GATUNKI DZIENNIKARSKIE

WYKŁAD

GATUNKI DZIENNIKARSKIE PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA TWORZYWO

CO SKŁADA SIĘ NA FORMĘ GATUNKU DZIENNIKARSKIEGO ?

• STYL JĘZYKOWY
  Styl językowy wiadomości, felietonu, eseju

• KOMPOZYCJA I UKŁAD
  konstrukcja wiadomości,pytania w wywiadzie, nie linearny układ eseju

• UKSZTAŁTOWANIE GRAFICZNE
  Nagłówki, wytłuszczenia, kursywa, interlinie

• SPOSÓB UJĘCIA TEMATU
  Konkretnie i rzeczowo w artykule publicystycznym, żartobliwie i dygresyjnie w felietonie

• ROLA I UDZIAŁ PODMIOTU AUTORSKIEGO
  Podmiot nieobecny w wiadomości, dwa podmioty w wywiadzie, narrator w gawędzie

Gatunki dziennikarskie a inne formy wypowiedzi

• GATUNKI LITERACKIE
  Poemat, powieść, nowela, pamflet

• Z ZAKRESU NAUKI
  Artykuł naukowy, rozprawa naukowa, wykład

• SZTUK PIĘKNYCH Formy muzyczne, malarskie, rzeźbiarskie

• GATUNKI FILMOWE
  western, kryminał, komedia

• GATUNKI Z ZAKRESU SZTUKI ESTRADOWEJ
  Piosenka, kabaret , cyrk

• GATUNKI Z ZAKRESU REKLAMY
  spoty reklamowe, neony, opakowania

DOBÓR I ZAKRES STOSOWANIA GATUNKÓW DZIENNIKARSKICH WYNIKA Z:

• SYTUACJI W JAKIEJ REALIZUJE SIĘ KOMUNIKAT

• ADRESATA

• FUNKCJI I CELU PUBLIKACJI

SYNKRETYCZNOŚĆ GATUNKOWA

• Tzw. „ czyste „ klasyczne gatunki pojawiają się obecnie niezbyt często. Rozwój technologiczny mediów, szybkość i zasięg przekazu doprowadził do łączenia i mieszania się cech oraz konwencji gatunkowych. Zjawisko to określa się jako SYNKRETYZM GATUNKOWY

SYNKRETYZM GATUNKOWY

• Proces ten objął nie tylko gatunki stricte dziennikarskie ale doprowadził do mieszania się cech wypowiedzi dziennikarskich z gatunkami z zakresu innych dziedzin twórczości np. sztuk pięknych, muzyki , filmu, nauki i dydaktyki czy reklamy.

JAK SOBIE Z TYM RADZIĆ?

• Co należy zrobić by właściwie nazwać i sklasyfikować analizowany gatunek ?

• W pierwszej kolejności należy określić tzw. DOMINATĘ GATUNKOWĄ, czyli zespół cech, które dominują lub przeważają w wypowiedzi. Niekiedy trzeba zrobić to dwukrotnie, czyli najpierw stwierdzić czy jest to gatunek dziennikarski, a po odpowiedzi twierdzącej według tej samej metody dominanty zaliczyć go do odpowiedniej grupy.

GATUNKI DZIENNIKARSKIE -
GENEZA I EWOLUCJA

• POCZĄTKI KOMUNIKOWANIA SIĘ LUDZI

• SŁOWO

• OBRAZ

• OBRAZ I TEKST

CZASY RZYMSKIE

• AFISZE

• ACTA DIURNA POPULI ROMANI - PIERWSZY PUBLICZNY, PERIODYCZNY ŚRODEK PRZEKAZU

• PIŚMIENICTWO EPISTOLARNE-POCZĄTKI PUBLICYSTYKI

• POCZĄTKI RETORYKI -MARCUS FABIUS QUINTYLIANUS-AUTOR FORMUŁY 5 PYTAŃ: KTO, CO GDZIE KIEDY, JAK

EPIZOD CHIŃSKI

KING-PAO-KALIGRAFOWANE i DRUKOWANE NA PAPIERZE RYŻOWYM ZBIORY ROZKAZÓW i ROZPORZADZEŃ ROZPOWSZECHNIANE ZA CZASÓW DZYNASTII TANG OD VIII DO X w

EUROPA MIĘDZY ŚREDNIOWIECZEM A ODRODZENIEM

• ZBIORY DONIESIEŃ DLA DWORÓW I FIRM HADLOWYCH I BANKÓW

• POCZATKI INFORMACJI PRASOWEJ

• PIERWSZE AVVISO I ZEITUNG

• PIERWSZY CECH DZIENNIKARSKI -SCRITTORI DI AVVISI. ZAMIENIE STOSOWANO OKREŚLENIA NOVELLANTI, GAZETTANTI, RAPORTISTI

Z NICH W KOŃCU WIEKU XV....

• WYODRĘBNIAJĄ SIĘ DRUKI ULOTNE OPERUJĄCE ZRAZU WIADOMOŚCIĄ, PÓŹNIEJ RELACJĄ ORAZ ILUSTRACJĄ

A W 100 LAT PÓŹNIEJ .....

ESSAIS MICHELA MONTAIGNA WYDANE W 1580 TO PIERWSZY GATUNEK LITERACKI KTÓRY ZNALAZŁ POCZESNE MIEJSCE W PUBLICYSTYCE

PERIODYCZNA PRASA INFORMACYJNA XVII w. I JEJ CECHY

PIERWSZY POLSKI PERIODYK Z 1661 ROKU

PIERWSZE W DZIEJACH PRASY PISMO CODZIENNE

WIEK XVII TO TAKŻE STULECIE KSZTAŁTOWANIA SIĘ PRASY SPOŁECZNO-KULTURALNEJ

• Krystalizują się: ARTYKUŁ PUBLICYSTYCZNY I ESEJ

• 1665 - W Journal des Savantes zamieszczono pierwszą recenzję książki

• Trzy lata później w londyńskim Mercurius Politycus pojawia się pierwsza reklama

• Łamy prasy otwierają się na formy literackie i naukowe

EUROPEJSKIE OŚWIECENIE TO DLA PRASY CZAS PRZEŁOMU

• BO PRZYCZYNIŁO SIĘ DO ROZWOJU CZYTELNICTWA

• BO W XVIII WIEKU PRASA RÓŻNICUJE SIĘ TEMATYCZNIE I FORMALNIE

• BO KRYSTALIZUJĄ SIĘ WSZYSTKIE KLASYCZNE FORMY WYPOWIEDZI PRASOWEJ

POCZĄTKI PRASY POLITYCZNEJ I LITERATURY NA ŁAMACH PRASY

• WSZYSTKO TO ZA SPRAWĄ DANIELA DEFOE -PUBLICYSTY I PISARZA

• W 1704 ROKU ZAKŁADA PIERWSZY TYGODNIK POLITYCZNY WEEKLY REVIEV

• PIĘTNAŚCIE LAT PÓŹNIEJ LONDON POST DRUKUJE JEGO ŻYCIE I DZIWNE PRZYGODY ROBINSONA CRUSOE

WZORZEC NAJLEPSZEJ POLSZCZYZNY GAZETOWEJ W PIŚMIE ZAGRANICZNYM

PRZYKŁADY STYLU WIADOMOŚCI Z „KURIERA POLSKIEGO”, ROK 1730

• „ Z Kamieńca dnia 19 stycznia. Ztąd niemasz co donosić tylko z Ukrainy, że tam niecnotliwych haydaszków, buntowników kozackich bardzo imć Pan Kaleński Regimentarz tameczny partyi ukraińskiej znosi y teraz po drogach cicho”.

• ”Kamieniec dn. 5 pażdziernika. Z tego miejsca to doniosę ześmy wszyscy zdrowi ale w Chocimiu prawie funditus powietrzem powymierali.

PIERWSZE POLSKIE CZASOPISMO MORALIZATORSKIE

WIELKA REWOLUCJA FRANCUSKA I JEJ PRASA

• Czasy Rewolucji wykazały skuteczność prasy jako instrumentu polityki

• Nakłady niektórych dzienników przekraczały 100 000 egz.

• Po raz pierwszy tak wielką rolę w kształtowaniu nastrojów mas odegrała prasowa karykatura i rysunek satyryczny

• W publicystyce królował komentarz mistrzów gatunku J. Paula Marat czy Kamila Desmoulins

Oto ten pierwszy śmiertelnie ranny kończy tekst komentarza do nr 243 Journal de la Republique Francaise

Rewolucja w przekazie informacji i jej pierwsza ofiara

1794 - TELEGRAF OPTYCZNY -Ksiądz Cloude Chapp na 200 kilometrowej trasie między Paryżem a Lille ustawia 20 stacji.Wiadomość biegnie dwie minuty. Atakowany przez wrogów,posądzony o plagiat popełnia samobójstwo

ROK 1800 - ROK
FELIETONU

• Do Journal des Debats dołączono luźną kartkę zadrukowaną tekstami błahymi i żartobliwymi, którą nazwano - feuille

• Z czasem kartka przekształca się w stałą rubrykę felietonową

• Jeszcze przez wiele lat publikowano tam teksty o innej niż felietonowa stylistyce

EPOKA NAPOLEOŃSKA

• Stworzyła klimat i potrzebę świadomego kształtowania poglądów i postaw społecznych poprzez manipulowanie informacją i jednostronną publicystykę

• Napoleon jak żaden inny polityk doceniał rolę prasy w budowaniu pozytywnego wizerunku swojej osoby i państwa

• Przypisuje się mu pierwszeństwo w posługiwaniu się terminem - opinia publiczna

REFORMY EMILA DE GIRARDIN - POCZĄTKI PRASY NOWOCZESNEJ - ROK 1831

• PRASA MIAŁA STAĆ SIĘ TOWAREM I PODLEGAĆ GRZE RYNKOWEJ

• POWINNA POZYSKAWIĆ JAK NAJWIĘKSZĄ GRUPĘ PRENUMERATORÓW

• POWINNA BYĆ TANIA I ATRAKCYJNA DLA PRZECIĘTNEGO CZYTELNIKA

• POWINNA STRONIĆ OD POLITYKI

ROK 1836 POCZĄTEK RYWALIZACJI O CZYTELNIKA

• DO WALKI STAJĄ DWA PARYSKIE DZIENNIKI

• PIERWSZY TO „La Presse” Emila de Girardin

• DRUGI TO ”Le Sičcle” Armanda Dutacqa

A WYNIK TEJ RYWALIZACJI TO .....

• NOWY DYNAMICZNY UKŁAD DZIENNIKA

• ROZBUDOWANE I KRZYKLIWE NAGŁÓWKI

• RÓŻNORODNE ELEMENTY GRAFICZNE I ILUSTRACYJNE

• DOMINACJA FORM INFORMACYJNYCH

• POWIEŚĆ ODCINKOWA

• NISKA CENA

• KOLPORTAŻ BEZPOŚREDNI

ZAWARTOŚĆ DZIENNIKÓW ULEGŁA UPORZĄDKOWANIU

• Pierwsza kolumna to najważniejsze i najbardziej sensacyjne informacje oraz artykuł wstępny, a na podwale: recenzja felieton lub powieść odcinkowa

• Druga kolumna to informacje mniejszej wagi oraz komunikaty giełdowe rubryka lokalna i prognoza pogody

• Trzecia kolumna to publicystyka

• Czwarta reklamy

REFORMY ZAPOCZĄTKOWANE PRZEZ E. DE GIRARDIN WIEŃCZY MOISE MILLAUD POLYDOR WYDAJĄC W 1863

„Le Petit Journal”

Pierwsze masowe pismo informacyjne o nakładzie 300 tys. egzemplarzy i cenie 1 sou

AGENCJE PRASOWE

• CHARLES HAVAS I JEGO BIURO

HADLU IFORMACJĄ

• BERLIŃSCY PLENIPOTENCI

• BERNARD WOLF

• ISRAEL BEER VEL JULIUSZ REUTER

ROZWÓJ DZIENNIKARSTWA AGENCYJNEGO. DEPESZE

• SAMUEL MORSE , JEGO TELEGRAF I ALFABET ZAPREZENTOWANY W 1840

• Pierwsza depesza - 1844 w „Baltimore Patriot”

• W tym samym roku brytyjski „Times” publikuje depeszę o narodzinach syna królowej Wiktorii

POCZĄTKI FOTOGRAFII PRASOWEJ

• LOUIS DAGUERRE I JEGO

DAGEROTYPIA rok 1839

• 1842- „ILLUSTRATED LONDON NEWS” - PIERWSZE ZDJĘCIA

• FOTOREPORTAŻE

• Z WOJNY KRYMSKIEJ Roberta Fentona (1855) i WOJNY SECESYJNEJ Matthew Brady (1861-1865)

• PIERWSZA POLSKA AUTENTYCZNA FOTOGRAFIA PRASOWA - ROK 1888

SCHYŁEK XIX WIEKU

• * Kończy się w prasie europejskiej proces formowania się wszystkich klasycznych gatunków informacyjnych i publicystycznych oraz ich odmian.

• * Chronologicznie ostatnim był reportaż społeczny, który wywodzi się z literatury realistycznej i prozy naturalistycznej min. pisarzy francuskich, od Honoriusza Balzaka po Wiktora Hugo i Alberta Camusa.

NOWE MEDIUM-FILM
BRACIA LUMIEČRE

POCZĄTKI RADIA

• *Pierwsza publiczna audycja radiowa została nadana w Belgi w lipcu 1914 roku.

• *W latach 20 powstają pierwsze towarzystwa radiofoniczne a w USA radio komercyjne *Działalność radiofoniczna podlega prawnym regulacjom międzynarodowym.

GATUNKOWA ZAWAROŚĆ RAMÓWKI RADIOWEJ

• KLASYCZNE GATUNKI PRASOWE

WIADOMOŚĆ DEPESZA KOMENTARZ

FELIETON

GAWĘDA

• FORMY ZMODYFIKOWANE

TRANSMISJA

SPRAWOZDANIE

• GATUNKI Z ZAKRESU

• MUZYKI

• LITERATURY

• ROZRYWKI

• REKLAMY

TELEWIZJA -POCZĄTKI

• Prace badawcze lata XX

• 1929- Pierwsza stacja nadawcza w USA

• 1935- Pierwsza elektroniczna stacja nadawcza w Berlinie

• 1936-stała emisja programów w W. Brytanii

REWOLUCJA INTERNETOWA

• ŚRODEK PRZEKAZU O CHARAKTERZE GLOBALNYM

• DODATKOWY KANAŁ PRZEKAZU DLA MEDIÓW TRADYCYJNYCH

• INTERNETOWE WERSJE GAZET

• PROGRAMY RADIOWE I TELEWIZYJNE ON-LINE

• PORTALE PEŁNIĄCE FUNKCJĘ DZIENNIKÓW I CZASOPISM

• NOWE FORMY WYPOWIEDZI

GATUNKI INFORMACYJNE

DZIENNIKARZE SĄ HISTORYKAMI CHWILI

ALBERT CAMUS

INFORMACJA I JEJ DWA ZNACZENIA

• Po pierwsze: o informacji mówimy jako o drugim obok publicystyki podstawowym rodzaju wypowiedzi dziennikarskiej, które są zbiorem publikacji o właściwych im cechach stylu, kompozycji, źródłach i miejscu publikacji.

• Po drugie: informacją potocznie nazywamy różne jej odmiany np. wiadomość notkę, wzmiankę i zwykle wszystko to co jest w serwisach lub na kolumnach informacyjnych gazet

INFORMACJA A PUBLICYSTYKA

• Informacja może istnieć bez publicystyki zaś publicystyka nie może istnieć bez informacji

• publicystyka to łączenie informacji, wiązanie przyczyn ze skutkami, analizowanie ciągów zdarzeniowych i refleksja intelektualna

• informacja powiadamia o faktach, publicystyka o sądach

• informacja poszerza zakres uczestnictwa w dziejących się wydarzeniach, publicystyka pogłębia przeżywanie tych zjawisk

TAK WIĘC...

• Informacja to przekazywanie odbiorcy za pośrednictwem mediów aktualnych treści poznawczych

• Publicystyka natomiast to aktualne tendencyjne (subiektywne) interpretowanie wszelkich zagadnień społecznych

CECHY INFORMACJI

• Aktualność - od łacińskiego actus- czyn, działanie, chodzi więc o jak najszybszy przekaz po fakcie

• Wierność to odzwierciedlanie opisywanej lub pokazywanej rzeczywistości

• Powieściopisarz Chrisstopher Isherwood porównał kiedys sztukę pisania z fotografią. „jestem fotografem” zadeklarował. Wszystkie poradniki warsztatowe i kodeksy postepowania podkreślają, że dziennikarz jest przekaźnikiem

CECHY INFORMACJI

• Zrozumiałość - wiele przekazów o charakterze informacyjnym odbiorcy nie rozumieją. W miarę możliwości należy unikać: wyrazów obcojęzycznych i terminów fachowych jakich jak np. preambuła agregacja, antycypacja, reasumpcja itd.

CECHY INFORMACJI CD.

• Zwięzłość - to w pewnym uproszczeniu dobranie takich środków językowych, by za pomocą niezbyt wielu słów precyzyjnie opisać istotę wydarzenia.

• Badania wykazały, że co prawda większa ilość wyrazów pozwala na dokładność i precyzję w przekazie, ale może prowadzić do redukcji audytorium, a ograniczenie słownictwa powodować jego wzrost. Należy więc szukać w tym zakresie pewnej równowagi

CECHY INFORMACJI CD.

• Ścisłość i jednoznaczność - Komunikat powinien dotyczyć faktów przedstawionych w sposób konkretny. Należy unikać ujęć dygresyjnych i wprowadzania wątków pobocznych

• Obrazowość Należy używać wyrazów i sformułowań dających odbiorcy możliwość wyobrażenia sobie opisywanej sytuacji . Informacja nie powinna zawierać więc eufemizmów i peryfraz.

Obrazowość w informacji

• Piszemy lub mówimy często np. mijał się z prawdą, zamiast kłamał

• Wprawił w stań upojenia alkoholowego, zamiast upił się

• Używał słów powszechnie uznanych za obelżywe, zamiast klął

• Kierowca dopuścił się przekroczenia przepisów drogowych zamiast zachował się jak pirat drogowy

TRZY ZASADY KONSTRUKCJI INFORMACJI

* DANIE ODPOWIEDZI NA PYTANIA:KTO? CO? GDZIE? KIEDY? JAK? I DLACZEGO?

* ODWRÓCONA PIRAMIDA

* SEPAROWANIE FAKTÓW OD KOMENTARZA

ODMIANY INFORMACJI

• wiadomość ( forma multimedialna) - najczęściej występująca odmiana informacji, która powinna wyróżniać się wspomnianymi już cechami: precyzją, ścisłością i słownictwem zrozumiałym dla przeciętnego czytelnika słuchacza czy widza. Narrację cechuje udział niezbyt długich zdań pojedynczych. Podmiot autorski z reguły nie jest obecny

WIADOMOŚĆ

Odmiany informacji

• wzmianka - najkrótszy rodzaj wiadomości, ( może być to informacja własna lub depesza agencyjna) z własnym tytułem publikowana w dalszych częściach numeru gazety lub na końcowych pozycjach w serwisach radiowych i telewizyjnych. Podmiot autorski nieobecny

WZMIANKA

Notki /Notatki

ODMIANY INFORMACJI CD.

• zajawka- krótki tekst publikowany na pierwszej kolumnie zapowiadający ciekawy materiał wewnątrz numeru, ( także publicystyczny). Obecnie pojawiają się hybrydy zajawko - notki, W serwisach radiowych i telewizyjnych rolę zajawki spełnia prezentacja głównych tematów czyli headlinów ( zwanych także forszpanami)

NOTKO-ZAJAWKA

Odmiany Informacji cd.

• sprawozdanie -relacja (forma multimedialna) Powinny posiadać wszystkie cechy typowe dla informacji, a kompozycyjnie jest to kronikarski zapis kolejno po sobie następujących faktów. W przeciwieństwie do wiadomości wzmianki czy notki podmiot autorski bywa obecny, niekiedy dziennikarz manifestuje swoją obecność dla podkreślenia dramaturgii opisywanych wydarzeń ( sprawozdania radiowe)

Odmiany informacji cd.

• wywiad- informacyjny, a więc taki którego tematem są wydarzenia bieżące, a celem uzyskanie lub potwierdzenie interesujących odbiorców informacji. Jest to odmiana w której pytania i odpowiedzi są zwięzłe i konkretne.

• biogram - życiorys najczęściej z fotograficzną „główką”, chronologicznie przedstawiający fakty z życia osoby publicznej w związku z jakimś wydarzeniem, którego ta osoba była jest czy będzie uczestnikiem.

Odmiany informacji cd.

• komunikat - to forma o cechach oficjalnej wypowiedzi lub dokumentu, publikowana w mediach, ale redagowana w biurach rzeczników prasowych departamentach informacji i promocji instytucji i urzędów

• sprostowanie - stylistycznie i językowo podobne jest do komunikatu

Informacyjne funkcje elementów graficznych w prasie

• Nagłówki i ich funkcje

• informują o formie i treści wypowiedzi

• w sposób decydujący wpływają na wybór tekstu a nawet na decyzję o zakupie

• porządkują materiał na kolumnie oddzielając poszczególne wypowiedzi

• współdecydują o typie układu gazety i czasopisma - statycznym lub dynamicznym.

Struktura formalna nagłówków

• Nadtytuł (overline) występuje wtedy kiedy wprowadza do tytułu głównego, uogólnia treść tekstu lub rekompensuje brak precyzji czy metaforyczność tytułu głównego

• Tytuł główny występuje zawsze, drukowany jest większą czcionką powinien być atrakcyjny i mieć właściwości magnetyczne.

• Podtytuł-występuje rzadko ma na celu uszczegółowienie tytułu głównego niekiedy może przybierać formę pytania.

Nagłówki -
klasyfikacja pod względem językowym

-jednoczłonowe, składające się tylko z tytułu głównego

- wieloczłonowe mające oprócz tytułu głównego nadtytuł, podtytuł lub tylko jeden z tych elementów

Graficzne kształty nagłówków

• nagłówki jedno i wielołamowe w zależności od szerokości druku

• piramidalne, schodkowe uciekające

zwisłe, skaczące, ramkowe

• nagłówek rozcięty

• nagłówek afiszowy zwarty i rozbity

• nagłówek grzbietowy

NAGŁÓWEK AFISZOWY ZWARTY

NAGŁÓWEK ROZCIĘTY

UKŁAD GAZETY TO:

• Wzajemne relacje między tekstem nagłówkami, ilustracjami elementami graficznymi

• Istnieją trzy podstawowe typy układów:

• statyczny

• dynamiczny

• cyrkowy albo plakatowy

WYWIAD, TERMINOLOGIA I GENEZA

• Wywiad dwa rozumienia tego terminu- po pierwsze jest nazwa gatunku multimedialnego o charakterze informacyjnym lub publicystycznym, po drugie metoda zbierania informacji.

• Pierwszy wywiad przeprowadził James Gordon Benett w 1835 na łamach New York Herald. Jego rozmówcą był poczmistrz z miasta Buffalo.

WYWIAD-GENEZA CD.

• Na przełomie XIX i XX wieku wywiad stał się rodzajem gry salonowej za sprawą Marcela Prousta autora schematu 31 pytań wykorzystywanych do dzisiaj w mediach. Wśród szablonu pytań wymyślonych przez pisarza były min: pytania o cechy charakteru, zalety jakie respondent ceni u kobiet lub u mężczyzn , ulubione zajęcie, kwiat kolor itp.

• Od kilkunastu lat wywiad z politykiem jest podstawową formą w której manifestuje się ta dziedzina życia społecznego oraz narzędziem auto kreacji dla przedstawicieli elit od polityki do show biznesu. W porównaniu z pierwszą połowąXX politycy- jak pisał R. Day- stali się mniej nieufni i nadęci, dziennikarze zaś bardziej pewni siebie i mniej uprzejmi

WYWIAD -DEFINICJA

• Jest to rozmowa przeprowadzana przez dziennikarza ( dziennikarzy) , z osobą która czymś się wyróżnia, jest autorytetem w jakiejś dziedzinie

• Wywiadem nie jest np. sonda uliczna (respondent anonimowy) ani dyskusja. Różnica między wywiadem a dyskusją polega na tym, że w tej ostatniej wiele osób ( więcej niż jedna) odnosi się do jednego wyraźnie zarysowanego problemu. Treścią wywiadu z jedną osobą może być wiele tematów.

WYWIAD -CECHY GATUNKOWE

• a/wywiad musi być prowadzony z osobą czymś wyróżniającą się, będącą autorytetem w jakiejś dziedzinie b/ treścią wywiadu powinny być rzeczy ciekawe, nowe i aktualne c/omawiane problemy są sprawdzalne, a tym samym prawdziwe d/ odpowiedzi powinny mieć piętno indywidualności respondenta.

Odmiany wywiadu

ze względu na sposób przekazu :

• a/ bezpośredni przed audytorium

• b/ prasowy

• c/ radiowy i telewizyjny ( te dwa dzielą się na improwizowane spontaniczne, robione na żywo czyli tzw. hot interwiew lub nagrywane i poddane obróbce montażowej

• d/ wywiad wmontowywany w inną wypowiedź dziennikarską np. w artykuł publicystyczny esej czy reportaż.

Odmiany wywiadu

ze względu na konstrukcję i osobę respondenta

• a/ wywiad montaż

• b/ wywiad z samym sobą

• c/ wywiad bez wyodrębnionych pytań

• d/ wywiad rzeka

Stylistyka i treść pytań

• Wszystkie te elementy zależą w pierwszej kolejności od adresata. Autor wywiadu musi brać pod uwagę takie elementy jak np. płeć ( inna jest stylistyka i tematyka wywiadów w prasie „kobiecej” i „męskiej „ w programach radiowych i telewizyjnych dla pań czy np. adresowanych raczej do mężczyzn audycjach motoryzacyjnych.

INNE KRYTERIA ODBIORCY

• wiek - inną stylistykę i treść mają wywiady dla ludzi starszych, nastolatków czy dzieci

• wykształcenie - wywiady w prasie opinii są bardziej wszechstronne, pogłębione, uwzględniające aspiracje intelektualne odbiorców, w przeciwieństwie do prasy masowej czy programów telewizji i radiostacji komercyjnych, penetrujących świat show-biznesu i tematy sensacyjne.

KRYTERIA CD.

• zawód - wywiady w prasie fachowej mają dość ograniczoną tematykę, operują terminologią często niezrozumiałą dla innych odbiorców.

• wyznanie - prasa, audycje i programy religijne publikują wywiady przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców, które w mniejszym lub większym stopniu nawiązują do sfery sacrum.

KRYTERIA CD.

• zainteresowania- prasa, programy hobbystyczne, czy internetowe strony tematyczne kierują swój przekaz do konkretnych grup, wychodzą naprzeciw ich oczekiwaniom petryfikują odrębność tych środowisk. Tematyka wywiadów nie wychodzi poza sferę zainteresowań grupy, a język, a nawet żargon tak jak w publikacjach fachowych pozostaje często barierą nie do pokonania dla przeciętnego odbiorcy np. publikacje w prasie komputerowej, wędkarskiej, żeglarskiej

• narodowość lub przynależność etniczna - poza tematyką, istotnym wyróżnikiem i barierą zarazem może być język

PYTANIA W WYWIADZIE

• Poza sytuacjami spontanicznymi, kiedy kolejność i treść pytań bywa przypadkowa cel wywiadu i jego układ powinny być przedmiotem wcześniejszych przemyśleń.

• Dziennikarz może np. wybrać wariant chronologiczny jeśli chce przedstawić sylwetkę swojego rozmówcy, albo

• problemowy jeśli zależy mu na poznaniu poglądów respondenta co jest normą w wywiadach typu publicystycznego. Możliwy jest również układ mieszany chronologiczno - problemowy

PYTANIA W WYWIADZIE

• Ważna wskazówką warsztatowa jest dbałość o spójność pytań unikanie dygresji czy powtarzania wątków.

• W dłuższych formach wielowątkowych dla całości wypowiedzi istotne są tzw. pytania zwrotne, które pozwalają na podsumowanie rozpatrywanej kwestii i płynne przejście do kolejnego problemu

PYTANIA W WYWIADZIE

• Przeciwieństwem pytań zwrotnych są pytania zaskakujące oderwane od toku dyskursu. Tworzą klimat zaskoczenia, są sprawdzianem refleksu osoby udzielającej wywiadu i dynamizują formę.

• Zbędne wydają się pytania na które odpowiedź wydaje się oczywista, co zdarza się często w krótkich gorących wywiadach sportowych.

PYTANIA W WYWIADZIE

• Zdarza się także powtarzanie pytań w tym samym brzmieniu, lub tej samej treści, co zwykle jest próbą wymuszenia na respondencie konkretnej odpowiedzi. Nie sprawia to dobrego wrażenia na odbiorcy, który może uznać za przejaw bezradności dziennikarza lub formę agresji.

INTEREAKCJE W WYWIADZIE

• Sytuacja pierwsza - DZIENNIKARZ -POŚREDNIK występuje między respondentem i odbiorcą, zadaje pytania i rejestruje odpowiedzi. Taka interakcja ma najczęściej miejsce w krótkich wywiadach o charakterze informacyjnym.

INTEREAKCJE W WYWIADZIE

• Sytuacja druga - POŚREDNIK-POMOCNIK dziennikarz nie tylko pośredniczy ale stara się pomóc osobie udzielającej wywiadu poprzez zadawanie pytań pomocniczych czy nawet podsuwanie właściwej odpowiedzi. Taka postawa może wynikać z sympatii osobistej podobnych poglądów ale także chęci ukrycia niekompetencji czy ignorancji respondenta. Chodzi o to by osoba udzielająca wywiadu zaprezentowała się lepiej niż wtedy kiedy by takiej pomocy nie otrzymała.

INTEREAKCJE W WYWIADZIE

• Sytuacja trzecia -AUTORYTET -UCZEŃ - dziennikarz przyjmuje postawę nie znającego tematu, stwarza wrażenie zafascynowanego osobowością respondenta i jego wypowiedziami. Pytania są krótkie i rzadkie, dominują długie wypowiedzi. Taka postawa może wynikać zarówno z braku przygotowania i doświadczenia dziennikarza jak i charyzmy oraz społecznej roli osoby udzielającej wywiadu. Taką interakcję nazywa się czasami „wywiadem na kolanach”.

INTEREAKCJE W WYWIADZIE

• Sytuacja czwarta - PARTNER-EKSPERT dziennikarz staje się równorzędnym partnerem a nawet stroną dominującą, podejmuje polemikę wykazuje się biegłą znajomością problemu. Sytuacja taka może wynikać z doskonałego przygotowania się do rozmowy lub chęci wykazania przy tym niewiedzy i braku kompetencji odpowiadającego. Dochodzi do naruszenia równowagi w dyskursie na korzyść dziennikarza.

INTEREAKCJE W WYWIADZIE

• Sytuacja piąta - PARTNER REPREZENTANT OPINII PUBLICZNEJ- dziennikarz wzmacnia swoją pozycję występując jako reprezentant opinii publicznej. Wtrąca od czasu do czasu zwroty np.” opinia publiczna jest zaniepokojona „ albo Nasza społeczność chciała by wiedzieć” itd.

BŁĘDY DZIENNIKARZY

• a / tzw. „ustawianie” rozmówcy pod z góry założoną tezę. Celem dziennikarza jest nie tyle rzetelne przedstawianie poglądów drugiej strony ale wykazanie, udowodnienie że jest cyniczny, pokrętny niesympatyczny, niekompetentny, skłonny do mataczenia itd.

• b / ton mentorski dziennikarza wynikający z syndromu misyjności mediów . Pouczanie respondenta, traktowanie rozmówcy „z góry”.

• c /klimat przesłuchania prokuratorskiego tworzy się zwykle w wywiadach pod tezę, powtarzanie pytań „łapanie za słówka”, podnoszenie głosu itd.

SPOSOBY OBRONY RESPONDENTÓW

• WYPOWIEDZI NA BEZDECHU. Udzielający wywiadu aby nie oddać inicjatywy dziennikarzowi nie bierze oddechu na końcu zdania

• MIJANIE SIĘ Z PYTANIEM. Respondent celowo ignoruje oczekiwania dziennikarza i wygłasza swoje poglądy.

• REDUKOWANIE ROLI DZIENNIKARZA. Silne osobowości potrafią przejmować inicjatywę, narzucają swój styl rozmowy. Charakterystyczne są wtedy wtrącenia typu: „Proszę mi dać skończyć” ,lub „Proszę mi nie przerywać”

DEKALOG MANIPULATORA

Techniki manipulacji w mediach

CZYM JEST MANIPULACJA W MEDIACH ?

Jest to zespół technik pozwalających na kształtowanie poglądów i postaw ułatwiających nadawcom -manipulatorom osiągnięcie zamierzonych celów ukrytych przed odbiorcami poddanymi tym technikom.

CO SPRZYJA SKUTECZNEJ MANIPULACJI?

Manipulator wykorzystuje emocje odbiorcy

Stosunkowo często manipulatorzy bazują na wzbudzanym w przekazach poczuciu lęku.

Niektóre komunikaty wywołują poczucie winy ze względu na przyjęte przez odbiorców postawy lub zachowania

CO SPRZYJA SKUTECZNEJ MANIPULACJI ? CD.

• Manipulację ułatwiają: utrwalony w świadomości społecznej system stereotypów, a także szeroko rozumiane uwarunkowania kulturowe min. przyjęte wzory zachowań, dziedzictwo historyczne, symbolika narodowa i religijna

• Coraz częściej sukces manipulacji osiąga się dzięki bierności odbiorcy przy znacznej aktywności nadawcy

CO MANIPULACJĄ NIE JEST ?

• To co powstaje w wyniku nieświadomych lub niezamierzonych błędów warsztatowych dziennikarzy lub jest skutkiem zaistnienia czynników obiektywnych (np. natury technicznej czy wynikających ze specyfiki danego środka przekazu )

• Komunikaty całkowicie fikcyjne, choć niewątpliwie pierwsze tego typu przekazy dały początek technikom manipulacyjnym. Oto najwcześniejszy (dotyczący Polski ) przykład historyczny…

GDAŃSKA „NEWE ZEITUNG” JAKUBA RHODEGO

Przyczyny i skutki pierwszej manipulacji

• U schyłku panowania króla Stefana Batorego, wraz z ofensywą kontrreformacji, której przewodzili jezuici pojawiły się próby dyskredytowania Kościoła Katolickiego. Przykładem „czarnego PR”, była szeroko kolportowana wiadomość zawarta we wspomnianym gdańskim druku ulotnym

Przyczyny i skutki pierwszej manipulacji

• Nieprawdziwi byli bohaterowie opowieści - czterech jezuitów wysłanych rzekomo przez biskupa Moguncji do Krakowa. I to, że dwóch z nich okazało się kobietami a dwóch pozostałych mordercami dzieci poczętych w związku z nimi. Redaktorzy popełnili jednak kardynalny błąd pisząc, że skazani z wyroku króla na śmierć dwaj zakonnicy i jedna z kobiet zostali doprowadzeni pod szubienicę, która stała nad Nilem !

• Mimo ewidentnego fałszerstwa siła rażenia takiej manipulacji okazała się ogromna. Wzrost nastrojów anty katolickich i anty jezuickich doprowadził do rozruchów w miastach niemieckich, a wspomniany w informacji biskup Moguncji wydał pierwszą białą księgę w nakładzie blisko 3 tys. egzemplarzy w której usiłował zdemaskować mechanizm kłamstwa.

Technika nr 1

• SELEKCJA FAKTÓW CZYLI FRAGMENTACJA

Najstarsza i najprymitywniejsza metoda stosowana we wszystkich rodzajach mediów. Polega na dobieraniu faktów odpowiadających nadawcy w związku z założoną tezą, co powoduje, że odbiorcy przedstawia się zafałszowany jednostronny obraz rzeczywistości. Odmianą tej techniki jest pomijanie kontekstu lub jego dorabianie

Technika nr 2

• Pozorny obiektywizm:

Autor eksponuje, uwypukla pewne fakty rozbudowanym nagłówku i w pierwszym rozwinięciu (lead), a inne równie ważne podaje w dalszej kolejności albo na końcu wypowiedzi. Tak więc pozornie tekst odzwierciedla rzeczywistość, ale autor z góry zakłada i liczy na to, że tylko ich część dotrze do odbiorcy.

Odmianą tej techniki jest celowy dobór miejsca i sposobu prezentacji materiału na kolumnach czy w serwisach

Technika nr 3

• kreacja faktu-fakt medialny

Autor na podstawie subiektywnego i wybiórczego zestawienia informacji i okoliczności potwierdzonych rzekomo przez anonimowe źródła tworzy nowy fakt lub ich sekwencję. Żeby uchronić się przed zarzutem mistyfikacji autor powołuje się na informatorów, którzy zastrzegają sobie pełną anonimowość. Oto stosowny cytat: Zlecenie na „odpalenie Ziobry” (morderstwo-przyp.red) miał jak sugeruje jeden z naszych informatorów ze świata przestępczego- ostatecznie otrzymać właśnie Riccardo Fanchini. Wyrok miał wykonać on sam bądź też znaleźć osoby, które tego zadania się podejmą. Dziennikarze mogą także tworzyć tzw. faktoidy, czyli twierdzenia nie poparte żadnymi dowodami np.. PiS steruje prokuraturą, czy Liberałowie są ulegli wobec Niemiec

Technika nr 4

• zabiegi o charakterze leksykalnym

Autorzy, którzy chcą wpłynąć na odpowiedni odbiór tekstu dobierają wyrazy lub zwroty o silnej konotacji pozytywnej lub negatywnej. Najczęściej wykorzystuje się przymiotniki np.: demokratyczny, suwerenny postępowy solidarnościowy, liberalny albo postkomunistyczny, reakcyjny zaściankowy fundamentalistyczny

Technika nr 5

• naddatek informacyjny:

Jest wtrąceniem nie mającym bezpośredniego związku z opisywaną sytuacją ale na tyle silnie nacechowanym, że może poprzez wywołane skojarzenie odpowiednio „nastawić” odbiorcę. Jeżeli pisze o kimś kto awansował to wtrąca się np.:” były wieloletni funkcjonariusz PZPR” lub „aparatczyk” , albo „internowany w czasie stanu wojennego” , czy „znany i ceniony w kołach zachodniego biznesu” .

Technika nr 6

• Wywoływanie szumu informacyjnego

Technika wyrafinowana, polegająca na zderzaniu w jednym przekazie faktów i danych o różnym charakterze, hierarchii ważności, a nawet czasie w którym powstały. Odbiorca zmuszony jest dokonywać selekcji i wybiera najczęściej te, których oczekuje. Nie rozumiejąc znaczenia komunikatu odbiorca może fałszywie go zinterpretować, co więcej może to mieć wpływ na właściwe rozszyfrowanie kolejnych przekazów o zbliżonym charakterze

Technika nr 7

• Gate -keeping czyli sposób i miejsce prezentacji materiału

Tekst w gazecie wiadomość w serwisie może znaleźć się na czołówce albo wewnątrz numeru na 5 lub 6 kolumnie w formie wzmianki. Decyzja prowadzącego wydanie gate-keepera może mieć motywy: społeczne, ideowo- polityczne, komercyjne lub techniczno- warsztatowe i zwykle nie ma nic wspólnego z zasadą wartości informacji (news value). Dwa pierwsze kryteria stosuje prasa o wyrazistym obliczu polityczno - ideowym, trzecie tabloidy . Względy techniczno- warsztatowe nakazują kontynuowanie podjętego tematu w kolejnych numerach w miarę możliwości w tym samym miejscu.

W dziennikach telewizyjnych np. „wyżej ustawia się” te doniesienia ,które mogą być opatrzone bezpośrednim przekazem na żywo

Technika nr 8

• blokowanie lub neutralizowanie

Negatywne lub pozytywne emocje można wzmocnić zestawiając obok siebie na kolumnie (lub kolejno w serwisie) kilku doniesień dotyczących tego samego tematu. Obecność obok siebie na kolumnie ( lub kolejno w serwisie) biegunowo różnych w ocenie materiałów może sprzyjać ich neutralizacji. Chińczycy równowagę pochwał i akcentów krytycznych nazywają „wyrównywaniem informacji”. Można także przez odpowiedni dobór i zestawienie materiałów wykreować walkę dobra ze złem, gdzie szlachetni „nasi” pokonują „onych złych”

BLOKOWANIE

Technika nr 9

• manipulowanie sondażami

Najczęściej polega na przygotowywaniu takich pytań,( często przez redakcję) na które odpowiedzi udowadniają założoną przez nadawcę tezę. Wieloznaczność pytań wprowadza odbiorcę w błąd i pozwala na dowolną interpretację odpowiedzi.

Manipulacje sondażami /przykłady/

Manipulacje sondażami /przykłady/

Manipulacje sondażami

Technika nr 10

• manipulowanie kadrem i ujęciem

Odpowiednio dobrane i skadrowane zdjęcie może wywołać skrajną niechęć lub fascynację wobec osób fotografowanych. Ujęcia kamerowe robione „żabim okiem” lub z góry mogą fałszować rzeczywistość podobnie jak tendencyjnie dobrane plany wykazujące np. niedoskonałości postawy i urody

INFOGRAFIKA I FOTOGRAFIA

W DZIENNIKACH I CZASOPISMACH

Rola elementów graficznych w prasie

• Elementy graficzne to: mapy, wykresy tabele, rozety, zestawienia

• Mogą stanowić informację samą w sobie

• dopełniać informację tekstową lub filmową

• W publicystyce wzmacniają funkcję perswazyjną i sprzyjają lepszej percepcji

• Dynamizują układ gazety lub serwisu

ELEMENT GRAFICZNY

Funkcje fotografii prasowej

• Spełnia rolę informacyjną

• Wzbogaca i dynamizuje układ

• Wpływa na walory estetyczne gazety

• Funkcja handlowa (np. fotografia okładkowa)

• Zwiększa perswazyjność publicystyki

Typologia fotografii prasowej
według źródła

• Fotografia własna

• Fotografia agencyjna

• Materiał wiązany tekst i fotografia stanowią integralną całość i są autorstwa tej samej osoby

• Fotografia prywatna świadka zdarzenia

Typologia fotografii prasowej
według tematyki lub okoliczności w jakich zdjęcie zostało zrobione

• Fotografia o aktualności jednorazowej, aktualności polityczne, portret typu reporterskiego, zdjęcia o treści dramatycznej

• zdjęcia rodzajowe

• Zdjęcia o charakterze reportażowym

• Zdjęcia sportowe

Fotografia o aktualności jednorazowej /przykład/

Zdjęcie rodzajowe

Zdjęcie sportowe

Typologia fotografii prasowej
według miejsca i sposobu publikacji

• Fotografia samotna

• Fotografia z tekstem

• Fotoreportaż

• Fotomontaż (zmistyfikowany i kolażowy)

• Montaż fotograficzny albo faktomontaż

• Fotografia okładkowa

Fotografia samotna

Fotografia z tekstem

Fotoreportaż

Fotomontaż (kolaż)

Fotografia a podpis

• Czy każde zdjęcie potrzebuje podpisu potrzebuje jak twierdzi Prof. W. Pisarek?

• Podpis powinien tworzyć ze zdjęciem spójną całość

• Nie powinien powtarzać tego co widać

• Powinien identyfikować osoby, przedmioty oraz czas i miejsce

GATUNKI

PUBLICYSTYCZNE

Publicystyka jej istota i geneza

• Publicystyka w sposób profesjonalny wykorzystuje naturalne skłonności ludzi do formułowania sądów i potrzebę konfrontowania ich z innymi opiniami

• Publicystyka europejska ma swoje źródła w literaturze, w komedii attyckiej Arystofanesa, piśmiennictwie epoki Odrodzenia i czasopiśmiennictwie oświeceniowym

Publicystyka - definicja

• Publicystyka to :

• Aktualne

• Publiczne

• Tendencyjne (kierunkowe)

• Interpretowanie (oświetlanie)

WSZELKICH ZAGADNIEŃ SPOŁECZNYCH

Cechy Publicystyki

• PRZYSTĘPNOŚĆ

• AKTUALNOŚĆ

• SYSTEMATYKA WEWNĘTRZNA

• RÓŻNORODNOŚĆ STYLISTYCZNA

• TENDENCYJNOŚĆ

• OBRAZOWOŚĆ

• IMPRESYJNOŚĆ

Publicystyka -cechy cd.

• DOCIEKLIWOŚĆ CZYLI MAKSYMALNE POGŁĘBIENIE TEMATU

• ŚCISŁOŚĆ FAKTY BĘDĄCE PRZEDMIOTEM PUBLICYSTYCZNEGO WYWODU MUSZĄ BYĆ PRZEDSTAWIONE DOKŁADNIE I RZECZOWO

Kryteria klasyfikacyjne gatunków publicystycznych

• Forma - zasady kompozycji, miejsce publikacji, nagłówek wyodrębnione części, śródtytuły np. odmiany art. publicystycznego, felieton, esej, gawęda

• Sposób ujęcia tematu - czyli jakie autor miał intencje, artykuł polemiczny, komentarz felieton

• Temat

ARTYKUŁ PUBLICYSTYCZNY
ODMIANY

• Artykuł wstępny - najstarsza forma, umieszczany w górnym lewym rogu pierwszej kolumny.Ujmuje i naświetla problem ogólnie Nie mylić z komentarzem, w którym ujęcie tematu ma charakter analityczny

KOMENTARZ

Forma multimedialna, której zadaniem jest poszerzenie wiedzy poprzez analizę i systematykę faktów już znanych mających wpływ na sytuację obecną bądź przewidywanie rozwoju sytuacji w przyszłości

KOMENTARZ

• Ekstrapolacja analiza wychodząca w przyszłość. Takie fragmenty przyjmują najczęściej formę trybu przypuszczającego

• Interpolacja- analiza w oparciu o zastępowanie niewiadomych własnymi przypuszczeniami np. wydaje się że...,jak można sądzić.... itd.

EKSTRAPOLACJA W KOMENTARZU /PRZYKŁAD/

INTERPOLACJA W KOMENTARZU /PRZYKŁAD/

Artykuł redakcyjny

FORMA INCYDENTALNA TYPOWO PRASOWA ZWYKLE ANONIMOWA LUB PODPISANA REDAKCJA LUB ZESPÓŁ MOGĄCA BYĆ STANOWISKIEM DZIENNIKARZY W JAKIEJŚ WAŻNEJ KWESTII SPOŁECZNEJ

ARTYKUŁ DYSKUSYJNY

• Materiał mający wywołać publiczną dyskusję na jakiś społecznie ważny temat

• Wyróżnia ten rodzaj wypowiedzi oryginalna prowokująca, a nawet szokująca teza, interesująco dobrana warstwa informacyjna, odkrywcza argumentacja i zaskakująca pointa.

ARTYKUŁ POLEMICZNY

• Może być reakcją na artykuł dyskusyjny

• Ale także odnosić się do każdej publicznej wypowiedzi

• Ma specyficzną strukturę

• W części pierwszej przypomina tezy wypowiedzi do której się odnosi, w drugiej rozbija argumentację w trzeciej buduje własną wersję i stara się pozyskać dla niej odbiorców

ARTYKUŁ OKOLICZNOŚCIOWY

• Publikacja okazjonalna zamieszczana na eksponowanym miejscu nawiązująca do ważnych rocznic.

FELIETON GENEZA I DEFINICJA

• KONWENCJA STOSOWANA JUŻ W PUBLICYSTYCE OŚWIECENIA

• NAZWA -1800, JOURNAL DES DEBATES -J.L Geoffroy

• TRZY LATA PÓŹNIEJ WYDŁUŻYŁ KOLUMNĘ I PRZENIÓSŁ DODATEK POD KRESKĘ TYPOGRAFICZNĄ TWORZĄC RUBRYKĘ

• JEDNA Z PIERWSZYCH POLSKICH DEFINICJI PIOTR CHMIELOWSKI ROK 1902: FELIETONEM NAZYWAMY SWOBODNĄ POGADANKĘ LEKKO I DOWCIPNIE OMAWIAJĄCĄ JAKĄŚ SPRAWĘ, KTÓRA W DANEJ CHWILI ZAJMUJE UMYSŁ

DEFINICJA WSPÓŁCZESNA

• FELIENTON TO KRÓTKI UTWÓR NAPISANY W SPOSÓB LEKKI I EFEKTOWNY UTRZYMANY W OSOBISTYM TONIE

Felieton - cechy gatunku

• Niesamodzielność

• Synkretyzm

• Swoboda wypowiedzi i skrajny subiektywizm

• Wielowątkowość i dygresyjność

• Skłonność do parodii

• Programowa nieoficjalność

Cechy - ciąg dalszy

• Perswazyjność, sugestia demagogia

• Zażyłość z odbiorcą

Przykłady felietonowych figur retorycznych

• Hiperbola i gra słów mające na celu spotęgowanie ekspresji:

(...) co innego gdyby profesor Bartoszewski jeździł w telewizji na łyżwach wówczas program dostałby dofinansowanie z państwowego abonamentu. Ze wszystkich filmów jakie jest zobowiązana popierać Krajowa Rada -pozostawiona właśnie w całkowitej ruinie przez jej byłą przewodniczącą-interesowała się tylko jednym: „Nakarmić kruki”.

Stylistyka felietonu- paszkwilu

• 9 listopada w Warszawie w drugim miejskim pałacu prezydenta w Belwederze rozległ się płacz sierotek. Łzy polały się na posadzki gdyż do sierot nie przybył prezydent Lech Kaczyński, który je zaprosił .Był bardzo zajęty. Ćwiczył przed lustrem gest gościa dającego napiwek kelnerowi który mu wylał zupę na tors. Wręczyć bowiem musiał Tuskowi akt powierzenia mu roli premiera. (...)Mały człowiek na dużym urzędzie (...) (...) Jak znam tajne służby IV RP to według ich doniesień ów Radek to syn bolszewika Radka ze związku homoseksualnego z promoskiewskim generałem Władysławem Sikorskim. Mozolił się też Lech Kaczyński ( z zakonu braci mniejszych) nad awansowaniem na generałów paru żywych pułkowników i znacznej liczby szkieletów.

Felieton Parodystyczny

• Nadajemy Dziennik Wieczorny. Dziś jak zwykle w czwartek Bywalec kończy felieton i za chwilę złoży meldunek naczelnemu redaktorowi, przedstawicielom kolegium redakcyjnego, a za ich pośrednictwem wszystkim czytelnikom o oddaniu do użytku nowego tekstu. Przedmieście stolicy Falenica-przybrało odświętny wygląd. Ulice barwnie udekorowane transparentami: ”Każdy felieton przybliża nas do celu”. Polska felietonistyka znajduje się w czołówce europejskiej. Ilość felietonów wzrosła w ciągu 10 lat o 168% (dla porównania w Finlandii o37% w Japonii o ca 60%, a w Wielkie Brytanii mimo rzekomego dobrodziejstwa EWG nawet spadek o 11% w porównaniu z rokiem 1963 kiedy to u władzy byli labourzyści.

Felieton w stylizacji gwarowej

• - Takie mam wychowanie, panie sędzio, że kobiety w ząb trzonowy za żadne pieniądze bym nie wyrżnął. Raz nawet fetniakowi jednemu co przy mnie rodzoną kochankie po oczach naparzał, tak przyfastrygowałem w szczękie, że trzy tygodnie w żydowskiem szpitalu Czystem zębów mu się doliczyć nie mogli, chociaż dwóch dochtorów i trzy akuszerki koło niego chodzili.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• W polskiej tradycji felietonowej dostrzec można dwie prawidłowości. Po pierwsze wiele najświetniejszych cykli pisano w konwencji pamiętnika lub diariusza czy kroniki, po drugie znaczna część autorów prowadziła swoista grę pozorów ukrywając się pod maskami. Najczęściej była to maska starego doświadczonego życiem człowieka lub bon vivanta, bywalca salonów czy arbitra elegancji.

• Praojcem polskiego felietonu był ks. Stanisław Bochomolec zamieszczający w Monitorze czy Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”, krótkie żartobliwe teksty o przesłaniu moralizatorskim często w formie fikcyjnych listów do redakcji.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Pierwszy cykl felietonowy historycy prasy datują na lata 1816-1820. Jego autorem był Gerard Maurycy Witowski młody urzędnik Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ukrywający się pod maską leciwego starca i podpisujący się „Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia”

• Treścią cyklu pisanego w konwencji kroniki były problemy którymi żyli mieszkańcy Warszawy pierwszych lat Królestwa Polskiego.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Wielkim poczuciem humoru za to odznaczał się lwowianin Jan Lam, dziennikarz, satyryk i pisarz, autor cyklu Kroniki Lwowskie. Ten syn austriackiego urzędnika, uważający się zawsze za Polaka portretował codzienne życie miasta. Przedstawiał w konwencji pamfletu wydarzenia autentyczne przemieszane z fikcją. Wprowadzał do tekstów postacie ,które symbolizowały określone obozy i postawy polityczne. Ośmieszał konserwatyzm i partykularyzm, szlacheckie przywary i

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Felietonistą o najdłuższym stażu (ostatnie teksty pisał mając 89 lat ) i autorem cyklu Liberum veto ukazującym się pół wieku był Aleksander Świętochowski. Ten ideolog pozytywizmu warszawskiego i autor słynnego tekstu My i wy słynął wielkiego temperamentu polemicznego. Bulwersował opinię publiczną używaniem obraźliwych epitetów takich jak: miernoty, szczypawki, laseczniki czy zaraźliwe krosty.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Najczęściej jako ojca współczesnego polskiego felietonu wymienia się Bolesława Prusa i jego Kroniki Tygodniowe, których blisko 900 wydrukowano w „Kurierze Warszawskim”, „Kurierze Codziennym” i „Tygodniku Ilustrowanym”. Jest pewnym nieporozumieniem uznawanie je wszystkie za felietony, bowiem tylko ich część (ok. 40%) spełnia dzisiejsze kryteria gatunkowe.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• PRUS pozostawił kandydatom na felietonistów takie oto rady : gromadzić najrozmaitsze fakta i notować wszystkie według kategorii, gromadzić kombinacje tych faktów, kładąc nacisk na komizm, czytać arcydzieła literatury bacząc na ich piękno, badać prawo kontrastu, obserwować życie i naturę śledzić za najwybitniejszymi potrzebami kraju, rzeczy ustawiać historycznie i wyczerpująco, kajety do tych spraw prowadzić.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Drugi etap rozwoju felietonu w jego nowoczesnym kształcie przypada na okres dwudziestolecia międzywojennego, kiedy gatunek różnicuje się medialnie (felieton radiowy), tematycznie ( felietonistyka sądowa, naukowa sportowa ) i formalnie (eksperymenty językowe i strukturalne felieton gwarowy) Forma ta ulega demokratyzacji i staje się ważnym elementem układu prasy sensacyjnej i ilustrowanej.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Za klasyka odmiany elitarnej uznaje się Antoniego Słonimskiego, popularnej Stefana Wiecheckiego-Wiecha, a paszkwilu politycznego Adolfa Nowaczyńskiego.

• Antoni Słonimski nawiązywał do twórczości Prusa, nazywając swój cykl z lat 1927- 1939 publikowany w „Wiadomościami Literackimi” Kronikami Tygodniowymi”. Treścią publikacji było piętnowanie i ośmieszanie wszystkiego co było w sztuce tandetne, kiczowate płytkie myślowo czy pretensjonalne, wskazywanie i wyszydzanie zachowań społecznych i politycznych o charakterze anty liberalnym i totalitarnym

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Oto próbka poczucia humoru Słonimskiego:Propaganda nie śpi!. Kurier Poranny donosi o propagandowym wyjeździe Boya. Boy objedzie prowincję francuską, ma być min. w Epernay, w Dijon i w Cognac. Boy w Cognacu - to zaiste coś nowego ! Jak dotąd widzieliśmy Cognac w Boyu. Ma to wszelkie cechy rewizyty.

• A jaką przyjemność sprawia Kornelowi Makuszyńskiemu noszenie na szyi orderu rumuńskiego? Jakie węzły twórczości łączą go z Rumunią. Dlaczego Makuszyński ma tytuł komandora? Czy za to że nie pisał wierszy o Rumunii i że nie jada kukurydzy?

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• A. Słonimski był specjalistą w dziedzinie, krótkich synkretycznych form łączących poetykę felietonową z recenzją. Oto przykłady:

• Fragment recenzji ze sztuki Wygnany Eros Tadeusza Kończyńskiego: Nie warto chodzić. Jeśli się już pójdzie nie warto słuchać. Jeśli się słucha nie warto o tym pisać. Jeśli się napisze nie warto drukować. Jeśli się wydrukuje nie warto czytać. Jacyś ludzie nauczyli się tego na pamięć. Dziwne. Wstyd

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Recenzjo - felieton inspirowany sztuką Tajemnica Lekarska: Nie mogę powiedzieć co sądzę o tajemnicy lekarskiej bo to jest tajemnica recenzenta.

• A to opis intrygi sztuki Simona - Simona kocha Tonyego, Andrzej Salicel kocha Simonę. Simona nie kocha Andrzeja Salicel, a Tony kocha Simonę. Potem Tony już nie kocha Simony. Simona kocha Andrzeja, a Andrzej kocha Simonę. Ta wstrząsająca tragedia serc ludzkich opowiedziana jest lekkością i błyskotliwością jaką odznacza się stary nocnik wyrzucony na śmietnisko. Lekkie to ma połysk ale wysiedzieć już na tym nie sposób

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Adolf Nowaczyński, pisarz, dramaturg i publicysta prasy endeckiej uprawiał odmianę felietonu zwaną paszkwilem politycznym w Polsce wywodzącym się od pamfletów politycznych doby Sejmu Wielkiego.

• Oto próbka agresywnego języka A. Nowaczyńskiego: W wielkim Akwarium żydowskim w Żemjańskiej kawiarni oberpaskarza Albrechta, odbywają się przedstawienia szopki tegorocznej, tym razem już ganz koszer, pióra wyłącznie trzech obrzezanych. Ponieważ Lechoń chory, a inni poeci już w ogóle ustępując przed nawałą żydowską kapitulują i wycofują się z literatury nawet kabaretowej, przeto wszystkie pierwsze skrzypce dostają się ręce Pikusiów i Mitzełesów, daje tam sobie randez-vous cała Parszawa, całe pskarstwo i paserstwo stołeczne wszyscy lichwiarze.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Drugim celem ataków felietonowych Nowaczyńskiego była legenda legionowa i osoba marszałka Piłsudzkiego. Żaden inny dziennikarz nie odważył się szargać świętości narodowej i wyśmiewać się z tworzonej przez środowisko legionowe własnej mitologii czemu dał wyraz w recenzji z książki Generał Barcz ( Generał

• Barszcz”) Juliusza Kadena Bandrowskiego. W kampanii anty piłsudczykowskiej Nowaczyński wymyślił kilka bulwersujących kalamburów i bon motów takich jak:

• Dyktatuś, Bonaparstek, Seminapolion, Kościuszko mniejszości narodowych, Legenda papkinowa o Napoleoniku Marechal Deficit, wielki golem Asken-Azji ( o Piłsudzkim ) Primo de Brigada (o pierwszej brygadzie) dychtatura , bebesynowie na określenie członków BBWR. Członków prosanacyjnego Pen- clubu nazywał penisami, a Akademię Literatury Kakadenią. Bezustanne ataki na marszałka i jego współpracowników ustały się po brutalnym napadzie i pobiciu w 1927 roku.

POLSKA SZKOŁA FELIETONU

• Okres PRL paradoksalnie okazał się bardzo sprzyjający polskiej felietonistyce. Ten rodzaj dziennikarstwa władze traktowały jako rodzaj wentyla bezpieczeństwa i cenzura nie była tak konsekwentna jak wobec innego rodzaju publikacji. Kontrola jednak była, a to zmuszało autorów do pisania finezyjnego między wierszami, w sposób aluzyjny, a zarazem lekki i dowcipny. Felieton peerelowski musiał unikać dosłowności, ale autorzy szybko nauczyli się puszczać do odbiorcy perskie oko.

• Lektura rubryk felietonowych była sposobem na odreagowanie, wobec schematyczności języka zideologizowaną i natarczywą propagandę obecną w mediach. Dawała poczucie wspólnoty odczuć, czytelnicy bowiem znajdywali tam potwierdzenie wielu absurdów ówczesnej rzeczywistości znanych z własnych doświadczeń.

ESEJ -GENEZA

• O ile genezy tej formy niektórzy dopatrują się w dociekaniach założyciela greckiej szkoły sceptyków Pyrrona z Elidy, to wszyscy są zgodni, że twórcą konwencji eseistycznej obowiązującej do dzisiaj i jego kodyfikatorem jest francuski szlachcic i miłośnik ksiąg - Michel de Montaigne . W 1580 roku wydał pierwszy tom swoich Essais czyli Prób.

• Jego naśladowcą na gruncie angielskim okazał się sir Francis Bacon, który 17 lat później wydał swoje Essays.

Esej - geneza

• Powstawał on w sposób nietypowy . Jak pisał tłumacz Prób Tadeusz Boy -Żeleński Montaigne zamieszczał swojego rodzaju glosy- uwagi na marginesie czytanych lektur, a na końcu rodzaj krótkiego posumowania. Z czasem przypisy te rozrastały się i Montaigne przenosił je na osobną kartkę. Kolejne wydania wzbogacał o nowe dopiski i własne refleksje. Tytuły poszczególnych prób odpowiadały podejmowanemu problemowi. Montaigne pisał : „O smutku”, „O potędze wyobraźni”. „ O przyjaźni”, „O samotności „ O modłach „ itp.

Esej - geneza

• O esejach Bacona T. Kotarbiński pisał, że cechuje je „doraźna szkicowość, rdzenna adoktrynalność, jaskółcza zwrotność lotu, przeciwieństwo prostolinijnego automatyzmu

• Na gruncie polskim konwencja eseju egzystencjalnego i politycznego pojawia się za sprawą A. Frycza Modrzewskiego szkicach O Kościele i O poprawie Rzeczpospolitej oraz w pismach Ł. Górnickiego np. Rozmowa Polaka z Włochem Droga do wolności czy Dworzanin Polski

ESEJ-DEFINICJA

• ESEJ - to szkic publicystyczny o walorach erudycyjnych podejmujący problemy społeczne filozoficzne, moralne, naukowe lub literackie

Czym jest esej?

• Esej z natury sięga do różnych dziedzin myśli i jest jakby próbą ekspertyzy wybranego zagadnienia z wielu punktów widzenia, stąd autorowi potrzebne są: wszechstronna wiedza, pomysłowość i talent pisarski

• Esej eksponuje ogólność, nie zmusza do formułowania kategorycznych sądów. Wybitny polski eseista okresu międzywojennego B. Miciński zauważył, że: „esej nie rozwiązuje problemów ale je stawia, jest z natury formą wielowarstwową, rozrzutną, stworzoną do czytania cicho i kilkakrotnie”. Eseista gromadzi problemy jak słowa. Tych problemów powinno być tyle ile zdań. Nad tym unosi się jednolita mgiełka. Eseje bowiem pisane są sfumato i mają swoją tonację jak utwory muzyczne.

Czym jest esej?

• Georg Lucas wybitny węgierski filozof uznawał esej za najważniejszą formę dziennikarską, która poprzez umiar rozsądek pobudza do myślenia Porównywał wywód eseisty do rozprawy sądowej. Jej przebieg jest dla odbiorcy najważniejszy, a nie ogłoszony wyrok.

• Krytycy tej formy zarzucają jej brak wyrazistych cech gatunkowych, zbytni elitaryzm pobudzanie snobizmu. Krytyk literacki Ludwik Flaszen pisał złośliwie, że esej wykorzystuje popularyzator by uchodzić za odkrywcę nowych myśli, emeryt piśmiennictwa, by uchodzić za pisarza, dyletant by kreować się na znawcę, Polak by przekonać siebie i świat że jest europejczykiem

Esej -temat

• Temat - może być dowolny, klasyk formy M. Montaigne uważał, że „nie ma tak błahego przedmiotu, któryby nie był wart znaleźć miejsca w tej gawędzie”. Jego teksty były właściwie pamiętnikiem myśli.

• Pierwsi klasycy gatunku, angielscy romantycy z kręgu „Spcectatora” pisali o ludzkiej egzystencji, uczuciach i emocjach, o miłości, śmierci przyjaźni czy szczęściu. Obecnie spektrum tematyczne jest szerokie od sfery uczuć po naukę historię czy futurologię.

KONSTRUKCJA I SPOSÓB WYKŁADU

• W wywodzie eseistycznym autor najczęściej stara się kojarzyć nowe pomysły wokół tematów uniwersalnych opartych na paradoksie lub metaforze

Oto przykład z tekstu W. Paźniewskiego, Drohobycz w Jerozolimie : Myli się Pismo, że na początku było słowo. Na początku był kolor. Ale gdybym napisał np. o zieleni drzew oliwnych, byłoby to prawdą i fałszem jednocześnie. Żadne drzewo oliwne nie ma zielonego koloru; jest szarozielone z widoczną przewagą szarosci (...)

KONSTRUKCJA I SPOSÓB WYKŁADU

• Jerzy Borejsza pisał że charakterystyczny dla eseju jest dowolny często przypadkowy punkt wyjścia. Może nim być fragment z lektury, inskrypcja czy malowidło, obserwacja z podróży, rozmowa, silne przeżycie np. śmierć czy sen.

Oto początek tekstu Jana Kotta Świadectwo Borowskiego: Tadeusz Borowski otworzył kurek od gazu 1lipca 1951 r. Nie miał jeszcze skończonych trzydziestu lat. Samobójstwo Borowskiego było wstrząsem jaki można porównać tylko z wcześniejszym o lat dwadzieścia jeden samobójstwem Majakowskiego

Oto inspiracja Jana Józefa Szczepańskiego ze szkicu W służbie wielkiego armatora Wrażenia tej pierwszej lektury nie potrafię dokładnie odtworzyć. Musiało być duże albo jakieś dziwne -niepokojące - skoro wracałem do książki kilkakrotnie, zawsze w okolicznościach trudnych, odbiegających od normy i zawsze z uczuciem szczególnego oczekiwania jakbym podejrzewał, że przeoczyłem w niej coś ważnego czy że czegoś nie zrozumiałem do końca (...)

KONSTRUKCJA I SPOSÓB WYKŁADU

• Esej w przeciwieństwie do artykułu publicystycznego, czy naukowego jest wykładem nie linearnym, czymś rozproszonym pełnym dygresji , jego istotą była zawsze i jest do dzisiaj osobista refleksja.

ESEJ JAKO GATUNEK SYNKRETYCZNY

• Eseiści korzystają z innych konwencji gatunkowych w części lub całości wypowiedzi. Możemy doszukać się np. we fragmentach stylizacji felietonowej, elementów typowych dla odmian artykułu publicystycznego, (ujęcia przedstawiające lub komentujące) czy recenzji. Są też teksty stylizowane na diariusz lub list jak choćby znany esej Bolesława Micińskiego, Odpowiedź na list Francesca obywatela rzymskiego.

ESEJ JAKO GATUNEK SYNKRETYCZNY

• Sprawdził się też pomysł prowadzenia wywiadu w konwencji eseistycznej. Dziennikarz poprzez zadawanie pytań otwartych zarówno erudycyjnych jak i bardzo osobistych skłania respondenta do wyboru konwencji eseistycznej. Poza wywiadami prasowymi lub książkowymi taka formuła zaistniała także w telewizji jak choćby w znakomitym cyklu: Rozmowy na koniec wieku Katarzyny Janowskiej i Piotra Mucharskiego. Nawet stylistyka tytułów cyklu nawiązywała do tekstów Montaigna np. Z prof. Barbarą Skargą O człowieku, z Gustawem Herlingiem -Grudzińskim O sądzie ostatecznym z Krzysztofem Piesiewiczem O nagości i wstydzie czy ze Stanisławem Lemem O wiedzy i ignorancji

ESEJ JAKO GATUNEK SYNKRETYCZNY

• Często eseiści lub wybitni reportażyści łączą oba rodzaje narracji poruszając się w dwóch przenikających się wzajemnie płaszczyznach

• Synkretyczność i dwuplanowość narracji eseistycznej potwierdza fragment wstępu Zbigniewa Herberta do pierwszego wydania zbioru Barbarzyńca w ogrodzie: Czym jest ta książka w moim pojęciu ?. Zbiorem szkiców. Sprawozdaniem z podróży. Pierwsza podróż realna po miastach, muzeach i ruinach. Druga-poprzez książki dotyczących widzianych miejsc.

• Wrażenia z antropologicznych badań terenowych były katalizatorem dla intelektualnej refleksji dla Clauda Levi - Straussa zwartych w pracy „Smutek tropików”.

ESEJ JAKO GATUNEK SYNKRETYCZNY

• Konwencję reportrażowo-eseistyczną widać wyraźnie w narracji Podróży z Herodotem Ryszarda Kapuścińskiego: (...)Teraz chodząc po mieście, zacząłem bliżej przyglądać się ulicom. Wszystkie miały oczy i uszy. Tu jakiś dozorca. Tam jakiś struż, obok nieruchoma postać na leżaku, trochę dalej ktoś, kto stoi bezczynnie i patrzy (...) Ich oczy tworzą krzyżującą się nawzajem spójną, szczelną siatkę obserwacyjną obejmującą całą przestrzeń ulicy, w której nie mogłoby się stać nic takiego co by nie było w porę wytropione i zauważone. Zauważone i doniesione.

Ciekawy to temat-ludzie zbędni w służbie przemocy. Społeczeństwo rozwinięte, ustalone, zorganizowane jest zbiorowością wyraźnie okreśonych, zdefiniowanych ról

ESEJ JAKO GATUNEK SYNKRETYCZNY

czego nie da się jednak powiedzieć o dużej części mieszkańców Trzeciego Świata. Całe ich dzielnice zapełnia żywioł nieuformowany, płynny, bez wyraźnego zaszeregowania, bez pozycji, miejsca czy przeznaczenia. W każdej chwili z byle powodu ludzie ci mogą utworzyć zbiegowisko, ciżbę, tłum, który o wszystkim ma zdanie na wszystko czas chciałby w czymś uczestniczyć, coś znaczyć, ale nikt na niego nie zwraca uwagi, nikt go nie potrzebuje. Wszelkie dyktatury żerują na tej bezczynnej magmie (...)

TRADYCJE POLSKIGO ESEJU

• O genezie polskiego nowoczesnego eseju pisał trafnie Cz. Miłosz: Złożyło się tak, że dwaj ludzie (J. Stempowski i Stanisław Vincenz), których wczesna młodość przypadła na lata przed pierwszą wojną światową postąpili jak dwaj ogrodnicy krzyżujący obce sobie dotychczas odmiany roślin, staroszlachecka gawędę sprzęgli z humanistyczną erudycją otrzymując to, co zwykło się nazywać esejem, choć ten obcy, a zbyt pojemny termin nie obejmuje cech odrębnych nowego utworu, bardzo rodzimych.

Esej XX lecia międzywojennego

• Tworzyli go ludzie wychowani na kresach w tradycji szlacheckiej

• Często teksty nawiązywały do stylistyki gawędy szlacheckiej.

• Bliższe ojczyzny Cz. Miłosza, S. Vincenza, Boleslaw Micińskiego czy J. Stempowskiego były tyglem kulturowym stąd w ich twórczości wiele tolerancji i otwartości dla innych postaw.

• Wykrystalizowały się w tym czasie dwa wzorce eseistyczne -esej filozoficzny (B. Miciński) i literacki (T.Boy-Żeleński)

Esej XX lecia międzywojennego

• Oto początek szkicu Jerzego Stempowskiego Mała apokalipsa dla inteligencji warszawskiej: Prorocy izraelscy pisali językiem bełkotliwym, klucząc w myślach, ciągnąc i powtarzając się po kilka razy jak gdyby dla pomnożenia wierszowego. Prorocy czytani są już od paru tysięcy lat przez wierzących i niewierzących. Prorocy są wielkimi pisarzami. Wynika to stad, że prorocy mówili o wielkich sprawach swego narodu i że wielkość ta przywarła na zawsze do ich zniedołężniałego języka.

Esej XX- lecia międzywojennego

• Fragment najgłośniejszego eseju S. Vincenza : O książkach i czytaniu:

Trudno sobie wyobrazić odrodzenie znaczenia książki, a zatem i pisarstwa bez odrodzenia czytelnictwa. Kto wie? Może dobrzy czytelnicy wyczarują lub z siebie wyłonią dobrych autorów. Kto z doświadczenia czytelnika wie z góry, że książka pisze na wodzie, także jako autor nie będzie się chyba bardziej fatygować. A kto siać chce słowo musi myśleć o glebie. Nie musi jej sam przygotowywać. Musi w nią wierzyć.

Esej w PRL

• Najgorsze lata to okres stalinowski z narzucaną twórcom estetyką socrealizmu.

• Przełomu dokonał Jan Parandowski Alchemią słowa z roku 1956

• Lata 60 to głównie teksty filozoficzne (Henryk Elzenberg) historyczne (Paweł Jasiennica, Zygmunt Kubiak) oraz eseistyka „śródziemnomorska”. Inspiracje tej kultury widać w tekstach J. Parandowskiego (Luźne kartki”) M. Jastruna (Mit śródziemnomorski) czy wspomnianym już zbiorze Barbarzyńca w ogrodzie Z. Herberta

• W latach 70 do Polski dociera esej emigracyjny wydawany w „drugim obiegu”

Eseistyka emigracyjna

• Tworzona przez wybitnych twórców w tym klasyków gatunku min. S. Vincenza, i J. Stempowskiego i J. Witlina.

• Tematycznie esej emigracyjny dotykał kwestii egzystencjonalnych w tym doli emigranta J. Witlin w szkicu Widok z okna pisał: Niejeden z tych niewolników sukcesu, a tym bardziej ktoś, komu powodzenie nie dopisuje robi to samo co ja w tej chwili. Wpatruję się maniakalnie w obcy świat, w obce kształty, obrazy, wsłuchuje się w dźwięki, wchłania wonie aby w ten sposób odnaleźć mamidło własnego świata, który utracił.

GAWĘDA-GENEZA

• Historycy i teoretycy literatury określają gawędę jako utwór epicki ,prozatorski lub wierszowany, będący opowiadaniem świadka lub uczestnika wydarzeń.

• Gawęda wywodzi się z tradycyjnej kultury szlacheckiej i wyrosła z opowiadań ustnych wygłaszanych na spotkaniach towarzyskich

• Po raz pierwszy została wykorzystana w prasie przez Henryka hr. Rzewuskiego zainspirowanego mickiewiczowskim „Panem Tadeuszem'. W latach 1839-1841 na łamach „Tygodnika Petersburskiego” Rzewuski opublikował cykl gawęd pod tytułem: ”Pamiątek Jaśnie Pana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego”.

GAWĘDA-PIERWSZA DEFINICJA

• Tak jak w przypadku felietonu pierwszą rozbudowaną i trafną definicje gatunku dał Piotr Chmielowski: Gawęda -sam wyraz wskazuje, że jest to opowiadanie poufałe, jakby wśród rodziny lub najbliższych przyjaciół stylem prostym, bezpretensjonalnym prowadzone, a dowcipem czy żartem okraszone, o rzeczach niezbyt poważnych anegdotycznych, czasami wprost błahych, ze swobodnym zbaczaniem w różne strony, z przerwaniem wątku dla wypowiedzenia jakiejś uwagi i nawiązaniem go ponownym

Gawęda -definicja współczesna

• Gawęda to utwór epicki będący opowiadaniem świadka lub uczestnika wydarzeń ustylizowany na wypowiedź swobodną i bezładną obfitującą w dygresje i epizody

GAWĘDA -CECHY GATUNKOWE

• Cechą gatunkową gawędy jest obecność narratora. Może być nim sam autor albo wymyślona przez niego postać. Ów świadek lub uczestnik to poczciwy sympatyczny rubaszny gadatliwy często naiwny reprezentant jakiegoś środowiska znający z autopsji lub bezpośredniego przekazu opowiadane przez siebie wydarzenie .

• Narrator prowadzi opowiadanie z osobistego punktu widzenia, drogą swobodnych skojarzeń, przypomnień powtórzeń nie dbając o porządek chronologiczny i kompozycyjny. Jej tok przerywają liczne zwroty kierowane do czytelnika słuchacza czy widza.

• Narrator często zwraca się do odbiorców tak jakby uwzględniał ich repliki co sprawia wrażenie prowadzenia dysputy

GAWĘDA -CECHY GATUNKOWE

• Elementami gawędy mogą być anegdoty sentencje wiersze piosenki czy dialogi.

• Swoistym ideałem gatunku jest wywołanie wrażenia całkowitej spontaniczności wypowiedzi, sposobu zachowania, gestu i mimiki

• Skala ekspozycji narratora może być szeroka, od postawy stonowanej dyskretnej do wyrazistej, natarczywej narzucającej się odbiorcy.

Tradycje gawędy w Polsce

• Forma gawędy okazała się przydatna w realizowaniu przez media funkcji dydaktycznych i propagandowych rozumianych jako krzewienie poglądów ideologii czy programów politycznych realizowanych wobec osób niewykształconych dorosłych, a także dzieci . W sposób prosty i skuteczny potrafiła przedstawiać nawet skomplikowane procesy

• Konwencja gawędy upowszechniła się w drugiej połowie XIX w. prasie dla odbiorców mniej wymagających. Gatunek stosowano najczęściej w czasopismach dla mieszkańców wsi, robotników, w pismach dla dzieci, a także w prasie dewocyjnej. W tej formie o wielkiej sile perswazyjnej wyjaśniano kwestie trudne, prowadzono agitację polityczną i ewangelizowano.

• Za najwybitniejszego dziennikarza gawędziarza uznaje się księdza J. Kłosa, który opublikował w poznańskim Przewodniku katolickim kilkaset gawęd Janka Obleciświata

Tradycje gawędy w Polsce

• W czasach stalinowskich prasa sięgała do gawędy by skutecznie wpływać na poglądy środowisk robotniczych i chłopskich. W tej formie propagowano współzawodnictwo pracy ( sympatyczny narrator przodownik opowiadał o dokonaniach swoich i kolektywu ) W kampanii na rzecz kolektywizacji wsi budzący zaufanie sołtys czy roztropna gospodyni opowiadali o korzyściach z tworzenia spółdzielni produkcyjnych itd.

• Gawęda jeszcze przed II Wojną światową pojawiła się na antenie radiowej. Kameralna rozmowa ze słuchaczem służyła popularyzacji wiedzy i szeroko rozumianemu poradnictwu, a w czasach PRL także propagandzie Narrator „grający' głosem był bardziej sugestywny i mógł tworzyć klimat kameralnej rozmowy ze słuchaczem.

Tradycje gawędy w Polsce

• W okresie PRL radiowe gawędy pełniły tak jak prasowe funkcje propagandowe. Przez wiele lat w Radiowym Magazynie Wojskowym gawędził „Stary wiarus”. a Juliusz Kubel z rozgłośni poznańskiej zdobył popularność dzięki cyklowi gawęd gwarowych Starego Marycha

• Struktura narracyjna klimat i sugestywność gawędy najlepiej sprawdzają się w programach telewizyjnych . Autor lub narrator są widoczni zajmują widzów zarówno głosem jak mimiką i gestem. W tym medium znaczenie ma więc powierzchowność i zdolności aktorskie. Formę telewizyjnej gawędy stosuje się najczęściej w programach dla dzieci. W polskiej telewizji najlepszym przykładem przydatności edukacyjnej i wychowawczej tej formy były gawędy Michała Sumńskiego w cyklu „Zwierzyniec”.

Tradycje gawędy w Polsce

• Gawęda dla dorosłych pojawiała się rzadziej, ale zawsze spotykała się z dobrym przyjęciem widzów. W historii polskiej telewizji stałe miejsce zajmują cykle „Paragraf i fajka” prowadzony przez prof. Jerzego Sawickiego czy „Rozmowy o współczesności” prof.. Konstantego Grzybowskiego

• Największe jednak sukcesy przez wiele lat świecił cykl „Piórkiem i Węglem” Wiktora Zina. W klimacie gawędy ilustrowanej własnymi rysunkami omawiał on style i epoki w architekturze i sztuce. Dzięki charakterystycznemu dla tego gatunku sposobowi zwracania się do widza umiejętnemu posługiwaniu się słowem, gestem i rysunkiem pomiędzy prowadzącym , a w zasadzie jego wizerunkiem , a widzami tworzył się związek przyjaźni i zażyłości.

Tradycje gawędy w Polsce

• Narrator prof. Zin posiadł umiejętność synchronizowania słowa, gestu i ilustracji co wzmacniało siłę ekspresji. Pod względem wykonawstwa i realizacji telewizyjnej była to unikalna w skali europejskiej formuła telewizyjnej gawędy.

• „Telewizyjność” tej formy potwierdziły także dwa filmy nadane w 1971. Pierwszy „Opowieść o Monte Casino” był porywającą kreacją Melchiora Wańkowicza, drugi „Spotkanie z generałem „ zawierał relację - gawędę gen. Zygmunta Berlinga.

Publicystyka wizualna

• Publicystyka wizualna to przekaz będący indywidualną próbą dotarcia z propozycją określonej syntetycznej interpretacji problemu czy zjawiska. Publicystyka wizualna ze względu na ekspresję humor, a niekiedy pewną przewrotność wpływa na postawy poprzez sferę emocjonalną.

GENEZA

• Za pierwszą chronologicznie formę publicystki wizualnej uważa się karykaturę rysunkową.

• Karykatura jako parodia rzeczywistości pojawia się już w starożytnym Egipcie i Grecji.

• W czasach reformacji jest orężem obu stron. Wtedy to pojawia się wiele karykatur Marcina Lutra i papieża. Konwencja ta występuje także w malarstwie, choćby w pracach Pietera Bruegla

• W XVII stuleciu w Anglii powstaje wiele specjalnych broszur zawierających karykatury polityczne, a w czasach oświecenia rysunek satyryczny i karykatura uzupełniają publicystykę moralizatorską

KATYKATURA GENEZA I EWOLUCJA

• Trudną do przecenienia rolę odegrała karykatura polityczna w pismach Rewolucji Francuskiej. Pełniła funkcje informacyjno-perswazyjne wobec osób słabo wykształconych bądź niepiśmiennych. Nowe możliwości dla karykatury prasowej przyniósł wynalazek litografii. Rysunki wykonywano na kamieniu drukarskim tłusta kredką farbą lub tuszem. Dawało to możliwość reprodukowania obrazu w tysiącach egzemplarzy.

• Wzorcem europejskiej karykatury XIX wiecznej były publikacje londyńskiego tygodnika Punch.

• Karykaturę i rysunek satyryczny wykorzystywano szeroko w propagandzie systemów totalitarnych. W prasie radzieckiej adresowanej do niepiśmiennych mas tworzono rysunkowe stereotypy rewolucjonisty, „burżuja” i kułaka.

Tradycje karykatury w Polsce

• Początki karykatury prasowej w Polsce związane są pierwszymi czasopismami satyrycznymi takimi jak np. Motyl (1828- 1831)

• W drugiej połowie XIX ten segment prasy cieszył się wyjątkową popularnością. Walka polityczna między warszawskimi pozytywistami, a tradycjonalistami toczyła się często na karykatury

• W okresie międzywojennym karykaturę także wykorzystywano do bieżącej walki politycznej Za pomocą tej formy wykreowano pozytywny wizerunek J. Piłsudzkiego jako sympatycznego dziadka

• Karykatura o przesłaniu ideologicznym i politycznym była wykorzystywana w propagandzie PRL. Najbardziej znany plakat także reprodukowany w prasie to „AK zapluty karzeł reakcji” . W karykaturalny sposób przedstawiano mikołajczykowską opozycję, ( tzw. chłopi z Marszałkowskiej ) kler, kułaków, bumelantów i chuliganów.

Tradycje karykatury w Polsce

• Za pomocą rysunków tworzono stereotypy przywódców zachodu ( mały gruby Churchil z cygarem, Truman jako wuj Sam w sztuczkowych spodniach z workiem pieniędzy Adenauer jako kostyczny Krzyżak. Obecnie ten rodzaj publicystyki występuje rzadziej co wynika wyższego poziomu wykształcenia odbiorców i ekspansji telewizji.

• Funkcje publicystyczne może spełniać także rysunek satyryczny, który można porównać z obrazowym mikro felietonem. Występuje pojedynczo lub w zestawieniu jako rodzaj komiksu albo historyjki obrazkowej.

Przykład karykatury operującej stereotypem

Karykatura - komentarz

Fotomontaż

• Ta forma publicystyki wizualnej pojawia się na początku XX wieku. Była mniej dosłowna niż karykatura. Fotomontaż raczej unikał stereotypów, wymagał od czytelnika rozumienia i kojarzenia intencji autora. Obecnie fotomontaż pojawia się najczęściej na okładkach czasopism będąc graficzną syntezą wiodącego tematu numeru.

Fotomontaż o przesłaniu publicystycznym

Przekaz typu: „non coment”

• TO krótka wypowiedź złożona z ujęć kamerowych syntetyzująca jakiś problem, będąca wizualnym komentarzem do wydarzenia. Dramaturgię relacji buduje nie tylko obraz ale naturalny dźwięk. Przekaz typu „non coment” można porównać z fotoreportażem bez tekstu

REPORTAŻ

REPORTAŻ- GENEZA

• Genezę reportażu barwnie przedstawił Melchior Wańkowicz w karafce La Fontaine`a pisząc: „reportaż jest tak stary jak mowa ludzka. Począł się już kiedy pierwszy troglodyta przyniósł wiadomość o pasących się na polanie ichtiozaurach. Reporto - znaczy donosić. Odnosić jakieś zdarzenie do świadomości ludzi, którzy tego zdarzenia nie widzieli. Czasem, jak w wypadku tego troglodyty przekaz jest bezpośredni. KIEDY INDZIEJ NASTĘPUJE PO UPŁYWIE CZASU. Dopiero wiele lat po pojedynku Hektora z Achillesem jakiś Homer daje o tym reportaż.

Czy Wańkowicz ma rację?

• Częściowo tak. Rzeczywiście początków reportażu wojennego, podróżniczego można doszukiwać się w czasach odległych, może nie u Homera ale na pewno w piśmiennictwie rzymskim, relacjach arabskich podróżników w „Opisaniu świata” Marco Polo w pismach ulotnych XVI-XVII wiecznych czy relacjach i opisach publikowanych w XVIII wiecznych francuskich Voyages.

Ale jest także drugi nurt reportażu…

• Reportaż społeczny o bardziej publicystycznym zacięciu, który wywodzi się z wielkiej literatury realistycznej i naturalistycznej drugiej połowy XIX wieku . Prekursorami tej odmiany byli min. Balzac, Hugo, Camus Zola ,Dickens Czechow Dostojewski, a w Polsce Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa.

REPORTAŻ - DEFINICJE

• Według Krzysztofa Kąkolewskiego to opowiadanie o prawdziwych faktach

• Jacek Maziarski uważał, że reportaż to sprawozdanie za pośrednictwem obserwatora o prawdziwych wydarzeniach sytuacjach i ludziach.

• Z. Mitzner uważał, że forma ta służy do opisywania zdarzeń i faktów znanych autorowi z bezpośredniej obserwacji

• Julian Krzyżanowski w swojej definicji podkreślał, że reportaż powiadamia o zjawiskach realnych, które mogły być bezpośrednio poznane lub udokumentowane.

Cechy reportażu według Mariana Brandysa

• Marian Brandys w latch 50 , pod wpływem wypowiedzi Borysa Polewoja wskazał na 4 podstawowe cechy : reportaż winien mówić o konkretnym wydarzeniu być wynikiem autopsji w terenie, po drugie winien być odkrywczy, podejmować temat dotąd nie poruszany w mediach po trzecie mieć wyraźne piętno autorskie i po czwarte nie tylko opisywać rzeczywistość ale także ją zmieniać.

Co z tego wynika?

• Te i większość innych definicji uznaje za kluczowy problem autentyzmu i prawdziwości relacji. Formuła reportażu jest rodzajem konwencji w wyniku której odbiorca ma prawo przypuszczać , że to co znalazło się w tresci naprawdę wydarzyło

KLASYK GATUNKU EGON ERWIN KISCH POWIEDZIAŁ:

• Specyfiką każdej relacji jest to, że jej tematem jest prawdziwe wydarzenie. Jeśli zdarzenie jest zmyślone to jego opis -obojętnie czy czytelnik to zauważył czy - nie jest relacją. Powieściopisarze, noweliści, kawalarze -pisał Kisch- często twierdzą, że opisywany przez nich przypadek zdarzył się naprawdę. Pisarzowi to nie szkodzi, podnosi nawet jego prestiż gdy czytelnik nie wierzy w takie zapewnienia, ale kronikarz który kłamie jest skończony

Kisch uważał również,

• Że prawdziwy reportażysta nie ma żadnej tendencji ,nie powinien nic usprawiedliwiać, nie powinien mieć żadnego punktu widzenia. Powinien być bezstronnym świadkiem, okiem, uchem, mózgiem i sercem zbadać fakty potem zastosować ogrom artyzmu aby nie fałszować faktów, ujawnić ich wewnętrzną budowę, nadać im właściwą obrazowość by podnieść suche sprawozdanie do poziomu sztuki.

Na końcu dodał :

• Prawda jest najszlachetniejszym surowcem sztuki, precyzja - jej najlepszym ujęciem

Podobne poglądy formułowali autorzy z kręgów marksistowskich.

• Aleksander Wat w 1930 r pisał że reportaż jako samoistny rodzaj zasadza się nie na impresji lecz na dokładnej obserwacji i wywiadzie nie potrzebuje ozdoby i garnituru jego artystyczną legitymacją jest właśnie ścisłość i dokumentarność.

• Dla Ignacego Fika reportaż idealny to taki w którym nie ma śladu subiektywizmu autora.

• Te dwie wypowiedzi były typowe dla twórców marksistowskich. Sądzili oni że surowa faktografia, szczególnie dotycząca położenia robotników czy szerzej patologii stosunków społecznych może sprzyjać krzewieniu ideologii marksistowskiej.

Konon prawdy i rolę autora jako bezstronnego obserwatora zakwestionował M. Wańkowicz

• Wańkowicz reprezentował pogląd, że autor musi być zaangażowany w to co widzi i opisuje, że powinien uchwycić zapach melodię tego co przekazuje Emocje prowadzące do subiektywizmu stawiał na równi ze zmysłem obserwacji.

• Jego uwagi odnosiły się do reportażu wielkiego epickiego, twierdził bowiem że sam gatunek ewoluował od stosunkowo prostego faktomontażu mającego swoje miejsce w przedsionku literatury ku formom analitycznym i syntetyzującym.

Wańkowicz tłumaczył swoją teorię także względami warsztatowymi

• Autorzy reportaży „ wielkich „ wielowątkowych rozciągniętych w czasie i przestrzeni, gęstych od faktografii, nie mogli postępować zgodnie z kanonem klasycznym, bowiem jak barwnie pisał Wańkowicz w szkicu „Prosto od krowy” - tematyka potężną masą żywiołu przewraca ich, niesie, miota nimi, a kiedy te miliardy ton wzburzonych elementów zastygają reporter pełza po zastyglisku bezsilnie jak mucha, która cudem wylazła z potopu i która nie widzi granic zasięgu stężałej tematyki.

Oto obrazowy przykład z twórczości M. Wańkowicza

• Spójrzmy na „Tworzywo” zawierające okres od 1900 do 1939. W tym okresie 39 lat przeprowadzone są życiorysy czterech głównych bohaterów mnożonych przez czworakie pochodzenie: fornal, robotnik, mieszczanin żołnierz przez trzy dzielnice, prze trzy epoki, przez dwie części świata.

• Elementów więc jest 4x4x3x3x2 = 288.

• Jeślibym pisał reportaż klasyczny musiałbym dać 288 życiorysów. Tymczasem w każdym życiorysie jest jakiś punkt szczytowy, a reszta-szara.

I dalej...

• A więc jeden z ludzkich prototypów Tworzywa miał w zaraniu wóz Drzymały i już potem nic. Inny nie reprezentował nic ciekawego dopóki nie znalazł złota. Jeden uciekł w Polsce z pod szubienicy, a potem w Kanadzie miał szare życie ale natomiast jego syn jako lotnik kanadyjski został zestrzelony nad powstańczą Warszawą.

Jeśli się pisze o jednym z nich, trzeba uwzględniać te wszystkie szarości, tempo opowiadania jest zwolnione, reportaż nawet zyskuje na plastyce. Ale przecież w panoramie losu polskiego szeroko rzutowanej nie idzie o typy indywidualne - idzie o typ środowisk i epoki.

Stąd nieporozumienia między twórczością Sienkiewicza i jego krytykami. Sienkiewicz nie komplikuje psychologii swoich bohaterów . On ich typizuje, bo by się rozwalił z konstrukcją. On nie ich portretuje ale epokę, nawet tylko jeden aspekt epoki

Dwie prawdy Wańkowicza

• Dokumentalna. To zbiór faktów zawartych w czasie i przestrzeni, które dla niego stanowiły katalizator dla wyobraźni.

• Prawda esencjonalna powstawała wtedy kiedy fakty obrastały, rozkwitały w syntezy, porównania i analogie. Z dziesięciu bohaterów robił jednego z jednego dwóch Nie interesowały go nazwiska bohaterów. Z każdego losu brał to co jest szczególne wyjątkowe, gęste i mocne. Z tego powstawał los zbiorowy osadzony w epoce.

Czy reportaż może zawierać elementy fikcji?

• Poszerzenie ram konwencji reportażowej poprzez preparowanie życiorysów kondensowanie ich losów, przenoszenie w czasie i przestrzeni jest więc możliwe o ile nie prowadzi to zafałszowania ogólnego obrazu. Można -jak pisał Jan Koprowski - zmyślać nazwiska bohaterów, nazwy miejscowości, nie jest istotne czy bohater ma brodę czy jest łysy , ważne tylko by przedstawiony problem był prawdziwy .Taki punkt widzenia prezentują ci wszyscy autorzy, którzy dopuszczają elementy fikcji w reportażu.

TEMAT REPORTAŻU. UJĘCIA WSTĘPNE

• Reportażysta nie ma w zasadzie żadnych ograniczeń (poza moralnymi czy obyczajowymi) w wyborze tematu. Generalnie powinien reagować na wszystko co może zainteresować odbiorcę. Najlepiej „sprzedają” się tematy sensacyjne według „wzoru” amerykańskiego reportera Georga Foxa Motta

• Kasjer banku + jedna żona + 7 dzieci = żaden temat

• Kasjer banku - 10 tys. dolarów = dobry temat

UJĘCIA WSTĘPNE W REPORTAŻU

• pełnią tę samą funkcję co ekspozycja w artykule publicystycznym

• Jakie mogą być rodzaje ujęć wstepnych; a/ wstęp anegdotyczny b/ zaskakujące stwierdzenie c/ wstęp narracyjny d/ wstęp pytajny e/wstęp sumujący f/ wstęp cytat g/ wstęp zwracający się wprost do odbiorcy h/wstęp opisowy i/ wstęp posługujący się analogią j/ zdanie ogólne, sentencja k/ stwierdzenie celu lub tematu l/ wstęp wiadomość ł/ wstęp edukacyjny m/ wstęp konkretny n/ wstęp kombinowany

Ujęcia wstępne - przykłady

• Wstęp narracyjny

Grzechoczą. Wprawiają grzechotki w ruch jak kastaniety. Z głowami wklinowanymi między pręty łóżeczka, bądź stojąc w pozie tanecznej odgięte głęboko do tyłu albo na jednej nodze jak bocian. (...) (E. Berberiusz Mizerykordia)

• Wstęp cytat

Słowa Hamleta skierowane do Ofelii : ” Idź do klasztoru”- dźwięczą nam w uszach jak dramatyczne memento (...)

(O. Budrewicz, Alchemik Ducha)

• Wstęp pytajny

Czy wiesz, że jesteśmy w Missisipi ? - wołam budząc się rano (...) (Melchior Wańkowicz, Missisipi- krewetkami i magnolią pachnąca

TYPOLOGIA REPORTAŻU PISANEGO WEDŁUG KRYTERIÓW: AKCJI , RODZAJU I STOPNIA, ROZWINIĘCIA I ROLI REPORTERA

• RELACJE

1.PROSTE - Formy z pogranicza informacyjnego sprawozdania z udziałem podmiotu autorskiego i reportażu. Cechą tych wypowiedzi jest zwięzłość, obecność jednego ciągu zdarzeniowego ujętego w narrację kronikarską. Brak związków typu dyskursywnego. Miejsce publikacji na kolumnie decyduje o tym czy jest to jeszcze gatunek informacyjny czy już reportaż.

TYPOLOGIA REPORTAŻU PISANEGO CD.

• 2. ROZBUDOWANE - w tym wypadku nie ma już wątpliwości, teksty te zamieszczane są w części publicystycznej. Przeważają ujęcia przedstawiające i informujące, komentujące należą do rzadkości. Akcja prowadzona jest tylko w jednym planie z podkreślanym udziałem autora. Do tego typu reportaży należą min. Teksty np. o pracy patrolu milicyjnego, pogotowia ratunkowego, kierowców tirów itd.

TYPOLOGIA REPORTAŻU PISANEGO CD.

• 3. REPORTAŻ PODRÓŻNICZY I WOJENNY - w tej najstarszej formie reportażowej znacznie obszerniejszej od wspomnianych wyżej mamy do czynienia z wyrazistym jednopłaszczyznowym ciągiem zdarzeniowym z elementami akcji z udziałem autora. W tok narracji wplatane są statyczne ujęcia informacyjne, komentujące dygresyjne np. o charakterze przypowieści czy anegdot.

TYPOLOGIA REPORTAŻU PISANEGO CD.

SZKICE

1. SZKIC ŚRODOWISKOWY - to odmiana reportażu w której autor podejmuje się charakterystyki jakiegoś środowiska. W przeciwieństwie do relacji w tym i kolejnych rodzajach szkiców nie występuje zwarty ciąg zdarzeniowy, ale dominuje opis i charakterystyka.

SZKIC ŚRODOWISKOWY cd.

Elementy akcji np. dialogi. są z reguły słabo zaznaczone i rozproszone po całym tekście. Autor szkicu środowiskowego nie jest aktywnym sprawozdawcą jak w relacjach, a raczej pośrednikiem w przekazywaniu zdobytej wiedzy.

SZKIC PROBLEMOWY

• Są to teksty w którym konstrukcja i treść podporządkowane są wyjaśnieniu jakiegoś problemu. Tak jak w artykule publicystycznym autor przeprowadza wywód z tezą argumentacją i wnioskowaniem.

SZKIC PROBLEMOWY CD.

• Elementy opisu i charakterystyki nie są najważniejsze, często to rodzaj pretekstu lub punktu wyjścia. Np. losy bezrobotnego X jako typowy przykład problemu bezrobocia na terenach popegeerowskich. Życie niepełnosprawnego jako punkt wyjścia do przedstawienia problemu barier spotykających niepełnosprawnych itp. Niekiedy szkic problemowy może łączyć w sobie jak w tym ostatnim przypadku cechy typowe dla szkicu środowiskowego.

SZKIC PROBLEMOWY CD.

• Odmianą szkicu problemowego bywa niekiedy tzw. reportaż interwencyjny. Konkretna drastyczna sytuacja stanowi pretekst do postawienia problemu szerzej np. zgon noworodka wywołuje problem stanu sanitarnego oddziałów pediatrycznych w całym kraju.

SZKIC PORTRETOWY

• Forma zbliżona konstrukcyjnie do szkicu środowiskowego. Szkic portretowy ze względu na ujęcie tematu wydaje się bardzie zwarty bowiem autor konstruuje go wokół jednej lub kilku osób

SZKIC PORTRETOWY cd.

• Jest to forma bardziej dynamiczna od wspomnianych wyżej szkiców, akcja (silnie zaznaczona) podporządkowana jest różnym aspektom osobowości bohatera. W zależności od ujęcia może być to narracja chronologiczna np. biografia, dwu planowa łącząca przeszłość z dniem dzisiejszym, aktualna jednopłaszczyznowa np. ( jeden dzień z życia) lub kombinacje tych ujęć. Stopień obecności podmiotu różny od wyraźnie akcentowanej do jej braku.

SZKIC FABULARNY

• Są to teksty w których ciąg zdarzeniowy układa się w fabułę. Ten typ narracji bliski jest anglosaskiej story, przy czym w tej ostatniej autor jest nieobecny. W reportażu fabularnym reporter może być jednym z uczestników , a niekiedy sprawcą zdarzeń albo też pozostać narratorem stojącym niejako obok toczącej się fabuły.

SZKIC FABULARNY cd.

• Ten typ reportażu nie zawiera żadnych prób analizy czy komentarza, zaś jego język , sposób obrazowania i metaforyka nawiązują do warsztatu literackiego. W niektórych reportażach mogą występując elementy stylizujące np. tekst ma charakter, listu, pamiętnika lub jest pisany w konwencji gawędy

• Nader często mówi się w tym wypadku o reportażu literackim.

Czy jest sens wprowadzać termin reportaż literacki ?

• Zdania są podzielone. Przeciwnicy podkreślają, że tym samym dzieli się reportaż na gorszy ten gazetowy i lepszy aspirujący do miana literatury lub za taki uznawany. Uważają także, że sama nazwa może być myląca. Jeśli literatura piękna to świat fikcji to przymiotnik - literacki może sugerować, że jest to z założenia relacja fikcyjna, a więc nie reportaż.

Czy jest sens wprowadzać termin reportaż literacki ?

• Zwolennicy twierdzą że, nurt fabularnego reportażu literackiego już istnieje i został przez publiczność zaakceptowany. Co więcej w tej grupie znalazła się twórczość tych wszystkich, którzy zanegowali klasyczną regułę reportażu i częściowo weszli w świat fikcji.

Moim zdaniem…

• Reportaż jako gatunek jest jeden, może i powinien różnić się formalnie. W tym wypadku różnica polega na wykorzystaniu stylizacji literackiej, sposobu ujęcia tematu języka czy metaforyki. Jeśli różnice są głębsze, a opisywane postacie i sytuacje wykreowane to taka wypowiedź bliższa jest opowiadaniu niż relacji reporterskiej.

REPORTAŻ WCIELENIOWY A REPORTAŻ UCZESTNICZĄCY

• reportaż wcieleniowy to taki w którym autor wciela się w jakąś postać jest jednym z bohaterów, współuczestnikiem wydarzeń . Występuje przy tym incognito po to by poznać prawdę, maksymalnie zbliżyć się do tematu. Reportaż wcieleniowy może występować we wszystkich typach relacji i szkiców.

• W historii reportażu wiele były „heroicznych wcieleń”. J. H Griffin zażywał tabletki zmieniające pigment by poznać dolę murzynów. J. Snopkiewicz był konduktorem PKP dozorcą, śmieciarzem i sanitariuszem w pogotowiu, a Jacek Hugo-Bader stał się maratończykiem

REPORTAŻ WCIELENIOWY A REPORTAŻ UCZESTNICZĄCY

• Reportaż uczestniczący występujący najczęściej ma miejsce w tedy kiedy autor jest świadkiem wydarzeń lub uczestnikiem ale występuje jawnie.

• Każdy reportaż wcieleniowy jest zarazem reportażem uczestniczącym

• Poza tymi dwoma kategoriami znajduje reportaż o charakterze dokumentalnym w którym autor wykorzystuje źródła archiwalne, i relacje. Z natury rzeczy nie może on być ani reportażem wcieleniowym ani uczestniczącym

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• Trudno wskazać tekst , który zapoczątkowałby polski reportaż prasowy. Może były to relacje wojenne zamieszczane w drukach ulotnych od 1503 roku począwszy, czy może tekst w gazecie Jana Treplińskiego z 1683 zatytułowany „Prawdziwa relacja i opisanie straszliwego trzęsienia ziemi, które przypadło w roku teraźniejszym 1683 w prowincji Kalabrii bliższej i dalszej”

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• A może relacje publikowane w początkowych numerach informacyjnego „Kuriera Polskiego”. Pierwsza z nich zatytułowana była „ Relacja z pogrzebu sp. JW. I Mości Pana Denhoffa wojewody Połockiego, Hetmana Polnego W X Littewskiego i wszystkich ceremonii na nim odprawianych W Warszawie dnia 6 lutego Anno Domini 1730.

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• Formy reportażowe o charakterze podróżniczym pojawiły się już w prasie oświeceniowej

• Nurt reportażu społecznego narastał w drugiej połowie XIX wieku dzięki czołówce polskich pisarzy, choć i tu trudno jednoznacznie stwierdzić czy był to reportaż w klasycznym prasowym kształcie czy też gatunki prozy realistycznej takie jak opowiadanie czy nowela.

• K. Wolny twierdzi dość ryzykownie, że pierwszym w polskiej prasie reportażem społecznym był tekst Józefa Ignacego Kraszewskiego pt. „ Pracownia Suchodolskiego” z roku 1838 zamieszczony w „ Tygodniku Petersburskim.

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• Nowoczesny zaangażowany reportaż społeczny pojawia się dopiero w latach 30-tych dzięki rubryce „ Reportaże Wiadomości Literackich”

• Autorzy tygodnika tacy jak Paweł Hulka Laskowski, Wanda Melcer, Helena Boguszewska, Miron Mironowicz, Ewa Szelburg Zarębina podejmowali tematy trudne bulwersujące, nieobecne w ówczesnej prasie Pisząc o bezrobociu ucisku mniejszości narodowych i prostytucji alkoholizmie odsłaniali inną nieznaną rzeczywistość Polski niepodległej.

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• W latach trzydziestych swój talent pokazali młodzi reportażyści Ksawery Pruszyński, Zbigniew Uniłowski, Arkady Fidler a nade wszystko Melchior Wańkowicz publikując „Opierzoną rewolucję” Na tropach smętka” i COP -Ognisko siły. Ten ostatni zajął się także problemami warsztatu reportażowego min różnicami między reportażem a literaturą.

Poglądy i warsztat M. Wańkowicza

• Zadaniem Wańkowicza reportaż od powieści różnił się tak, jak mozaika od obrazu. Ilekroć u reportażysty następuje konflikt nieprzyjemnej prawdy z ponętą podmalowania -pisał- reportażysta z żalem te ponetę odrzuca i zabiera się do poszukiwania nie podmalowanego kamyczka.

• Pierwsza to solidna dokumentacja tysiące fiszek i wycinków cytatów, słowniki encyklopedie tworzyły zaplecze erudycyjne dla autora.

• Styl i język Swoje reportaże Wańkowicz określał jako małżeństwo fakto montażu z gawędą. Klimat i język gawędy szlacheckiej zbliżał narratora do czytelnika.

Poglądy i warsztat M. Wańkowicza

• Język reportaży jędrny i rubaszny jest niewątpliwie najbliższy klimatowi gawędy. Wańkowicz pisał że reportaż należy „ odpaździerzyć z dywagacji a jego język z wielomówstwa. Był on wrogiem używania peryfraz i eufemizmów. Powtarzał za Norwidem, że nie należy się obawiać, że „treść rubaszna powala białość papieru „ i twierdził, ze każde plugastwo może być jak dobrze obsadzony kamień. Z dumą i przesadą podkreślał swoją batalię o obecność dupy w literaturze. Nie mógł zrozumieć dlaczego Z. Kossak- Szczucka w jednym z reportażu zwrot k.... zastępuje epitetem „ty kulfonie”.

• Obrazowy plastyczny opis w reportażu wymagał zdaniem Wańkowicza używania onomatopei, tworzenia wyrazów naśladujących swym brzmieniem brzmienie nazywanego zjawiska. Wańkowicz był w tym mistrzem wymyślił takie określenia jak mlaśny smak, pienny węch, wartki ciurk, czy bystry strzyk. Specjalnością mistrza było tworzenie przedrostków, które kreowały nowe znaczenia np. przypstrzyć, przyszantażować, ukobiecić wywrzasnąć czy naćpać.

Poglądy i warsztat M. Wańkowicza

• Mistrzowskie opanowanie języka w reportażu brało się z doświadczeń Wańkowicza z pracy w reklamie co wymagało nieustannego ćwiczenia ścisłości wypowiedzi i jej celności. Obok znanego hasła „cukier krzepi” wymyślił także w związku z wielką powodzią na południu Polski hasło: „oschła już ziemia osuszmy łzy” i na zamówienie wojska w związku z wypadkami drogowymi: „Czy na to dano ci wóz abyś nim na cmentarz wiózł”

Poglądy i warsztat M. Wańkowicza

• Groźba mitomanii - Wańkowicz przestrzegał przed zmyśleniami bohaterów reportaży lub świadków wydarzeń, dając przykład reportażu Qintina Reynoldsa w Rider Digest. Była to relacja agenta brytyjskiego zatrzymanego przez Niemców w okupowanej Francji. Okazało się, że autor tej opowieści był urzędnikiem w biurze wywiadu, który nasłuchał się różnych opowiadań i następnie opowiadał je na skautowskich ogniskach. Z czasem wkomponował swoją osobę w te relacje i w to uwierzył.

Pełne mitów okazały się relacje ostatnich żyjących powstańców styczniowych. Sam Wańkowicz pisząc Hubalczyków spotkał się z kościelnym pewnej parafii, który opowiedział mu jak uratował rannego Hubala, leczył go i ukrywał. Okazało się, że Hubal nigdy nie był ranny.

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• Pierwsze lata po drugiej Wojnie Światowej to pod względem formalnym kontynuacja dorobku reportażu międzywojennego. Zmienia się naturalnie tematyka nasycona reminiscencjami przeżyć wojennych. Obok reportażu krajowego rozwija się nurt reportażu emigracyjnego ( min. M. Wańkowicz G. Herling - Grudziński ).

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• Okres stalinowski przyniósł schematyczny pełen ideologicznych frazesów reportaż produkcyjny, ale także zapoczątkował zmianę pokoleniową wśród autorów reportaży. W latach 50 debiutuje grupa wybitnych parzedstawicieli tego gatunku jak. K. Kąkolewski Stefan Kozicki Janusz Rolicki, Aleksander Rowiński Jerzy Ambroziewicz Jerzy Urban Wiesław Górnicki, Ryszard Kapuściński.

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• Okres PRL był niewątpliwie najlepszym czasem dla reportażu. Cieszył się największym społecznym prestiżem i miał wśród wielomilionowej grupy czytelników tygodników społeczno- kulturalnych wiernych odbiorców

• Podobne sukcesy także w wymiarze międzynarodowym zaczął odnosić reportaż radiowy i telewizyjny.

TRADYCJE POLSKIEGO REPORTAŻU

• Począwszy od lat osiemdziesiątych wraz ze spadkiem czytelnictwa prasy następuje schyłek reportażu pisanego. Wybitni jego twórcy jak R. Kapusciński, K.Kąkolewski czy H. Krall odchodzą coraz bardziej w kierunku stylizacji literackiej.

RECENZJA

• Jest to gatunek będący sprawozdawczym omówieniem , krytyczną analizą lub oceną książek, spektakli, wystaw, koncertów i innych aktualnych zjawisk artystycznych.

RECENZJA - PRZEGLĄD

• Odmianą gatunkową recenzji jest przegląd czyli wypowiedź analizująca i oceniająca zespół dzieł artystycznych o podobnych cechach treściowych lub formalnych.

RECENZJA -DOMINANTA GATUNKOWA

• Cechą najważniejszą tej wypowiedzi jest obecność słów i zwrotów i elementów oceniających, wartościujących, ekspresywnych. Nie jest recenzją omówienie czy streszczenie ale staje się nimi gdy opatrzymy je gwiazdkami czy innymi wartościującymi symbolami .

SYNKRETYCZNOŚĆ RECENZJI

• Znajdujemy w niej elementy stylizacji felietonowej, reportażowej eseistycznej. Możemy wtedy mieć problem z trafną klasyfikacją tekstu, a nawet ze znalezieniem dominanty ( vide teksty T. Boya-Żeleńskiego czy A. Słonimskiego). Często wszechstronna i pogłębiona recenzja przjmuje kształt szkicu krytycznego lub staje się rozprawą naukową.

RECENZJA - GENEZA

• Pierwsze tego typu wypowiedzi pojawiły się w połowie XVI wieku w prasie francuskiej. Mimo występowania cech gatunku cel publikacji był czysto komercyjny. Chodziło o zareklamowanie dzieła, a autorami entuzjastycznych ocen byli zwykle wydawcy lub księgarze.

RECENZJA- GENEZA

• W Polsce zbliżony charakter miały teksty pióra największego warszawskiego księgarza Sasa Wawrzyńca de Kolof opublikowane w jego periodykach Warschauer Bibliothek i Acta Literaria w połowie XVIII wieku.

POLSKA RECENCJA XIX w.

• Pierwszym niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie krytyki literackiej został były jakobin Franciszek Ksawery Dmochowski, tworząc krąg wzajemnie wobec siebie lojalnych kolegów krytyków. Tę pierwszą „sitwę” recenzencką tak scharakteryzował A. Mickiewicz. Zdanie księdza Golańskiego przytacza F. K Dmochowski, Dmochowskiego przytacza L. Osiński, wszystkich przytacza Stanisław Potocki wszyscy przytaczają Stanisława Potockiego

PIERWSZA „SITWA” RECENZYJNA

• Krytyka warszawska na początku wieku tkwiła jeszcze w estetyce klasycystycznej i była odporna na wszelkie innowacje. Autorzy pomijali nowatorskie cechy utworu i skupiali się na pedantycznej analizie jednej frazy czy metafory. Ofiarą tej grupy padł między innymi Adam Mickiewicz, którego sonety totalnie skrytykowano

Mickiewicz o warszawskich krytykach

• Recenzenci klasyczni warszawscy stanowiący śmiało i zarozumiale o ważnych przedmiotach literatury podobni są do miasteczkowych polityków, którzy nie czytając nawet gazet zagranicznych wyrokują o tajemnicach gabinetów i działaniach wodzów. Szczęśliwi !

PRZEŁOM

• Pierwszy polski krytyk z prawdziwego zdarzenia to Maurycy Mochnacki

• Mochnacki patrzył na dzieło jako całość, omawiał i oceniał je w szerokim kontekście dotychczasowych dokonań autora, próbował jeśli było to możliwie porównywać utwór z tym co ukazało się w literaturze europejskiej. Był to pogłębiony, wielostronny i erudycyjny rodzaj krytyki, taki jaki uprawiała wówczas czołówka europejskich literaturoznawców.

METAFORA Charlesa Saint- Beuva

• Ten książe europejskiej krytyki powiedział że: krytyk to człowiek, którego zegarek idzie pięć minut szybciej od innych. Tę ważką prawdę odkrył wtedy kiedy zdał sobie sprawę, że nie docenił twórczości Boudlaira i Stendahla.

A w Polsce….

• Sugestię Saint - Beuva przyjęli czołowi nasi krytycy . W Polsce okresu XX-lecia międzywojennego do elity recenzenckiej zaliczano min. Stefana Napierskiego, Ignacego Fika, Bolesława Micińskiego, Stanisław Vincenza, Karola Irzykowskiego, Antoniego Słonimskiego i Tadeusza Boya Żeleńskiego To oni potrafili dostrzec to co nowe i oryginalne i skrytykować to co popularne ale tandetne i miałkie.

Krytyka w okresie PRL

• Krytyka w okresie PRL była ograniczana czynnikami politycznymi (cenzura) i ideologicznymi ( hasło sztuka dla mas). Skrajnym przykładem takiego zniewolenia był okres socrealizmu, kiedy każda ocena musiała uwzględniać obowiązujące kanony. Istniała też grupa twórców, o których nie można było pisać źle i druga liczniejsza o której nie można było pisać wcale. Cenzorski zapis „na osobą” pozostawiał ją poza oficjalnym obiegiem.

SPECYFIKA GATUNKOWA

RAMÓWEK RADIOWYCH

UWAGI OGÓLNE

• Radio pod względem gatunkowym jest lub może być odpowiednikiem dziennika, tygodnika adresowanego do różnych grup odbiorców, a nawet spełniać rolę pisma specjalistycznego

• Jedyna różnica to brak elementów wizualnych, które mogą przynajmniej częściowo rekompensować efekty dźwiękowe

• Radio łączy w sobie gatunki dziennikarskie informacyjne i publicystyczne z formami z zakresu muzyki, rozrywki, literatury, nauki i dydaktyki oraz reklamy

SPECYFIKA WARSZTATOWA DZIENNIKARSTWA RADIOWEGO

• Każdy twórca radiowy autor czy realizator musi zdawać sobie sprawę, że przekaz radiowy ma charakter ulotny.

• Tekst pisany zamieszczony w gazecie może być konsumowany przez czytelnika wielokrotnie. Istnieje możliwość powracania do niego, analizowania wyjaśniania pewnych niezrozumiałych kwestii.

• Przekaz radiowy musi być przyswojony od razu

O RADIOWYM DZIENNIKARSTWIE UWAGI WALDO ABBOTA

• Słuchanie radia jest obecnie czynnością mechaniczną, towarzyszy nam w samochodzie przy wykonywaniu prac domowych i dlatego słuchacz koncentruje swoją uwagę tylko na cechach programu. Cisza lub zbyt długa niezaplanowana pauza powoduje utratę kontaktu. Radiowiec powinien utrzymywać cały czas uwagę słuchacza , a nawet walczyć o nią.

O RADIOWYM DZIENNIKARSTWIE UWAGI WALDO ABBOTA

• Tekst radiowy powinien być odbierany jak przekaz mówiony a nie czytany, składać się ze zdań krótkich i zrozumiałych. Należy w miarę możliwości unikać przymiotników , wyrazów obcych i o podwójnym znaczeniu, słownictwa specjalistycznego. Prosty język w radiu ma najwięcej ekspresji

O RADIOWYM DZIENNIKARSTWIE UWAGI WALDO ABBOTA

• W niektórych formach informacyjnych realizowanych na żywo np. sprawozdaniu czy transmisji dziennikarz powinien podkreślać fakt bycia świadkiem wydarzenia, chodzi o wytworzenie u słuchacza poczucia współuczestnictwa w czymś ważnym i aktualnym.

O RADIOWYM DZIENNIKARSTWIE UWAGI WALDO ABBOTA

• Tempo wypowiedzi powinno być wolniejsze niż sto wyrazów na minutę wobec około 150 wyrazów przy zwykłych rozmowach towarzyskich

• Należy pamiętać o niebezpieczeństwie tzw, skojarzeń dźwiękowych powodujący lapsusy językowe wywołujące często napady śmiechu po jednej i drugiej stronie odbiornika np. Przy fortepianie leży Lefeld.

O RADIOWYM DZIENNIKARSTWIE UWAGI WALDO ABBOTA

• Istotne dla warsztatu radiowca jest wytworzenia klimatu kameralnej rozmowy z pojedynczym słuchaczem, a nie anonimową masą Radiosłuchacz o czym świadczą badani włącza odbiornik by nie być sam.

• Należy unikać powoływania się na inne szczególnie nieoficjalne źródła, słuchacz powinien odnieść wrażenie że dziennikarz jest najlepiej poinformowany

• Nie wolno zasypywać słuchacza na początku audycji gradem informacji, danymi statystycznymi czy drugorzędnymi szczegółami.

O RADIOWYM DZIENNIKARSTWIE UWAGI WALDO ABBOTA

• Należy wystrzegać się podawania własnych opinii przed rozwinięciem tematu i dochodzić do konkluzji wspólnie ze słuchaczem. Trzeba mieć świadomość, że radio raczej umacnia postawy i poglądy. Słuchacz akceptuje to co zgadza się z jego własnym doświadczeniem. Należy więc krok po kroku przekonywać go do nowych racji. Próby narzucania opinii mogą skończyć się wyłączeniem odbiornika.

Formy radiowe. Próba typologii

• Ramówka programowa jak już wspomniano jest tym czym układ materiałów w prasie. Analogicznie mówimy o ramówce dynamicznej ( serwisy muzyka konkursy reklamy ) typowej dla radiofonii komercyjnych i bardziej statycznej i wszechstronnej ramówce radia publicznego. Odpowiednikiem prasy specjalistycznej są radia sformatowane kierowane do ściśle określonej grupy docelowej

• Radio współczesne wobec presji konkurencji innych mediów nieuchronnie zmierza ku większej ekspresji i dynamice i jest to proces nieuchronny.

Programy informacyjne

• Serwisy nadawane w ustalonym rytmie czasowym poprzedzone sygnałem dźwiękowym czyli jinglem i nagłówkami headlines, bedącymi kondensacją najważniejszych wiadomóści. W sytuacjach wyjątkowych informacja może zostać podana po przerwaniu programu.

PROGRAMY INFORMACYJNE CD.

• Krótkie zazwyczaj depesze mogą być wzbogacone migawką radiową będącą dźwiękowym obrazem wydarzeń. Jest to forma typowo radiowa, odpowiadająca wiadomości albo wzmiance w dzienniku. Migawki radiowe służą jako ilustracja, punkt wyjścia czy budulec radiowych programów publicystycznych.

PROGRAMY INFORMACYJNE CD.

• Serwisy nie są długie średnio trwają od 1 do 5 minut. Dzienniki dłuższe - co wykazały badania nie są zapamiętywane. Po 5 minutach stopień percepcji gwałtownie się obniża i słuchacze nie są w stanie powtórzyć więcej niż 30 % usłyszanych newsów.

PROGRAMY INFORMACYJNE CD.

• Magazyny informacyjno - publicystyczne -Po wydzielonym początkującym program serwisie okraszonym migawkami, mamy komentarz np. w formie korespondencji zagranicznej, wywiad, recenzję. Charakter informacyjno-publicystyczny jako całość mają: np.. „Z kraju i ze świata” czy bloki poranne i popołudniowe np. “Sygnały dnia” czy “Z pierwszej ręki”

PROGRAMY INFORMACYJNE CD.

• Do informacji radiowej zaliczamy wszystkie rodzaje sprawozdań, bezpośrednich transmitowanych bądź nagrywanych a także komunikaty np. o częstotliwości wzorcowej i stanie wód.

Publicystyka w radiu

• Może występować w formach składankowych ,magazynowych czyli np. komentarz felieton, recenzja w jednym odcinku ( Muzyka i Aktualności”) czy np. recenzja wywiad (“Notatnik kulturalny” Trójkowo filmowo” ) i pojedynczo np. komentarz w cyklu” Czas felietonisty” - felieton wywiad publicystyczny, czy dyskusja typu “Forum”. Stosunkowo rzadko występują formy popularne kiedyś takie jak odczyt (pogadanka) czy gawęda.

Publicystyka w radiu

• O ile formy wymienione wyżej pod względem cech gatunkowych są podobne do form pisanych to reportaż radiowy ma swoją specyfikę i klimat, jest bardziej sugestywny i paradoksalnie bogatszy w przesłania od odmiany pisanej. Wypowiedzi bohaterów i dźwiękowe tło wydarzeń podkreślają autentyzm, prawdę opisywanych sytuacji, a więc to co stanowi istotę tego gatunku. Odpowiednio dobrana ilustracja muzyczna, montaż dźwiękowy umiejętne zastosowanie pauzy tworzą dramaturgię audycji , wpływają na wyobraźnię widza.

Złożony reportaż radiowy

• Budowany z szeregu migawek radiowych przeważnie archiwalnych podporządkowanych jednemu tematowi lub myśli przewodniej. Ta forma ma charakter dokumentalny i powstaje zwykle z okazji ważnych wydarzeń i rocznic np. polski październik, stan wojenny, rocznica pontyfikatu papieża itp.

MONTAŻ RADIOWY

• Specyficzna forma radiowa leżącą na pograniczu dziennikarstwa i literatury. Jest to kompozycja łącząca np. fragment dziennika , cytaty z prasy, wspomnienia czy fragmenty prozy zharmonizowane z ilustracją muzyczną i efektami akustycznym.

FORMY NIEDZIENNIKARSKIE

• Najwięcej miejsca zajmują gatunki muzyczne obejmujące całą twórczość w tej dziedzinie . Obecne są także formy literackiej takie jak powieść w odcinkach, słuchowisko wywodzące się w się w Polsce od „widowisk słuchowych”, podobnie jak Teatr Polskiego Radia. Stałe miejsce w ramówce zajmowały zawsze prezentacje kabaretowe.

GATUNKI

TELEWIZYJNE

UWAGI WSTĘPNE

• Telewizja co potwierdzają badania jest podstawowym źródłem informacji.

• Przekaz telewizyjny -jak żaden inny- może wzbudzać sympatię i antypatię, zaufanie, lub nieufność lekceważenie czy podziw wobec osób publicznych , faktów czy zjawisk.

• Daje poczucie współuczestnictwa w dziejących się wydarzeniach, niezależnie od miejsca i czasu wzbogaca wiedzę, kształtuje postawy i zachowania

• Dostarcza przeżyć estetycznych i rozrywki, decyduje o sposobie spędzania wolnego czasu.

RAMÓWKA TELWIZYJNA

• To zestawienie z podziałem na pasma wszystkich pojawiających się na antenie form wypowiedzi

• Ramówki telewizji publicznej różnią się od ramówek telewizji komercyjnych

• Ramówki telewizji publicznej mogą mieć swoją narodowa specyfikę

Typologia form telewizyjnych

• Ze względu na funkcję i przedmiot programu wyróżniamy :

telewizję faktów /television of facts/ czyli relacje opisujące istniejącą rzeczywistość w opozycji do telewizji artystycznej /television of fiction/, której treścią jest rzeczywistość wykreowana.

Typologia form telewizyjnych

Ze względu na cel wypowiedzi wyróżniamy

• programy informacyjne

• programy publicystyczne

• programy oświatowe

• programy rozrywkowe

Typologia form telewizyjnych

Ze względu na źródło emisji i technologię produkcji:

• przekaz mechaniczny, bez twórczej ingerencji warsztatu,

• przekaz reprodukcyjny /transmisja na żywo/

• przekaz kreacyjny, którego istotą jest rzeczywistość specjalnie uformowana telewizyjnymi środkami warsztatowymi.

Typologia form telewizyjnych

KRYTERIA FORMALNO -TEMATYCZNE

• FORMY DOKUMENTALNE czyli: aktualności, magazyny, biografie, wywiady, dyskusje formy reportażowe, dokumentalne i programy oświatowe

• FORMY DRAMATURGICZNE LUB UDRAMATYZOWANE, to inscenizacje, filmy kinowe, seriale i sztuki sceniczne.

• FORMY ROZRYWKOWE czyli to wszystko co nie mieści się w dwóch poprzednich gupach

 
TECHNIKI OBRAZOWANIA, ZAWARTOŚĆ KADRU

• Zawartość kadru - mówiąc w pewnym uproszczeniu - zależy od odległości kamery od obiektu czy obiektów i jej ustawienia. . Ustawienie kamery może być ruchome dające możliwość panoramowania poziomego i pionowego , także wykonywania tzw. szwenków czyli szybkich panoram lub nieruchome np. frontalne z góry lub z dołu czyli tzw. „żabia perspektywa”.

TECHNIKI OBRAZOWANIA, ZAWARTOŚĆ KADRU

• Rodzaj i charakter ujęcia nazywamy planem i podobnie jak w filmie wyodrębnia się 6 podstawowych: ogólny, pełny, amerykański , plan średni czyli pół zbliżenie, zbliżenie i detal

PLANY TELEWIZYJNE

• 1/ PLAN OGÓLNY. który jest zazwyczaj planem otwarcia, pokazuje miejsce akcji wnętrza czy pleneru. Osoba lub osoby są ich częścią. Funkcją planu jest zorientowanie widza co do miejsca, tła akcji lub zaznajomienie z elementami scenografii. Niekiedy- szczególnie w transmisjach - nazywa się takie ujęcia planem totalnym albo totalem

• 2/ PLAN PEŁNY skraca pole obserwacji, wyodrębnia osobę lub osoby ale nadal jako część tła, może być także planem pierwszym, otwierającym szczególnie w programach studyjnych, po którym kamery koncentrują się już na miejscu akcji i osobach występujących w programie

PLANY TELEWIZYJNE

• 3/PLAN AMERYKAŃSKI - podobnie jak w filmie służy do pokazania postaci od kolan wzwyż, stosowany jest zarówno w programach studyjnych, transmisjach, reportażu i filmach dokumentalnych

• 4/PLAN ŚREDNI CZYLI PÓŁZBLIŻENIE kiedyś plan spikerski lub popiersie. Tło przestaje grać istotną rolę bywa nieostre. W kadrze dominuje osoba lub osoby pokazywane od pasa wzwyż co sprzyja nawiązaniu lepszego kontaktu z widzem zwiększa możliwości perswazyjne a także może eliminować pewne niedoskonałości anatomiczne. Pół zbliżenie, ze względów głównie technicznych dominowało w początkach telewizji.

PLANY TELEWIZYJNE

• 5/ ZBLIŻENIE - plan pozbawiony tła ale bardzo sugestywny w którym kluczową rolę odgrywa mimika twarzy i ekspresja mowy. Ujęcia tego typu podnoszą dramaturgię, dynamizują przekaz i są stosowane powszechnie we wszystkich rodzajach programów od informacyjnych, publicystycznych po artystyczne.

• 6/DETAL LUB DUŻE ZBLIŻENIE Plan ten zasadza się na szczególe , możemy pokazywać oczy, łzy usta rozedrgane ręce, charakterystyczny fragment ubioru bohatera. Najczęściej przechodzi się do niego ze zbliżenia co jeszcze bardziej podnosi dramaturgię przekazu.

MONTAŻ

• Poza przekazem na żywo realizatorzy mogą wpływać na kompozycję programu poprzez montaż. Montaż twardy polegający na ostrych cięciach typu reporterskiego występuje coraz rzadziej (np. w montażach problemowych), dominuje miękka technika filmowa polegająca na spokojnym przechodzenia od ujęcia do ujęcia.

METODY REALIZACJI

• Podstawą realizacji pozostają scenariusz i scenopis.

• Scenariusz jest pierwszym elementem w procesie produkcji programu. Zawiera ideę jaką chce realizować autor wzajemne związki między obrazem i dźwiękiem, w tym dane o uczestnikach /bohaterach/, sposobach realizacji, wykorzystanej ikonografii, ilustracji dźwiękowej itp. Na kartce po lewej stronie pojawiają się informacje o obrazie po prawej o dźwięku.

Elementy scenariusza/przykład/

SCENOPIS

• Zawiera szczegółowy plan realizacji programu w tym: czas trwania poszczególnych elementów wizualnych i dźwiękowych, rodzaje planów, a także informacje o oświetleniu, scenografii. Zamieszcza się także datę nagrania lub emisji rodzaj studia lub miejsce transmisji.

SCHEMAT SCENOPISU

RODZAJE PROGRAMÓW TELEWIZYJNYCH

• Programy informacyjne :

Znajdujemy tu wiele analogii z informacją w radiu. Poza wyjątkami jakimi są kanały tematyczne, programy pojawiają się wielokrotnie, z różną częstotliwością we wszystkich pasmach.

Programy informacyjne

• Po czołówce następują zapowiedzi (hedlines) lub skróty najważniejszych wiadomości dnia nazywane czasami forszpanami czyli zwiastunami .Forszpan w układzie klasycznym to taki układ w którym kolejność materiałów odpowiada kolejności zapowiedzi, w przeciwieństwie do forszpanu w układzie mieszanym kiedy nie wszystkie zapowiedzi sygnalizują przekazywane w programie wiadomości.

FORMATY PROGRAMÓW INFORMACYJNYCH

• Pierwszą była tzw. struktura zintegrowana .W jednym wydaniu podawano kolejno informacje krajowe i zagraniczne sport, informacje giełdowe i pogodę

• Obecnie dominuje struktura rozbita, sport i pogoda mają swoje odrębne wejścia poprzedzone dużą ilością reklam.

FORMATY PROGRAMÓW INFORMACYJNYCH

• Niektóre stacje komercyjne prezentują dzienniki w konwencji happy- talk z udziałem dwóch lub trzech prezenterów, informacje są komentowane i dowcipnie puentowane

• Dziennika - brukowca - podobnego do prasowych tabloidów- epatującego widzów doniesieniami o zbrodniach i skandalach.

PROGRAMY INFORMACYJNE
ELEMENTY WARSZTATU

• Dłuższe formy informacyjne (główne wydania) przygotowywane są w formie konspektu, który przygotowuje i realizuje wydawca. Jako gate -keeper ustala kolejność informacji w serwisie, czas trwania, elementy wizualne, decyduje np. czy korespondencja idzie jako „stend up setka” czy pod planszę, czy rozpoczyna wiadomość , czy jest elementem łączącym czy kończącym.

PROGRAMY INFORMACYJNE
ELEMENTY WARSZTATU

• Szczególnie ważna jest decyzja dotycząca pierwszej wiadomości, która wykorzystując tzw. „zasadę pierwszeństwa w uczeniu” zostanie najlepiej zapamiętana. Wybór tzw „jedynki” może mieć np. podtekst polityczny bądź wynikać z charakteru i specyfiki stacji.

• Polityka, która zajmuje najwięcej miejsca w serwisach prezentowana jest obecnie w formach rozbudowanych (stenduperskich) w konwencji i poetyce opowieści o cechach fabuły z ciągiem zdarzeń tworzących pewną całość

RADY DOŚWIADCZONEGO WYDAWCY

• Zaleca się unikanie zestawiania obok siebie komunikatów dotyczącego podobnych wydarzeń, szczególnie gdy jeden news przedstawiony jest w formie migawki filmowej, a drugi odczytany przez prezentera, (np. dwie informacje o wypadkach samochodowych czy kolejowych) co może prowadzić do tworzenia się zbitki, pierwsza wiadomość bywa postrzegana jako kontynuacja drugiej.

RADY DOŚWIADCZONEGO WYDAWCY

• Zaleca się by w głównych wydaniach mających najliczniejszą widownię ważne wiadomości, np. każdy z 5 pierwszych newsów podawać nie krócej niż przez pół minuty, a następnie powtórzyć je w formie skrótów na końcu programu

• Zaleca się by po wiadomości budzącej silne emocje nie przekazywać informacji ważnej godnej zapamiętania. Widz powinien mieć czas by emocje opadły i powróciła koncentracja.

RADY DOŚWIADCZONEGO WYDAWCY

• Ważną rolę w psychologii odbioru serwisów informacyjnych odgrywa scenografia , prezenter i jego wygląd. Zarówno scenografia jak i prezenter swoim strojem, głosem, mimiką nie powinien odwracać uwagi widzów, a formę wypowiedzi korelować z treścią. Błędem powodującym rozproszenie uwagi jest np. tło złożone z monitorów pokazujących w czasie trwania wydania różne programy, czy widok ruchliwej ulicy.

RADY DOŚWIADCZONEGO WYDAWCY

• W realizacji programów informacyjnych zaleca się ujęcia statyczne, które nie rozpraszają widza. Zmiana ujęcia, przeniesienie kamery na innego prezentera (jeśli ich jest więcej niż jeden) są czymś w rodzaju interlinii lub przejściem do następnej strony w dzienniku, Należy jednak unikać częstych zmian planów i szybkich panoram.

RADY DOŚWIADCZONEGO WYDAWCY

• Próbowano ustalić także optymalną szybkość czytania tekstu i stwierdzono, że wartość optymalna to 6, 5 sylaby na sekundę. Nie jest to jednak obiektywna i uniwersalna norma bowiem np. młodzi widzowie preferują czytanie szybsze i lepiej takie komunikaty zapamiętują.

RADY DOŚWIADCZONEGO WYDAWCY

• Pierwszą zmorą ilustracji filmowej do tematów są nagminnie stosowane stereotypy np. relacje z wizyt, zjazdów uroczystości pokazywanie dzieci w tematach dziecięcych zbolałych chorych w poczekalni czy starców w tematach emerytalnych, a także pokazywanie niby naturalne chodzącego czytającego siedzącego eksperta przed jego wypowiedzią do kamery. W 15 tematach filmowych o powodzi z 1997 w dziennikach TVP pokazywano ścierwo świni ciągnionej przez traktor.

RADY DOŚWIADCZONEGO WYDAWCY

• Drugą zmorą to fatalnie dobierane ujęcia (niekiedy celowo) powodujące dezorientację lub nie mające wartości informacyjnej.

Materiał filmowy powinien podtrzymywać uwagę w komunikatach niezbyt zajmujących, powinien wzbogacać informację ułatwiać zrozumienie treści trudnych w przekazie werbalnym. Powinien być zsynchronizowany z tekstem czytanym ( przy jej braku tekst powinien wyprzedzać obraz)

ŹRÓDŁA WYKORZYSTYWANE W PROGRAMACH INFORMACYJNYCH

• a/własne materiały reporterskie i korespondencje, b/ materiały filmowe własne i i innych stacji fragmenty archiwalne b/materiały filmowe pochodzące z przekazów satelitarnych i wymiany c/ serwisy agencyjne d/ źródła prasowe, badania ankietowe, e/ komunikaty i konferencje rzeczników prasowych, korespondencje i przekazy uczestników wydarzeń

PROGRAMY PUBLICYSTYCZNE

• 1/ programy „mówione” - są to najstarsze formy telewizyjne do których zalicza się wywiady, dyskusje, komentarze W programach tego typu osoba lub osoby są postaciami centralnymi, a cała dramaturgia programu opiera się na ich wypowiedziach.

PROGRAMY PUBLICYSTYCZNE

• 2/ montaż problemowy - materiał filmowy opatrzony tekstem złożony z odpowiednio dobranych fragmentów np. sprawozdania, reportażu, filmu dokumentalnego wywiadu czy sondy dotyczący ważnych problemów lub ich splotu. Może występować samodzielnie lub jako wprowadzenie, rodzaj ilustracji w wielu typach programów mówionych.

PROGRAMY PUBLICYSTYCZNE

• 3/ programy składankowe typu magazynowego - występują cyklicznie, i poświęcone są określonej tematyce. Łączą ujęcia studyjne z montażami problemowymi. Pierwszy polski magazyn to popularno- naukowa „Eureka” nadawana od początku września 1956 r.

PROGRAMY PUBLICYSTYCZNE

• 4/ programy dokumentalne - oparte o przekaz filmowy, odnoszące się do wydarzeń z przeszłości syntetyzujące fakty i opinie realizowane w oparciu różnorodne źródła taki jak archiwalia, ikonografia, prasa czy relacje

PROGRAMY PUBLICYSTYCZNE

• 5/ reportaż telewizyjny- będący reakcją na ważne problemy społeczne lub głos czy głosy widzów. W przeciwieństwie do bezpośredniego sprawozdania czy transmisji na którego przebieg realizatorzy mają wpływ raczej niewielki , reportaż telewizyjny powstaje w oparciu o scenariusz. Jego realizację poprzedza dokumentacja, poznanie miejsca akcji wstępne rozmowy z bohaterami itd.

FORMY SYNKRETYCZNE

• Talk-show forma wywodząca się z wywiadu i dyskusji, prowadzona w żartobliwym tonie, wzbogacona często o akcenty muzyczne , rozrywkowe czy fragmenty filmowe. U. Eco zwraca uwagę że niektóre cykle opierają się na mechanizmie dynamicznej prowokacji, i przyrównał do sytuacji z ludowej gospody kiedy podpity człowiek mówi jedno głupstwo a audytorium stara się za wszelką cenę sprowokować go do kolejnych

FORMY SYNKRETYCZNE

• Reality show - forma najmłodsza o charakterze synkretycznym, łącząca w sobie konwencję teleturnieju, reportażu transmisji, serialu (z tymi samymi aktorami) nawet talk-show. Jej początków można doszukiwać się pół wieku temu w eksperymencie jednej z amerykańskich stacji, która zainstalowała kamery w domu jednej z rodzin. Wynik tej obserwacji nie był optymistyczny. Podglądanie nie wytrzymali presji i uciekli z domu.

---