„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tomasz Kacperski

Funkcjonowanie rynków rolno-żywnościowych
341[01].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Krystyna Kwestarz
mgr Edward Maliszewski

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Maria Pajestka

Konsultacja:

mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

ą

programu jednostki modułowej 341[01].Z3.02,

„Funkcjonowanie rynków rolno-żywno

ś

ciowych”, zawartego w modułowym programie

nauczania dla zawodu technik agrobiznesu.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Podstawy funkcjonowania rynku

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

8

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

12

4.2. Elastyczność popytu i podaży

13

4.2.1. Materiał nauczania

14

4.2.2. Pytania sprawdzające

17

4.2.3. Ćwiczenia

18

4.2.4. Sprawdzian postępów

20

4.3. Charakterystyka rynku rolnego

21

4.3.1. Materiał nauczania

21

4.3.2. Pytania sprawdzające

27

4.3.3. Ćwiczenia

27

4.3.4. Sprawdzian postępów

29

4.4. Wymagania jakościowe produktów rolno-żywnościowych

30

4.4.1. Materiał nauczania

30

4.4.2. Pytania sprawdzające

34

4.4.3. Ćwiczenia

35

4.4.4. Sprawdzian postępów

37

5. Sprawdzian osiągnięć

38

6. Literatura

43

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o funkcjonowaniu rynków rolno-

-żywnościowych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatnych do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy. Pozytywny
wynik sprawdzianu potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z tej jednostki modułowej.
Wynik negatywny będzie wskazaniem, że powinieneś powtórzyć wiadomości i poprawić
umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań testowych, który pozwoli Ci sprawdzić,
czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Schemat układu jednostek modułowych

341[01].Z3.01

Prowadzenie działalności

marketingowej w agrobiznesie

341[01].Z3.02

Funkcjonowanie rynków rolno-

-żywnościowych

Moduł 341[01].Z3

Organizacja sprzedaży surowców i

produktów żywnościowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi,

−

posługiwać się podstawową terminologią dotyczącą ekonomiki rolnictwa,

−

posługiwać się podstawową terminologią dotyczącą potrzeb i zaspokajania potrzeb,

−

klasyfikować potrzeby,

−

określać dobra substytucyjne i komplementarne,

−

objaśniać pojęcie produktu, towaru, asortymentu,

−

rozróżniać formy własności przedsiębiorstw,

−

posługiwać się podstawową terminologią dotyczącą Wspólnej Polityki Rolnej,

−

posługiwać się terminologią marketingową,

−

analizować dane statystyczne,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

korzystać z technologii informacyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić cechy i zjawiska warunkujące sprawne funkcjonowanie rynku,

−

wyjaśnić cechy rynku rolno−żywnościowego,

−

rozróżnić czynniki kształtujące popyt i podaż produktów rolniczych,

−

wyjaśnić mechanizm funkcjonowania rynku,

−

dokonać segmentacji rynku,

−

uzasadnić konieczność równoważenia rynku,

−

współpracować z otoczeniem rynkowym,

−

przeanalizować rynek rolno-żywnościowy pod kątem uruchomienia określonej
działalności gospodarczej,

−

zidentyfikować podstawowe rodzaje rynków istniejących we współczesnej gospodarce,

−

scharakteryzować wybrane rynki rolno-żywnościowe,

−

określić korzyści z handlu zagranicznego produktami rolniczymi i żywnościowymi,

−

wskazać zasady wyboru rynku docelowego,

−

dobrać formy sprzedaży hurtowej i detalicznej,

−

określić współzależność działających na rynku podmiotów gospodarczych,

−

określić konsekwencje zachwiania równowagi gospodarczej,

−

scharakteryzować

sposoby

rozwiązywania

niedoboru

w

różnych

sytuacjach

ekonomicznych,

−

scharakteryzować międzynarodowe unie i porozumienia kształtujące rynek rolno-
-żywnościowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy funkcjonowania rynku

4.1.1. Materiał nauczania

Rynek jest to ogół stosunków wymiennych towarowo−pieniężnych, podejmowanych

samodzielnie między osobami a instytucjami, przedsiębiorstwami sprzedającymi towary
a osobami i instytucjami, przedsiębiorstwami nabywającymi różnorodne towary [2, s. 5].

Rynek można klasyfikować w zależności od przyjętego kryterium (tabela 1)

Tabela 1. Kryteria klasyfikacji rynku [22, s. 25]

−

rynek dóbr i usług
konsumpcyjnych

w ramach tego rynku wyróżnia się rynki branżowe np.
rynek obuwia, rynek produktów rolno-żywnościowych

−

rynek dóbr i usług
produkcyjnych

w ramach tego rynku wyróżnia się rynki poszczególnych
grup surowców np. mięsa i przetworów mięsnych

−

rynek pracy

dotyczy zatrudniania pracowników

kryterium

przedmiotu

wymiany

− rynek finansowy

wyróżnia się rynek pieniądza i rynek papierów
wartościowych

−

rynek doskonale
konkurencyjny

występuje duża liczba małych przedsiębiorstw, każdy
z nich osobno nie może kształtować ceny, produkowane
dobra są jednorodne, producenci mają swobodę wejścia
i wyjścia z rynku, konsumenci nie mogą decydować
o cenie

−

konkurencja
monopolistyczna

występuje duża liczba producentów, produkowane dobra
niewiele się od siebie różnią, producenci mają do
pewnego stopnia wpływ na wielkość udziału w rynku
i cenę produktów, ceny na rynku reagują na zmiany
popytu i podaży

−

oligopol

występuje

kilku

producentów,

wejście

na

rynek

producenta

jest

utrudnione,

producenci

działający

w oligopolu odznaczają się dużą siła rynkową, cenę
zazwyczaj ustala najsilniejszy

kryterium

uczestników

rynku

(sprzedających

i kupujących)

−

monopol

występuje jedna firma na rynku, producent ustala cenę,
wejście na rynek dla innych producentów jest trudne,
produkt wytwarzany przez monopolistę nie posiada
substytutów

−

rynek lokalny

dotyczy jednego miasta, kilku gmin

−

rynek regionalny

dotyczy kilku województw

−

rynek krajowy

dotyczy jednego kraju

kryterium zasięgu

terytorialnego

−

rynek
międzynarodowy

dotyczy transakcji pomiędzy podmiotami pochodzącymi
z różnych krajów

−

rynek producenta

warunki dyktują producenci dóbr i usług

K

r

y

t

e

r

i

a

k

l

a

s

y

f

i

k

a

c

j

i

r

y

n

k

u

kryterium

dominacji na

rynku

−

rynek konsumenta

konsumenci decydują jakie dobra są oferowane do
sprzedaży

Uczestnikami rynku są podmioty podaży, czyli sprzedający oraz podmioty popytu, czyli

kupujący. Elementami rynku są: cena, popyt, podaż.

Cena jest to wyrażona w jednostce pieniężnej wartość dóbr i usług. Cena produktu

uzależniona jest od kosztów poniesionych na wytworzenie danego produktu, cen produktów
konkurencyjnych oraz od gotowości konsumentów do zapłacenia tej ceny za określony
produkt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Popyt jest to ilość dóbr i usług, jakie nabywcy gotowi są nabyć po danej cenie,

w określonym miejscu i czasie, przy założeniu, że inne czynniki pozostają stałe. Graficzną
zależność popytu od ceny przedstawia rys. 1, który prezentuje prawo popytu.
Prawo popytu – przy spadku ceny na określone dobro, ilość zakupionego dobra wzrasta,
natomiast przy wzroście ceny na dane określone ilość zakupionego dobra będzie spadać.

P

D

Q

Rys. 1. Zależność popytu od ceny (D – popyt na dane dobro, P – cena danego dobra,

Q – ilość zakupionego dobra) [2]

Czynniki wpływające na wielkość popytu produktów rolniczych:

−

cena danego produktu,

−

wielkość dochodów konsumentów,

−

ceny dóbr substytucyjnych,

−

liczba konsumentów,

−

gusty i preferencje konsumentów,

−

moda,

−

tradycje,

−

działania promocyjne.
Podaż jest to ilość dóbr i usług, jakie producenci są gotowi sprzedać po danej cenie

w określonym miejscu i czasie, przy założeniu, że inne czynniki pozostają stałe. Graficzna
zależność podaży od ceny (rys. 2) prezentuje prawo podaży.
Prawo podaży mówi, że przy spadku ceny na dane dobro, ilość zaoferowanego dobra do
sprzedaży spada, natomiast przy wzroście ceny na dobro ilość zaoferowanego do sprzedaży
dobra będzie wzrastać.

S

P

Q

Rys. 2. Zależność podaży od ceny (S – podaż danego dobra, P – cena danego dobra, Q – ilość oferowanego

dobra) [2]

Czynniki wpływające na podaż produktów rolniczych:

−

ceny danego produktu,

−

ceny środków do produkcji,

−

warunki klimatyczno−glebowe,

−

technologia produkcji,

−

możliwości pozyskania kapitału,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

sytuacja gospodarcza kraju,

−

polityka zagraniczna kraju.

Mechanizm rynkowy

Ogół procesów dostosowawczych na rynku określa się mianem mechanizmu rynkowego,

na

który

składają

się

sprzężenia

popytowo−podażowe

między

sprzedającymi

a kupującymi [6, s. 81].

Cena

Podmioty

podaży

Podaż

Popyt

Podmioty

popytu

Rys. 3. Elementy mechanizmu rynkowego [6, s. 81]

Elementy

rynku

ulegają

ciągłym

zmianom pod wpływem decyzji i działań
podmiotów rynku. W momencie, gdy
ilość dóbr i usług, którą kupujący
zamierzają nabyć po danej cenie,
odpowiada ilości dóbr i usług, którą
producenci

zamierzają

dostarczyć

i sprzedać po danej cenie na rynku,
mamy do czynienia z równowagą
rynkową. Cena, po której ta transakcja
dojdzie do skutku, nazywa się ceną
równowagi rynkowej (punkt przecięcia
krzywej popytu i podaży) [22, s. 41].

P

D

5

A

S

4

3

E

2

B

1

1

2

3

4

5

Q

Rys. 4. Mechanizm funkcjonowania rynku (A − nadwyżka

rynkowa, B − niedobór rynkowy, E − cena
równowagi, P − cena produktu, Q − ilość
produktu, D − popyt, S − podaż) [22]

W przypadku podaży większej od popytu występuje zjawisko nadwyżki rynkowej.

Nadmiar podaży uruchamia konkurencję między sprzedającymi, w wyniku czego, cena będzie
obniżana, aby znaleźć nabywców na dane dobro. Niższa cena zachęci kupujących do nabycia
danego dobra, w wyniku czego, nastąpi wzrost popytu i zmniejszy się wielkość podaży do
momentu osiągnięcia ceny równowagi. Natomiast, gdy popyt będzie większy od podaży,
wystąpi zjawisko niedoboru rynkowego. Niska cena zachęca wielu kupujących do nabycia
danego dobra, występuje konkurencja między kupującymi, w wyniku czego, cena dobra
będzie wzrastać. Wyższy poziom cen ograniczy zainteresowanie wśród kupujących,
a zwiększy skłonność do wzrostu wielkości podaży.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak rozumiesz pojęcie rynku?
2. Jak rodzaje rynku znasz?
3. Czym charakteryzuje się rynek doskonale konkurencyjny?
4. Czym charakteryzuje się rynek, na którym występuje konkurencja monopolistyczna?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

5. Czym charakteryzuje się rynek, na którym występuje oligopol?
6. Czym charakteryzuje się rynek monopolistyczny?
7. Jakie znasz elementy rynku?
8. Jakie czynniki wpływają na kształtowanie się popytu?
9. Jakie czynniki wpływają na kształtowanie się podaży?
10. Na czym polega mechanizm funkcjonowania rynku?
11. Jak rozumiesz pojecie nadwyżki i niedoboru rynkowego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj podane poniżej stwierdzenia odpowiednio: konkurencji doskonałej,

monopolistycznej, oligopolu i monopolu.

rynek doskonale

konkurencyjny

konkurencja

monopolistyczna

oligopol

monopol

występuje duża liczba

producentów

każdy z producentów

osobno nie może
kształtować ceny

producenci mają do

pewnego stopnia wpływ

na wielkość udziału

w rynku i cenę

produktów

producenci mają

swobodę wejścia
i wyjścia z rynku

występuje kilku

producentów

wytwarzany produkt nie

posiada substytutów

producenci działający na

rynku odznaczają się

dużą siłą rynkową

producent ustala cenę

występuje jedna firma na

rynku

produkowane dobra

niewiele się od siebie

różnią

wejście na rynek dla

innych producentów jest

trudny

cenę zazwyczaj ustala

najsilniejszy

występuje duża liczba

małych przedsiębiorstw

wejście na rynek

producenta jest

utrudnione

produkowane dobra są

jednorodne

ceny na rynku reagują na

zmiany popytu i podaży

konsumenci nie mogą

decydować

o cenie

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział z poradnika dla ucznia,
2) wybrać z wypisanych na karteczkach cech rynku te, które charakteryzują rynek

doskonale konkurencyjny,

3) wybrać z wypisanych na karteczkach cech rynku te, które charakteryzują rynek,

na którym występuje konkurencja monopolistyczna,

4) wybrać z wypisanych na karteczkach cech rynku te, które charakteryzują rynek,

na którym występuje oligopol,

5) wybrać z wypisanych na karteczkach cech rynku te, które charakteryzują rynek,

na którym występuje monopol.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

karteczki z wypisanymi cechami rynku,

−

karteczki z wypisanymi rodzajami rynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Ćwiczenie 2

Mając dane, wyznacz graficznie krzywą popytu. Na podstawie krzywej wyjaśnij prawo

popytu.

Cena jabłek
w zł/kg

Ilość jabłek, jaką
konsumenci zakupią
po danej cenie (w kg)

0,80

40

2,00

30

3,00

20

P

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

10

20

30

40

50

Q

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział z poradnika dla ucznia,
2) nanieść dane z tabeli,
3) narysować linię przechodząca przez wyznaczone punkty,
4) objaśnić na podstawie otrzymanego wykresu, prawo popytu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

tabela z danymi,

−

foliogram z układem współrzędnych,

−

pisak do folii.

Ćwiczenie 3

Mając dane, wyznacz graficznie krzywą podaży. Na podstawie krzywej wyjaśnij prawo

podaży.

Cena jabłek
w zł/kg

Ilość jabłek, jaką
producent chciałby
sprzedać po danej
cenie (w kg)

0,80

20

2,00

30

3,00

50

P

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

10

20

30

40

50

60

Q

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział z poradnika dla ucznia
2) nanieść dane z tabeli,
3) narysować linię przechodząca przez wyznaczone punkty,
4) objaśnić na podstawie otrzymanego wykresu prawo podaży.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

tabela z danymi,

−

foliogram z układem współrzędnych,

−

pisak do folii.

Ćwiczenie 4

Przedstaw graficznie popyt i podaż jabłek oraz objaśnij, z jakim zjawiskiem masz do

czynienia.

Cena równowagi jabłek wynosi 2 zł za kg, natomiast ilość jabłek, którą klienci chcieliby

zakupić po tej cenie, a sprzedawca sprzedać wynosi 30 kg na tydzień. Jeżeli cena rynkowa
jabłek w następnym tygodniu wzrośnie do 3 zł, to:
a) podaż jabłek będzie mniejsza od 30 kg, a popyt większy od 30 kg,
b) podaż jabłek będzie większa od 30 kg, a popyt równy 30 kg,
c) podaż jabłek będzie większa od 30 kg, a popyt mniejszy od 30 kg,
d) podaż jabłek będzie większa od 30 kg, a popyt większy od 30 kg.

P

3,0

2,0

1,5

1,0

Q

10

20

30

40

50

60

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować krzywą popytu i podaży, wyznaczając punkt równowagi,
2) nanieść na wykres zmianę ceny,
3) przeanalizować zmiany, jakie nastąpiły po zmianie ceny i odpowiedzieć na postawione

pytanie w ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

foliogram z układem współrzędnych,

−

kolorowe pisaki do folii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 5

Pani Kowalska prowadzi kwiaciarnię, w której sprzedaje róże po 5 zł za sztukę. Wskaż,

które i dlaczego z poniższych sytuacji będą miały wpływ na wielkość popytu na róże:
a) w najbliższym czasie będzie Dzień Matki,
b) na tej samej ulicy powstała nowa kwiaciarnia,
c) Pani Kowalska podwyższyła cenę róż o 1,5 zł,
d) Pani Kowalska rozdawała ulotki o swojej kwiaciarni podczas festynu,
e) Pani Kowalska zatrudniła do pomocy jednego pracownika,
f) w miasteczku zlikwidowano przedsiębiorstwo, które dawało zatrudnienie znacznej części

mieszkańców,

g) Pani Kowalska poszerzyła asortyment sprzedawanych kwiatów,
h) zatrudniony pracownik wykonuje unikatowe bukiety.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział z poradnika,
2) przeczytać uważnie zapisane sytuacje,
3) przeanalizować powyższe sytuacje (każdą sytuację potraktuj odrębnie) i określić ich

wpływ na kształtowanie się popytu na róże,

4) wpisać uwagi do poszczególnych sytuacji do zeszytu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

kartki papieru i pisaki.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić pojęcie rynku?





2) wymienić rodzaje rynku ze względu na przedmiot wymiany?





3) wskazać cechy rynku doskonale konkurencyjnego?





4) wskazać cechy rynku, na którym występuje konkurencja monopolistyczna?





5) wskazać cechy rynku, na którym występuje oligopol?





6) wskazać cechy rynku, na którym występuje monopol?





7) wymienić

czynniki

wpływające

na

popyt

produktów

rolno-

-żywnościowych?





8) wymienić

czynniki

wpływające

na

podaż

produktów

rolno-

-żywnościowych?





9) zilustrować graficznie prawo popytu i podaży





10) wyjaśnić mechanizm rynkowy?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2.

Elastyczność popytu i podaży

4.2.1. Materiał nauczania

Na rynku występują takie dobra, których popyt silnie reaguje na zmianę ceny, tzn., gdy

cena danego dobra wzrośnie, to konsumenci znacznie ograniczają zakup tego dobra, zaś przy
spadku ceny, konsumenci zakupują tego dobra więcej. Istnieją również dobra, na które
pomimo zmiany ceny, konsumenci kupują go tyle samo. Do mierzenia wielkości reakcji
zmian popytu na zmianę ceny służy współczynnik cenowej elastyczności popytu.
Współczynnik cenowej elastyczności popytu określa względną (procentową) zmianę popytu
pod wpływem względnej (procentowej) zmiany ceny. Informuje nas, o ile procent zmieniła
się wielkość popytu na skutek jednoprocentowej zmiany ceny [6, s. 74].

E

D

=

D

D

∆

:

P

P

∆

[7, s. 76]

Gdzie:

D

∆

= D

1

−D

0

P

∆

= P

1

−P

0

E

D

– współczynnik cenowej elastyczności popytu,

D

0 –

wielkość popytu przed zmianą ceny,

D

1

– wielkość popytu po zmianie ceny,

P

0

– cena początkowa,

P

1

– cena

po zmianie.

Popyt będzie elastyczny, kiedy
współczynnik cenowej elastyczności
popytu jest większy od jedności
(E

D

>1), to oznacza, że procentowa

zmiana popytu jest większa niż
procentowa zmiana ceny. Popyt jest
elastyczny na dobra luksusowe np.
kawior, łosoś, salami, polędwica
[6, s. 76].

P

D

P

0

P

1

Q

0

Q

1

Q

Rys. 5. Popyt elastyczny (P

−

cena, P

0

−

cena wyjściowa,

P

1

−

cena po zmianie, Q

−

ilość dobra, Q

0

−

ilość

dobra wyjściowa, Q

1

−

ilość dobra po zmianie,

D

−

popyt) [6]

Popyt mało elastyczny, występuje
wtedy, gdy współczynnik cenowej
elastyczności popytu jest mniejszy od
jedności,

ale

większy

od

zera

(0< E

D

<1), oznacza to, że procentowa

zmiana

wielkości

popytu

jest

mniejsza od procentowej zmiany
ceny.

Przykładem

dóbr

charakteryzujących się popytem mało
elastycznym są artykuły pierwszej
potrzeby,

ż

ywność

stanowiąca

podstawę diety rodziny [7, s. 76].

P

D

P

0

P

1

Q

0

Q

1

Q

Rys. 6. Popyt mało elastyczny (P

−

cena, P

0

−

cena wyjściowa,

P

1

−

cena po zmianie, Q

−

ilość dobra, Q

0

−

ilość dobra

wyjściowa, Q

1

−

ilość dobra po zmianie, D

−

popyt) [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Popyt proporcjonalnie elastyczny,
występuje wtedy, gdy współczynnik
cenowej elastyczności popytu jest
równy jedności (E

D

=1)

,

to oznacza, że

procentowa zmiana wielkości popytu
jest równa procentowej zmianie ceny.
Popyt jest proporcjonalnie elastyczny
na dobra standardowe, np. tytoń,
kawa, herbata.

P

D

P

0

P

1

Q

0

Q

1

Q

Rys. 7. Popyt proporcjonalnie elastyczny (P

−

cena, P

0

−

cena

wyjściowa, P

1

−

cena po zmianie, Q

−

ilość dobra,

Q

0

−

ilość dobra wyjściowa, Q

1

−

ilość dobra po

zmianie, D

−

popyt) [7]

Popyt

sztywny,

występuje

wtedy,

gdy

współczynnik

cenowej elastyczności popytu
jest równy zeru (E

D

=0), to

oznacza, że procentowa zmiana
cen nie powoduje żadnej zmiany
wielkości popytu. Przykładem
dóbr

charakteryzujących

się

sztywnym popytem są artykuły
ż

ywnościowe (sól, chleb, mąka).

P

D

P

0

P

1

Q

0

= Q

1

Q

Rys. 8. Popyt sztywny (P

−

cena, P

0

−

cena wyjściowa,

P

1

−

cena po zmianie, Q

−

ilość dobra, Q

0

−

ilość

dobra wyjściowa, Q

1

−

ilość dobra po zmianie,

D

−

popyt) [7]

Istnieją również na rynku paradoksy, gdy wzrastającej cenie towarzyszy wzrost popytu.

Przypadek Giffena dotyczy dóbr podstawowych (np. ziemniaki), które konsumenci będą
kupować, nawet wtedy, kiedy cena będzie rosła, gdyż i tak są tańsze od innych dóbr.
Przypadek Veblena dotyczy dóbr luksusowych, polega na tym, że niektórzy konsumenci,
aby się dowartościować, będą kupować tym więcej danego dobra, im cena będzie bardziej
wzrastać.
Dochodowa elastyczność popytu.

Zmiany popytu są również uzależnione od dochodów konsumentów. Do mierzenia tych

reakcji konsumentów służy dochodowa elastyczność popytu. Jest to względna (procentowa)
zmiana popytu na dane dobro pod wpływem względnej (procentowej) zmiany dochodów
konsumenta. Współczynnik pozwala określić, o ile procent wzrośnie popyt na dane dobro,
jeżeli dochód konsumenta wzrośnie (spadnie) o 1%. Elastyczność dochodową można
mierzyć, pod warunkiem, że ceny są stałe.

E

J

=

D

D

∆

:

J

J

∆

[7, s. 74]

Gdzie:

∆

D= D

1

−D

0

∆

J= J

1

−J

0

E

J

– współczynnik dochodowej elastyczności popytu,

D

0 –

wielkość popytu przed zmianą ceny,

D

1

– wielkość popytu po zmianie ceny,

J

0

– wielkość dochodu początkowego,

J

1

– wielkość dochodu

po zmianie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rodzaje dochodowej elastyczności popytu [7, s. 74]:

Popyt elastyczny (E

J

>1) popyt zmienia się więcej niż proporcjonalnie w stosunku do

zmian dochodów. Występuje w przypadku wydatków na dobra z grupy wyższego rzędu,
np. samochody luksusowe, podróże, środki produkcji (ciągniki, kombajny).

Popyt proporcjonalny (E

J

=1) popyt zmienia się proporcjonalnie do zmian dochodów.

Wydatki na te dobra stanowią na ogół stały procent w budżecie gospodarstw domowych.
Proporcjonalną elastycznością charakteryzują się wydatki na dobra normalne np. odzież,
obuwie, wyposażenie gospodarstw domowych.

Popyt mało elastyczny (E

J

<1) popyt rośnie lub maleje wolniej niż następują zmiany

dochodów. Sytuacja, o której mowa dotyczy głównie wydatków na dobra podstawowe
np. żywność.

Popyt sztywny (E

J

=0) popyt jest niezależny od zmiany dochodów, dotyczy to głównie

wydatków na lekarstwa.

Popyt ujemny (E

J

<0) Wzrost dochodów powoduje spadek popytu na dane dobro, gdyż

nabywcy wraz ze wzrostem zamożności przestawiają się na lepsze jakościowo substytuty,
przykładem dóbr charakteryzujących się popytem ujemnym są ziemniaki, chleb.

W przypadku dochodowej elastyczności popytu istnieje prawidłowość (Prawo Engla),

która mówi o tym, że w miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny,
zmniejsza się procentowy udział wydatków na żywność oraz inne dobra niższego rzędu
(np. ziemniaki, chleb), a zwiększa się udział wydatków na dobra wyższego rzędu
(np. kultura). Prawo to działa w odniesieniu do rodzin średniozamożnych [2, s. 56].

Popyt na żywność charakteryzuje się specyficznymi cechami [2, s. 54]:

−

popyt na żywność musi być zaspokajany regularnie,

−

nie można odłożyć zakupu żywności w czasie,

−

ż

ywność nie ma substytutów poza produktami rolno-żywnościowymi,

−

popyt na żywność cechuje się relatywnie niską elastycznością cenową i dochodową

−

elastyczność dochodowa i cenowa popytu jest zróżnicowana w obrębie produktów
ż

ywnościowych, czyli produkty wyżej przetworzone cechują się wyższą elastycznością

cenową i dochodową,

Popyt na środki do produkcji rolnej charakteryzuje się następującymi cechami [2, s. 54]:

−

popyt na środki do produkcji może być odłożony w czasie,

−

producenci rolni mogą ograniczyć popyt na środki do produkcji rolnej,

−

producenci rolni mogą zrezygnować z realizacji popytu na określone środki produkcji
i zastąpić je środkami produkcji wytworzonymi we własnym gospodarstwie,

−

na rynku środków do produkcji występuje substytucja,

−

popyt na środki produkcji cechuje wysoka elastyczność cenowa i dochodowa.

Elastyczność cenowa podaży

Jest to względna (procentowa) zmiana podaży produktów pod wpływem zmiany ceny

tych produktów.

E

S

=

S

S

∆

:

P

P

∆

[7, s.77]

Gdzie:

∆

S= S

1

−S

0

∆

P= P

1

−P

0

E

S

– współczynnik dochodowej elastyczności popytu,

S

0

– wielkość popytu przed zmianą ceny,

S

1

– wielkość popytu po zmianie ceny,

P

0

– wielkość dochodu początkowego,

P

1

– wielkość dochodu

po zmianie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Podaż elastyczna (E

S

>1), gdy

procentowa,

zmiana

wielkości

podaży

jest

większa

od

procentowej

zmiany

ceny.

Przypadek ten dotyczy produktów,
które

można

przechować

w gospodarstwie

ogrodniczym,

a sprzedać je wówczas, gdy cena
na

dany

produkt

wzrośnie

[2, s. 66].

P

P

1

S

P

0

Q

0

Q

1

Q

Rys. 9. Podaż elastyczna (P

−

cena, P

0

−

cena wyjściowa, P

1

−

cena

po zmianie, Q

−

ilość dobra, Q

0

−

ilość dobra wyjściowa,

Q

1

−

ilość dobra po zmianie, S

−

podaż) [2]

Podaż nieelastyczna (O<E

S

<1),

gdy procentowa zmiana wielkości
podaży

jest

mniejsza

od

procentowej

zmiany

ceny.

Przypadek ten dotyczy wielu
produktów ogrodniczych, których
produkcja jest w toku, gdyż w
przypadku

wzrostu

cen,

nie

można natychmiast zwiększyć np.
obszaru sadu [2, s. 66].

P

S

P

1

P

0

Q

0

Q

1

Q

Rys. 10. Podaż nieelastyczna (P

−

cena, P

0

−

cena wyjściowa,

P

1

−

cena po zmianie, Q

−

ilość dobra, Q

0

−

ilość dobra

wyjściowa, Q

1

−

ilość dobra po zmianie, S

−

podaż) [2]

Podaż proporcjonalnie elastyczna
(E

S

=1), gdy procentowa zmiana

wielkości

podaży

jest

równa

procentowej

zmianie

ceny.

Przypadek ten dotyczy produktów,
których można wytworzyć więcej
w średnim okresie np. warzywa
o krótkim cyklu produkcji [2, s. 66].

P

S

P

1

P

0

Q

0

Q

1

Q

Rys. 11. Podaż proporcjonalnie elastyczna (P

−

cena, P

0

−

cena

wyjściowa, P

1

−

cena po zmianie, Q

−

ilość dobra,

Q

0

−

lość dobra wyjściowa, Q

1

−

ilość dobra po

zmianie, S

−

podaż)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Podaż

sztywna

(E

S

=0),

gdy

wielkość podaży pozostaje bez
zmian, niezależnie zmian ceny.
Przypadek ten dotyczy produktów
już

wyprodukowanych

i

nie

zależnie od zmiany ceny, nie
można

zmienić

wielkości

produkcji. Poza tym z punktu
widzenia jakości (np. owoców
miękkich) należy produkt sprzedać
w

optymalnym

momencie

[2, s. 66].

P

P

1

S

P

0

Q

0

=Q

1

Q

Rys. 12. Podaż sztywna (P

−

cena, P

0

−

cena wyjściowa, P

1

−

cena

po zmianie, Q

−

ilość dobra, Q

0

−

ilość dobra wyjściowa,

Q

1

−

ilość dobra po zmianie, S

−

podaż) [2]

Podaż

odwrotnie

elastyczna

(E

S

<0),

gdy

podaż

danego

produktu może się zwiększyć,
pomimo spadku ceny lub podaż
danego

produktu

może

się

zmniejszyć pomimo wzrostu ceny.
Przypadek ten może występować
w latach urodzaju lub nieurodzaju
plonów. W latach urodzaju np.
owoców miękkich, ceny na rynku
spadają, a podaż nadal wzrasta.
Natomiast w latach nieurodzaju
podwyżka cen nie będzie miała
ż

adnego wpływu na zwiększenie

podaży [2, s. 66].

P

5

4

S

3

2

1

1

2

3

4 5

Q

Rys. 13. Podaż odwrotnie elastyczna (P

−

cena, S

−

podaż,

Q

−

ilość dobra) [2]

Mała elastyczność podaży produktów rolno-żywnościowych uzależniona jest od

następujących czynników: trudności w przestawieniu produkcji rolniczej na nowe kierunki;
brak środków na dokonywanie przestawień w produkcji; niska towarowość produkcji; długi
okres produkcji; relatywnie wysokie ryzyko produkcji; różnorodne reakcje poszczególnych
rolników na zmianę cen [7, s. 78].

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak brzmi formuła dochodowej i cenowej elastyczności popytu?
2. Jakie znasz rodzaje cenowej elastyczności popytu?
3. Jakie znasz rodzaje dóbr, na które popyt jest elastyczny, nieelastyczny i sztywny?
4. Jaka jest formuła cenowej elastyczności podaży?
5. Jakie znasz rodzaje cenowej elastyczności podaży?
6. Na które dobra podaż jest elastyczna, nieelastyczna i sztywna?
7. Na czym polega prawo Engla, przypadek Veblena i przypadek Giffena?
8. Dlaczego produkty rolno-żywnościowe charakteryzują się niską elastycznością popytu

i podaży?

9. Jakie są specyficzne cechy popytu na żywność?
10. Jakie czynniki wpływają na małą elastyczność podaży produktów rolno-żywnościowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W sklepie ogrodniczym sprzedawano sadzonki róż. Na podstawie poniższych danych,

oblicz współczynniki cenowej elastyczności popytu dla sadzonek. Wyjaśnij, do jakiego
poziomu warto było obniżać cenę sadzonek róż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać podrozdział poradnika,
2) obliczyć wskaźniki cenowej elastyczności popytu,
3) zinterpretować otrzymane wyniki,
4) wyjaśnić, do jakiego poziomu obniżanie ceny wywoływało duże zainteresowanie

nabywców sadzonkami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Pani Kowalska zawsze kupowała biały chleb w miejscowej piekarni. Od kiedy jej

wynagrodzenie zaczęło wzrastać, chleba kupowała mniej. Na podstawie poniższych danych
oblicz wskaźniki dochodowej elastyczności popytu i zinterpretuj wyniki. Wyjaśnij, dlaczego
Pani Kowalska zmniejszała ilość zakupowanego chleba. Czy w tym przypadku ma
zastosowanie któreś z poznanych przez ciebie praw?

Dzienna ilość

zakupywanego

chleba w szt.

Wielkość

dochodów

w zł

Wskaźniki dochodowej

elastyczności popytu

Q

0

=3

J

0

=1000

Q

1

=3

J

1

=1200

Q

2

=2

J

2

=1500

Q

3

=1

J

3

=1800

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać rozdział poradnika dla ucznia,
2) obliczyć wskaźniki dochodowej elastyczności popytu i zinterpretować wyniki,
3) dokonać analizy, co mogło być przyczyną zmniejszania zakupów białego chleba,
4) rozpoznać, które z praw ma zastosowanie w tym przypadku.

Cena sadzonki

w zł/szt.

Wielkość popytu w szt.

Wskaźnik cenowej

elastyczności popytu

10

9

8

12

6

16

5

19

4

20

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Wykres przedstawia cztery krzywe podaży S

1

, S

2

, S

3

, S

4

. Jaką elastyczność cenową

podaży dóbr przedstawiają poszczególne krzywe. Podaj przykłady dóbr do poszczególnych
rodzajów elastyczności podaży.

P

S

4

S

2

S

1

5

S

3

4

3

2

1

1

2

3

4

5

Q

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać rozdział poradnika dla ucznia,
2) dokładnie przeanalizować poszczególne krzywe, rysując pomocnicze linie,
3) przypisać poszczególnym krzywym S

1

, S

2

, S

3

, S

4

, jaki rodzaj elastyczności cenowej

podaży przedstawiają,

4) podać do każdego rodzaju cenowej elastyczności podaży przykłady dóbr,
5) zapisać wyniki swoich prac w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

plansze przedstawiające graficznie rodzaje cenowej elastyczności popytu.

Ćwiczenie 4

W pierwszym tygodniu lipca cena 1 kg łososia wynosiła 23 zł, konsumenci gotowi byli

kupić po tej cenie 1 kg w ciągu tygodnia. W następnym tygodniu cena spadła do 18 zł, po tej
cenie konsumenci gotowi byli zakupić 1,5 kg łososia.

W pierwszym tygodniu lipca cena 1 kg malin wynosiła 3 zł, konsumenci gotowi byli

kupić po tej cenie 10 kg w ciągu tygodnia. W następnym tygodniu cena wzrosła do 5,5 zł, ale
po tej cenie konsumenci gotowi byli zakupić 8 kg malin.

W pierwszym tygodniu lipca cena 1 szt. chleba wynosiła 1,40 zł, konsument gotów był

kupić po tej cenie 2 chleby dziennie. W następnym tygodniu cena wzrosła do 2,0 zł, po tej
cenie konsument gotów był zakupić również 2 chleby dziennie.

Oblicz współczynniki cenowej elastyczności popytu do każdej z tych sytuacji,

zinterpretuj wyniki, określ, z jakim rodzajem elastyczności cenowej masz do czynienia oraz
przedstaw graficznie zmiany popytu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

P

Q

P

Q

P

Q

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać rozdział poradnika dla ucznia,
2) obliczyć współczynniki cenowej elastyczności popytu dla poszczególnych produktów,
3) zinterpretować wyniki,
4) określić na podstawie otrzymanego wyniku, rodzaj cenowej elastyczności popytu,
5) nanieść na wykres i narysować krzywe popytu wg danych z ćwiczenia,
6) zapisać wyniki swoich prac w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze z układem współrzędnych,

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) objaśnić formułę dochodowej i cenowej elastyczności popytu?





2) objaśnić rodzaje cenowej elastyczności popytu?





3) wymienić rodzaje dóbr, na które popyt jest elastyczny, nieelastyczny,

sztywny?





4) objaśnić formułę cenowej elastyczności podaży?





5) wymienić rodzaje dóbr, na które podaż jest elastyczna, nieelastyczna

i sztywna?





6) objaśnić prawo Engela, Veblena, Giffena?





7) wymienić specyficzne cechy popytu na żywność?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3.

Charakterystyka rynku rolnego

4.3.1. Materiał nauczania

W ramach rynku dóbr i usług konsumpcyjnych funkcjonuje rynek rolny.

Rynek rolny jest to ogół stosunków wymiennych towarowo pieniężnych między
producentami rolnymi sprzedającymi produkty rolne oraz nabywającymi środki do produkcji
rolnej i dobra inwestycyjne a przedsiębiorstwami realizującymi skup produktów rolnych
i zaopatrzenie w środki do produkcji rolnej.

przedsiębiorca

zaopatrujący

w środki

do produkcji rolnej

ś

rodki do produkcji

pieniądz

producent

rolny

produkty rolne

pieniądz

przedsiębiorstwa
/konsumenci
nabywający
produkty rolne

Rys. 14. Wymiana towarowo-pieniężna na rynku rolnym [opracowanie własne]

Rynek rolny charakteryzuje się specyficznymi cechami: znaczna część produkcji

rolniczej ma charakter sezonowy; produkcja rolnicza ma względnie długi cykl produkcji;
poziom produkcji rolnej uzależniony jest od warunków glebowych, klimatycznych
i pogodowych, co powodować może zjawisko nadprodukcji lub niedoboru rynkowego; część
produktów roślinnych charakteryzuje się krótkim okresem do spożycia i przetwórstwa; popyt
na produkty rolno-żywnościowe cechuje niska cenowa i dochodowa elastyczność popytu;
ceny gotowych, przetworzonych produktów żywnościowych rosną szybciej niż ceny
surowców rolnych do ich wytwarzania (nożyce cen), rolnictwo jest w znacznej części
producentem surowców do własnej produkcji, występowanie interwencjonizmu państwowego
na wybranych rynkach rolnych [5, s.20].

Rynek rolny spełnia funkcje fizyczne i ekonomiczne [2, s. 24]:

1) funkcje fizyczne:

–

skup produktów rolnych i odpadów użytkowych,

–

ocena ilości i jakości skupionych produktów,

–

prowadzenie dokumentacji związanej z ewidencją skupu,

–

prowadzenie rozliczeń z finansowych,

–

zabezpieczenie kupionych produktów rolnych przed obniżeniem jakości,

–

tworzenie hurtowych i jednolitych partii towarów,

–

okresowe przechowywanie zakupionych produktów rolnych i odpadów użytkowych,

–

przygotowanie produktów do dalszej odsprzedaży oraz transport i spedycja.

2) funkcje ekonomiczne:

−

funkcja informacyjna (dla producentów informacja: co, gdzie i ile produkować, dla
konsumentów informacja o oferowanych produktach),

−

funkcja alokacyjna (ciągłe rozmieszczanie zasobów między uczestników rynku),

−

funkcja stymulacyjna (rynek stymuluje rozwój produktów o określonej jakości, które
są potrzebne konsumentom),

−

kształtowanie popytu, podaży i ceny.

W gospodarce żywnościowej funkcjonują rynki zorganizowane w sposób instytucjonalny

(formalne), jak i niezorganizowane w sposób instytucjonalny (nieformalne).

Rynki niezorganizowane (handel targowiskowy) charakteryzują się tym, że uczestnicy

rynku zawierają transakcję w sposób dowolny, stosując się do przepisów prawa i zwyczajów
handlowych, ale nie ograniczają ich żadne regulaminy. Podczas każdorazowego spotkania
uczestnicy rynku negocjują cenę. W obrocie targowiskowym dokonuje się sprzedaży
artykułów żywnościowych, np.: mięso, jaja, nabiał, owoce, warzywa, ziemniaki, zboże.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Rynek zorganizowany w sposób instytucjonalny (formalny) oznacza, iż określona

instytucja państwowa, spółdzielcza, prywatna albo społeczna organizuje rynek, czyli ustala
dla tego rynku określone przepisy jego funkcjonowania (statut). Przebieg transakcji kupna-
-sprzedaży jest różny dla poszczególnych rynków formalnych. Charakterystyczne dla rynków
zorganizowanych jest to, że sprzedawca i nabywca nie muszą spotykać się osobiście
[3, s. 16]. Do rynków formalnych zalicza się: giełdy, rynki hurtowe, aukcje. Wykaz giełd
towarowych i rynków hurtowych działających na rynku rolnym, znajduje się na stronie
internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Giełda towarowa jest rynkiem, na którym odbywa się sprzedaż produktów [1, s. 9]:

– w ściśle określonym czasie,
– towarami ujednoliconymi, (co do jakości i ilości towarów),
– według precyzyjnie określonych zasad,
– poprzez spełniające określone kryteria podmioty dopuszczone do handlu,
– poprzez publiczne ogłaszanie ustalonych cen na towary,
– gdzie uczestnicy są obecni fizycznie lub kontaktują się za pośrednictwem komputerów.
Przedmiotem transakcji giełdowych są m.in. zboża, mięso, cukier, warzywa.

Rynki hurtowe to zorganizowane miejsca spotkań kupujących ze sprzedającymi,

wyposażone w miejsca prezentacji próbek lub całości partii towaru. Cechą rynków hurtowych
jest to, że występuje duża skala transakcji, obecność towaru, sprzedaż w określonych porach
dnia, obecność instytucji wspomagających i towarzyszących (banki, urzędy celne, instytucje
kontroli jakości). Do głównych celów rynków hurtowych zalicza się:
– koncentrację dużych partii różnorodnego towaru w określonym miejscu i czasie,
– określenie ceny równowagi rynkowej danego dnia na określone produkty,
– sprzedaż towarów szybko i sprawnie wielu detalistom jednocześnie,
– oferowanie produktów o odpowiedniej jakości,
– generowanie i rozpowszechnianie informacji rynkowej [4, s. 18].

Tabela 2. Różnice między giełdą towarową a rynkami hurtowymi [4, s. 20].

Wyszczególnienie

Giełdy towarowe

Rynki hurtowe

Forma prawna

stowarzyszenie kupców, spółki akcyjne

stowarzyszenie kupców, spółki akcyjne,
instytucje prawa publicznego

Infrastruktura

techniczna

sala sesyjna, łącza telekomunikacyjne,
informatyczne

hale targowiskowe, chłodnie magazyny,
urządzenia do sortowania, pakowania,
załadunku

Sposób zawierania

transakcji

postępowanie ofertowe bez obecności
towaru, publiczna licytacja ceny

oferowanie fizycznie dostępnego towaru,
bezpośrednie negocjacje między
sprzedającym a kupującym, aukcja

Cel zawarcia

transakcji

spekulacja w celach zarobkowych bez
fizycznej dostawy towaru

fizyczne zaopatrzenie w towary rolno-
ogrodnicze dla detalu, gastronomii itp.

Uregulowania prawne

ogólne prawodawstwo państwowe,
regulacje ustawowe, wewnętrzne
regulaminy oferowania towaru
i zawierania transakcji

ogólne prawodawstwo państwowe,
wewnętrzne regulaminy użytkowania
infrastruktury technicznej rynku

Uczestnicy

maklerzy

producenci, organizacje producenckie,
detaliści i konsumenci

Aukcje produktów rolnych stanowią publiczną licytację cen, fizycznie obecnych

w miejscu dokonywania transakcji towarów niestandaryzowanych lub trudnych do
standaryzowania, takich jak warzywa, owoce, kwiaty, zwierzęta, w wyniku, której ustala się
cenę równowagi rynkowej w danym dniu. Aukcja posiada własny regulamin, zasady
przystępowania do licytacji, które muszą być bezwzględnie przestrzegane przez uczestników
obrotu [4, s. 19].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Handel hurtowy polega na zakupie produktów pochodzących ze sfery produkcji, skupu

lub importu, w celu dalszej odsprzedaży zakładom przemysłowym, konsumentom
zbiorowym, nabywcom indywidualnym lub przedsiębiorstwom handlu detalicznego.
O celowości funkcjonowania hurtu decydują następujące czynniki:

−

oddalenie przestrzenne ośrodków produkcji i konsumpcji,

−

niezgodność w czasie procesu wytwarzania i procesu konsumpcji,

−

zróżnicowanie jednorazowych partii towarów wysyłanych przez producentów
i nabywanych przez konsumentów [7, s. 54].

Handel detaliczny polega na realizacji sprzedaży detalicznej w niewielkich ilościach,

odbywającej się w punktach sprzedaży detalicznej. Pośrednikiem pomiędzy konsumentem
a producentem (lub hurtownikiem) jest detalista. Spełnia on następujące funkcje:

−

gromadzi informacje o popycie i formułuje zamówienia,

−

magazynuje przez krótki okres zamówione towary,

−

dostarcza konsumentowi informacji o produkcie,

−

ponosi ryzyko handlowe.

Ze względu na miejsce sprzedaż detaliczną można podzielić na:

−

sprzedaż sklepową (sklepy spożywcze, stoiska i działy w sklepach wielobranżowych,
wyspecjalizowane jednobranżowe sklepy firmowe, supermarkety),

−

sprzedaż pozasklepową (automaty, kioski, stragany, sprzedaż przy drodze),

−

sprzedaż bezpośrednią (w gospodarstwie rolnika, ogrodnika, na targowisku przez
producenta, dostawa do domu).

Szczeble obrotu towarowego przedstawia rysunek 15.

Rys. 15. Szczeble obrotu towarowego [7, s. 50].

Rynek produktów rolnych obejmuje wiele rynków branżowych. Rynki te podlegają

nieustannym zmianom. Wahania podaży wywołują działania interwencyjne, związane
z zakupem okresowych nadwyżek podaży.
Między rynkiem zbóż i rynkiem pasz, żywca wieprzowego, drobiowego, wołowego i mleka
występuje silna reakcja na wzrost i spadek popytu i podaży poszczególnych produktów.
Rynek zbóż

W Polsce rynek zbóż jest jednym z głównych rynków rolnych. Dominują na nim głównie

pszenica, żyto, mniej jest jęczmienia, pszenżyta i owsa. Ceny zbóż są silnie uzależnione od
warunków atmosferycznych danego roku. Do momentu wejścia Polski do UE bardzo ważnym
instrumentem regulacji tego rynku był skup interwencyjny. Natomiast po akcesji jego zasady
uległy zmianie (stała cena, inne terminy i określenie wielkości minimalnej od producenta)
oraz przestał funkcjonować skup interwencyjny żyta.

PRODUCENCI

ZBYT (SKUP)

HURT

DETAL

KONSUMENCI (OSTATECZNI ODBIORCY)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Rynek mleka

Drugim ważnym rynkiem produktów rolnych jest rynek mleka. W Polsce w latach

1990–2000 widoczny był spadek pogłowia krów mlecznych i w konsekwencji spadek
produkcji mleka. Jednakże w ostatnich latach obserwuje się proces koncentracji produkcji
mleka tj. miejsce kilku drobnych gospodarstw zajmują gospodarstwa duże, specjalistyczne
nastawione wyłącznie na hodowlę krów mlecznych. Rynek mleka w Polsce uległ
gruntownemu przeorganizowaniu po akcesji Polski do UE. Główne zmiany to wprowadzenie
kwot mlecznych oraz zmiany w systemie interwencji.
Rynek wieprzowiny

W Polsce, obok rynku zbóż, jest jednym z najważniejszych rynków jest rynek

wieprzowiny. Ważnym zjawiskiem jest tu tzw. świńska górka. Świńska górka (termin
potoczny) to chwilowa nadpodaż wieprzowiny na rynku i związany z tym spadek cen mięsa
wieprzowego, natomiast chwilowy niedobór wieprzowiny na rynku i związany z tym wzrost
cen mięsa wieprzowego, to świński dołek. Jest to zjawisko cykliczne, nazywane cyklem
ś

wińskim. Bezpośrednim powodem występowania świńskiej górki może być spadek cen pasz

i/lub zboża kilka miesięcy wcześniej ewentualnie powiązany ze spadkiem cen warchlaków.
Rynek wołowiny

Produkcja wołowiny w Polsce zmniejszała się w latach 1990–2004, natomiast wskutek

wzrostu cen i akcesji Polski do UE, nastąpił wzrost produkcji wołowiny. Kolejnym
pozytywnym aspektem zmian na tym rynku jest fakt polepszania jakości surowca dla
przetwórstwa tj. obserwuje się coraz większą liczbę chowanych zwierząt należących do
typowych ras mięsnych.
Rynek drobiu

Polsce należy do lepiej rozwijających się działów produkcji rolnej. Ceny mięsa

drobiowego należą do najniższych w Europie. Zagrożeniem dla tego rynku jest wirus ptasiej
grypy. Na rynku drobiu i jaj nie gwarantuje się cen i nie stosuje się interwencji na rynku
wewnętrznym. Pośrednio stabilizacji rynku drobiu służą regulacje rynku zbóż –
podstawowego nośnika kosztów produkcji drobiu – ograniczające wahania ich cen.
Ogrodnictwo i sadownictwo

Jest ważnym działem polskiego rolnictwa ze względu na długą tradycję, unikalne

warunki naturalne, klimat a także wymaganą w tym sektorze pracochłonność, która
umożliwia zagospodarowanie części nadwyżki siły roboczej. Polska należy do czołowych
producentów owoców jagodowych, głównie truskawek, malin i porzeczek, jak również jest
jednym z największych producentów cebuli, kapusty, kalafiorów oraz jabłek (1 miejsce
w UE). Cechą charakterystyczną ogrodnictwa jest duże zróżnicowanie strukturalne,
odmianowe i jakościowe. Z kolei cechą charakterystyczną polskiej produkcji owoców jest
fakt, iż większość produkcji stanowi podstawowy surowiec dla przetwórstwa.
UE nie stosuje skupu interwencyjnego owoców i warzyw, natomiast stosowane są dopłaty dla
grup producentów pomidorów oraz rekompensaty za usunięcie z rynku (w przypadku
niektórych owoców).

W Polsce zmniejsza się obszar upraw ziemniaka, ponadto pojawiły się nowe tendencje

w jego produkcji tj. uprawa ziemniaka z przeznaczeniem na frytki, chipsy itp. Nie stosuje się
też już ziemniaków jako paszy dla trzody chlewnej. Uprawa ziemniaków zaczyna być domeną
dużych specjalistycznych gospodarstw.

Szereg czynników, takich jak jakość produktów, polityka państwa, uwarunkowania

klimatyczne w danym roku, wpływają na prowadzenie wymiany handlowej z innymi krajami.
Prowadzenie wymiany handlowej z innymi krajami przynosi następujące korzyści:

−

korzyści komparatywne, umożliwiające eksport produktów wytwarzanych taniej
i importowania tych, które są wytwarzane drożej w danym kraju,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

−

transfer nowych technologii i postępu w rolnictwie, co może warunkować obniżki
kosztów produkcji,

−

pozytywne oddziaływanie na inne działy gospodarki (wzrost zatrudnienia, wzrost
dochodów, lepsze wykorzystanie potencjału krajowego itp.),

−

poprawa jakości produktów, wzbogacanie oferty rynkowej, działań marketingowych,
obniżanie kosztów produkcji i obrotu [7, s. 134].
Szczegółowe

informacje

dotyczące

jednolitego

rynku

europejskiego

oraz

międzynarodowych unii i porozumień kształtujących rynek rolno-żywnościowy zawarte są
w jednostce modułowej Funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej.

W celu sprawnego funkcjonowania rynku rolno-żywnościowego współdziałają różne

instytucje. Należą do nich:
1) Agencja Rynku Rolnego (ARR) jako agencja płatnicza − po uzyskaniu akredytacji −

administruje w Polsce wybranymi mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) Unii
Europejskiej. Bezpośrednie stosowanie Wspólnej Polityki Rolnej w Polsce oznacza, że
programy interwencyjne uruchamiane są w przypadkach określonych w prawodawstwie
UE, bądź decyzją Komisji Europejskiej podejmowaną po przeanalizowaniu sytuacji na
rynkach rolnych. Agencja Rynku Rolnego jako agencja płatnicza:
–

wydaje

decyzje

administracyjne

umożliwiające

producentom

rolnym,

przedsiębiorcom z branży rolno-spożywczej, w tym podmiotom skupującym
i przetwórczym oraz importerom i eksporterom, uczestniczenie w mechanizmach
WPR, za które odpowiedzialna jest ARR,

–

kontroluje prawidłowość wykorzystania środków finansowych wypłacanych
uczestnikom poszczególnych mechanizmów WPR,

–

wypłaca środki finansowe uczestnikom poszczególnych mechanizmów WPR,

–

przekazuje Komisji Europejskiej informacje dotyczące mechanizmów WPR
realizowanych przez ARR,

–

informuje uczestników mechanizmów o decyzjach podjętych na szczeblu Wspólnoty
w odniesieniu do realizowanych przez ARR mechanizmów WPR.

Agencja Rynku Rolnego swoją działalnością obejmuje między innymi:
–

interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów,

–

dopłaty do prywatnego przechowywania produktów,

–

administrowanie regulacjami handlowymi, w tym wydawanie pozwoleń na przywóz
i wywóz oraz wypłacanie refundacji wywozowych,

–

administrowanie systemami kwotowania produkcji wybranych produktów: mleka,
skrobi ziemniaczanej oraz tytoniu,

–

wsparcie popytu wewnętrznego poprzez stosowanie dopłat, w tym dopłat do
przetwórstwa, spożycia oraz sprzedaży po obniżonych cenach produktów
organizacjom
o charakterze niedochodowym [19].

2) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest instytucją rządową, której

celem jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich.
Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii
Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Agencja zajmuje się obsługą
płatności obszarowych, wdraża oraz dokonuje płatności dla większości działań w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i Funduszy Strukturalnych tj. Sektorowych Programów
Operacyjnych „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój
obszarów wiejskich 2004−2006” oraz „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004−2006”,
Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Agencja będzie wdrażała oraz realizowała płatności
w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007−2013. W ramach
pomocy krajowej, ARiMR dopłaca do oprocentowania kredytów bankowych, udziela

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

gwarancji, poręczeń oraz pożyczek. Głównymi beneficjentami działań realizowanych
przez ARiMR są rolnicy i przedsiębiorcy sektora rolnego oraz grupy producentów.
ARiMR udziela też pomocy sektorowi rybackiemu [21].

3) Agencja Nieruchomości Rolnych jest następcą prawnym Agencji Własności Rolnej

Skarbu Państwa. Kontynuuje ona pod nową nazwą, dotychczasową działalność AWRSP,
z uwzględnieniem regulacji zawartych w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.
Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania wynikające z polityki państwa,
w szczególności w zakresie:

−

tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych,

−

tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału
produkcyjnego Zasobu Skarbu Państwa,

−

restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele
rolnicze,

−

obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa
użytkowanego na cele rolne,

−

administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele
rolne,

−

zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa,

−

inicjowanie prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania
organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych [20].

4) Jednostki doradztwa rolniczego, czyli Centrum Doradztwa Rolniczego oraz

wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, których terytorialny zasięg działania obejmuje
obszar województwa właściwego ze względu na siedzibę tego ośrodka. Jednostki
doradztwa rolniczego są państwowymi jednostkami organizacyjnymi prowadzącymi
doradztwo rolnicze obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków
rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mające na celu poprawę poziomu
dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych,
wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu
kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.

5) Fundacje, które są dobrowolnymi organizacjami powołanymi przez osoby fizyczne lub

prawne w celu popierania i doskonalenia różnego typu działań ułatwiających życie
ludności, dostosowanie działań wspierających do potrzeb oraz rozwoju nauki, oświaty,
kultury, wykorzystując zasoby finansowe i majątek znajdujący się w jej posiadaniu. Do
największych funkcjonujących fundacji należą: Fundacja Programów Pomocy dla
Rolnictwa (FAPA), Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (FDPA) [6, s. 104].

6) Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, której zadaniem jest m.in.

nadzór nad zdrowiem roślin, obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin oraz
wytwarzaniem i oceną i obrotem materiałem siewnym.

7) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno−Spożywczych w ramach urzędowej

kontroli żywności w Polsce, chroni interesy konsumentów i producentów żywności,
uczestniczy również w realizacji polityki żywnościowej kraju. Kontrole jakości
handlowej produktów stanowią istotny element systemu gwarantowania jakości żywności
wprowadzanej do obrotu oraz bezpieczeństwa ekonomicznego konsumentów
i producentów. Działania IJHARS obejmują przede wszystkim ochronę konsumentów
i walkę z fałszowaniem jakości produktów żywnościowych, eliminację nieuczciwej
konkurencji producenckiej oraz promocję jakości polskiej żywności poprzez
propagowanie znaków i certyfikatów jakości. System kontroli żywności IJHARS
zapewnia konsumentom dostęp do rzetelnych informacji na temat artykułów rolno-
-spożywczych oraz zapobiega nieuczciwym praktykom rynkowym. Ułatwia ona również

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

wymianę handlową – zarówno z państwami trzecimi, jak i na obszarze jednolitego rynku
wewnętrznego UE [20].

8) Organizacje samorządowe rolników (izby rolnicze).
9) Stowarzyszenia.
10) Związki branżowe (Federacja Branżowych Związków Producentów Rolnych, Krajowa

Federacja Producentów Zbóż).

11) Związki spółdzielcze.
12) Związki zawodowe.
13) Prasa rolnicza.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak rozumiesz pojęcie rynku rolnego?
2. Jakie specyficzne cechy charakteryzują rynek rolny?
3. Jakie funkcje spełnia rynek rolny?
4. Czym różnią się rynki zorganizowane i niezorganizowane w sposób instytucjonalny?
5. Czym różni się giełda towarowa od rynku hurtowego?
6. Jakie zadania spełniają instytucje, organizacje działające na rynku rolnym?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie danych z raportów rynkowych, oceń zmiany cen na produkty rolno-

-żywnościowe. Porównaj ceny produktów rolno-żywnościowych z cenami środków do
produkcji rolnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać ceny produktów rolno-żywnościowych w raportach rynkowych,
2) dokonać analizy kształtowania się cen w czasie,
3) porównać ceny produktów rolno-żywnościowych z cenami środków do produkcji rolnej

i ocenić zmiany cen w czasie,

4) zapisać spostrzeżenia w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

raporty rynkowe produktów rolno-żywnościowych i środków do produkcji rolnej,

−

papier i pisaki.

Ćwiczenie 2

Oceń zmiany w wielkości produkcji poszczególnych produktów rolnych na przestrzeni

10 lat. Dane nanieś na wykres i dokonaj analizy kształtowania się wielkości produkcji
w czasie. Wielkość produkcji porównaj z cenami jednostkowymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać wielkość produkcji produktów rolnych,
2) przestawić dane na wykresie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

3) dokonać analizy kształtowania się wielkości produkcji w czasie,
4) zapisać spostrzeżenia w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

raporty rynkowe produktów rolno-żywnościowych,

−

roczniki statystyczne,

−

folia i pisaki do folii,

−

papier i pisaki.

Ćwiczenie 3

Porównaj ceny wybranych produktów rolno-żywnościowych, które są przedmiotem

obrotu na rynkach hurtowych w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać ceny produktów rolno-żywnościowych na stronach internetowych rynków

hurtowych,

2) dokonać analizy cen,
3) zapisać spostrzeżenia w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

Zaproponuj najkorzystniejsze dla rolnika formy sprzedaży 80 t ziemniaków wczesnych,

500 kg jabłek różnych odmian, 100 kg marchwi. Wybór uzasadnij.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać podrozdział poradnika,
2) przeanalizować formy sprzedaży,
3) zaproponować formy sprzedaży ziemniaków wczesnych,
4) zaproponować formy sprzedaży jabłek,
5) zaproponować formy sprzedaży marchwi,
6) zapisać propozycje na kartkach,
7) uzasadnić wybór form sprzedaży dla poszczególnych produktów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kartki papieru i pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić pojęcie rynku rolnego?





2) objaśnić specyficzne cechy rynku rolnego?





3) wymienić funkcje rynku rolnego?





4) wskazać różnice między rynkami zorganizowanymi i niezorganizowanymi

w sposób instytucjonalny?





5) wskazać różnice między giełdą towarową a rynkiem hurtowym?





6) objaśnić zadania instytucji i organizacji działających na rynku rolnym?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.4. Wymagania jakościowe produktów rolno-żywnościowych

4.4.1. Materiał nauczania

Wprowadzane do obrotu artykuły rolno-spożywcze powinny spełniać wymagania

w zakresie jakości handlowej. Określone są wymagania w zakresie opakowania, oznakowania,
składowania i transportu artykułów rolno-spożywczych wprowadzonych do obrotu.

Opakowania artykułów rolno-spożywczych wprowadzanych do obrotu powinny

zapewniać zachowanie cech istotnych dla danego rodzaju artykułu rolno-spożywczego,
decydujących o jego tożsamości.

Znakowanie artykułów rolno-spożywczych powinno być wykonane w języku polskim,

w sposób czytelny, zrozumiały i widoczny, a w odniesieniu do artykułów rolno-spożywczych
w opakowaniach jednostkowych także w sposób nieusuwalny. Oznakowanie obejmuje
wszelkie informacje w postaci wyrazów, opisu, znaku towarowego, firmy, elementów
graficznych lub symboli odnoszące się do artykułów rolno-spożywczych, umieszczone na
opakowaniu, w dokumencie, na ulotce, etykiecie, obwolucie albo zawieszce, które są
dołączone do danego artykułu rolno-spożywczego lub też go dotyczą. Oznakowanie artykułu
rolno-spożywczego nie może w szczególności wprowadzać w błąd konsumenta, co do
tożsamości tego artykułu, w tym jego rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości,
pochodzenia oraz sposobu produkcji lub sugerować, że artykuł ten posiada specjalne
właściwości, jeżeli ich nie posiada lub, jeżeli inne podobne artykuły rolno-spożywcze
posiadają takie właściwości. Artykuły rolno-spożywcze w opakowaniach jednostkowych
i zbiorczych przeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta, znakuje się przez zamieszczenie
informacji zawierającej nazwę artykułu oraz inne istotne z punktu widzenia konsumenta dane
niezbędne do identyfikacji tego artykułu:

−

w opakowaniach jednostkowych − umieszcza się na opakowaniu albo na etykiecie,
obwolucie lub zawieszce trwale przymocowanej do opakowania,

−

nieopakowanych albo w opakowaniach zbiorczych − umieszcza się w dokumentach
przewozowych lub podaje na wywieszkach w miejscu sprzedaży.

Artykuły rolno-spożywcze wprowadzane do obrotu znakuje się ponadto widocznym,
czytelnym i nieusuwalnym kodem identyfikacyjnym partii produkcyjnej, umożliwiającym
identyfikację artykułu rolno-spożywczego z danej partii produkcyjnej. Artykuły rolno-
-spożywcze należy składować i transportować w sposób zapewniający utrzymanie ich
właściwej jakości handlowej. Artykuły rolno-spożywcze przywożone z zagranicy mogą być
dopuszczone do obrotu pod warunkiem przeprowadzenia kontroli jakości handlowej przez
organ Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Artykuły rolno-spożywcze charakteryzujące się
specyficznymi cechami jakości handlowej lub
wymaganiami jakości handlowej, w szczególności w
zakresie sposobu produkcji, składu lub właściwości
organoleptycznych, mogą być oznakowane znakiem
jakości. Znak jakości przyznaje minister właściwy do
spraw rynków rolnych, w drodze decyzji, po
zasięgnięciu opinii Głównego Inspektora Jakości
Handlowej

Artykułów

Rolno-Spożywczych.

O przyznanie znaku jakości producent artykułu
rolno−spożywczego wniosek składa do ministra
właściwego do spraw rynków rolnych. Znak jakości
przyznawany jest na okres 3 lat.

Rys. 16. Znak jakości Poznaj Dobrą

ś

ywność [9].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Programem Poznaj Dobrą śywność

objęte są następujące grupy produktów:

1) mięso i przetwory mięsne,
2) jaja i przetwory jajczarskie,
3) mleko i przetwory mleczne,
4) owoce, warzywa (w tym ziemniaki), grzyby i ich przetwory,
5) zboża i ich przetwory, w tym pieczywo,
6) ryby, owoce morza i ich przetwory,
7) napoje bezalkoholowe,
8) napoje alkoholowe,
9) wody mineralne,
10) miód,
11) wyroby cukiernicze i ciastkarskie,
12) zioła i przyprawy,
13) tłuszcze spożywcze,
14) wyroby mieszane i wysoko przetworzone na bazie wymienionych wyżej surowców.

Wewnętrzną kontrolę produktów organizuje i wykonuje producent, a także prowadzi jej

dokumentację. Kontrolę produktów PDś sprawują organy urzędowej kontroli żywności lub
akredytowane jednostki kontrolujące. Przedsiębiorca, któremu przyznano znak jest
obowiązany na koniec każdego roku kalendarzowego dostarczyć Kolegium Naukowemu
potwierdzenia przez jednostkę kontrolną, stosowania wymogów Programu [9]. O jakości
produktów rolno-spożywczych świadczy również posiadanie certyfikatów przyznawanych
przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. Można uzyskać certyfikację:
1) znak jakości "Q". Certyfikat ten potwierdza, że wyrób charakteryzuje się

ponadstandardową: jakością, walorami użytkowymi, ergonomicznymi, zdrowotnymi,
w tym także niższą niż przeciętne materiało- i energochłonnością. Certyfikat ten
przyznawany jest dla poszczególnych grup wyrobów spożywczych: [18]

−

produkty przemysłu mięsnego,

−

wyroby przemysłu jajczarsko-drobiarskie,

−

produkty połowów i przetwory rybne,

−

produkty mleczarskie,

−

pieczywo i inne produkty przemysłu piekarskiego,

−

produkty przemysłu cukrowniczego,

−

wyroby cukiernicze,

−

wyroby przemysłu koncentratów spożywczych,

−

wyroby przemysłu spirytusowego i drożdżowego,

−

wody mineralne i napoje bezalkoholowe,

−

produkty przemysłu piwowarskiego,

−

wyroby winiarskie,

−

produkty zbożowo-młynarskie i makaronowe,

−

przetwory owocowe, warzywne i grzybowe,

−

produkty przemysłu olejarskiego,

−

przetwory ziemniaczane i skrobiowe,

−

wyroby przemysłu spożywczego pozostałe [18].

Rys. 17. Znak jakości Q [18].

2) zgodności z Polską Normą. Certyfikat ten świadczy o spełnianiu wymagań określonych

w Polskiej Normie wymienionej w certyfikacie. Certyfikacja dokonywana jest dla
następujących grup wyrobów: [18]

−

produkty przemysłu mięsnego,

−

wyroby przemysłu jajczarsko-drobiarskie,

−

produkty połowów i przetwory rybne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

−

produkty mleczarskie,

−

pieczywo i inne produkty przemysłu piekarskiego,

−

produkty przemysłu cukrowniczego,

−

wyroby cukiernicze,

−

wyroby przemysłu koncentratów spożywczych,

−

wyroby przemysłu spirytusowego i drożdżowego,

−

wody mineralne i napoje bezalkoholowe,

−

produkty przemysłu piwowarskiego,

−

wyroby winiarskie,

−

produkty zbożowo-młynarskie i makaronowe,

−

przetwory owocowe, warzywne i grzybowe,

−

produkty przemysłu olejarskiego,

−

przetwory ziemniaczane i skrobiowe,

−

wyroby przemysłu spożywczego pozostałe,

−

ś

rodki do prania i mycia,

−

wyroby kosmetyczne i perfumeryjne,

−

wyroby chemii gospodarczej.

Rys. 19. Znak zgodności z Polska Normą

[18]

3) zgodności produktów tradycyjnych i regionalnych. Wśród tych certyfikacji wyróżnia się:

Gwarantowaną Tradycyjną Specjalność, która
oznacza tradycyjny produkt rolny lub środek
spożywczy uznany przez Wspólnotę ze względu
na

specyficzny

charakter

poprzez

jego

rejestrację. Specyficzny charakter oznacza cechę
lub zespół cech, które w sposób wyraźny
odróżniają produkt rolny lub środek spożywczy
od podobnych im produktów lub środków
spożywczych należących do tej samej kategorii.
Na przykład takimi cechami mogą być: smak,
zapach lub szczególne, użyte do produkcji
surowce. Produkty objęte certyfikacją: piwo,
czekolada

i

inne

preparaty

spożywcze

zawierające kakao, wyroby cukiernicze, chleb,
ciasta, ciastka, herbatniki i inne wyroby
piekarnicze,

makaron

gotowany

lub

nie,

nadziewany lub nie, dania przygotowane,
gotowe sosy zawierające przyprawy, zupy lub
buliony, napoje z ekstraktów roślinnych, lody na
mleku oraz lody na wodzie [18].

Rys. 19. Znak Gwarantowanej Tradycyjnej

Specjalności [18]

Chronioną Nazwę Pochodzenia, która oznacza
nazwę regionu, określonego miejsca lub,
w wyjątkowych przypadkach, kraju, która służy
do oznaczenia produktu rolnego lub środka
spożywczego.

Produkt

rolny

lub

ś

rodek

spożywczy pochodzi z regionu, określonego
miejsca lub kraju, którego jakość lub cechy
charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej
mierze zasługą środowiska geograficznego, na
które składają się czynniki naturalne, ludzkie,
oraz

którego

produkcja,

przetwarzanie

Rys.

20.

Znak

Chronionej

Nazwy

Pochodzenia [18]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

i przygotowywanie mają miejsce na określonym
obszarze geograficznym [18].
Chronione Oznaczenie Geograficzne, które
oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub
w wyjątkowych przypadkach, kraju, która służy
do oznaczenia produktu rolnego lub środka
spożywczego.

Produkt

rolny

lub

ś

rodek

spożywczy pochodzi z regionu, określonego
miejsca lub kraju, oraz, którego określona
jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna
może

być

przypisana

temu

pochodzeniu

geograficznemu, a produkcja lub przetwarzanie
lub

przygotowywanie

mają

miejsce

na

określonym obszarze geograficznym. Produkty
objęte

certyfikacją

ochrony

oznaczeń

geograficznych i nazw pochodzenia produktów:
piwo, napoje z ekstraktów roślinnych, chleb,
ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze i inne
wyroby piekarnicze, naturalne żele i żywice,
musztarda, makarony [18].

Rys. 21. Znak Chronionego Oznaczenia

Geograficznego [18]

Certyfikacją objęte jest również rolnictwo ekologiczne. Obowiązek zgłoszenia

działalności w rolnictwie ekologicznym dotyczy podmiotów, które prowadzą lub zamierzają
prowadzić działalność w rolnictwie ekologicznym w jednej lub więcej spośród następujących
kategorii: produkcja roślinna, produkcja zwierzęca, przetwórstwo artykułów rolno-
-spożywczych, przetwórstwo pasz, import, obrót produktami rolnictwa ekologicznego.
Funkcjonowanie systemu kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym jest
podstawowym gwarantem dla konsumenta, że środki spożywcze znajdujące się na rynku
wyprodukowane zostały zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rolnictwa
ekologicznego i są wolne od zanieczyszczeń, takich jak: pozostałości środków ochrony roślin
i hormonów, a podczas ich produkcji nie stosowano nawozów sztucznych i organizmów
zmodyfikowanych genetycznie.

System kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym stanowią:

−

minister właściwy do spraw rolnictwa, jako organ upoważniający jednostki certyfikujące
do prowadzenia kontroli i wydawania certyfikatów,

−

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno−Spożywczych sprawująca nadzór nad
upoważnionymi jednostkami certyfikującymi rolnictwo ekologiczne,

−

upoważnione jednostki certyfikujące akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego.

Produkt rolnictwa ekologicznego powinien posiadać

etykietę, na której powinny się znajdować informacje:

−

nazwa i numer upoważnionej jednostki certyfikującej,
której podlega producent,

−

napis: Rolnictwo ekologiczne – system kontroli WE,

−

nazwa i adres producenta,

−

nazwa produktu,

−

znak identyfikacyjny partii towaru.

Producent po spełnieniu odpowiednich warunków może
zamieścić na produktach rolnictwa ekologicznego symbol (logo
wspólnotowe) oznaczający, że produkt został wyprodukowany
metodami ekologicznymi [16].

Rys. 22. Znak Rolnictwa

Ekologicznego [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Do zagadnień zapewnienia bezpieczeństwa i wysokiej jakości zdrowotnej żywności

przywiązuje się coraz większą wagę. Bezpieczeństwo zdrowotne żywności to ogół warunków,
które muszą być spełnione, i działań, które muszą być podejmowane na wszystkich etapach
produkcji i obrotu żywnością oraz środkami żywienia zwierząt gospodarskich w celu
zapewnienia zdrowia i życia człowieka. [13]

Zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego oraz jakości żywności uzyskuje się poprzez

wdrażanie systemów zarządzania jakością. Jednym z nich jest system HACCP (Hazard
Analysis and Critical Control Point System) czyli system Analizy Krytycznych Punktów
Kontroli, określający postępowanie mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności
poprzez identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń z punktu widzenia jakości zdrowotnej
ż

ywności oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów procesu

produkcji i obrotu żywnością. System ten ma również na celu określenie metod ograniczania
zagrożeń oraz ustalenie działań naprawczych [13]. Wdrożenie i stosowanie zasad systemu
HACCP jest obligatoryjne w zakładach produkujących lub wprowadzających do obrotu
ż

ywność. Obowiązek ten nie dotyczy producentów na etapie produkcji pierwotnej. Wdrożenie

zasad systemu HACCP musi być poprzedzone wdrożeniem zasad dobrej praktyki
produkcyjnej (GMP) i dobrej praktyki higienicznej (GHP) [11].

Dobra Praktyka Higieniczna obejmuje działania, które muszą być podjęte i warunki

higieniczne, które muszą być spełnione na wszystkich etapach produkcji i obrotu żywnością,
aby zapewnić bezpieczeństwo żywności [13]. Działania te powinny być podjęte
w następujących obszarach:

−

lokalizacja, otoczenie i infrastruktura zakładu,

−

maszyny i urządzania,

−

procesy mycia i dezynfekcji,

−

zaopatrzenie w wodę,

−

kontrola odpadów,

−

zabezpieczenie przed szkodnikami,

−

szkolenie personelu,

−

higiena personelu [11].
Dobra Praktyka Produkcyjna obejmuje działania, które muszą być podjęte i warunki,

które muszą być spełnione, aby produkcja żywności odbywała w sposób zapewniający jej
właściwą jakość zdrowotną, zgodnie z jej przeznaczeniem [13]. Działania te powinny być
podjęte w następujących obszarach:

−

przyjęcie surowców i materiałów,

−

magazynowanie i postępowanie z surowcami,

−

procesy obróbki wstępnej,

−

procesy obróbki zasadniczej,

−

transport wewnętrzny,

−

magazynowanie wyrobów gotowych,

−

transport zewnętrzny i dystrybucja wyrobów [11].

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz wymagania, co do opakowania i oznakowania artykułów rolno-

ż

ywnościowych wprowadzanych do obrotu?

2. Jaka instytucja przeprowadza kontrole jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych?
3. Jakimi cechami powinien charakteryzować się produkt, aby mógł być oznakowany

znakiem Polska Dobra śywność?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4. Jakimi cechami powinien charakteryzować się produkt, aby mógł być oznakowany

znakiem jakości Q?

5. Jakimi cechami powinien charakteryzować się produkt, aby mógł być oznakowany

znakiem Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności, Chronionej Nazwy Pochodzenia,
Chronionego Oznaczenia Geograficznego?

6. Jakie warunki powinny być spełnione, aby producent mógł zamieszczać na produktach

logo Rolnictwa Ekologicznego?

7. Na czym polega system HACCP?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ rolę poszczególnych instytucji podczas kontroli i certyfikacji w rolnictwie

ekologicznym. Współdziałanie tych instytucji przedstaw na schemacie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać rozdział poradnika dla ucznia,
2) przeanalizować ustawę o rolnictwie ekologicznym,
3) określić, jaką rolę podczas kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym spełnia

minister właściwy do spraw rolnictwa,

4) określić, jaką rolę podczas kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym spełnia

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,

5) określić, jaką rolę podczas kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym spełniają

upoważnione jednostki certyfikujące akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego,

6) przedstawić na schemacie współdziałanie tych instytucji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

ustawa o rolnictwie ekologicznym,

−

papier i pisaki.

Ćwiczenie 2

Określ wymagania jakościowe wprowadzanych do obrotu artykułów rolno-

-spożywczych.

Wymagania jakościowe artykułów rolno-spożywczych

Opakowanie:
−
−
−

Oznakowanie:
−
−
−

Składowanie i transport:
−
−
−

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać rozdział poradnika,
2) przeanalizować ustawę o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych,
3) wpisać w kolumnie „Opakowanie” wymagania, jakie powinno spełniać opakowanie

artykułów rolno-spożywczych wprowadzanych do obrotu,

4) wpisać w kolumnie „Oznakowanie” wymagania, w jaki sposób powinny być oznakowane

artykuły rolno-spożywcze wprowadzane do obrotu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

5) wpisać w kolumnie „Składowanie i transport” wymagania, w jaki sposób powinny być

składowane i transportowane artykuły rolno-spożywcze wprowadzane do obrotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

ustawa o jakości handlowej artykułów rolno-żywnościowych,

−

wzór tabeli,

−

pisaki.

Ćwiczenie 3

Określ, jakie wymagania powinien spełniać produkt, aby mógł być oznaczony

poszczególnymi znakami jakości.

1)

2)

3)

4)

5)

6)

7)

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać rozdział poradnika,
2) wpisać pod każdym znakiem jakości, jakie wymagania powinien spełniać produkt, aby

mógł być oznaczony tym znakiem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzory znaków jakości,

−

pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać wymagania opakowania i sposób oznakowania artykułów rolno-

-żywnościowych wprowadzanych do obrotu?





2) wymienić cechy, jakimi powinien charakteryzować się produkt, aby mógł

być oznakowany znakiem Polska Dobra śywność?





3) wymienić cechy, jakimi powinien charakteryzować się produkt, aby mógł

być oznakowany znakiem jakości Q?





4) wymienić cechy, jakimi powinien charakteryzować się produkt, aby mógł

być oznakowany znakiem Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności,
Chronionej

Nazwy

Pochodzenia,

Chronionego

Oznaczenia

Geograficznego?





5) wymienić cechy, jakimi powinien charakteryzować się produkt, aby mógł

być oznakowany znakiem Rolnictwa Ekologicznego?





6) objaśnić, na czym polega system HACCP?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test pisemny zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości

odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Graficznym obrazem podaży elastycznej jest

a)

b)

c)

d)

2. Systemem kontroli żywności w Polsce zajmuje się

a) Agencja Nieruchomości Rolnych.
b) Agencja Rynku Rolnego.
c) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
d) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

3. Cena równowagi na rynku dóbr i usług oznacza, że

a) popyt > podaży.
b) popyt< podaży.
c) popyt = podaży.
d) popyt≤ podaży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4. Wskaż na wykresie, przy jakiej cenie na rynku wystąpi zjawisko nadwyżki produktów

a) P1=25 zł
b) P2=30 zł
c) P3=35 zł
d) P4=40 zł

P

40

35

30

25

Q

1

2

3

4

5

5. Jeżeli ES=2,3 to

a) wzrost ceny o 2,3% spowodował wzrost podaży o 1%.
b) jednoprocentowa podwyżka ceny spowodowała wzrost podaży produktów o 2,3%.
c) jednoprocentowa obniżka ceny spowodowała wzrost podaży produktów o 2,3%.
d) jednoprocentowy spadek podaży produktów spowodował wzrost ceny o 2,3%.

6. Z rynkiem konkurencji monopolistycznej mamy do czynienia w przypadku

a) występowania jednej firmy na rynku.
b) występowania dużej liczby małych przedsiębiorstw.
c) występowania kilku producentów o dużej sile rynkowej.
d) występowania dużej liczby przedsiębiorstw.

7. Ogół stosunków wymiennych towarowo-pieniężnych, podejmowanych samodzielnie

między osobami a instytucjami, przedsiębiorstwami sprzedającymi towary a osobami
i instytucjami, przedsiębiorstwami nabywającymi różnorodne towary, określa pojęcie
a)

prawa popytu.

b)

rynku.

c)

prawa podaży.

d)

popytu.

8. Wprowadzenie na rynek margaryny o niższej cenie, jako substytutu masła, spowoduje, że

a) popyt na masło będzie spadał.
b) podaż masła będzie wzrastała.
c) popyt na masło nie zmieni się.
d) popyt na masło będzie wzrastał.

9. W przypadku wystąpienia nadwyżki rynkowej

a)

cena na dany produkt będzie nadal wzrastała.

b)

podaż produktu będzie szybko wzrastała.

c)

cena na dany produkt będzie obniżana.

d)

cena na dany produkt nie ulegnie zmianie.

10. Artykuły żywnościowe, takie, jak chleb, sól, mąka charakteryzują się popytem

a) proporcjonalnie elastycznym.
b) elastycznym.
c) sztywnym.
d) mało elastycznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

11. Wykres przedstawia

a)

krzywą popytu.

b)

krzywą Giffena.

c)

krzywą podaży.

d)

krzywą Veblena.

P

Q

12. Giełda towarowa jest miejscem, na którym odbywa się handel

a) w ściśle określonym czasie, ujednoliconymi towarami, ale bez fizycznej obecności

towaru przy zawieraniu transakcji.

b) w ściśle określonym czasie, ujednoliconymi towarami, gdzie oferowany towar jest

fizycznie dostępny podczas zawierania transakcji.

c) według zwyczajów handlowych, bez ustalonego regulaminu.
d) towarów niestandaryzowanych lub trudnych do standaryzowania.

13. Interwencyjnym skupem i sprzedażą produktów rolnych i ich przetworów zajmuje się

a) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
b) Agencja Rynku Rolnego.
c) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.
d) Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

14. Restrukturyzacją, prywatyzacją mienia Skarbu Państwa, obrotem nieruchomościami

i administrowaniem zasobami majątku Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolnicze,
zajmuje się
a)

Agencja Nieruchomości Rolnych.

b)

Agencja Rynku Rolnego.

c)

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

d)

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

15. Ze względu na specyficzny charakter cech, takich jak smak, zapach, odróżniających

produkt od podobnych mu produktów, produkt może być opatrzony znakiem

a)

b)

c)

d)

16. Rynek hurtowy jest miejscem, na którym odbywa się handel

a) w ściśle określonym czasie, ujednoliconymi towarami, ale bez fizycznej obecności

towaru przy zawieraniu transakcji.

b) w ściśle określonym czasie, ujednoliconymi towarami, gdzie oferowany towar jest

fizycznie dostępny podczas zawierania transakcji.

c) według zwyczajów handlowych, bez ustalonego regulaminu.
d) towarów niestandaryzowanych lub trudnych do standaryzowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

17. Zmiana popytu na jabłka może być efektem

a) możliwości pozyskania kapitału przez producentów rolnych.
b) zmian ceny jabłek.
c) zmian cen środków do produkcji rolnej.
d) możliwości pozyskania kapitału przez producentów.

18. Produkty na rynku monopolistycznym

a) są jednorodne, niczym się nie różnią.
b) niewiele się od siebie różnią.
c) posiadają dużą liczbę substytutów na rynku.
d) są niepowtarzalne, nie posiadają substytutów na rynku.

19. Obsługą płatności obszarowych, dopłatami do oprocentowania kredytów bankowych,

zajmuje się
a) Agencja Rynku Rolnego.
b) Agencja Nieruchomości Rolnych.
c) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
d) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

20. W przypadku sztywnej elastyczności cenowej podaży, ilość dobra oferowana przez

producentów wskutek wzrostu cen
a)

zmniejszy się.

b)

będzie wzrastać wprost proporcjonalnie.

c)

nie ulegnie zmianie.

d)

zwiększy się.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko

..........................................................................................

Funkcjonowanie rynków rolno-żywnościowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

6. LITERATURA

1. Bliźniak D., Gontarski L.: Giełda towarowa. Fundacja na rzecz Giełdy Zbożowo-

-Paszowej, Warszawa 1997

2. Iwan B., Zalewski A., Chabiera J.: Rynek rolny. FAPA, Warszawa 1998
3. Jaska E.: Organizacja gospodarstw rolniczych. WSiP, Warszawa 1997
4. Jerzak M. A.: Giełda towarowa na rynku rolnym. Fundacja na rzecz Giełdy Zbożowo-

-Paszowej, Warszawa 1998

5. Klepacki B.:Ekonomika i organizacja rolnictwa. WSiP, Warszawa 1999
6. Kożuch A., Mirończuk A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu Cz.I. WSiP, Warszawa 2000
7. Kożuch A.: Ekonomika i organizacja obrotu rolnego. WSiP, Warszawa 1998
8. Raporty rynkowe. IERiGś, ARR, MRiRW
9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie

wzoru znaku jakości artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. Nr 170. poz. 1794)

10. Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie

produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych
i środków spożywczych (Dz. U. L 198, 22.7.1991, s. 1)

11. Turlejska H.: Zasady GHP/GMP oraz system HACCP jako narzędzia zapewnienia

bezpieczeństwa żywności. Poradnik dla przedsiębiorcy. FAPA, Warszawa 2003

12. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898)
13. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia

(Dz. U. Nr 63 poz. 634)

14. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych

(Dz. U. Nr 5 poz. 44)

15. Zawojska A., Mossakowska E., Daniłowska A., Krawczyk E.: Podstawy ekonomii.

FAPA, Warszawa 1998

Internet
16. www.bgz.pl Agromonitor
17. www.ijhar-s.gov.pl
18. www.minrol.gov.pl
19. www.pcbc.gov.pl
20. www.arr.gov.pl
21. www.anr.gov.pl
22. www.arimr.gov.pl