Podstawy prawa ściąga


  1. Podział norm społecznych i ich rola w społeczeństwie

Normy społeczne - reguły postępowania w społecznościach, które w określonych sytuacjach wyznaczają określony sposób zachowania, tzn. normują zachowanie.

W europejskim kręgu kulturowym za naczelną cechę prawa uważa się jego normatywny charakter. Prawem są więc normy (reguły, zasady, przykazania), co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za obowiązujące, wiążące do określonego sposobu postępowania.

Wypowiedź, która wyraża skierowane do danej osoby żądanie określonego zachowania się jest wypowiedzią normatywną(powinnościową). Jeżeli wypowiedzi normatywnej towarzyszy specyficzny kontekst społeczny w postaci rzeczywistej woli jakiegoś podmiotu zrealizowania wskazanego wzoru zachowania, staje się ona normą. Gdy autorem wypowiedzi jest jednostka, będzie to norma indywidualna, tak jak w przypadku zakazu konkretnego zachowania się sformułowanego np. przez ojca wobec syna. Jeżeli natomiast wsparcie dla normy udzielane jest przez zbiorowość, mówimy o normach społecznych.

Zbiór obowiązujących norm społecznych tworzy system normatywny. Podstawowym systemem normatywnym jest system prawny.

Mówiąc, że funkcjonujące w społeczeństwie normy mają charakter społeczny, mamy na myśli 3 aspekty:

  1. systemy tworzone przez ludzi (społeczeństwo je tworzy w toku rozwoju społecznego); społeczeństwo jest źródłem norm w nim funkcjonujących

  2. normy mają charakter powszechny, ogólny i abstrakcyjny (tzn. iż do każdego abstrakcyjnie pojmowanego członka społeczeństwa, znajdującego się w sytuacji, której norma dotyczy-skierowany jest określony zakaz lub nakaz określonego zachowania)

  3. modyfikacja norm jest rezultatem funkcjonowania społeczeństwa, dostosowywaniem się do zmieniających się stosunków społecznych

Podział norm społecznych:

Normy moralne - kwalifikują zachowania ludzkie jako dobre i złe, sprawiedliwe lub niesprawiedliwe. Sankcja: indywidualna (wyrzuty sumienia, samokrytyka) zbiorowe (odrzucenie jednostki, krytyka)

Normy obyczajowe - składają się na system norm obyczajowych; rozpatrujemy z punktu widzenia kryterium „wypada - nie wypada”; utrwalenie pewnego zwyczaju postępowania, który został przyjęty jako powszechny w stosowaniu; np. nie przestrzeganie w konserwatywnym środowisku wiejskim jakiegoś święta religijnego

Sankcja - społeczna polegająca na odtrąceniu przez grupę.

Normy religijne - związane z systemem obyczajowym i moralnym. Normy określające sposób postępowania rozpatrujemy z punktu widzenia kryterium wiary. Są często zapisane, dość sformalizowane, zbliżają się w swej formie do norm prawnych (charakter heteronomiczny - narzucone).

Sankcja - np. wykluczenie ze społeczności kościelnej.

Zasada republikańskiego państwa - rozdział władzy kościelnej od władzy państwowej przy zachowaniu np. równouprawnienia. Gdy zanika granica pomiędzy władzami mówimy o zagrożeniu teokratycznym.

Normy estetyczne - wyznaczają sposób postępowania, który rozpatrujemy z punktu widzenia kryterium „piękna - brzydoty”. Szczególnie widoczne w chwili wyborów (polityka) - marketing wyborczy.

Normy polityczne - normy określające sposób postępowania osób sprawujących lub wpływających na władzę (głównie o kręgu podmiotowego - rząd, prezydent). Utrwalone normy zwyczajowe powszechne jako powtarzana praktyka.

Konwenanse konstytucyjne - reguły zwyczajowe określające sposób postępowania władzy, co staje się praktyką (np. Wielka Brytania).

Sankcja - wykluczenie z partii, dymisja ze stanowiska.

Normy prawne - są stanowione przez organy państwowe lub też normy przez państwo sankcjonowane; państwo uznaje je za „tworzone” przez siebie, stoi za nimi autorytet państwa i sankcje włącznie przymusem, w przypadku nie stosowania się do nich adresata. Są bardziej precyzyjne od innych norm (zarówno, co do adresata jak i sankcji).

  1. Różnice między normą moralną a normą prawną System moralny - system norm moralnych, które wyznaczają sposób postępowania człowieka z punktu widzenia kryterium „dobra - zła” (zmieniają się w czasie). W każdym społeczeństwie istnieje zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa. Podstawową zasadą państwa demokratycznego jest zasada pluralizmu (wolność, istnienie wielu moralności). Nauką zajmującą się moralnością jest etyka.

Różnice między prawem a moralnością zakładając że patrzymy na czystą normę moralną i czystą normą prawną (różnice wskazała Maria Osowska - „Podstawy nauki o moralności”):

  1. inny sposób powstawania obu systemów (normy moralne - w wyniku procesu długotrwałego rozwoju społeczeństwa; normy prawne - jednorazowy akt działania władzy publicznej lub państwowej);

  2. inny sposób w jaki dowiadujemy się o obowiązywaniu danych norm (moralne - przekazywanie z pokolenia na pokolenie, wychowanie, socjologizacja, proces wychowawczy; prawo - „nieznajomość prawa nie usprawiedliwia”, powszechna znajomość prawa -akty prawne: konstytucja, ustawy, rozporządzenia);

  3. charakter obowiązywania ( moralne - charakter autonomiczny; aby norma nas wiązała musimy ją zaakceptować, przyjąć do własnego sumienia, wymóg zaakceptowania, jednostkowy system moralny; prawne - charakter heteronomiczny, wiąże niezależnie od tego czy ją uznajemy czy nie za słuszną, zostało wymuszone przez twórców prawa);

  4. sposób sformułowania

moralne - nie jest wyrazista, niepisana, ustna z pokolenia na pokolenie, brak formalnego charakter; dyspozycja - reguła zachowania;

prawne - sformalizowana budowa, spisana w systemie prawa stanowionego (artykuł, paragraf w akcie prawnym). Składają się z 3 elementów: