Jan Łoboda

Uniwersytet Wrocławski

 

 

 

 

Internacjonalizacja gospodarki jako

niezbędny element transformacji w nowych warunkach gospodarczych

 

 

1. Wprowadzenie

 

Główna teza niniejszego opracowania jest zawarta w tytule i wskazuje, że umiędzynarodowienie gospodarki staje się - albo już jest niezbędnym elementem jej transformacji. Niezbędność ta nie może być osiągnięta tylko wewnątrz kraju i własnymi środkami, bowiem Polska - podobnie jak inne kraje objęte transformacją - nie dysponuje wystarczająco wysokim poziomem technologicznym jak i dostatecznymi warunkami - walorami ekonomicznymi, które by w całości gwarantowały dalszy rozwój na najwyższym - a przynajmniej zadawalającym jak na obecne czasy poziomie.

W tej sytuacji konieczne staje się więc współdziałanie zewnętrzne, z innymi krajami, na wielu różnych płaszczyznach - a więc internacjonalizacja.

Dla udokumentowania wymienionej tezy, zawężone z konieczności rozważania zostaną oparte na 2 sferach działalności:

• -       pierwsza, to handel zagraniczny, wynikający zarówno z międzynarodowego, kształtującego się obecnie podziału pracy, jak i nowych, współczesnych możliwości poszczególnych krajów w tym względzie ;

• -       druga odnosi się do inwestycji zagranicznych, które w zróżnicowany sposób generują rozwój gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej.

 

 

 

 

 

2. Handel zagraniczny

 

W Polsce, podobnie jak w innych krajach postkomunistycznych, istniał monopol handlu zagranicznego. W praktyce oznaczało to pełną kontrolę i realizację wymiany zagranicznej przez państwowe centralne i wyspecjalizowane agendy.

Handel zagraniczny w ten sposób pozostawał na usługach polityki zagranicznej i umożliwiał odgórne kształtowanie jego rozmiarów, dynamiki, struktury, rozkładu - układu przestrzennego powiązań i zapewniał jednocześnie wpływ na dysponowanie uzyskanymi środkami - dewizami.

W efekcie wymiana handlowa zorientowana była generalnie pod kątem najbliższego partnerstwa politycznego i skierowana w pierwszej kolejności na sąsiadów, którymi były kraje członkowskie RWPG - przy dominującej pozycji Związku Radzieckiego, a dopiero następne pozycje zajmowały kraje wyżej rozwinięte, a na ostatnich miejscach znajdowały się kraje rozwijające się (Łoboda, 1996).

Można przy tym sformułować tezę, że kraje Europy Środkowej i Wschodniej były i są „małokupieckie”, tzn., że cechowały je i nadal cechują - są dla nich charakterystyczne, niewielkie wartości wskaźnika eksportu i importu na 1 mieszkańca także niewielki jest ich udział w światowym bilansie handlu zagranicznego (Kostrubiec i Łoboda, 1997).

Jeszcze w 1980r. w imporcie najwyższy wskaźnik na 1 mieszkańca, bo wynoszący 1089 USD, posiadała Bułgaria, a następnie Czechosłowacja - 989 USD. Polska zajmowała dalszą pozycję z 469 USD na 1 osobę rocznie. W tym samym czasie wymieniony wskaźnik np. dla Singapuru wynosił 9972, dla Belgii i Luksemburga - 7040, dla Holandii - 5417 czy dla USA - 1128 USD.

Po piętnastu latach, w 1995r., wysokość tych wskaźników odpowiednio wzrosła w krajach rozwiniętych, które stały się obecnie naszymi największymi partnerami handlowymi do poziomu np. we Włoszech - 2749 USD, Wielkiej Brytanii - 3554, w Niemczech - 5184, w Austrii - 5566, czy w Holandii - 8328 USD na 1 mieszkańca tych krajów. W tym samym czasie w Bułgarii spadła o ponad połowę, do poziomu - 423 USD, W Rumunii wynosiła tylko 264, na Węgrzech - 530, a nieznacznie wzrosła jedynie w Polsce - 559 i nieco więcej w Czechach - 1216 USD.

Podobnie relacje kształtowały się w stosunku do eksportu, gdyż np. w 1980r. wartość eksportu na 1 mieszkańca w Bułgarii wynosiła 1171 USD, by w 1994r. obniżyć się do poziomu 423 USD, wzrosła natomiast w tym okresie w Polsce z 344 do 447 USD, w Czechach z 973 do 1270 USD i na Węgrzech z 810 do 836 USD. W 1994r. eksport na 1 mieszkańca we Włoszech kształtował się na poziomie 2408 USD, w Wielkiej Brytanii 3939, w Niemczech 4623, w Austrii 6848 i w Holandii 7959 USD na osobę.

Udział poszczególnych krajów Europy Środkowo-Wschodniej w imporcie światowym, w latach 1980-1994 wyraźnie zmalał, i tak np. w Bułgarii zmniejszył się z 0,5 % do 0,1%, Polski z 0,8% do 0,5%, czech z 0,7% do 0,3%, Węgier z 0,4% do 0,3%. Podobnie w eksporcie Bułgaria odnotowała spadek z 0,5% do 0,1%, Polska z 0,9% do 0,4%, Czechy z 0,7% do 0,4% a Węgry z 0,4% do 0,2% udziału w eksporcie światowym.

Udział byłej ZSRR i obecnej Wspólnoty Niepodległych Państw w handlu światowym był i jest niewielki. W Federacji Rosji, w 1994r. obroty na 1 mieszkańca w imporcie wynosiły tylko 244 USD, a w eksporcie 419 USD, co stanowiło 0,7 % udziału w imporcie i 1,2 % w eksporcie światowym. Nieco wyższe wartości były udziałem Ukrainy - 191 USD na mieszkańca w imporcie i 186 USD w eksporcie.

W sumie skala wymienionych obrotów w krajach Europy Środkowej i Wschodniej była niewielka, bowiem wynosiła w 1990r. ok. 55 mld USD, a w 1994r. ok. 80 mld USD, wobec obrotów światowych wynoszących 7343 mld USD i zamknęła się dla omawianej grupy krajów saldem ujemnym.

Należy przy tym pamiętać, że od 1990r. w wymienionych krajach następuje przejście na nowy system rozliczeń handlowych, oparty o waluty wymienialne i ceny światowe. W rezultacie od 1991r. przyjęto nowe zasady handlu między krajami Europy Środkowo-Wschodniej i odtąd obroty handlowe między nimi zmniejszyły się o jedną trzecią a obroty z krajami rozwiniętymi zwiększyły się o prawie połowę obrotów dotychczasowych.

 

 

 

 

 

Tab. 1. Import i eksport krajów Europy Środkowo - Wschodniej w mln USD, w latach 1989 - 1995.

Wyszczególnienie		Lata																USD na 1 mieszk. w 1995r.
						1989		1990		1991		1992		1993		1994			1995
		Świat		Import		3161451		3566689		3545670		3805374		3716705		3706818				669
				Eksport		3044013		3473400		3421330		3656145		3632090		3636440				655
		Europa Środkowo-Wschodnia		Import		74628		66244		44725		51256		41683		134858				389
				Eksport		81467		68276		43973		44543		31250		148970				430
		Albania		Import		224		381		409		524		602		601				175
				Eksport		133		231		101		70		112		141				41
		Bułgaria		Import		14881		12893		3017		5228		4315		4007		4680		553
				Eksport		16013		13367		3835		4268		3582		4159		5110		604
		b. Czechosłowacja		Import		14277		13106		10014		12530
				Eksport		14440		11882		10878		11656
		Czechy		Import										12550		14955		20877		2020
				Eksport										13212		14037		17054		1650
		Słowacja		Import										6554		6634		8005		1495
				Eksport										6583		6743		8529		1592
		Polska		Import		10080		9528		14261		15913		18834		21569		25500		661
				Eksport		13155		14332		14460		13187		14143		17240		22900		593
		Rumunia		Import		8436		9115		5600		6147		5683		6291		8800		387
				Eksport		10486		5870		4124		4372		4536		5998		7560		333
		Węgry		Import		8803		8764		11532		11122		12520		14449		15466		1505
				Eksport		9584		9707		10301		10680		8604		10587		12861		1251
		b. Jugosławia/ n. Jugosławia		Import		14802		18880		11804		3900		3000		1900		2400		229
				Eksport		13362		14312		9548		2500		2900		1500		1400		133
		Chorwacja		Import								3430		4666		5229		7000		1471
				Eksport								3127		3904		4260		4298		903
Wyszczególnienie	Lata																USD na 1 mieszk. w 1995r.
				1989		1990		1991		1992		1993		1994		1995
	Słowenia	Import		3216		4727		4131		5892		6237		7007		9326		4689
		Eksport		3408		4118		3869		6683		6083		6828		8300		4173
	Bośnia-Herzegowina	Import								4461		4666		5223		7510		1720
		Eksport								4597		3904		4260		4633		1061
	Macedonia	Import								1206		1199		1484		1500		774
		Eksport								1199		1055		1086		1200		620
	b. ZSRR	Import		114567		120651		43458
		Eksport		109173		104177		46274
	Rosja	Import								34981		26807		36100		57921		389
		Eksport								39967		44297		62100		77828		523
	Białoruś	Import								1061		747		3066		4375		421
		Eksport								751		715		2510		5035		484
	Ukraina	Import								11930		12669		9706		11507		221
		Eksport								11308		10841		9989		11571		223
	Mołdawia	Import								905		631		600		635		145
		Eksport								818		451		500		522		119
	Estonia	Import								551		957		1688		2704		1803
		Eksport								461		812		1327		1906		1271
	Litwa	Import								602		2275		2234		3010		807
		Eksport								852		2025		2029		2697		723
	Łotwa	Import								840		1051		1322		1755		694
		Eksport								800		1054		1022		1323		523

Źródło: Statistical Yearbook 1995. United Nations. New York, Business Central Europe, 1996; Le Courrier des Pays

de l'Est La Documentation Francaise no 409, 1996; Country's Report. The Economic Intelligence Unit. London.

Powyższe zmiany były szczególnie widoczne w Polsce, gdzie już w 1990r. udział innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej w eksporcie obniżył się do 22%, przy jednoczesnym wzroście obrotów z krajami Unii Europejskiej do prawie połowy polskiego eksportu, a co stało się charakterystyczne w 1992r. już dla wszystkich pozostałych państw omówionej części Europy. Od tego czasu wymienione kraje zdecydowanie preferowały i dalej preferują handel z krajami Unii Europejskiej, których udział w eksporcie wyniósł wówczas już 68,8% a w imporcie 69 %. Na drugim miejscu partnerami handlowymi Europy Środkowo-Wschodniej są kraje należące do EFTA - 16% importu i 12,6 % eksportu a na trzecim kraje śródziemnomorskie - ok. 2 % importu i 4,6 % eksportu.

W tym kontekście, już od połowy lat dziewięćdziesiątych można mówić o pewnych tendencjach poszczególnych krajów w okresie transformacji w kształtowaniu ich współczesnych powiązań handlowych z ważniejszymi partnerami.

W zakresie eksportu dla Polski, Bułgarii, Czech i Węgier najważniejszym partnerem handlowym stała się RFN, a jedynie dla Słowacji najbliższe Czechy. Drugim ważnym partnerem dla polskiego eksportu stała się Holandia, dla węgierskiego Austria, a dla bułgarskiego Włochy, które w dalszej kolejności zajmują miejsce w imporcie Węgier, Czech, Polski i Słowacji. Kolejne miejsce zajmuje Rosja - ważny partner importowy Polski, Czech i Węgier oraz Austria - importująca głównie z Węgier, Czech i Słowacji. Dalszą wysoką pozycję w imporcie z Węgier i Polski zajmuje W. Brytania oraz Grecja i Francja w imporcie Bułgarii.

Najwyższa pozycja RFN utrwaliła się także w imporcie krajów Europy Środkowo-Wschodniej, gdyż jest ona najważniejszym partnerem w tym względzie dla Polski, Czech, Węgier i Bułgarii, a jedynie dla Słowacji największe znaczenie ma import z Czech . W zakresie importu obserwuje się ostatnio wzrost pozycji Rosji - w odniesieniu zarówno do Polski jak i do Węgier, Słowacji i Czech, a także Włoch dla Polski, Grecji i Francji dla Bułgarii, Austrii dla Węgier, Czech i Słowacji oraz W. Brytanii dla Polski i Węgier.

Nieco odmienny układ powiązań handlowych stał się udziałem Albanii, Bułgarii, Rumunii i Słowenii. W zakresie importu Albania posiada najwyższe obroty z Włochami, Niemcami i nie wymienioną dotąd Grecją, Turcją i n. Jugosławią Dla Bułgarii, Rumunii i Słowenii najważniejszymi partnerami w imporcie są także: Niemcy, Włochy i ostatnio Rosja a w dalszej kolejności Francja , Grecja , Iran i Ukraina dla Bułgarii.

W eksporcie ponownie, największe znaczenie dla Rumunii i Słowenii posiadają Niemcy, dla Albanii - Włochy, a dla Bułgarii - Rosja. Na drugiej pozycji w imporcie z Rumunii znajdują się Chiny, ze Słowenii - Włochy, z Bułgarii - Macedonia a z Albanii - Stany Zjednoczone. Dalsze wysokie pozycje w eksporcie z tej grupy krajów zajmują: Francja, Austria, Turcja i Chorwacja.

Charakterystyczną dla siebie sytuację w handlu międzynarodowym posiadają kraje nadbałtyckie: Estonia, Litwa i Łotwa. Ich najważniejszymi partnerami stały się kraje ościenne. W zakresie importu dla Estonii i Łotwy najważniejszymi kontrahentami są: Finlandia i Rosja, a dla Litwy - Rosja i RFN, które w następnej kolejności stały się dostawcami towarów i usług dla Estonii, podobnie jak Szwecja a dalej Litwa. Dla Litwy natomiast najważniejszymi partnerami w imporcie są Ukraina, Polska i Łotwa, która z kolei dużo importują ze Szwecji, Finlandii i Łotwy. W eksporcie sytuacja jest zbliżona, gdyż dla tej grupy krajów najważniejszymi partnerami z reguły są te kraje, z których najwięcej importują, a więc wymienione kraje skandynawskie, Rosja, Niemcy, W. Brytania, kraje sąsiedzkie - w tym Polska.

Powyższe relacje są wyrazem zmian w powiązaniach jakie już ukształtowały się w zakresie handlu zagranicznego w latach dziewięćdziesiątych na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej i które powoli zaczynają nabierać stabilności. Wynika z nich jednoznacznie, iż w handlu zagranicznym omawianych krajów objętych transformacją w sposób istotny zmniejszył się udział byłych państw postkomunistycznych - za wyjątkiem Czech i Słowacji. Powoli zaznacza się także wzrost znaczenia Rosji jako ważnego partnera dla tej części Europy - choć ostatni kryzys finansowo-gospodarczy w Rosji wyraźnie osłabił pozycję tego kraju także poza Europą.

Dla Polski, od 1995r. z grupy państw postkomunistycznych najważniejszymi partnerami handlowymi są w kolejności: Rosja, Czechy, Słowacja, Węgry, Ukraina i Białoruś. W tym kontekście szczególnie widoczna staje się rola krajów CEFTA.

Wspomnianym zmianom kierunków powiązań pomiędzy krajami objętymi transformacją a innymi partnerami handlowymi towarzyszyła również zmiana struktury towarowej wzajemnego handlu i usług.

W miarę zwiększania się stopnia liberalizacji gospodarki i przechodzenia na rozliczenia handlu międzynarodowego w ramach wymienialności, wyniki handlu w krajach objętych transformacją obarczone są ujemnym saldem bilansu handlowego i wykazują brak stabilizacji jego tempa wzrostu oraz pewną asymetrią.

Powyższe ograniczone rozważania prowadzą m.in. do następujących , istotniejszych konkluzji:

• -       W Europie , gdzie granica między Unią Europejską przesunęła się nad Odrę, sytuacja w handlu zagranicznym diametralnie się zmieniła. Unia Europejska z racji bliskości, jakości i pojemności rynku, stała się dla krajów EŚW podstawowym celem integracji;

• -       W stosunkach handlowych następuje zdecydowane otwarcie krajów EŚW ku Zachodowi. W efekcie ma miejsce wzrastająca koncentracja obrotów między krajami rozwiniętymi, przy jednoczesnym zmniejszeniu się wymiany z krajami wewnątrz EŚW oraz krajami rozwijającymi się. Kraje wysoko rozwinięte stały się głównymi partnerami handlowymi krajów EŚW;

• -       Przemiany w krajach EŚW spowodowały zmiany nie tylko w układzie stosunków handlowych, ale i w ilości, dynamice i strukturze wymiany handlowej;

• -       Ostatnio zaobserwowane zmiany wydają się zmierzać w pożądanym kierunku. Kształtowana obecnie specjalizacja w handlu zagranicznym poszczególnych krajów EŚW wydaje się przybliżać te kraje do bardziej uprzemysłowionych. Przykładem może być Polska, której specjalizacja eksportu do WE obejmuje następujące grupy towarowe: metale nieżelazne, węgiel, lignit, torf, statki nawozy, tkaniny syntetyczne, artykuły z tekstyliów, wyroby szkolne, sztaby i pręty żelazne oraz stalowe, traktory, motocykle, meble i ich elementy, odzież, obuwie i niektóre inne poszukiwane towary;

• -       W grupie omawianych krajów istnieje różny stopień liberalizacji handlu zagranicznego. Polska jest krajem o znacznym zaawansowaniu tego procesu liberalizacji w przeciwieństwie np. do Bułgarii, gdzie Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą posiada w dalszym ciągu monopol w handlu zagranicznym. Podobnie w Czechach i Słowacji rządy sprawują kontrolę, licencjonują eksport i regulują import różnych towarów. W Rumunii także rząd reguluje wymianę poprzez licencje, kontrolę wymiany walut i innymi środkami wpływa centralnie na kształtowanie handlu z innymi krajami. Nawet na Węgrzech jeszcze w 1992r. około 30 % eksportu i 10 % importu było centralnie kontrolowane przez rząd;

• -       Na skutek deficytu handlowego we wszystkich omawianych krajach, oprócz Węgier, powiększyło się zadłużenie zagraniczne, wspomagane niekiedy jak i w Polsce trudnościami w spłatach kosztów obsługi długu;

• -       Można oczekiwać, że w najbliższych latach udział krajów EŚW w handlu zagranicznym będzie systematycznie wzrastał. Sprzyjać temu powinno dążenie szczególnie Polski, Czech, Słowacji i Węgier a także Słowenii do uzyskania w niedługim czasie pełnego członkostwa w UE, która powoli zaczyna otwierać swoje rynki dla krajów z nią stowarzyszonych;

• -       W oczekiwaniu na moment, obecnie coraz większego znaczenia wydaje się nabierać handel zagraniczny między krajami członkowskimi Środkowoeuropejskiej Umowy o Wolnym Handlu (CEFTA), która powiększyła się w 1996r. o Słowenię. Członkostwem w tej organizacji żywo zainteresowani są także: Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria i Rumunia, które deklarują wolę liberalizowania wzajemnej wymiany handlowej, zmierzającą do ostatecznego utworzenia strefy wolnego handlu;

• -       Przemiany w handlu zagranicznym krajów Europy Środkowej i Wschodniej mogą w znacznym stopniu wpłynąć w przyszłości na zmiany europejskiego obszaru gospodarczego.

Podsumowując tę część rozważań można sformułować tezę ogólną, że bez względu na kraj EŚW, gospodarkę postkomunistyczną należy liberalizować i internacjonalizować poprzez inwestycje zagraniczne oraz handel i otwarcie na nowe rynki międzynarodowe

 

 

3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne

 

Drugą płaszczyzną identyfikacji tezy sformułowanej na wstępie jest ukazanie inwestycji zagranicznych jako kolejnego elementu - czynnika internacjonalizacji gospodarki, będącego jednocześnie ważną przesłanką i warunkiem jej restrukturyzacji.

Dla zobrazowania tego zagadnienia posłużymy się przykładem Polski na tle krajów EŚW.

Napływ kapitału zagranicznego do krajów objętych obecnie transformacją miał miejsce najwcześniej w byłej Jugosławii i rozpoczął się już w 1967r. Jednak rozwiązania prawne i związane z tym regulacje różnych kwestii zakładania mieszanych firm usługowych i produkcyjnych uchwalono w większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej na przełomie lat 1990/1991, najpóźniej na Litwie i w Mołdawii - w 1992r. oraz w Rosji.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach reformujących gospodarkę utraciły swój ciężar polityczno - ideologiczny, by przekształcić się z czasem w normalny eksport kapitału, coraz silniej związany z zachodzącymi procesami globalizacji i specjalizacji gospodarki.

Dotąd najwięcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych w grupie wspomnianych krajów napłynęło do Polski bo ponad 30mld USD, a w samym tylko 1998r. 10 mld USD, co stanowiło ponad połowę ogółu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Europie Środkowej i Wschodniej.

Na kolejnych miejscach pod wymienionym względem znalazły się Węgry, Rosja i Czechy. Natomiast w przeliczeniu na 1 mieszkańca nasz kraj sytuuje się w czołowej grupie omawianej części Europy, a przodują w tym ujęciu Węgry, Czechy, Estonia i Słowenia.

Obecnie jesteśmy świadkami kształtowania się nowego układu powiązań gospodarczych, wyrażających się w postaci napływu strumienia kapitału zagranicznego z różnych krajów do państw objętych transformacją, w tym do Polski.

Koncepcje polityki gospodarczej wszystkich krajów objętych przemianami rynkowymi zakładają, że inwestycje zagraniczne stają się istotnym źródłem finansowania procesów rozwojowych i restrukturalizacyjnych.

Faktycznie pełna możliwość swobodnego napływu kapitału zagranicznego do naszego kraju miała miejsce od 1990r. (Slenczek, 1997). Początkowo napływ ten był relatywnie niewielki, gdyż w 1991r. napłynęło zaledwie 324 mln USD (licząc tylko jednostki gospodarcze o wartości 1 mln USD i więcej). Dopiero po uchwaleniu w połowie 1992r. ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym, zapoczątkowało stały i dynamiczny dopływ kapitału zagranicznego do Polski.

Uwidoczniło się to już w końcu 1992r. napływem 1408 mln USD a w roku następnym wartością podwojoną bo 2828 mln USD. W kolejnym 1993r. miało miejsce krótkotrwałe osłabienie dynamiki dopływu kapitału zagranicznego na poziomie 4321 mln USD, by ponownie wzrosnąć do poziomu 6832 mln USD w 1995r. W następnym 1996r. miała miejsce dalsza tendencja wzrostu napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych które osiągnęły sumaryczną wartość 12028 mln USD a w 1997r. przyrost tych inwestycji był o 5677 mln, co łącznie stanowiło 17705 mln USD.

Według Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych (PAIZ) na koniec 1998r. inwestycje zagraniczne o wartości co najmniej 1 mln USD każda, osiągnęły w sumie za omawiany okres wartość 27279,6 mln USD. Natomiast szacunki lokat mniejszych niż 1 mln USD, które zostały zrealizowane w latach 1989-1998 określone na 3371,6 mln USD, co stanowi łącznie 30,65 mld USD. Wartości tej towarzyszyły zobowiązania inwestycyjne na dalsze 13,32 mld USD.

Charakterystyczna dla omawianego okresu jest również struktura branżowa, w której coraz widoczniejsza jest koncentracja kapitału głównie w działalności produkcyjnej oraz pośrednictwie finansowym i handlu. Do końca 1998r. w działalność produkcyjną (Namyślak,1999) zainwestowano 15,9 mld USD, czyli 58 % ogółu napływu zagranicznych nakładów finansowych w Polsce.

Dotąd najwięcej kapitału obcego ulokowano w produkcję artykułów spożywczych i wyrobów tytoniowych, a następnie w przemysł środków transportu, produkcję surowców i wyrobów niemetalicznych, działalność wydawniczą i poligraficzną, produkcję chemikaliów i wyrobów chemicznych, produkcję maszyn i aparatury elektrycznej. Rośnie ponadto znaczenie pośrednictwa finansowego, handlu, budownictwa oraz transportu i łączności. Zwraca przy tym uwagę niewielkie dotąd zainteresowanie inwestorów zagranicznych możliwościami prowadzenia działalności w innych dziedzinach jak np. edukacja, ochrona zdrowia czy rolnictwo. Relatywnie niskie są również inwestycje w dziedzinach wymagających wysokich technologii i naukochłonnych jak produkcja komputerów, sprzętu i aparatury radiowo - telewizyjnej czy teletransmisyjnej a także instrumentów precyzyjnych oraz optycznych.

Zwraca uwagę wyraźna asymetria w napływie kapitału zagranicznego do Polski w wysokości inwestycji pochodzących z różnych krajów. W omawianym okresie obecny jest u nas kapitał pochodzący z 34 państw, które zainwestowały co najmniej 1mln USD. Około 40 % tego kapitału pochodzi z RFN i Stanów Zjednoczonych, a dalsze 35 % z Francji, Włoch, W. Brytanii, Holandii i Korei Południowej. Istotne znaczenie posiadają w tym procesie także korporacje międzynarodowe, które do końca 1998r. zainwestowały łącznie prawie 2 mld USD. Inwestycje z krajów Unii Europejskiej osiągnęły w Polsce 16,1 mld USD, tj. ok. 60 % całego kapitału zagranicznego.

Szczególna i najwyższa rola w napływie zagranicznych inwestycji do Polski przypada Niemcom (Haas, Łoboda, 1999a). RFN zainwestowała dotąd u nas 5117,3 mln USD a dalsze plany inwestycyjne dotyczące kolejnych 2231 mln USD, przy czym aż 163 firmy niemieckie zainwestowały co najmniej 1 mln USD każda.

Szczegółowe badania ankietowe bezpośrednich inwestycji niemieckich w Polsce (Haas 1996; Haas, Łoboda 1999b) wskazują m.in., że większość z nich pochodziła z tradycyjnych centrów produkcyjnych i usługowych Niemiec - w tym z dawnych okręgów przemysłowych (Zagłębie Ruhry i in.), aglomeracji miejskich (Hamburg, Hanower, Koln, Frankfurt n/Menem) jak i obszarów o nowoczesnym przemyśle (Bawaria) oraz o cechach metropolitalnych (Monachium).

Docelowo na terenie Polski inwestycje te koncentrowały się głównie w Wielkopolsce, na Śląsku - głównie Dolnym i Opolskim, w rejonie Trójmiasta a także na obszarach naszych największych aglomeracji, choć również spotykamy je w niektórych miastach średnich i małych.

Polska wraz z upływem czasu staje się coraz częstszym miejscem lokalizacji bezpośrednich inwestycji wielu krajów, w tym także pozaeuropejskich i umiejscawiana jest coraz wyżej w rankingach atrakcyjności inwestycyjnej wśród krajów Europy Środkowo- Wschodniej.

Istnieje wiele uwarunkowań wpływających na podjęcie decyzji o lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce, w tym ekonomicznych, społecznych i politycznych.

Niemieccy inwestorzy stają się coraz ważniejszymi partnerami na polskim rynku kapitałowym i w procesie internacjonalizacji naszej gospodarki.

Dotąd ukształtowało się wiele powiązań produkcyjno-usługowych opartych głównie na bezpośrednich inwestycjach zagranicznych - szczególnie niemieckich w Polsce. Powiązania te w kierunku przeciwnym są jak dotąd jeszcze słabe.

Istnieje wiele przesłanek wskazujących na szanse dalszego rozwoju - napływu inwestycji zagranicznych do Polski, szczególnie w perspektywie naszego członkostwa w Unii Europejskiej, w którym to procesie szczególna rola przypada Niemcom - jako naszemu najsilniejszemu partnerowi w drodze do internacjonalizacji naszej gospodarki i europeizacji społeczeństwa.

W świetle powyższych rozważań, teza zawarta we wstępie o internacjonalizacji gospodarki jako niezbędnym elemencie procesu transformacji gospodarki jest w pełni uzasadniona.

 

 

 

Literatura

 

Hass H.-D., 1996, Niemieckie inwestycje bezpośrednie w Polsce. Acta Universitatis Wratislawiensis No 1814, Studia Geograficzne LXV, s. 51-69. Wrocław.

Hass H.-D., Łoboda J., 1999a, Internacjonalizacja gospodarki polskiej w dobie transformacji. Na przykładzie niemieckich inwestycji bezpośrednich. Uniwersytet Łódzki (w druku), Łódź.

Hass H.-D., Łoboda J., 1999b, Regionalne zróżnicowanie atrakcyjności inwestycyjnej na przykładzie bezpośrednich inwestycji niemieckich w Polsce. KPZK PAN - A.E. Poznań (w druku).

Kostrubiec B., Łoboda J., 1997 a, Przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne w Europie Środkowo-Wschodniej w latach dziewięćdziesiątych. Studia Geograficzne LXVII. Wrocław.

Kostrubiec B. Łoboda J., 1997 b, Inwestycje zagraniczne i handel zagraniczny jako przejawy transformacji społeczno-gospodarczej i przestrzennej w Europie Środkowo-Wschodniej. W Z. Jabłoński i W. Maik, Red., Przegląd Regionalny Nr 2, s. 85-113. Toruń.

Łoboda J., 1996, Forcign Trade Relations as on Example of the Socio-Economic and spatial Transformations in East-Central Europe. [In:] Chatterji, R.Domański (Eds.) Urbrn and Regional Management in Countries in Transitions. Studia Regionalia vol. 5, Polish Academy of Sciences, Committee For Space Economy and Regional Planning. P. 287-300. PWN Warszawa

Namyślak B., 1999, Inwestycje zagraniczne w działalności produkcyjnej w Polsce w latach 90. (maszynopis). Zakład Geografii Społecznej i Ekonomicznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław.

Slenczek M., 1997, Pochodzenie i wielkość inwestycji zagranicznych w Polsce w latach 1989-1996. Czasopismo Geograficzne LXVIII, z. 3-4, s. 373-381. Wrocław.

Kapitał zagraniczny w Polsce

Warunki działania

pod redakcja Zdzisława Sadowskiego

Kluczowe problemy gospodarki

Warszawa 1999

---