ORGANIZACJE ZAJMUJĄCE SIĘ KRAJOZNAWSTWEM I TURYSTYKĄ DZIECI I MŁODZIEŻY SZKOLNEJ

Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (PTSM)

Szkolne schroniska młodzieżowe stanowią najbardziej dostępną bazę dla uprawiania różnych form turystyki przez dzieci i młodzież szkolną. Więk­szość z nich zlokalizowana jest przy atrakcyjnych szlakach turystycznych ; odpowiednio wyposażona w sprzęt turystyczny. Zdecydowaną większość szkolnych schronisk młodzieżowych stanowią schroniska sezonowe, czynne tylko w okresie wzmożonego ruchu turystycznego.

Turystyka dzieci i młodzieży jest nie do pomyślenia bez odpowiedniej bazy schronisk stałych i sezonowych. Wiele względów natury społecznej przemawia za potrzebą tworzenia wyspecjalizowanych schronisk dla młodzieży. prowadzących zorganizowaną pracę dydaktyczno-wychowawczą, stwarza­jących warunki sprzyjające swobodnej i przyjemnej atmosferze życia zbiorowego. Turystyka młodzieży potrzebuje przede wszystkim dużo miejsc nocle­gowych, dostępnych o każdej porze roku. Oprócz tego schroniska muszą być dostępne młodzieży bez względu na stan majątkowy ich rodziców. Pobyt mło­dych turystów w szkolnych schroniskach przebiega z reguły według opracowanych zasad wychowawczych, zawartych w regulaminie ustalającym porządek dnia. Regulamin taki spełnia ważną rolę we właściwym funkcjonowaniu schronisk. Stanowi on rejestr zadań i przywilejów oraz określa obowiązki cią­żące na młodzieży. Przestrzeganie regulaminu przez młodych turystów wpływa na sprawne funkcjonowanie schroniska, wytwarza właściwą atmosferę wychowawczą, kształtuje zwyczaje i obyczaje młodzieży.

Doceniając wagę tego problemu, już w latach 1925-26 resort oświaty rozpoczął tworzenie sieci domów wycieczkowych oraz schronisk noclego­wych, głównie w szkołach usytuowanych przy najważniejszych szlakach turystycznych. Już w 1927 roku istniało 41 szkolnych schronisk zwanych w okólniku Ministra WRiOP "punktami oparcia" dla kolonii letnich, obozów wakacyjnych i wycieczek młodzieżowych.

Organami naczelnymi Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych są: Kra­jowy Zjazd Delegatów, Główna Komisja Rewizyjna oraz Sąd Koleżeński. Działalność tego Towarzystwa wytycza statut oraz zarządzenie Ministra Oświaty i Przewodniczącego GKKFiT z dnia 30 września 1965 roku, a także zarządzenie Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 marca 1970 roku w sprawie organizacji i działalności szkolnych schronisk młodzieżo­wych. Terenowymi ogniwami Towarzystwa są Oddziały Wojewódzkie PTSM. Podstawową jednostką Towarzystwa jest kolo. W 1994 roku było ich 1600. Nadzór nad działalnością merytoryczną i gospodarczo-finansową Towarzyst­wa sprawuje Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej. PTSM prowadzi działalność w następujących ważniejszych kierunkach: - udziela noclegów młodzieży szkolnej, członkom Międzynarodowej Federacji Schronisk Młodzieżowych oraz świadczy usługi na rzecz ogółu turystów,

- dba o dalszą rozbudowę schronisk, zarówno stałych jak i sezonowych oraz o ich modernizację,

- tworzy sieć około 200 typowych tras dla odbywania wielodniowych węd­rówek pieszych i rowerowych (obozów wędrownych), z których corocznie ko­rzysta blisko 4 tysiące zespołów wędrówkowych o łącznej liczbie około 80 tys. uczestników,

- organizuje zajęcia w ramach turystyki sobotnio-niedzielnej dzieci i młodzie­ży, organizuje złoty, złazy, rajdy, olimpiady i sejmiki.

Centralną tradycyjną imprezą jest corocznie organizowany Zlot Mło­dzieży PTSM. W złocie tym bierze udział ponad l tys. młodzieży - reprezen­tantów poszczególnych województw. Zlot poprzedza wędrówka po specjalnie przygotowanych trasach określonego województwa, w którym zlot jest organi­zowany. Uczestnicy złotu spotykają się na trasie
z ciekawymi ludźmi - miesz­kańcami regionu, wykonują prace społecznie użyteczne, biorą udział w kon­kursach itp.

Inną doroczną imprezą organizowaną przez PTSM w skali kraju jest O­gólnopolski Zlot Grunwaldzki Młodzieży Szkolnej dla upamiętnienia odsło­nięcia w Krakowie Pomnika Grunwaldzkiego w 1979 roku. Oddział Woje­wódzki PTSM w Łodzi organizuje imprezę doroczną poświęconą martyrolo­gii dzieci polskich, prowadzi pracę dydaktyczno-wychowawczą w schronis­kach przekazując grupom młodzieży wiedzę krajoznawczą
o najbliższej okoli­cy,

- PTSM tworzy koła na terenie poszczególnych szkół i programuje ich pracę, - współdziała z instytucjami i organizacjami społecznymi w krzewieniu krajoznawstwa i turystyki w kraju i za granicą, - współpracuje z Międzynarodową Federacją Schronisk młodzieżowych, - prowadzi prace informacyjno-propagandowe, działalność wydawniczą, szkolenie pracowników schronisk.

Spośród krajów będących członkami Międzynarodowej Federacji Schro­nisk Młodzieżowych Polska zajmuje pierwsze miejsce pod względem ogólnej liczby schronisk (ok. 135 schronisk stałych i 1100 sezonowych) i trzecie miejsce, za Niemcami i Japonią pod względem liczby łóżek w tych schronis­kach (ok. 35 tys.). Wykaz schronisk młodzieżowych w Polsce w podziale ad­ministracyjnym zawierają corocznie wydawane informatory PTSM.

Tysiące młodych ludzi wyjeżdżających z legitymacją PTSM na zagra­niczne szlaki turystyczne, mają możliwość korzystania z najtańszej bazy ok. 5000 schronisk młodzieżowych.

Mimo dużego dynamizmu rozwoju liczby krajowych schronisk oraz do­skonaleniu w nich pracy wychowawczej, ich liczba nie zaspokaja zapotrzebo­wania społecznego, zgłaszanego przez różnorodne typy szkól i placówek oś­wiatowo-wychowawczych, zachodzi więc potrzeba dalszej ich rozbudowy.

Szkolnymi schroniskami młodzieżowymi opiekują się komitety opie­kuńcze, składające się z przedstawicieli różnych środowisk społecznych i sa­mej młodzieży. Służą one pomocą w rozwiązywaniu wielu spraw organizacyj­nych, dydaktyczno-wychowawczych i kulturalnych, mających na celu podno­szenie jakości i poziomu świadczonych przez schroniska usług. Znane i ce­nione są wysiłki komitetów opiekuńczych na rzecz organizacji kącików i izb krajoznawczych w schroniskach, inicjowania spotkań z zasłużonymi działa­czami regionu, służenia pomocą w zbieraniu i inwentaryzacji zbiorów krajo­znawczych.

Na stanowiska kierowników schronisk ze względu na złożoną i odpowiedzialną pracę, władze oświatowe powołują najlepszych wychowawców, znających zagadnienia pracy krajoznawczej i lubiących kontakty z młodzieżą. Ciążą na nich różnorakie obowiązki administracyjne oraz poważne zadania dydaktyczno-wychowawcze, wymagające energii, doświadczenia i cierpliwości w rozwiązywaniu różnych problemów. Kierownik schroniska powinien wy­kazać się także znajomością zasad wychowania, wiedzą z zakresu psychologii i zarządzania. Koncentrują się one wokół spraw związanych z organizacją życia wewnętrznego schroniska, rozwijaniem aktywności krajoznawczej mło­dych turystów i organizowaniem prac społecznie użytecznych na rzecz upo­rządkowania najbliższego otoczenia, zbieranie informacji o osobistościach historycznych regionu i najbliższej okolicy schroniska. W tym celu niezbędne jest organizowanie przez kierownika schroniska wycieczek, przygotowanie i wyświetlanie przezroczy, wygłaszanie pogadanek itp.

Dobry kierownik schroniska powinien umieć doprowadzić w każdym przypadku do takiej sytuacji, w której młodzi turyści czują się współgospodarzami schroniska, odpowiedzialnymi za jego stan i rozwój, szanującymi, zgodnie z zasadami gościnności, istniejące w nim zwyczaje i obyczaje.

Szkolne schroniska młodzieżowe mają charakter samoobsługowy co podyktowane jest nie tylko względami finansowymi, ale ma też istotne znaczenie wychowawcze. Młodzi turyści są rzeczywiście gospodarzami swoich schronisk. Obsługują się samodzielnie w zakresie drobnych czynności recepcyjnych i gospodarczych, prowadzą szereg prac społecznie użytecznych zmie­rzających do dalszego, bardziej estetycznego wystroju wnętrz, uporządkowa­nia otoczenia i dbałości o jego wygląd zewnętrzny. Szczególne znaczenie w schroniskach spełniają kąciki lub izby pamięci narodowej. Sprzyjają one upowszechnieniu krajoznawstwa i kontynuowaniu zadań na rzecz patriotycz­nego wychowania młodzieży. Służą one nie tylko szkołom i nauczycielom przy realizacji treści wielu przedmiotów nauczania, ale również szerszym rze­szom społeczeństwa. Stają się miejscami spotkań i nawiązywania kontaktów. Gromadzone w nich eksponaty kultury materialnej i duchowej, szaty roślinnej i żyjących zwierząt, okazy skał i minerałów, wzbogacają wiedzę uczniów o re­gionie, jego przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
w różnych aspektach.

Harcerstwo

Działające na terenie szkół różnych typów organizacje harcerskie uzna­ją krajoznawstwo i turystykę za nadzwyczaj ważną dziedzinę swojej pracy. Wieloletnia aktywność na tym polu dowiodła niezbicie, jak wielkie korzyści poznawcze, wychowawcze i zdrowotne uzyskać można drogą prawidłowego realizowania programów, nakreślonych przez młodzież dla młodzieży. Har­cerskie wycieczki, biwaki i obozy uzyskały tak wielką popularność, że potocz­nie utożsamiano z nimi całą harcerską działalność.

Harcerstwo posiada wieloletnie tradycje w zakresie prowadzenia różno­rodnych imprez i krzewienia turystyki wśród ogółu uczniów. Wypróbowane i sprawdzone w toku działania formy i metody pracy harcerskiej pociągają dzieci i młodzież urokiem obcowania z przyrodą, poznawania nieznanych te­renów, przeżywania emocji patriotycznych i estetycznych.

Harcerstwo jest najnaturalniejszą szkołą wpajania zasad i nawyków działalności krajoznawczo-turystycznej wśród społeczeństwa, przy czym wa­lorem tej działalności jest to, iż pracę taką rozpoczyna się już z najmłodszymi członkami, przygotowując ich stopniowo do umiejętności organizowania so­bie wartościowych sposobów wypoczynku. Można powiedzieć bez patosu, że harcerstwo jest organizacją zrzeszającą najwięcej aktywnych turystów.

Harcerstwo uznaje krajoznawstwo za instrument wychowania, wspiera­jący ideowo-wychowawczy program własnej działalności, który w połączeniu z powszechnym w harcerstwie ruchem turystycznym sprzyja podnoszeniu tężyzny fizycznej i odporności psychicznej dzieci i młodzieży, tworzeniu na­wyków zdrowego wypoczynku oraz upowszechnianiu wzorów dobrej rozryw­ki.

Wyspecjalizowaną agendą harcerstwa w zakresie obsługi krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego uczniów jest Biuro Usług Turystycznych ZHP "Harctur". To biuro podróży powstało w 1950 r. przechodząc kolejne etapy przeobrażeń. Dzisiaj "Harctur" zajmuje się obsługą krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego dzieci i młodzieży szkolnej oraz kadry instruktorów, nauczycieli i wychowawców. "Harctur" inicjuje i realizuje cie­kawe imprezy o szczególnych walorach poznawczych i wychowawczych. Jest organizatorem różnych form turystyki w okresie lata i zimy. Organizuje wy­cieczki pod hasłem "preorientacji zawodowej", poznawania osiągnięć i dorob­ku własnego środowiska, regionu, kraju oraz w zakresie turystyki kwalifiko­wanej. Organizuje imprezy żeglarskie, rowerowe, piesze, kajakowe i in. Spe­cjalizuje się
w organizowaniu rajdów i obozów wędrownych. W tej dziedzinie "Harctur" współpracuje ściśle z PTSM.

Harcerstwo dysponuje trafnym i wypróbowanym w wieloletniej działal­ności systemem wychowawczym w zakresie organizowania krajoznawstwa i turystyki wśród dzieci i młodzieży, systemem uwzględniającym zasadę do­stosowania stopnia trudności do wieku uczestników oraz szeroko rozwiniętej pracy samowychowawczej, opierającej się m.in. na sprawnościach, obejmują­cych różne dziedziny wiedzy i umiejętności - artystyczne, sportowe, turystycz­ne, przyrodnicze, techniczne oraz sanitarno-higieniczne.

Sprawności z zakresu turystyki opracowywane są według zasady stop­niowania trudności i stopniowego wprowadzania harcerzy w zakres praktycz­nej i teoretycznej wiedzy krajoznawczo-turystycznej. W całym zbiorze sprawności krajoznawczo-turystycznych nie brak propozycji dotyczących turystyki górskiej, wodnej, kolarskiej czy też narciarskiej. Dla przykładu podam opis dwóch wybranych sprawności harcerskich: najłatwiejszej, przeznaczonej dla zuchów i najtrudniejszej - dla młodzieży.

Sprawność pod nazwą "Wszędobylski"

1. Jesteśmy dumni z naszej okolicy, czujemy się gospodarzami. Jesteś­my koleżeńscy, zdyscyplinowani, gościnni.

2. Znamy naszą miejscowość, wiemy, gdzie w okolicy znajdują się naj­ważniejsze zabytki historyczne. Znamy baśnie i legendy o naszej okolicy.

3. Urządziliśmy wyprawy po naszej okolicy szlakami: nowych domów, linii elektrycznych, wydarzeń historycznych, zabytków, legend. Zrobiliśmy kronikę lub album o naszej okolicy. Odwiedziliśmy zakłady pracy w naszej miejscowości. Zorganizowaliśmy konkurs: "Nasza miejscowość za 5 lat". Po­magaliśmy w upiększeniu naszej miejscowości. Wykonaliśmy plan naszej okolicy.

Sprawność dla młodzieży najstarszej pod nazwą "Turysta" przyznaje się harcerzowi, który:

1. Zdobył Odznakę Turystyki Pieszej PTTK (OTP) w stopniu srebrnym.

2. Zna obiekty warte zwiedzania we własnym województwie, wie gdzie są schroniska PTTK i szkolne, wyliczy szlaki turystyczne województwa, zwiedził ważniejsze z nich, potrafi wskazać najlepsze tereny obozowe w swojej okolicy.

3. Zna ogólnie historię turystyki i krajoznawstwa w Polsce, wie na czym polega ochrona przyrody i zabytków, stosuje jej wskazania. Wie gdzie znajdują się w Polsce parki narodowe, potrafi wymienić występujące w okolicy re­zerwaty i pomniki przyrody.

4. Systematycznie uprawia turystykę.

5. Wraz z grupą kolegów: - sporządził na podstawie wywiadów i litera­tury monografię jednej z pobliskich miejscowości, albo - zebrał materiały (fo­tografie, rysunki, okazy) charakteryzujące sztukę ludową terenu.

6. Był przynajmniej na sześciu wycieczkach zastępu lub drużyny, w tym na jednej w okresie jesienno-zimowym oraz na jednym obozie wędrownym. Brał udział w rajdzie turystycznym.

7. Zorganizował i przeprowadził dwudniową krajoznawczą wycieczkę zastępu. Brał udział w opracowaniu programu wycieczki. Pokierował rozbiciem biwaku. Wie jak można biwakować bez sprzętu turystycznego. Przygoto­wał posiłek dla siebie i zastępu. Przygotował apteczkę wycieczkową zastępu, umie się nią posługiwać.

8. Oprowadził po swojej okolicy grupę harcerzy lub młodzieży nie zor­ganizowanej.

Podane wyżej przykłady sprawności harcerskich dokładnie wskazują skalę trudności, a co za tym idzie, system stopniowego wprowadzania w za­gadnienia umiejętności praktycznych i wiedzy teoretycznej w omawianym za­kresie. Każdy absolwent kierunku turystyka powinien posiąść umiejętności i wiedzę odpo­wiadającą wyżej opisanej sprawności.

Harcerze mogą zdobywać też sprawność kajakarza, narciarza-alpejczy­ka, narciarza-klasyka, krajoznawcy, przewodnika po okolicy, ratownika, tech­nika obozowego, terenoznawcy, włóczęgi, przewodnika po mieście, przyjacie­la przyrody, turysty górskiego, przewodnia po okolicy, wygi górskiego, łazi­ka włóczęgi.

Harcerze młodsi mogą jeszcze dodatkowo zdobyć następujące sprawnoś­ci, których warunkiem zdobycia jest udział w wycieczkach oraz opanowanie odpowiedniej wiedzy i umiejętności krajoznawczo-turystycznych: kajakarz, kolarz, kuchcik, lekka stopa, motorowerzysta, motorowodniak, przewodnik po mieście, terenoznawca, żeglarz, wędrowiec, przewodnik po okolicy, po­dróżnik, tramp, krajoznawca, wyga górski.

O ile sprawności oznaczają zdobycie wiedzy i umiejętności specjalistycznej
z określonej dziedziny, to stopnie harcerskie wyrażają pewien zasób umiejętności z różnych dziedzin i są wyrazem ogólnej wiedzy harcerskiej. W zdobywaniu kolejnych stopni tak zuchowych, jak i harcerskich ważną rolę odgrywają normy z zakresu wiedzy i umiejętności krajoznawczo-turystycznej.

I tak np. aby zdobyć gwiazdki zuchowe w pierwszym roku, zuchy muszą wziąć udział w wycieczce, a w następnych latach w obozowej lub nie obozowej akcji letniej.

Harcerze młodsi dla zdobycia stopnia "ochotnika" (kl. IV-V) muszą znać najbliższą okolicę swego zamieszkania, rozpoznawać pospolite rośliny i zwierzęta i wiedzieć, gdzie w okolicy występują rośliny i zwierzęta chronione. Zdobycie stopnia "tropiciela" (kl. VI) wymaga opanowania wiedzy o kra­ju. Kandydat na tropiciela powinien zorganizować wycieczkę zuchów, trosz­czyć się o stan przyrody w swojej okolicy, brać udział w biwaku, zbudować szałas nie niszcząc lasu, zbudować kuchnię polową, sprawnie posługiwać się sprzętem saperskim, umieć dokonywać prostych pomiarów topograficznych terenu, sporządzić szkic drogi, przewidzieć pogodę, brać udział w grze tere­nowej - organizować wraz z zastępem wyprawy turystyczne, posługiwać się mapą turystyczną, maszerować na azymut i wyznaczyć go w terenie. Normy na "odkrywcę" przewidują posiadanie ekwipunku turystycznego, harcerz od­krywca wie co daje jego region Polsce, interesuje się wybranym krajem lub kontynentem, uczestniczył w obozie, umie kierować rozbijaniem namiotów oraz budową obozowych urządzeń, sprawnie posługiwać się mapą, potrafi wy­znaczyć trasę wycieczki, sporządzić szkice terenowe, spieszyć na ratunek przyrodzie.

Harcerze starsi dla zdobycia stopnia" wędrownika" muszą wędrować po ziemi ojczystej, w wędrówce upatrywać możliwości odkrywania nowych war­tości, poznawać dzieje swojego regionu, przewędrować przynajmniej 100 km, uczestniczyć w kilkudniowej wędrówce z biwakiem, brać udział w obozie har­cerskim, odbyć wędrówkę tematyczną i prowadzić samodzielnie dokumentację wędrówki, załatwić sprawy organizacyjne biwaku, wycieczki lub obozu, brać udział w grach terenowych i harcach, posługiwać się busolą, wykonywać szkice drogi i terenu, wraz z zastępem lub drużyną wybrać miejsce na biwak i urządzić go, konserwować sprzęt obozowy i turystyczny.

Wyżej przedstawione przykłady przekonują o tym, że harcerstwo jest najlepszą formą wychowania do turystyki. Stąd też np. w Czechach w wyższej uczelni wychowania :fizycznego działa Katedra Skautingu i Biegów na orientację a w Ołomuńcu Katedra Wychowania w Przyrodzie.

Rajdy, alerty, zloty, złazy ważnymi formami działalności krajo­znawczo-turystycznej harcerzy

Małe formy turystyki, krzewionej przez drużyny i szczepy, przyjmują często jednolity charakter ogólnopolskich imprez. Popularne są "alerty" orga­nizowane od 1965 roku. W trakcie kolejnych kilkunastu alertów młodzież poznawała historię zmagań patriotów polskich z okupantem hitlerowskim i otaczała opieką miejsca pamięci narodowej. Zbierano też eksponaty do izb pamięci narodowej. Owocem tej działalności jest odnalezienie i uporządko­wanie oraz otoczenie opieką przeszło 6 tysięcy miejsc związanych z walką i martyrologią narodu polskiego, założenie ponad 10 tysięcy okresowych oraz około półtora stałych izb pamięci narodowej, organizowanych zwykle w szko­łach i w innych placówkach oświatowo-wychowawczych.

W ramach kampanii "Azymut-Polska 1980" organizowano wycieczki do zakładów przemysłowych i zwiady po okolicy, które służyć miały celowi odnajdowania znamion nowoczesności przeobrażeń.

W dotychczasowej działalności drużyn i klubów preferowana jest coraz bardziej turystyka kwalifikowana, obozy wędrowne, wycieczki piesze, górs­kie, nizinne, rowerowe, kajakowe i narciarskie. .

Komendy hufców i chorągwi organizują corocznie kilkaset imprez w zakresie różnych form turystyki kwalifikowanej, przy czym poziom tych imprez powinien być wzorem do naśladowania przez środowisko szkolne i in­ne organizacje społeczne. Drużyny harcerskie specjalizują się w rozmaitych kierunkach działalności turystycznej. Istnieją więc drużyny harcerzy-żegla­rzy, lotników, samochodziarzy itp.

Wszystkie drużyny szkolą swych członków w zakresie konkurencji spor­towo-turystycznej, jaką jest "Harcerski bieg terenowy". W biegu tym nagra­dza się sukces zespołowy oraz opanowanie takich technik turystycznych, jak rozbicie namiotu, pakowanie plecaka, przenoszenie rannego, sygnalizacja al­fabetem Morse'a, znajomość pionierki obozowej, przygotowanie posiłków itp. "Harcerski bieg terenowy" przygotowuje uczestników do innych, bardziej wyspecjalizowanych zawodów o wydźwięku sportowo-turystycznym cieszą­cych się coraz większą popularnością. Są nimi marsze i biegi na orientację.

Największą i najstarszą imprezą turystyczną jest Ogólnopolski Harcerski Rajd Świętokrzyski, w którym corocznie bierze udział kilka tysięcy harce­rzy, organizowany przez Hufiec Starachowice chorągwi kieleckiej.

Harcerstwo spełnia poza tym bardzo doniosłą rolę krzewiciela wyspecja­lizowanego modelu turystyki pobytowej w postaci najdoskonalszej dla mło­dzieży, tj. obozownictwa. Na obozach harcerskich i zuchowych przebywa rocznie przeszło ćwierć miliona dzieci i młodzieży. Obóz harcerski określa się słusznie mianem "szkoły turystycznej", w której w wyniku zamieszkania w namiotach, prowadzenia samoobsługi w zakresie podstawowych spraw bytowych, pełnienia wart nocnych, organizowania gier terenowych, krótkich wycieczek i codziennego obcowania z przyrodą, następuje wprowadzenie członka organizacji w zagadnienia krajoznawstwa i turystyki oraz organizo­wania form aktywnego wypoczynku.

Harcerstwo - poza szkolnymi kołami i klubami krajoznawczo-turystycz­nymi - jest głównym krzewicielem obozów wędrownych. Każdego roku wędruje pieszo, na rowerach, kajakach i żaglówkach około 80 tysięcy harcerzy. Opracowano przy tym ciekawy system centralnych rajdów, w trakcie których zastępy dokonują "gwiaździstych" zlotów do miejsc uświęconych walką i mę­czeństwem. Zloty takie odbyły się w Poroninie, Fromborku, Katowicach, Płocku, Sandomierzu, Górze Św. Anny i innych miejscowościach Polski. Harcerstwo dopracowało się ciekawej formy masowych zajęć wypoczynkowych
w okresie letnim, organizowanej pod nazwą ,,nie obozowej akcji letniej”. W akcji tej bierze udział około miliona dzieci i młodzieży.

Harcerstwo posiada własną bazę turystyczną, na którą składa się wiele obiektów stałych i sezonowych. W szeregach kadry harcerskiej znajduje się liczna rzesza przodowników oraz organizatorów turystyki kwalifikowanej, wyszkolonych na kursach organizowanych przez centralne i terenowe władze harcerstwa. Mimo stałego odpływu tej młodej, przeszkolonej kadry, która staje się zaczynem organizacyjnym krajoznawstwa i turystyki w różnych środowiskach, corocznie szkoli się na zimowiskach, obozach letnich, kursach kilka tysięcy organizatorów turystyki. Popularyzacją turystyki wśród dzieci i mło­dzieży zajmują się również harcerskie wydawnictwa, drukując liczne informatory, poradniki oraz prasę harcerską, w której często omawiane są zagadnie­nia turystyki.

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK)

PTTK powstało w 1950 roku w wyniku połączenia Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (utworzonego w 1873 r.) i Polskiego Towarzystwa Krajo­znawczego (utworzonego w 1906 r.) oraz kilku innych organizacji turystycz­nych. Uznane zostało ono za stowarzyszenie wyższej użyteczności.

Działalnością turystyczną członków PTTK kieruje kadra organizatorów turystyki, przewodników turystycznych, przodowników turystyki kwalifikowanej: pieszej, górskiej, narciarskiej, motorowej, żeglarskiej, kajakowej, kolarskiej, społecznych opiekunów przyrody, opiekunów SKKT-PTTK oraz człon­ków Służby Kultury Szlaku.

Podstawowe dziedziny działalności członków PTTK to turystyka kwalifikowana oraz turystyka masowa. Podstawowymi formami działalności są wycieczki, rajdy, zloty, biwaki i obozy. Towarzystwo prowadzi pracownie krajoznawcze, muzea i biblioteki, wydaje książki i broszury popularyzujące turys­tykę i krajoznawstwo.

PTTK zajmuje poczesne miejsce wśród uczestników społecznego ruchu krajoznawczego w środowisku młodzieży szkolnej. Jeden z założycieli PTK, Mikołaj Wisznicki, już w 1906 roku tak nakreślił program tej organizacji: ,,Krajoznawca szuka wiedzy o Polsce sercem. Na wycieczkach kształcić musi zarówno ciało, jak i umysł i uczucie, budzić gotowość słowem Ojczyzna, uczyć karności, kształcić miłość do ziemi ojczystej". Słowa te adresowane by­ły i są do młodzieży szkolnej. Wierne tej zasadzie PTK powołało w 1919 roku koła krajoznawcze młodzieży szkolnej. To wydarzenie sprzed wielu lat uważa się za początek społecznego, zorganizowanego ruchu krajoznawczego młodzieży szkolnej.

Obecnie w PTTK przeszło 40% członków to młodzież szkolna zrzeszo­na w ok. 7 tys. klubach SKKT-PTTK. Najważniejsze formy działalności programowej PTTK dla młodzieży szkolnej to:

- wycieczki popularne, piesze i kolarskie, - wycieczki autokarowe krajoznawcze, - wędrówki, prelekcje i spotkania w czasie kolonii i obozów pod hasłem" Wakacje z PTTK",

- rajdy, złazy, zloty, spływy i rejsy w ramach turystyki kwalifikowanej, - obozy turystyczne i krajoznawcze, stałe i wędrowne, - szlaki turystyczne: nizinne, wodne, górskie, letnie i narciarskie, - schroniska, stanice, bacówki, domy turysty, campingi, - system odznak krajoznawczych i turystyki kwalifikowanej, - konferencje naukowe, metodyczne, sejmiki, seminaria, - konkursy krajoznawcze, - działalność propagatorska: odczyty, prelekcje, biblioteki, - pracownie krajoznawcze i informacja turystyczna, - ochrona przyrody i opieka nad zabytkami, - wydawnictwa krajoznawcze i turystyczne, przewodnik, mapy i poradniki, - Ogólnopolski Młodzieżowy Turniej Turystyczno-Krajoznawczy, - Młodzieżowa Szkoła Turystyki, - szkolenie nauczycieli-opiekunów SKKT-PTTK na przodowników turystyki kwalifikowanej,

- szkolenie Młodzieżowych Organizatorów Turystyki, oraz Młodzieżowych Przodowników Turystyki Pieszej i Kolarskiej.

Liga Ochrony Przyrody (LOP)

LOP została utworzona 9.01.1928 roku. Do 1939 roku działalność orga­nizacji koncentrowała się na ochronie niektórych, najbardziej zagrożonych pomników przyrody, proporcjonalnie do ówczesnych możliwości tej organiza­cji. Szczególną aktywność w tym okresie LOP rozwijała w dziedzinie propa­gandy ochrony przyrody, zwłaszcza Tatr i Pienin.

Główne zadania statutowe LOP, zrzeszającej przeszło milion członków w kołach zakładowych, terenowych, środowiskowych, szkolnych i uczelnia­nych, to m.in.:

- kształtowanie właściwego stosunku człowieka do przyrody oraz opinii spo­łecznej o środowisku przyrodniczym, - inicjowanie i podejmowanie społecznych przedsięwzięć i czynów na rzecz ochrony przyrody i kształtowania środowiska przyrodniczego, - zabieganie o ochronę środowiska przyrodniczego, właściwe użytkowanie oraz świadome i celowe odtwarzanie zasobów przyrody jako dobra ogólnona­rodowego, - zapobieganie niszczeniu środowiska przyrodniczego, - zabieganie o zachowanie piękna i swoistych cech rodzimego krajobrazu oraz o ochronę terenów przeznaczonych na cele turystyczno-wypoczynkowe.

1

---