Systemy zarządzania środowiskiem - to narzędzie umożliwiające każdemu przedsiębiorstwu prowadzenie w sposób ciągły i systematyczny kontroli wpływu, jaki wywiera poprzez swoją działalność na środowisko przyrodnicze. Jest to część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki środowiskowej. Podstawowym założeniem systemu zarządzania środowiskowego jest zasada ciągłej poprawy. Zasada ta polega na nieustannym dążeniu do minimalizowania negatywnych skutków działalności przedsiębiorstwa na środowisko.
Geneza. Poniżej przedstawione zostały najistotniejsze zdarzenia – kamienie milowe, jakie miały wpływ na powstanie i rozwój systemów zarządzania środowiskiem.
1.Konferencja w Rio de Janeiro.
W dniach od 3 do 14 czerwca 1992r. w wyniku niepokojących raportów dotyczących stanu środowiska naturalnego odbyła się w Rio de Janeiro Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat "Środowisko i rozwój". Celem tej konferencji było: "...określenie nowego i sprawiedliwego partnerstwa globalnego poprzez stworzenie nowych poziomów współpracy między państwami, kluczowymi grupami stowarzyszeń i ludzi pracujących na rzecz uzgodnień międzynarodowych, które odzwierciedlają interesy wszystkich i chronią integralność globalnych systemów środowiskowych i rozwojowych, uznając integralny i współzależny charakter Ziemi, naszego domu.".
Efektem tej konferencji było proklamowanie 27 zasad "Deklaracja z Rio" oraz zatwierdzenie przez 178 rządów tzw. Agendy 21 (Globalny Program Działań) - dokumentu prezentującego uzgodnione stanowisko stron, zmierzające do zmiany istniejących polityk w kierunku ustroju, który będzie sprzyjał rozwiązywaniu światowych problemów socjalnych, ekonomicznych i środowiskowych.
Można powiedzieć, że właśnie to zdarzenie zapoczątkowało tzw. "Erę ekologiczną"
2.Karta Biznesu Zrównoważonego Rozwoju
Na ciągle zwiększającą się ilość i natężenie apeli społeczeństwa dotyczących ochrony środowiska przemysł odpowiedział w 1992r. Największe koncerny świata podpisały tzw. "Kartę Biznesu Zrównoważonego Rozwoju Międzynarodowej Izby Handlowej" (ICC Business Charter for Sustainable Development). Sygnatariusze Karty przyjęli 16 pryncypiów zarządzania ekologicznego jako wytyczne do działalności przedsiębiorstw.
To właśnie pierwsze z Pryncypiów wyznacza dla korporacji określone wytyczne związane z ekologią: "(...)Zarządzanie środowiskiem powinno znajdować się wśród najwyższych priorytetów korporacji jako kluczowy czynnik do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju; stworzyć politykę, programy i praktyki prowadzenia działań w sposób korzystny dla środowiska(...)".
3.EMAS (Eco Management and Audit Scheme, czyli System Ekozarządzania i Audytu)
Dnia 29 czerwca 1993 weszło w życie zarządzenie Rady Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej - Unii Europejskiej nr 1836/93 „o dobrowolnym uczestnictwie przedsiębiorstw produkcyjnych w Ekosystemie Zarządzania EWG-UE oraz Programie Auditów przemysłowej Ochrony Środowiska" tzw. EMAS Nr 1836/93. Podstawowym celem EMAS jest możliwość ciągłego zmniejszania szkodliwego oddziaływania na środowisko.
System Zarządzania Środowiskiem zgodny z EMAS – był i jest w Polsce systemem mniej popularnym niż przedstawiony poniżej system zgodny z normą ISO 14001.
4.System Zarządzania Środowiskiem w oparciu o BS 7750:1994
W 1994r. w Wielkiej Brytanii została wydana norma: Environmental Management System BS 7750:1994 (System Zarządzania Środowiskiem BS 7750:1994).
Wymagania podane w tej normie umożliwiają wprowadzenie efektywnego zarządzania zarówno dla zarządzania środowiskiem, jak i sposobu przeprowadzania auditów. Zawierała ona między innymi wymóg zgodności z aktualnymi przepisami prawa oraz zobowiązanie do stałej poprawy skuteczności działania, a ponadto obowiązek podania do publicznej wiadomości zarówno polityki, jak i celów organizacji wobec środowiska.
Norma ta była oparta na ogólnych zasadach systemu zarządzania jakością ISO 9000 /EN 29000.
5.System Zarządzania Środowiskowego ISO 14001:1996
W 1996r. została opublikowana norma ISO 14001 (przyjęta przez PKN w 1998r. – PN EN ISO 14001:1998). Przedstawiono w niej wymagania dotyczące tworzenia systemu zarządzania środowiskiem w różnego rodzaju organizacjach niezależnie od jej rodzaju, wielkości oraz warunków geograficznych, kulturowych czy społecznych. Podstawowym zadaniem normy ISO 14001 jest wspomaganie działań związanych z ochroną środowiska oraz ograniczeniem i zapobieganiem zanieczyszczeniom, a kreowany w niej model systemu oscyluje w kierunku ciągłego doskonalenia.
Norma ISO 14001 przyjmuje zasady systemu zarządzania wspólne z systemami jakości wg normy ISO 9001.
6.Aktualizacja EMAS
W 2001 opublikowano zweryfikowane Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r., dopuszczające dobrowolny udział organizacji w Systemie Ekozarządzania i Audytu we Wspólnocie (EMAS).
Najistotniejsze zmiany w stosunku do wcześniejszego wydania to:
dopuszczenie udziału w systemie organizacji pozaprzemysłowych
zastąpienie wymagań odnośnie Systemu Zarządzania Środowiskowego (przedstawionymi w załączniku nr 1 do Rozporządzenia) wymaganiami międzynarodowej normy ISO 14001. Oznacza to, że System zgodny z ISO 14001 jest częścią Systemu EMAS
zmiana definicji podmiotu, który może zostać zarejestrowany (umożliwiono rejestrację nie tylko poszczególnych obiektów, ale również Organizacji, która może być częścią obiektu lub też składać się z kilku obiektów)
7.Nowe wydanie wymagań odnośnie Systemu Zarządzania Środowiskowego: ISO 14001:2004
15 listopada 2004r. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna wydała II wydanie normy "środowiskowej" - ISO 14001:2004. Od tego momentu jest ona wersją obowiązującą. Jednocześnie wyznaczono 18-miesięczny okres przejściowy na uzyskanie zgodności z normą ISO 14001:2004. W przypadku już wydanych certyfikatów na zgodność z ISO 14001:1996, do dnia 15 maja 2006 roku musiała nastąpić zmiana normy odniesienia na normę ISO 14001:2004.
Oznacza to, iż wszystkie certyfikaty wydane na zgodność z normą ISO 14001:1996 straciły ważność z dniem 15 maja 2006 roku.
UWAGA: W najbliższym czasie spodziewane są kolejne zmiany EMAS, mające na celu dostosowanie załącznika nr 1 do rozporządzenia do wymagań nowej normy ISO 14001:2004r.
Najpopularniejszymi standardami, które definiują wymagania odnośnie SZś są obecnie:
ISO 14001:2004 Ervironmental Management Systems (EMS), czyli System Zarządzania Środowiskowego (SZŚ)
EMAS (Eco Management and Audit Scheme, czyli System Ekozarządzania i Audytu)
Przesłanki do wdrażania systemów zarządzania środowiskiem:
wzrost świadomości ekologicznej całego społeczeństwa powodowana chęcią zachowania środowiska naturalnego w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń
zaostrzające się przepisy prawne, dotyczące korzystania ze środowiska (wzrost wysokości kar za nieprzestrzeganie prawa środowiskowego oraz coraz skuteczniejsze ich egzekwowanie)
poszukiwanie różnych możliwości dofinansowywania działalności Przedsiębiorstwa (np. tańsze kredyty na inwestycje ekologiczne, dotacje rządowe i unijne)
zainteresowanie naszych Klientów, dostawców, udziałowców wpływem naszej działalności i wyrobów na środowisko
tworzenie pozytywnego wizerunku Przedsiębiorstwa w otoczeniu
przywilej wynikający z "pozycji lidera" zobowiązuje do promowania ochrony środowiska
Korzyści, jakie przedsiębiorstwo może osiągnąć z wdrożenia Systemu Zarządzania Środowiskiem:
zwiększenie konkurencyjności firmy - lepszy wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i inwestorów
poprawa wizerunku Organizacji jako odpowiedzialnej społecznie
(CSR – Corporate Social Responsibility)
ułatwienie dostępu do różnego rodzaju programów mających na celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa
uporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi
łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu wymagań prawa
redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów
redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat za korzystanie ze środowiska
lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem, władzami oraz jednostkami kontrolującymi
nacisk położony na zapobieganie, a nie na działania korygujące powoduje obniżenie ryzyka środowiskowego, a przez to obniżenie mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań

---