Bohaterowie Szekspira wobec porządku świata - Hamlet.
Tym, co szczególnie uderza i fascynuje w wielkich dramatach Szekspirowskich, jest współbieżność losów ludzkich i historii. Cykl kronik historycznych to jakby wielka metafora walki o władzę, walki podlegającej zawsze temu samemu, nawrotnemu mechanizmowi, tej samej wielkiej regule koła: początek i koniec są zawsze takie same, niezależnie od zmiany osób uczestniczących w dramacie, punktem początkowym jest śmierć - władcy i nowa koronacja - okupiona morderstwem dawnych sojuszników świeżo panującego oraz utwierdzona zgładzeniem ewentualnych pretendentów do tronu. Punkt końcowy, zamykający okres władzy utrzymanej z lękiem rodzącym nowe zbrodnie, sprowadza się do pojawienia się nowego konkurenta, który zabija poprzedniego króla, wstępujący przy tym na te same, tragiczne stopnie historii i odnawiając kolisty cykl tych samych dziejów walki o władzę "ambicja - pisze jeden z współczesnych badaczy - jest tutaj zamiarem morderstwa i planem morderstwa. Strach jest pamięcią o morderstwach, które były, i lękiem przed koniecznością nowej zbrodni".
Hamlet jest najbardziej zagadkową postacią wśród galerii bohaterów szekspirowskich. Jego niezwykle skomplikowany charakter i pełna niejasności i niedopowiedzeń postać przez wieki intrygowała twórców teatru i literatury, pobudzając do nieskończonych dyskusji i rozważań filozoficznych. Kim zatem jest Hamlet?
Według słów zakochanej w nim Ofelli to idealny portret księcia epoki renesansu. Indywidualista, skłonny do melancholii, wychowany w prawdziwie renesansowym środowisku, na literaturze klasycznej. Wrażliwy syn królewski nie ma w sobie ani próżności, ani specjalnych ambicji. Po powrocie ze studiów w Wittenberdze wydaje się być raczej rozczarowanym idealistą, którego wstrętem napawa zarówno gęsta od intryg atmosfera dworska, jak i panoszące się zło i niesprawiedliwość. Jego synowskie uczucia rani boleśnie pośpiesznie małżeństwo matki z bratem zmarłego ojca, co według ówczesnego kodeksu moralnego uważane było nie tylko za niestosowne, ale i kazirodcze.
Hamlet usuwa się w cień. Pogrąża się w melancholii, oddając się rozmyślaniom o nicości tego świata. Coraz bardziej zamyka się w sobie, rezygnuje z uciech rozpijaczonego dworu. Gaśnie też jego młodzieńcze uczucie do Ofelii, w której dostrzega kobietę podobną do swej matki - słabą i powolną: "słabości - takie ma na imię kobieta". W rodzinnym gnieździe, w Elsynorze, czuje się tak zagubiony i zrozpaczony, iż chce powrócić do Wittenbergi. Matka perswazją zatrzymuje go na dworze królewskim i sprawia, iż z ust Hamleta wyrywa się skarga:
"Bodaj to trwałe, zbyt wytrwałe ciało
Stopniało, w lotną parę się rozwiało!
Lub bodaj Ten, tam w niebie nie był karą,
Zagroził samobójcy! Boże, Boże!
Jak nudnym, nędznym, cichym i jałowym
Zda mi się cały obrót tego świata!"
Skarga ta odezwie się jeszcze raz w słynnym monologu III aktu "Być albo nie być, to wielkie pytanie", pogłębia o ton tragicznej bezradności, zwątpienia i całkowitej rezygnacji. Stan ducha wrażliwego Hamleta, bliski samobójstwu, postrzegany jest przez najbliższe otoczenie jako szaleństwo. Bowiem nikt nie jest w zdolny dzielić wątpliwości i tragicznych refleksji księcia, wynikłych z oglądu rzeczywistości, która go otacza.
Hamlet pozostaje prawie do końca postacią raczej bierną - bo takim czyni go brak wiary i nadziei, iż na tym świecie, pełnym fatum i zła, uda się cokolwiek naprawić.
Nawet nakaz ojcowskiego ducha "pomścij mnie" - choć mobilizuje Hamleta w pierwszej chwili - nie stanowi gwałtownego zwrotu w jego psychice i postępowaniu. Hamlet nie zachowuje się jak typowy mściciel, ponieważ po pierwsze nie ma pewności co do winy stryja, po drugie ważniejsza niż zemsta wydaje mu się idea nawrócenia matki, którą kocha, po trzecie jest zbyt inteligentny, by nie przewidzieć, iż symboliczny gest pomsty na królobójcy nie odmieni tego świata, którym rządzą pieniądze, chęć władzy, kłamstwo, sprzedajność, i obłuda. Jest zbyt uczciwy, by stanąć w kole żądnych władzy zabójców lub pożytecznych idiotów wierzących w zbawienie świata. Hamlet się waha, rozważa za i przeciw tego doraźnego rozwiązania problemu, starając się równocześnie zdobyć niezbity, realny dowód stryjowej zbrodni. Zwlekanie, opóźnianie zemsty i odkładanie jej do końca sztuki wypełnia właściwie całą tragedię o Hamlecie, będąc znakomitym pretekstem do ukazania wewnętrznego dramatu, jaki rozgrywa się w duszy bohatera.
Za pomocą przedstawienia wędrownych aktorów Hamletowi udaje się "jak na wędkę złowić i wydobyć na wierzch sumienie króla", ale i ten sposób wyjawienia zbrodni nie popchnie go do natychmiastowej realizacji zemsty. Godzi się na wyjazd do Anglii (mimo iż domyśla się intrygi króla), bowiem wie, że gdyby nawet został w Elsynorze, nie byłby zdolny do mordu z premedytacją, nawet jeśli ten mord stanowić by miał narzędzie sprawiedliwości. Hamlet wierzy w Opatrzność, która kształtuje losy człowieka i jest sprawiedliwa - dlatego wstrzymuje swój miecz zemsty w czasie modlitwy Klaudiusza i wyjeżdża, zaniechawszy zemsty na stryju.
Mimo to, los z nieubłaganą konsekwencją przyśpiesza od IV aktu rozwiązanie tragedii, gdy do akcji wkroczą dwaj mściciele mający znacznie mniej skrupułów moralnych - Daertes pragnący pomścić śmierć ojca Poloniusza i szaleństwo oraz samobójczą śmierć jego siostry Ofelii oraz Fortynbras wkraczający z wojskiem, by odebrać należna mu koronę.
Hamlet musi umrzeć, by być wiernym sobie. Dał świadectwo prawdzie i z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku tron i losy Danii przekazuje w ręce Fortynbrasa, jednego z niewielu "sprawiedliwych".
|