli kształtują się odmienne stosunki społeczne:
- wola organiczna - stosunki naturalne, charakterystyczne dla wspólnoty
- rola arbitralna - stosunki umowne, arbitralne, typowe dla stowarzyszeń

Wspólnoty:
- grupy społeczne oparte na stosunkach pokrewieństwa (rodzina, rody, klasy)
- grupy społeczne oparte na stosunkach przyjaźni (rówieśnicze, koleżeńskie)
- grupy sąsiedzkie, w których ziemia i wspólnota zamieszkiwania rodziły wspólnotę gospodarowania i codziennego obcowania (wieś tradycyjna, gmina wiejska).

Stowarzyszenia - grupy społeczne, które opierają się na porozumieniach między jednostkami dla realizacji określonych celów (np. spółki, towarzystwa handlowe, zrzeszenia, społeczeństwo-państwo).

Cechy Gemeinschaft i Gesellschaft.

	Wspólnota / Gemeinschaft	Zrzeszenia / Gesellschaft
Więzy łączące ludzi	Pokrewieństwo braterstwo sąsiedztwo	Umowy, wymiana dóbr materialnych, wyrachowanie
We wzajemnych stosunkach ludzi uczestniczą jako	Osobowości	Role społeczne
Środki kontroli	Zwyczaj, tradycja	Prawo sformalizowane
Ludzie kierują się	Wiarą	Względem na opinię publiczną
Podstawa gospodarcza	Własność zbiorowa	Pieniądz, wartość prywatna

Szkoła chicagowska - grupa badaczy skupionych wokół Roberta E.Parka (Uniwersytet Chicagowski).

Główne cechy szkoły chicagowskiej:
1) zwrócenie uwagi na przestrzenny wymiar zjawisk społecznych
2) zwrócenie uwagi na społeczności lokalne w obrębie miasta
3) wypracowanie metody monograficznej jako jednej z metod socjologii

Prace dotyczące społeczności lokalnych:
- Robert S. i Helen M. Lynd: „Middletown. Astydy in Contemporary American Culture”
- W. Lloyd Warner: „Yankee City Series”

Pomimo dużego zainteresowanie społecznościami lokalnymi w socjologii nie wyodrębniła się odrębna subdyscyplina zajmująca się wyłącznie tą problematyką.

Zajmują się nią różne subdyscypliny np.:
- socjologii wsi
- socjologii miasta
- socjologii polityki
- socjologii ?????

Główne obszary zainteresowań społecznościami lokalnymi w socjologii polskiej:
- socjologia powojenna - procesy integracji zbiorowości osób pochodzących z różnych regionów Polski (Ziemie Odzyskane)
- socjologia lat 60. - lokalne konsekwencje procesów urbanizacji i industrializacji (Nowa Huta, Nowe Tychy)
- socjologia współczesna - problem lokalizmu i rozwoju lokalnego (poszukiwanie w środowiskach lokalnych źródeł rozwoju ekonomicznego i społecznego kraju)

Społeczność lokalna - grupa zamieszkująca niewielkie, wyodrębnione terytorium (parafia, wieś, osiedle), w której występują silne więzy wynikające ze wspólnoty interesów o poczucia „przynależności do miejsca”.

Cechy społeczności lokalnej:
- terytorium
- intensywność społecznych interakcji
- wspólne więzy ludzi i instytucji
- poczucie przywiązania (sentyment) do „miejsca”

Społeczność lokalna jako Tonniesowska wspólnota (Gemeinschaft), składająca się głównie z grup pierwotnych: rodzin i sąsiedztwa, i w której relacje między członkami mają zazwyczaj charakter stosunków osobowych.

Cechy tradycyjnej społeczności wiejskiej:
- społeczność zamknięta, mało mobilna
- z silnym poczuciem odrębności od reszty świata
- składająca się głównie z rodzin i sąsiedztwa
- cechuje ją zachowawczość i orientacja przeszłościowa
- silna, nieformalna kontrola społeczna

Lokalizm oznacza względną autonomię oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w zakresie gospodarczym, społecznym i kulturalnym w ramach szerszego układu społeczno-przestrzennego i politycznego.

Od XIX w. proces zanikania społeczności lokalnych w wyniku głębokich przemian stosunków społecznych i organizacji społeczeństwa.

Towarzyszyło temu obumieranie lokalizmu.

Zamiast społeczności lokalnych - zbiorowości terytorialne…

Zbiorowości terytorialne - typ zbiorowości społecznej zamieszkującej względnie trwale pewien ograniczony obszar (np. miasto, wieś czy osiedle), wyodrębnionej ze względu na pewne cechy społeczno-demograficzne.

Jednostki składające się na zbiorowość terytorialną nie muszą czuć się związane ani z terytorium, ani ze sobą nawzajem.

Współcześnie…

Renesans lokalizmu to reakcja na nieporadność państwa i centralnej biurokracji w rozwiązywaniu problemów społecznych:
- Europa Zachodnia i USA od początku lat 60. XX w. jako krytyka społeczeństwa masowego
- W Polsce jako krytyka społeczeństwa realnego socjalizmu i opozycja do scentralizowanego państwa

Renesans lokalizmu oznacza wykształcenie się nowych społeczności lokalnych, funkcjonujących na odmiennych zasadach niż tradycyjna społeczność lokalna.

Lokalna społeczność samorządowa… :
- społeczność otwarta
- w której istnieją dobrowolne stowarzyszenia i zrzeszenia
- programy rozwojowe tworzą obywatele i współpracujące z nimi lokalne stowarzyszenia i organizacje
- lokalne elity władzy są wyłaniane przez procedury demokratycznych wyborów
- członków społeczności cechują silna identyfikacja z miejscem zamieszkania i aktywny udział w lokalnym życiu politycznym

Przekształcenie zbiorowości terytorialnych w upodmiotowione społeczności lokalne jako droga do społeczeństwa obywatelskiego.

Współczesny lokalizm jest pragmatyczny - zwraca się uwagę na korzyści wynikające z realizacji potencjalnych możliwości środowisk lokalnych:
- wykorzystanie dotychczas niewykorzystanych zasobów środowisk lokalnych
- rozwój całego kraju

Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych (community development) - podejmowanie wspólnych działań przez ludzi zamieszkujących określone terytorium w celu zaspokojenia swoich potrzeb oraz poprawienia zarówno warunków swojego życia, jak i warunków życia całej grupy lokalnej, głównie przez tworzenie nowych struktur.

ORGANIZACJA FORMALNA

Organizacje jako formalne grupy celowe:
- grupy, które powstają dla zaspokojenia jakichś potrzeb ich członków lub dla realizacji przez nich jakichś zadań.

Organizacja - względnie trwałe, celowe uporządkowanie działań i zachowań ludzkich (wprowadzenie względnie trwałych zasad postępowanie w określonych sytuacjach).

Cechy organizacji formalnych:
- są powoływane do realizacji określonych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur określonych przez przepisy
- mają sformalizowaną strukturę
- występuje w nich wyraźny, przejrzysty podział pracy
- mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy
- istnieje w nich wymiana personelu
- dominują w nich stosunki rzeczowe

W społeczeństwach tradycyjnych życie człowieka toczyło się wśród grup pierwotnych, w nowoczesnych społeczeństwach, wśród organizacji formalnych.

Organizacjami formalnymi zajmują się m.in.:
- socjologia organizacji
- nauka o organizacji

Źródła historyczne socjologii organizacji i nauki o organizacji:
- zainteresowanie nowoczesnym państwem i zasadami jego organizacji
- teorie zarządzania

Typ idealny biurokracji Max'a Webera...

Typ idealny - abstrakcyjny model skonstruowany z istotnych cech jakiegoś zjawiska.

Typ idealny nie oznacza jakiegoś wzoru doskonałości, rzadko występuje w rzeczywistości, ale stanowi bardzo przydatne narzędzie analizy.

Typ idealny biurokracji Max Weber przedstawił przy okazji rozważań dotyczących podstaw prawomocności władzy.

Władza może być:
- charyzmatyczna (wynikająca z wiary w nadzwyczajne cechy przywódcy)
- tradycjonalna (oparta na ciągłości tradycji)
- legalna (oparta na normach prawnych, biurokratyczna)

Biurokracja wg Webera to władza legalna, oparta na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm.

Biurokracja - w rozumieniu socjologii - to scentralizowany system organizacyjny, w którym władza związana jest z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem.

Rozwój biurokracji (biurokratyzacja) wiąże się z „procesem racjonalizacji” zachodzącym w nowoczesnych społeczeństwach, czyli z rozszerzaniem się sfery działań racjonalnych.

Typy działań społecznych wg Webera:
- działania racjonalne (ze względu na cel lub wartości)
- działania tradycjonalne, rutynowa
- działania afektywne

Biurokracja to zinstytucjonalizowana forma racjonalnego działania:
- ma jasno określony cel
- precyzyjnie ocenia środki prowadzące do jego osiągnięcia
- systematycznie eliminuje przeszkody stojące na drodze do tego celu

Cechy typu idealnego biurokracji:
- wszystkie sposoby postępowania są określone przez normy prawne i przepisy
- biurokracje mają strukturę hierarchiczną
- wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy
- urzędnicy są profesjonalistami
- urzędnicy są pracownikami najemnymi
- komunikacja i wymiana informacji dokonuje się w sposób określony formalnie (pisemnie)
- gromadzona jest dokumentacja pisana

Typy organizacji formalnych (A. Etzioni):
- organizacja dobrowolna
- organizacja przymusowa
- organizacja utylitarna

Teorie zarządzania:
- zarządzanie naukowe
- szkoła stosunków międzyludzkich
- kierunek administracyjny

Zarządzanie naukowe (F.W. Taylor) - koncentruje się na usprawnianiu pracy poszczególnych pracowników i sposobów kreowania nimi w celu zwiększenia efektywności i wydajności pracy.

Postawy metody naukowej: obserwacja, eksperyment i doświadczenie.

Szkoła stosunków międzyludzkich, human relations (E. Mayo) - związana z odkryciem, że na wydajność pracy wpływ mają nie tyle warunki fizyczne pracy, ile atmosfera panująca w zakładzie oraz, że poczucie uczestnictwa w zespole i satysfakcja z udziału w jego osiągnięciach silniej motywują pracowników niż względ na własną korzyść materialną.

Kierunek administracyjny (H. Fayol, M. Weber) - koncentracja na zarządzaniu całym przedsiębiorstwem oraz na centralnych funkcjach kierowniczych.

Przedmiotem zainteresowania nie jest usprawnianie procesów pracy na poszczególnych stanowiskach produkcyjnych, ale usprawnienie struktury organizacyjnej całego przedsiębiorstwa.

„Patologie” biurokracji - ograniczenia racjonalności działań Weberowskiego typu idealnego biurokracji:
- trudności w reagowaniu na sytuacje nietypowe
- trudności z wdrażaniem innowacji
- dysharmonia między wymiarem biurokratycznym a profesjonalnym
- przemieszczenie celów
- gra o władzę i kontrolę nad organizacją

Trzy poziomy analizy problematyki organizacji:
- mikrospołeczny poziom zachowań i działań jednostek oraz procesów zachodzących w małych grupach
- mezospołeczny poziom pojedynczych organizacji formalnych
- makrospołeczny poziom całego społeczeństwa

NARÓD, GRUPA ETNICZA
POWSTANIE NOWOCZESNEGO NARODU

Etniczność to świadomość podziału „my” i „oni” praz poczucie tożsamości grupowej (przekonanie o własnej odrębności).

Elementy grupy (zbiorowości) etnicznej:
- nazwa grupy
- przekonanie o wspólnym pochodzeniu (wspólna genealogia)
- wspólna pamięć historyczna (świadomość historyczna wspólnych dziejów)
- własna, odrębna kultura (język, religia, obyczaje itp.)
- związek z określonym terytorium
- poczucie solidarności i tożsamości

Rodzaje grup etnicznych:
- grupy etniczne (etno-regionalne)
- mniejszości narodowe
- migracyjne
*nowe mniejszości etniczne
*ludy tubylcze (autochtoniczne)
- protonarody („narody bez państwa”)

Naród to dynamiczna wspólnota ponadstanowa, ponad warstwowa i ponad klasowa o charakterze historycznym, wyposażona w cechy obiektywne (tj. terytorium, państwo, język itp.) oraz cechy subiektywne wyrażające się w świadomości przynależności do wspólnoty (T.Łepkowski).

Naród to grupa ludzi połączona przekonaniem o wspólnocie swojego pochodzenia, dążąca do uzyskania lub utrzymania swego niezależnego państwa (M.Weber).

Cechą powszechnie uznawaną za znamię narodu, różniącą go od grupy etnicznej jest upolitycznienie - dążenie do posiadania własnego państwa.

Dążenie zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej (narodziny narodu) - etapy:
1) pojawienie się poczucia etniczno-kulturowej tożsamości - wyodrębnienie się grupy etnicznej jako swoistej całości
2) wykształcenie przez grupę etniczną własnych elit i wejście na scenę polityczną. Wciąż jednak grupa godzi z lojalnością wobec państwa, w którego granicach żyje.
3) przeciwstawienie się temu państwu i żądanie niepodległości (narodziny ruchu narodowo-wyzwoleńczego i rozwiniętej świadomości narodowej).

Nie każda zbiorowość etniczna przechodzi przez wszystkie te etapy - nie każda dąży do suwerenności politycznej.

Dwie drogi kształtowanie się narodów:
- od narodu do państwa, kiedy wspólnota kulturowa, mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny
- od państwa do narodu, kiedy organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej

Powstanie nowoczesnego narodu:
- zniesienie podziałów stanowych i zrównanie wobec prawa (obywatelstwo i prawa obywatelskie)
- modernizacja a upowszechnienie idei narodowych przez oświatę i kulturę masową (np. rozwój języka narodowego)
- industrializacja i urbanizacja (potrzeba zakorzenienia jednostki we wspólnocie kulturowej/narodowej)
- laicyzacja społeczeństwa nacjonalizm jako namiastka religii, kult religijny a kult narodowy
- tożsamość społeczna (naród nadaje podstawową tożsamość)

Państwa wielonarodowe i narody wieloetniczne:
- powstanie tożsamości narodowej jako nowej jakości - „ponad” regionalnymi różnicami etnicznymi (Szwajcaria, Hiszpania, Francja)
- granice państwa nie odzwierciedlają granic terytoriów zamieszkanych przez grupy etniczne (mniejszości narodowe)
- migracje zarobkowe ( np. mniejszość turecka w Niemczech)
- naród wieloetniczne (mozaika etniczna w Stanach Zjednoczonych)

Kształtowanie się nowoczesnego narody - przykład Polski:
1) od państwa do narodu:
- powstanie państwa i kształtowanie się szlacheckiej Rzeczypospolitej do końca XVI wieku
- rozkwit RP szlacheckiej
- próby reformy ustroju państwa u schyłku XVIII wieku w sytuacji zagrożenia jego niepodległościowego bytu
2) okres zaborów - od narodu do państwa
- wzrost roli języka polskiego, znaczenie kultury (literatury) romantycznej
- świadomość wspólnej historii, rola symboli narodowych (Wawel i Częstochowa)
- zmiany społeczno-gospodarcze (kwestia chłopska)
- wzrost znaczenia świadomości narodowej „innych”- Litwinów, Ukraińców i Białorusinów
3) II RP - Polska jako państwo wieloetniczne
4) II wojna światowa i jej konsekwencje społeczne (rola podziałów etnicznych w trakcje wojny, a przez to możliwości przeżycia)
5) Polska w nowym kształcie terytorialnym po 1945r.:
- wysiedlenie i weryfikacja narodowościowa oraz repatriacja
- Polska jako państwo jednolite narodowościowo
- ożywienie etniczne w latach 80-tych XX wieku (problem Niemców i Ślązaków)

Mniejszość narodowa - grupa osób mniejsza liczebnie od pozostałej części ludności w państwie, której członkowie, będący jego obywatelami, mają etniczne, religijne lub językowe cechy odróżniające je od pozostałej części ludności oraz kierują się wolą zachowania własnej kultury, tradycji, religii lub języka.

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE
STRUKTURA SPOŁECZNA. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA

Różnice:
- biologiczne (np. płeć, wiek, kolor oczu)
- społeczne (np. wykształcenie, wiedza, majątek)

Przedmiotem zainteresowania socjologii są te różnice, które mają konsekwencje społeczne, tj. określają pozycje społeczna, wyznaczają role społeczna, są podstawą zróżnicowania społecznego.

Struktura społeczna - układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna.

Makro struktura w różnych typach społeczeństwach:
- kasty
- stany
- klasy
- grupy statusowe

Kasty:
- segmenty społeczne wyodrębnione ze względu na dziedziczoną pozycję społeczną i wykonywany zawód
- współcześnie - pozycje społeczne w odniesieniu do grup społecznych w społeczeństwach, gdzie pojawiają się silne bariery ruchliwości społecznej

Stany:
- segmenty społeczne o wyraźnie wyodrębnionych prawach, obowiązkach, przywilejach
- przynależność do danego stanu społecznego (poza duchowieństwem) była dziedziczna
- system mniej sztywny od kastowego

Dwie perspektywy analizy podziałów społecznych:
- podejście relacyjne
- podejście gradacyjne

Trzy klasyczne spojrzenia na podziały społeczne:
- koncepcja klas Karola Marksa
- Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społecznych
- koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia)

Koncepcja klas społecznych K. Marksa:
- klasy jako podstawowy element struktury społecznej
- podstawa wyodrębnia klasy - własność środków produkcji
- immanentny konflikt klasowy i nieruchomość rewolucji
- ewolucja od klasy „w sobie” do klasy „dla siebie”
- klasy i konflikt klasowy jako fundament teorii upadku kapitalizmu

Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społecznych:
- podział społeczny jest rezultatem podziału różnych zasobów:
* płaszczyzna ekonomiczna (zasoby materialne) - podział klasowy
* płaszczyzna prestiżu (uznanie społeczne) - podział stanowy
* płaszczyzna polityczna (władza) - podział na partie
- podział klasowy jest wyznaczony przez rodzaj „szans na rynku”, które zależą nie tylko od posiadania środków produkcji, ale również kwalifikacji.

Koncepcja stratyfikacji społecznej (uwarstwienia; stratum - warstwa):
- stratyfikacja - hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, które różni udział w podziale dochodów, władzy, prestiżu oraz inny pożądanych dóbr społecznych
- podstawowe wskaźniki empiryczne stratyfikacji (mierzalne):
- dochód
- wykształcenie (liczba lat nauki szkolnej)
- prestiż zawodu

Teorie i koncepcje stratyfikacji:
- koncepcja stratyfikacji W.L.Warnera
- funkcjonalna teoria stratyfikacji K.Davisa i W.Moore'a

Koncepcja stratyfikacji W.L.Warnera - uwarstwienie społeczne wg kryterium prestiżu:
- klasy to „dwie lub więcej grup ludzi, którzy sami sądzą, że są i rzeczywiście są zgodnie umiejscawiani przez wszystkich członków community na społecznie wyższych i niższych pozycjach”:
* klasa wyższa: „wyższa-wyższa”
„wyższa-niższa”

*klasa średnia: „średnia-wyższa”
„średnia-niższa”

*klasa niższa: „niższa-wyższa”
„niższa-niższa”

Funkcjonalna teoria stratyfikacji K.Davisa i W.Moore'a:
- stratyfikacja (szeroko rozumiana) - nierówność poziomów udziału w dobrach (głównie materialnych) i prestiżu
- istnieje funkcjonalna niezbędność i użyteczność nierówności społecznych (inaczej: merytokratycznego systemu zróżnicowania nagród)
- stratyfikacja zapewnia zajmowanie najważniejszych pozycji przez najbardziej kwalifikowane osoby
- w przeciwnym wypadku (bez nagród w postaci ważnych i wysoko wynagradzanych pozycji) ludzie nie podejmowaliby wysiłku zdobycia wysokich kwalifikacji.

Polemika z teorią Davisa i Moore'a:
- główny zarzut - założenie, że w punkcie wyjścia wszyscy mają takie same szanse osiągania wysokich pozycji, a o tym, czy je osiągną, decyduje wyłącznie talent i praca jednostki
- modyfikacja teorii - istnieją dwie drogi osiągania pozycji ważnych i wysoko wynagradzanych: talent i wysiłek jednostki oraz „dziedziczenie”

Socjologia europejska i polska a socjologia amerykańska:
- odmienne rozumienie klasy:
*Europa - częściej ekonomiczne
*Stany Zjednoczone - części stratyfikacyjne (wielowymiarowe)
- odmienna terminologia:
*Polska - termin struktura społeczna
*Stany Zjednoczone - termin stratyfikacja społeczna

Ruchliwość społeczna:
- ruchliwość pozioma (horyzontalna)

(brak części notatki)

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE.
STRUKTURA SPOŁECZNA. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA (2)

Zasady legitymizacji nierówności:
- egalitarna (każdemu po równo) - równość warunków
- merytokratyczna (każdemu wg jego nakładów) - równość szans
- funkcjonalna (każdemu wg jego funkcjonalnej przydatności dla systemu)
- tradycyjna (uzasadnienie nierówności tradycją „zawsze” w społeczeństwach istniały określone nierówności)

Stosunek do nierówności a ideologie polityczne:
- egalitaryzm (ruchy lewicowe i populistyczne)
* nierówności powinny być zniesione
- merytokratyzm (partie liberalne):
* nierówności są nieuniknione, ale kanały ruchliwości społecznej powinny być otwarte
- funkcjonalne (systemy totalitarne i autorytarne):
* każdy system tworzy własny układ nierówności, uzasadniany potrzebą utrzymania jego stabilności
- tradycyjne (partie konserwatywne):
* sprawiedliwe jest to, że każdy zna swoje miejsce w szeregu

Analizy ponowoczesnego zróżnicowania społecznego:
- teza o „śmierci klas”
- teza o dominującej roli „klasy średniej”
- zjawisko marginalizacji społecznej tzw. „podklasy” (underclass)

Teza o „śmierci klas”:
> zakwestionowanie dominującej roli „klasy ekonomicznej” w określeniu podziałów społecznych oraz uznawania konfliktów klasowych za jedyne istotne konflikty społeczne.

Argumenty:
- zmiana charakteru klas i relacji między nimi
- szanse życiowe jednostek zależą nie tylko od przynależności do klasy określonej przez kryteria ekonomiczne, ale również od innych czynników (kapitał kulturowy, kapitał społeczny)
- mała moc wyjaśniająca przynależności klasowej

Teza o dominującej roli „klasy średniej”:
> „Społeczeństwa klasy średniej” w sensie:
*liczebnej dominacji pozycji społecznych umiejscowionych w środkowych partiach układu nierówności
* dominacji wartości, orientacji i stylu życia właściwych ludziom usytuowanym w środku drabiny społecznej

Zjawisko marginalizacji społecznej i tzw. „podklasy” (underclass):
- zjawisko underclass wiąże się z marginalizacją i wykluczeniem społecznym; charakteryzuje się:
*niemożnością korzystania z należnych uprawnień obywatelskich
*trwałością zajmowania pozycji i jej dziedziczeniem
*stylem życia i konsumpcji
- mechanizmami tworzenia są bieda i bezrobocie

Syntetycznym ujęciem stratyfikacji, funkcjonującym w świadomości społecznej, jest uwarstwienie wg kryterium prestiżu, tzw. szacunku (poważania) okazywanego poszczególnym zawodom i stanowiskom.

Prestiż - subiektywne kryterium stratyfikacji, oparte na podstawach emocjonalnych i oceniających, które związane są z obiektywnymi czynnikami stratyfikacji:
- poziomem wykształcenia
- wykonywanym zawodem
- uzyskanymi dochodami
- stopniem zamożności
- wielkością konsumpcji
- stylem życia

Prestiż zawodów w badaniach CBOS:
- badania prowadzone od lat 70. XX wieku
- ocena wskazanych (ok.30) zawodów na pięciopunktowej skali poważania

Największe poważanie - 2 profesje o różnej specyfice:
- profesor uniwersytetu
- strażak

Niskie poważanie - zawody i funkcje związane ze sprawowaniem władzy:
- działacz partii politycznej
- poseł na Sejm

Zróżnicowanie społeczno-zawodowe w okresie PRL:
- ideologiczne uwarunkowania procesu uprzemysłowienia
- rozwój przemysłu ciężkiego
- wzrost zatrudnienia, a nie wydajności pracy
- ograniczenie indywidualnej inicjatywy
- zapotrzebowanie na siłę roboczą - relatywnie wyższe wynagradzanie pracy prostej niż wymagającej wysokich kwalifikacji
- duże zróżnicowanie sytuacji robotników w poszczególnych działach gospodarki
- wysoka pozycja robotnika wykwalifikowanego
- dekompozycja (rozbieżność) cech położenia społecznego
- warunki sprzyjające ruchliwości społecznej do lat 60. XX wieku, później zahamowanie tego trendu

Zróżnicowanie społeczno-zawodowe po zmianie ustrojowej 1989 roku:
- koniec uprzywilejowania przemysłu ciężkiego
- rekompozycja cech położenia społecznego - zależność zarobków od wykształcenia i wysoko wyspecjalizowanego zawodu
- wzrost prestiżu zawodów „umysłowych” i związanych z sektorem prywatnym
- zjawisko bezrobocia
- początkowo wzrost ruchliwości społecznej

Zjawisko ubóstwa w Polsce:
- ubóstwo subiektywne
- ubóstwo obiektywne
*granica ubóstwa wyznaczona przez min. socjalne (podejście absolutne)
*granica ubóstwa wyznaczona przez min. egzystencji (podejścia absolutne)
* relatywna granica ubóstwa (podejście względne)
- trudności z badaniem przez 1989r. (szacunki wskazują na 1/5 społeczeństwa)
- wzrost liczby ubogich po 1989r.
powstanie skupisk biedy
- bieda a bezrobocie ( długoterminowe bezrobocie)
- inne czynniki sprzyjające ubóstwu: wielodzietność, niskie kwalifikacje, niski poziom wykształcenia oraz rodzaj zamieszkiwanej miejscowości
- długotrwała bieda jako zalążek polskiej underclass

NIERÓWNOŚCI I PODZIAŁY NA RYNKU PRACY.
KONFLIKTY SPOŁECZNE.

Nierówność i podziały na rynku pracy:
Segmentacja rynku pracy - proces podziału rynku pracy, w wyniku którego powstają wyodrębnione organizacyjnie jego części (segmenty, subrynki), charakteryzujące się względną homogenicznością podaży siły roboczej i popytu na nią.

Dwa podejścia do zjawisk segmentacji rynku pracy:

1. „Tradycyjne” podziały rynku pracy ze względu na dające się statystycznie zaobserwować cechy opisujące siłę roboczą (np. zawód, kwalifikacje, umiejętności);

2. Inne podziały rynku pracy na segmenty o odmiennych sposobach funkcjonowania

Atrybuty procesu segmentacji:
- nieuniknioność procesu segmentacji we współczesnych gospodarkach
- zróżnicowanie rodzajów i wysokość gratyfikacji z tytułu zatrudnienia w określonych częściach rynku
- ograniczony dostęp do niektórych części rynku pracy
- aspekt instytucjonalno-organizacyjny (działalność państwa, związków zawodowych, związków pracowników, itd.)

1. Przykłady tradycyjnych podziałów na rynku pracy:
   - ze względu na sektor gospodarki: (I) sektor rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, (II) sektor przemysłu i budownictwa, (III) sektor usług
   - ze względu na kryterium geograficzne, rynki pracy lokalne, regionalne, narodowe, transnarodowe, globalne
   - we względu na zawód: rynki pracy poszczególnych zawodów

2. Główne teorie segmentacyjne:
   1) koncepcja zewnętrznych i wewnętrznych rynków pracy
   2) koncepcja dualnego rynku pracy

1. Koncepcja zewnętrznych i wewnętrznych rynków pracy:
   - istnieją dwa podstawowe typy struktur rynkowych:
   * wewnętrzne rynki pracy
   * zewnętrzne rynki pracy
   - wewnętrzny rynek pracy stanowią jedności zatrudnieniowe (np. zakład produkcyjny), wewnątrz których wycena i alokacja pracy, jest podporządkowana administracyjnym przepisom i procedurom.

Cechy wewnętrznego rynku pracy:
- ograniczony dostęp do wewnętrznego rynku pracy
- stabilne, regulowane systemowo, długookresowe stosunki pracy
- określona ścieżka kariery „droga awansu”
- alokacja niecelowa obok alokacji cenowej

W ramach wewnętrznych (zakładowych) rynków pracy możemy wydzielić:
- grupę zasadniczą, „trzon” (pracownicy wysoko wykwalifikowanie, wysoko wynagradzani, z dużą stabilnością zatrudnienia i możliwościami awansu)
- grupa pracowników marginalnych, „zderzak” zatrudnienia (pracownicy o niskich kwalifikacjach, łatwo zastępowani, gorzej wynagradzani)

Kryteria pomocne w określaniu granicy między „zasadniczymi” a „marginalnymi” miejscami pracy:
- miejsce w hierarchii danego stanowiska, czyli jego status i przypisane mu wynagrodzenia
- szanse awansu
- ryzyko utraty pracy

Rynek zewnętrzny dla danej organizacji to rynek obejmujący wszystkie te miejsca, w których podmiot poszukuje potencjalnych pracobiorców.

Rynek zewnętrzny tworzą:
- nie posiadający pracy i jej poszukujący
- posiadający pracę u innych pracodawców, ale rozważający możliwości jej zmiany
- objęci systemem kształcenia, a chcący znaleźć zatrudnienie

2. Koncepcja dualnego rynku pracy:
   - rynek pracy jest podzielony na dwa segmenty:
   * pierwszorzędny (pierwotny, pierwszy, prymarny)
   * drugorzędny (wtórny, drugi, dualny)
   - segmenty działają w oparciu o odmienne zasady
   - przynależność do danego segmentu jest wynikiem posiadania przez pracobiorców niezmienianych cech (płeć, wiek, rasa, itp.)

Cechy rynku pierwotnego	Cechy rynku wtórnego
- dobre warunki pracy - wysokie płace - stabilne pewne zatrudnienie - szanse mobilności wertykalnej - procedury administracyjne	- złe warunki pracy - niskie płace - niestabilne zatrudnienie - brak perspektyw kariery zawodowej - brak reguł i procedur


Najważniejsze przyczyny podziału rynku pracy na segment pierwotny i wtórny:
- selekcyjne (dyskryminacyjne) postępowanie pracodawców
- postawy pracowników
- pozycja rynkowa przedsiębiorstwa

Koncepcja dualnego rynku pracy i początkowo opis rynku wielomiejskiego;

Później - wprowadzenie rozróżnienia w ramach segmentu pierwotnego na:
- segment górny, niezależny (zawody twórcze, wymagające inicjatywy)
- segment dolny, podporządkowany ( praca wykonawcza, wymagająca przede wszystkich zdyscyplinowania i niezawodności)

Wewnętrzne i zewnętrzne rynki pracy a sektory (rynki) pierwotne i wtórne - sektor pierwotny składa się z szeregu wewnętrznych rynków pracy.

Podziały na rynki pracy a procesy deregulacji i uelastyczniania tego rynku:
- gorsze warunki zatrudnienia w ramach nietypowych, elastycznych form
- agregacja „nietypowości”

Procesy segmentacyjne a bezrobocie.

Segmentacja a zjawisko dyskryminacji na rynku pracy.

Konflikt - wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń, niezgodność interesów, poglądów, antagonizm, kolizja, spór lub zatarg.

Konflikt społeczny - proces zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami w wyniku sprzeczności interesów i powodujący wrogość między nimi.
Następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.

Podstawowe fazy konfliktu społecznego:
1) Sytuacja przedkonfliktowa:
- pojawienie się sprzeczności wewnątrz grupy lub między grupami (dotyczące celów, dążeń, interesów, postaw, ideałów)
- pojawienie się napięcia (w postaci zbiorowego niezadowolenia, uczucia zagrożenia lub frustracji)
2) Sytuacja właściwego konfliktu:
- pojawienie się ostrych podziałów między ludźmi, znacznie ograniczających lub uniemożliwiających współdziałanie między ludźmi (próba racjonalizacji konfliktu)
- podjęcie próby rozwiązania konfliktu

KONFLIKT SPOŁECZNY.
RUCHY SPOŁECZNE.
ZMIANA SPOŁECZNA I ROZWÓJ

Formy walki w konflikcie społecznym:
- bojkot
- sabotaż
- szykana
- agresja słowna
- agresja fizyczna

3)Podstawowe fazy konfliktu społecznego:
- dążenie do rozwiązania (konflikt destruktywny/konstruktywny)
- utrzymujące się przez pewien czas urazy i uprzedzenia w stosunku do drugiej strony konfliktu:
* rozwiązanie spraw istotnych
* stereotypy i uprzedzenia
* zerwany bieg informacji

Rozwiązanie konfliktów:
- negocjacje
- mediacje
- arbitraż
- referenda i wybory
- sąd

Geneza konfliktów społecznych:
- Źródła konfliktów tkwią poza społeczeństwem:
* uwarunkowania pozaspołeczne (darowizn, rola instynktów)
* uwarunkowania psychologiczne (np. koncepcje tłumu)

- Źródła konfliktów tkwią w społeczeństwie:
* nierówność i dystanse
* władza i panowanie
* systemy wartości
* zmiany społeczna

Konflikty wg K. Marksa i G. Simmla

K. Marks:
- stosunki ekonomiczne prowadzą do konfliktów
- konflikty przebierają biegunowy charakter
- konflikty są źródłem zmiany społecznej

G. Simmel :
- źródłem konfliktu jest instynkt walki i nienawiści tkwiący w człowieku
- konflikt jest wszechobecny, ale nie zawsze prowadzi do zmiany lub załamania systemu

Współczesne teorie konfliktu:

R. Dahrendorf:
- w społeczeństwie dominują związki oparte na panowaniu i przymusie
- źródłem konfliktu jest zasada podporządkowana
- interesy jawne (grupy interesu) a interesy ukryte (quasi-grupy)

L. Coser:
- konflikty funkcjonalne a dysfunkcjonalne
- struktury społeczne elastyczne i sztywne
- konflikty realistyczne i nierealistyczne

Ruchy społeczne - zbiorowe dążenie ludzi do realizacji wspólnego celu.

Funkcje ruchów społecznych; ruch społeczny jako:
- istotny czynnik zmiany społecznej
- instrument służący realizacji określonych potrzeb, zabezpieczenia interesów itd.
- sposób artykulacji konfliktu społecznego

Podział współczesnych ruchów społecznych:
- ruchy rewolucyjne
- ruchy walczące o prawa człowieka
- ruchy walczące przeciwko ryzyku

Cechy ruchu społecznego przeciwko ryzyku:
- kwestionują prawo do narażania społeczeństwa na zagrożenie podstawowych wartości: życie, zdrowie, bezpieczeństwo
- cel: kontrola decyzji państwowych rozstrzygających o szansach życiowych obywateli

Zmiana społeczna - każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia społecznego.

Rozwój społeczny - ukierunkowany proces społeczny, w wyniku którego następuje ciągły wzrost pewnych istotnych dla danego społeczeństwa zmiennych.
Rozwój niekoniecznie jest zjawiskiem pozytywnym!

Postęp - ukierunkowany ciąg zmian korzystnych dla danej zbiorowości.

Regres - ukierunkowany ciąg zmian niekorzystnych dla danej zbiorowości.

Klasyczne teorie rozwoju społecznego:
- ewolucjonizm
- materializm historyczny (marksizm)

Ewolucjonizm (Spencer):
- prawa rządzące społeczeństwem nie różnią się od praw przyrody
- rozwój: od „zdezintegrowanej homogeniczności” do „zintegrowanej heterogeniczności”
- rozwój jednokierunkowy

1. Społeczeństwo tradycyjne.

2. Społeczeństwo przemysłowe

3. Społeczeństwo postprzemysłowe, ponowoczesne, informacyjne, społeczeństwo ryzyka

---