18. Pozytywne i negatywne następstwa obecności kapitału zagranicznego na polskim rynku prasowym.

Kapitał zagraniczny pojawił się w polskiej prasie na początku lat 90., wraz z początkiem transformacji ustrojowej. Dzięki zmianom politycznym możliwe stały się zmiany prawne, które w konsekwencji doprowadziły do likwidacji RSW „Prasa-Książka-Ruch”. Polska była postrzegana jako bardzo atrakcyjny rynek dla zagranicznych inwestorów. Nadarzająca się na początku lat 90. okazja była jedyna w swoim rodzaju i niepowtarzalna - za niska cenę można było kupić szereg pism z wieloletnią tradycją, zapleczem redakcyjnym i stałymi czytelnikami. Nic dziwnego, ze na polskim rynku prasowym szybko znalazły się niemal wszystkie liczące się zagraniczne koncerny medialne.

Obecność zagranicznego kapitału w polskich mediach od początku budziła wiele emocji. Jako przejaw demokracji, globalizacji oraz świadectwo działania mechanizmów wolnego rynku - przez wielu była (i jest) postrzegana pozytywnie. Nie brakowało i nie brakuje jednak głosów przeciwnych: wykupywanie polskiej prasy „owocuje totalną dominacją, nie tylko w sferze materialnej, ale i w sferze duchowej”. W 1994 roku, w Sejmie mówiło się o zachwaszczaniu Polski i o ataku niemieckich pism kolorowych na polską kulturę. Przedstawione poniżej argumenty (przedstawiające pozytywne i negatywne następstwa obecności kapitału zagranicznego na polskim rynku prasowym) są zbiorem postulatów najczęściej pojawiających się w publicznych dyskusjach.

Następstwa pozytywne:

• uniezależnienie prasy od wpływów politycznych,

• przyśpieszenie procesu prywatyzacji,

• zmiana jakości pism (lepszy papier, lepsze zdjęcia, nowa szata graficzna, layout, format, dodatki),

• wzbogacenie oferty rynku prasowego,

• stabilizacja pism (pojawienie się nowych segmentów pism, np.: telewizyjnych czy komputerowych),

• pojawienie się mechanizmu konkurencji,

• transfer technologii,

• kultura zarządzania,

• rozbudowa infrastruktury redakcyjnej,

• wzrost kwalifikacji zatrudnionych,

• pojawienie się zupełnie nowych zawodów (wizażysta, stylista).

Następstwa negatywne:

• marginalizowanie udziału w rynku polskiego kapitału,

• trudności z ustaleniem rzeczywistego właściciela pism lub wydawnictw,

• przejmowanie większościowych udziałów, lub konsekwentne dążenie do tego,

• nastawienie zagranicznych inwestorów na zysk,

• stosowanie praktyk dumpingowych,

• ingerencja w politykę redakcyjną,

• utrata niezależności,

• groźba transferu zysków za granicę,

• komercjalizacja,

• uzależnienie prasy od wpływów z reklam,

• obniżenie jakości pism (plotkarstwo, żerowanie na sensacji, hołdowanie niskim gustom)

• groźba przekształcenia prasy polskiej w „polskojęzyczną”,

• manipulowanie polską opinią publiczną,

• wzrost nie tyle czytelnictwa, co „oglądactwa” pism,

• unifikacja, utrata indywidualności gazet,

• zjawisko postępującej koncentracji i pojawiająca się groźba monopolu,

• likwidowanie tytułów prasowych, np.: jako konkurencji,

• groźba ograniczenia pluralizmu poglądów, opinii i wartości,

• przenoszenie obcych wzorców kulturowych,

• zjawisko „latynoamerykanizacji mediów”, czyli serwowania pustych i jałowych treści przerysowanych z tego samego szablonu,

• wykorzystywanie pracowników (praca na umowę zlecenie lub o dzieło, niechęć do zatrudniania na czas nieokreślony, itd.).

Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jaki jest bilans skutków obecności zagranicznych koncernów medialnych w Polsce. Ocena w dużej mierze zależy od wyboru płaszczyzny (ekonomiczna, społeczna, kulturalna) i przyjętych kryteriów. Bilans obecności kapitału zagranicznego nie jest jednoznacznie pozytywny bądź negatywny, choć pojawienie się zagranicznych inwestorów na polskim rynku mediów było i jest postrzegane w kategoriach konieczności. Na początku lat 90. nie było krajowego kapitału gotowego zainwestować w rodzime media drukowane. Obecnie możliwość pojawienia się znaczących krajowych graczy na rynku medialnym jest równie mało prawdopodobna jak na początku zmian.