Funkcjonowanie rynków i mechanizmu rynkowego

Rynek - to proces ekonomiczny polegający na ciągłej konfrontacji popytu z podażą, w wyniku czego dochodzi do ustalenia stanu równowagi.

Rynek - to zespół przesłanek doprowadzających do kontaktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Pojęcie rynku możemy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

• Pojęcie rynku z ekonomicznego punktu widzenia - rynek jest to proces w ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać oraz na jakich warunkach, czyli jest proces, w ramach którego kupujący i sprzedający określają ceny i ilość dóbr, które mają być kupione i sprzedane. W ramach tego procesu uczestnicy rynku poszukują informacji mających dla nich istotne znaczenie. Kupujący poszukują informacji o dostępnych modelach, rozmiarach, kolorach dóbr oraz przede wszystkim o ich cenach, które pragną zakupić. Z kolei sprzedający poszukują informacji o rodzajach dóbr i usług jakich poszukują nabywcy oraz o cenach jakie są oni skłonni zapłacić;

• Pojęcie rynku z technicznego punktu widzenia - rynek jest to miejsce (hala aukcyjna, targowisko) na którym dochodzi do zawarcia transakcji kupna-sprzedaży pomiędzy kupującymi a sprzedającymi.

Uczestnikami rynku są:

• Gospodarstwa domowe - to grupa ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących wspólne decyzje;

• Przedsiębiorstwa - podmiot gospodarujący, który wykorzystuje usługi czynników produkcji do wytwarzania dóbr i usług, które następnie sprzedaje innym uczestnikom procesu rynkowego;

• Rząd (władza centralna) - obejmuje instytucje należące do rządu i te, które swoje istnienie zawdzięczają rządowi, jedną z funkcji władzy centralnej jest kierowanie gospodarką.

POPYT

Popyt (ang. Demand)- jest ilość dóbr i usług jaką konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w określonym miejscu i czasie przy różnym poziomie ceny i pozostałych warunkach stałych.

Wielkość popytu - jest to zapotrzebowanie zgłaszane przez konsumentów w danym czasie i po danej cenie.

Funkcja popytu - zależność miedzy ilością nabywanego dobra w danym czasie a czynnikami wpływającymi na zmianę ilości nabywanego dobra:

D_A = f (P_n, P_{1, … ,} P_n-1, Y, W, U, L, e, E)

D_A - popyt na dobro A;

P_n - cena badanego dobra;

P_{1, … ,} P_n-1 - ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych);

Y - dochód konsumentów;

W - poziom dobrobytu nabywcy;

U - gusty i upodobania konsumentów, użyteczność dobra;

L - liczba nabywców

e - oczekiwania co do poziomu przyszłych cen;

E - czynniki losowe.

Popyt na czekoladę Jana Kowalskiego

Cena dobra (w PLN)	Popyt na czekoladę (w szt./rok)
0,5	10
1,0	9
1,5	8
2,0	7
2,5	6
3,0	5
3,5	4
4,0	3
4,5	2
5,0	1

Prawo popytu - wzrostowi cen towarzyszy spadek wielkości popytu, a spadkowi ceny - wzrost wielkości popytu; zakłada ujemną relację między ceną a wielkością popytu.

Zmiana wielkości popytu - jest następstwem zmiany ceny danego dobra, przy zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), zmiana wielkości popytu obrazowana jest ruchem wzdłuż krzywej popytu. Na rysunku wzrost wielkości popytu z B do A.

Zmiana popytu - jest następstwem zmiany czynników pozacenowych (np. ceny innych dóbr, dochód konsumentów), ilustrowana jest równoległym przesunięciem krzywej popytu. Na rysunku wzrost podaży przedstawia równoległe przesunięcie krzywej podaży z położenia D do D₁, natomiast spadek podaży jest przesunięcie krzywej podaży z położenia D do D_2.

Wyjątki od prawa popytu

• Paradoks Giffena - wielki głód w Irlandii, koniec XiX w, w okresach dynamicznego wzrostu cen wszystkich dóbr (np. na skutek inflacji) wraz ze wzrostem cen artykułów pierwszej potrzeby nie spada na nie wielkość zapotrzebowania; czyli zapotrzebowanie na dobra pierwszej potrzeby rośnie wraz ze wzrostem ceny tych dóbr.

• Paradoks Veblena (efekt snoba)- pomimo wzrostu cen dóbr luksusowych, wielkość zapotrzebowania na te dobra rośnie.

• Efekt spekulacyjny - związany z oczekiwaniami poziomu cen dóbr w przyszłości. Wzrost ceny dobra powoduje wzrost wielkości popytu na nie, w obawie przed ich dalszym wzrostem, spadek cen powoduje spadek wielkości popytu w oczekiwaniu na dalsze obniżenie ceny.

• Efekt owczego pędu - wyjaśnia zachowanie ludzi w tłumie, wyjaśnia potrzebę naśladowania innych ludzi, ich stylu życia. Zapotrzebowanie na dane dobro rośnie mimo, że jego cena wzrasta.

PODAŻ

Podaż (ang. Supply) - ilość dóbr i usług jaką producenci skłonni są zaoferować w określonym miejscu przy różnym poziomie ceny i pozostałych warunkach stałych.

Wielkość podaży - jest to ilość dóbr i usług, jaką producenci gotowi są zaoferować w danym czasie i po danej cenie.

Funkcja podaży - zależność między ilością dobra dostarczonego na rynek w danym czasie a czynnikami wpływającymi na ilość dobra oferowanego przez wytwórców:

S_A = f (P_n, P_{1, … ,} P_n-1, F_{1, … ,} F_m, T, P_r, M, e, E)

S_A - ilość dobra A dostarczonego na rynek;

P_n - cena badanego dobra;

P_{1, … ,} P_n-1 - ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych);

F_{1, … ,} F_m - ceny czynników produkcji;

T - stosowane technologie;

P_r - cele działania firmy (maksymalizacja zysków);

M - majątek przedsiębiorstwa;

e - oczekiwania co do poziomu przyszłych cen;

E - czynniki losowe.

Podaż czekolady

Cena dobra (w PLN)	Podaż czekolady (w szt./rok)
0,5	0
1,0	1
1,5	2
2,0	3
2,5	4
3,0	5
3,5	6
4,0	7
4,5	8
5,0	9

Prawo podaży - dodatnia relacja między wielkością podaży a ceną, tzn. wzrostowi ceny towarzyszy wzrost wielkości podaży dobra, spadkowi ceny - spadek wielkości podaży.

Zmiana wielkości podaży - wywołana jest zmianą ceny danego dobra, przy zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), ilustrowana jest ruchem wzdłuż krzywej podaży. Na rysunku wzrost wielkości podaży obrazowany jest przesunięciem z punktu A do punktu B, natomiast spadek wielkości podaży z B do A.

Zmiana podaży - jest efektem zmiany czynników pozacenowych (np. ceny innych dóbr, ceny czynników produkcji, zmianą technologii), obrazowana jest równoległym przesunięciem krzywej podaży. Na rysunku wzrost podaży przedstawia równoległe przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S₁, natomiast spadek podaży jest przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S_2.

MECHANIZM RYNKOWY

Mechanizm rynkowy - gra popytu i podaży w wyniku zmiany czynników oddziałujących na popyt i podaż, w wyniku której kształtuje się cena równowagi, przy której ilość dobra na zgłoszono zapotrzebowanie równa jest ilości dobra dostarczonego na rynek (wielkość popytu równa się wielkości podaży).

Równowaga rynkowa - jest to sytuacja, w której siły rynkowe równoważą się, czyli ilość nabywana dobra jest równa ilości oferowanej, przy określonej cenie równowagi. Graficznie równowagę na rynku wyznacza punkt przecięcia krzywych popytu i podaży.

Równowaga na rynku czekolady

Nadwyżka rynkowa - jest to ilość o jaką wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy określonej cenie. Na rynku jest więcej dóbr i usług niż chętnych do ich kupna.

Niedobór rynkowy - ilość, o którą wielkość popytu przewyższa wielkość podaży przy określonej cenie. Na rynku zapotrzebowanie na dobra i usługi jest większe aniżeli ilość tych dóbr na rynku.

Cena minimalna (podłoga cenowa) - jest to cena urzędowa, poniżej której nie można sprzedawać określonego dobra. Jest to cena wyższa od ceny równowagi, skutkująca nadwyżką rynkową, ustalana jest ona w celu ochrony interesów producentów.

Cena maksymalna (pułap ceny, sufit cenowy) - jest to cena urzędowa, której nie może przekroczyć cena sprzedaży określonego dobra. Jest to cena niższa od ceny równowagi rynkowej, skutkująca niedoborem rynkowym, ustalana w celu ochrony interesów konsumentów.

Stosowanie cen urzędowych:

• Ceny mininalne:

• Rolnictwo - skup płodów rolnych w celu zabezpieczenia interesów producentów (rolników);

• Alkohol, tytoń w celu zmniejszenia spożycia dóbr nieporządanych społecznie;

• Ceny maksymalne:

• Rynek leków - w celu zabezpieczenia interesów nabywców;

• Na rynkach zmonopolizowanych w celu zredukowania władzy rynkowej monopolu;

ZADANIA

1. Przedstaw przesunięcia krzywych na wykresach

D S	WZROST	CONST.	SPADEK
WZROST	1	2	3
CONST.	4	5	6
SPADEK	7	8	9

2. Oszacuj parametry stanu równowagi rynkowej, jeżeli:

S = 30P

D = 100 - 20P

3. Wpływ opodatkowania dochodu na równowagę rynkową:

P D S

Q

• Spadek cen surowców - S - S₂

• Wzrost cen surowców - S - S₁

P D S₁

• Nałożenie podatków na producentów np. podatków pośrednich

P D S₁

Q

• Wzrost ceny ropy naftowej - S - S₁

• Wzrost popytu na benzynę bezołowiową - D - D₁

P D₁ S₁

Q

Zadanie:

Przedstaw graficznie i opisz możliwe zmiany w stanie równowagi na rynku cytrusów, po zniesieniu kontyngentów cłowych na import cytrusów, przy jednoczesnym istotnym wzroście ceny owoców krajowych

P D₁ S

Q

Zadanie:

Na rynku chleba funkcje popytu i podaży kształtują się następująco:

D = 100 - 50P i S= 30 + 20P;

a/ ustal poziom ceny zaporowej;

b/ ustal parametry stanu równowagi;

c/ oszacuj cenę, przy której producenci dostarczą 170 szt. Chleba;

d/ oceń stan rynku po wprowadzeniu ceny urzędowej na poziomie 0,50 zł za bochenek chleba;

e/ określ jaki charakter ma taka cena i dla jakich celów mogła być wprowadzona

Zadanie:

Na rynku czekolady funkcje popytu i podaży kształtują się następująco:

D = 80 - 20P i S = 40 + 20P;

a/ oszacuj cenę, przy której producenci dostarczą 100 szt. Czekolady;

b/ czy powyższa cena jest do zaakceptowania przez odbiorców;

c/ ustal parametry stanu równowagi;

d/ oceń stan rynku po ograniczeniu popytu na czekoladę ze względu na jej szkodliwość dla zdrowia do: D' = 60 - 20P;

P_e

S₂

S₁

S

A

B

Nadwyżka rynkowa

S

D

Niedobór rynkowy

Q

D₁

Q₁ Q_E

P_E

P₁

P₁

P_E

P₂

D

Q₁ Q_E Q₂

S

S₂

P₁

P_E

S

P₁

P_E

S

Q₁ Q_E

D

Q_E = Q₁

S₁

P₁

P_E

Q_E = Q₁

---