psychologia osobowości

wykład 1

Psychologia osobowości

Psychologia osobowości

• Jacy są ludzie?

• Dlaczego ludzie są tacy, jacy są?

• Kim jest człowiek?

• Kim jestem ja sam?

Człowiek jako podmiot i przedmiot psychologii

• Kim jest człowiek? → związki z filozofią, z antropologią filozoficzną

• Kim jestem ja sam? → związki z biografią autora: każda teoria jest odbiciem problemów jej twórcy

Celowo nie podaję definicji:

• „Nieprzemyślany i powierzchowny jest postulat zaczynania badań filozoficznych od definicji. Ustawienie pewnego układu definicyj na początku badań jest zasadniczo możliwe tylko tam, gdzie mamy do czynienia nie z danymi przedmiotami, lecz gdzie możemy przedmioty dowolnie konstruować”

Roman Ingarden

Hermeneutyka

• hermeneutike techné = sztuka tłumaczenia

• starożytność:

• alegoryczna wykładnia mitów

• judaistyczna interpretacja Biblii

• wykładnia Pisma przez Ojców Kościoła

Starożytność: cztery sensy Pisma

Littera gesta docet fakty

quid credas allegoria wiara

Moralis quid agas uczynki

quo tendas anagogia cel

Friedrich Schleiermacher

• Hermeneutyka jest sztuką rozumienia:

• rozumienie jako czynny, twórczy udział udział w odtworzeniu dzieła, tekstu...

• obiektywny, bezstronny odbiór jest nierealny

• Hermeneutyka jest teorią interpretacji

• zasadnicze pytania: co mam zrozumieć? Jak mam rozumieć?

Co mam rozumieć?

• cudze stany psychiczne, czyli co poeta miał na myśli? [Dilthey]

• obiektywny sens tekstu, czyli o czym to jest? [Gadamer]

Kryteria dobrego rozumienia

• kompetencja językowa - „znajomość kodu”

• postawa krytyczna, nie ideologiczna - nie narzucać tekstowi, autorowi swoich przekonań, ideologii, wartości, uprzedzeń.

Koło hermeneutyczne jako struktura rozumienia

antycypacja sensu całości

powrót do rozumienia całości interpretacja części

Wyjaśnianie vs. Rozumienie

dotyczy praw ogólnych wymaga obiektywizmu wymaga niezaangażowania

dotyczy raczej faktów jednostkowych dopuszcza subiektywizm wymaga zaangażowania

ALE: P.Ricoeur podważa to rozróżnienie: rozumienie nie jest możliwe bez wyjaśniania, wyjaśnianie jest niepełne bez rozumienia

Jak się to wszystko ma do psychologii?

rozumieć człowieka jako „gatunek” poznać prawa ogólne rządzące zachowaniem człowieka na najwyższym poziomie organizacji tegoż zachowania.

rozumieć konkretną jednostkę ludzką znaleźć język opisu człowieka w jego niepowtarzalności, w tym, co odróżnia go od innych ludzi

psychologia osobowości

wykład 2

Zygmunt Freud

• 1865-1939

• mieszczańska, wiktoriańska obyczajowość

• staranne wykształcenie ogólne:

• języki obce

• filozofia, zwłaszcza romantyków niemieckich

• Okres bujnego rozwoju nauki :

• humanistyka

• nauki przyrodnicze: zasada zachowania energii [Helmholtz]

• rozwój psychologii: (p.akademicka, behawioryzm)

Psychoanaliza jako pierwsza teoria osobowości

• opis najbardziej ogólnych praw rządzących zachowaniem

• próba uchwycenia „najwyższej instancji”, najwyższego poziomu organizacji zachowania

• bardzo pojemna teoria

Psychoanaliza jako kliniczna teoria osobowości

• dane kliniczne, zebrane w toku praktyki klinicznej

• studium przypadku, jednostka jako przedmiot zainteresowania

• badanie w warunkach klinicznych, nie eksperymentalnych

• metody zbierania danych: hipnoza, metoda wolnych skojarzeń, analiza marzeń sennych, obserwacja

Cztery kwestie, poruszane przez każdą dobrą teorię osobowości

• geneza osobowości → skrypt [tu też krytyczna analiza]

• struktura osobowości

• dynamika osobowości → Freud Z. O psychoanalizie

• rozwój osobowości → Pervin i John, Lindzey i Hall [tu też skrót teorii]

Punkt wyjścia Z. Freuda

Teoria	Praktyka
problem psychofizyczny aparat psychiczny: metafora? termin techniczny? * nadznaczenie biologiczne? * nadznaczenie psychologiczne?	neurologiczna: specyficzne przypadki zaburzeń, np. Anna O. hipoteza o nieświadomym życiu psychicznym (Podział psychiki na świadomość i nieświadomość jest głównym założeniem psychoanalizy)

Energetyczne i topograficzne ujęcie psychiki

Ujęcie energetyczne	Ujęcie topograficzne
pojęcia: energia psychiczna, popęd, opór, tłumienie, wyparcie, mechanizmy obronne, nieświadome motywy energia psychiczna: z procesów metabolicznych krąży w aparacie psychicznym	„mapa”, „plan” psychiki zastosowanie metafor przestrzennych

Aparat psychiczny

Topografia I

Topografia II

świadome [s. Bewusste] treści aktualnie dane, bezpośrednio w danej chwili dostępne stan przemijający, chwilowy przedświadome [s.Vorbewusste] nie-świadome, ale potencjalnie dostępne np. pamięć nieświadome [s.Unbewusste] treści, które nie były świadome lub były takie, ale z pewnych powodów zostały ze świadomego wyrzucone, wyparte popędy - sama istota psychiki nieświadomej Nieświadomość jest aktywna, jest psychiką samą w sobie nielogiczna nieobrazowa, chociaż przedstawiana archaiczna, infantylna, seksualna dysponuje dużą ilością energii psychicznej wywiera przemożny wpływ na zachowanie

Struktura znacznie wyraźniej zarysowana niż w topografii I, personifikacja id [Es, ono, to] pierwotne życie psychiczne charakter biologiczny zasada przyjemności brak kontaktu ze światem zewnętrznym ego [Ich, ja] samowiedza, podmiotowość kontakt ze światem zewnętrznym zasada rzeczywistości, kompromis superego [Überich, nad-ja] rozwija się ok. 3.r.ż. zawiera zinternalizowane normy społeczne, nakazy i zakazy wyłania się z id, ale podlega uczeniu „zasada doskonałości”, hamowanie impulsów id, ale znowu z zaniedbaniem realiów świata zewnętrznego.

Krytyka psychoanalizy c.d wątpliwy status naukowy teorii ocena funkcji teorii: opis + wyjaśnianie i predykcja - ale: ładny język ciekawe pomysły tematyka popularna: seks i przemoc... skomplikowany obraz natury ludzkiej

Jak się mają do siebie dwie topografie?

• id: jest całkowicie nieświadome

• ego: świadome, przedświadome, nieświadome

• superego: świadome, przedświadome, nieświadome

Krytyka psychoanalizy

Furia	Krytyka metodologii
czarnowidztwo rozpasany seksualizm patologizowanie skrajny determinizm (Tu również krytyka feministyczna)	niereplikowalność danych niemożność ilościowego opracowania danych informacje tylko od pacjenta duża podatność na uprzedzenia niemożliwa do stwierdzenia rzetelność i trafność

psychologia osobowości

wykład 3

Carl Gustav Jung

• 1875-1961

• dobrze urodzony, dobrze wychowany, przystojny[?], twórczy, niekonwencjonalny, złośliwy

• odwaga w myśleniu + wrodzona skłonność do herezji

Wpływy kształtujące światopogląd Junga

• Filozofia

• Kant

• Fichte

• Schelling

• Schopenhauer

• von Hartmann

• Nauka:

• nauki przyrodnicze: genetyka, teoria ewolucji

• nauki humanistyczne: etnologia, religioznawstwo, archeologia

• psychologia: eksperymenty psychofizjologiczne, własna metoda skojarzeń słownych

• Religia:

• protestantyzm - religia ojca

• eklektyzm religijny z wyboru

• Parapsychologia

• matka: medium

• duchy rodzinne

Freud a Jung - różnice poglądów

	FREUD	JUNG
natura libido	seksualna	neutralna
uwaga poświęcona seksualności	duża	mała (raczej płeć rozumiana kulturowo, płeć psychologiczna)
waga doświadczeń z dzieciństwa dla rozwoju osobowości	decydująca	prawie żadna
natura religii	religia to zbiorowe złudzenie	`nie dająca się wykorzenić potrzeba ducha ludzkiego'
rozwój	trwa do 13 r.ż.	trwa przez całe życie

Podstawy ontologiczne i epistemologiczne psychologii Junga

• Unus mundus - monizm → neutralny?

• Świat istnieje jako coincidentia oppositorum

• ja i świat są jednością

• Spostrzeganie jako funkcja świadomości

• nieświadomość nie spostrzega przeciwieństw

• różnorodność to złudzenie, ale nieuniknione

• dychotomiczność poznania, zwłaszcza w kulturze Zachodu

Dychotomiczność poznania

Cytat:

• Nie jest prawdopodobne, aby coś, co jest cechą poznania, było też eo ipso cechą przedmiotu. To przede wszystkim nasza świadomość określa różnice między rzeczami, ocenia je, a nawet tworzy w sytuacji, gdy wręcz nie dadzą się one spostrzec

Antropologia C.G.Junga

• Człowiek jako mikrokosmos

• monizm neutralny - bez podziału na ciało i duszę (psychikę)

• nieredukcjonistyczne podejście, holistyczne ujęcie natury ludzkiej

• „Inter faeces et urinam nascimur” jest prawdą wieczną, choć niepłodną. Powtarzanie jej jest monotonne, a przede wszystkim nieapetyczne. Donikąd nie prowadzi objaśnianie dążeń duszy z punktu widzenia macicy.

Osoba jako system psychiczny

Jaźń → indywiduacja → ego, cień, persona

↓

integracja

indywiduacja właściwa

Typ psychiczny

2 postawy	4 funkcje psychiczne
2 racjonalne: myślenie,uczucie 2 irracjonalne: percepcja, intuicja	funkcja dominująca funkcja wspomagająca funkcja nieświadoma funkcja świadoma

Junga koncepcja nieświadomości

• Podział na nieświadomość:

• indywidualną (osobową)

• zbiorową (kolektywną)

• nieświadomość kolektywna:

• wspólna wszystkim ludziom

• „pamięć gatunku” - ale jak przekazywana?

• zawartość: archetypy i instynkty

Cytat:

Archetypy należy uważać nie za przedmioty, lecz za podmioty rządzące się własnymi prawami (...) Jeśli weźmiemy pod uwagę ich autonomię, to z konieczności musimy potraktować je jak podmioty, tj. przypisać im spontaniczność i celowe działanie, lub też rodzaj świadomości i wolną wolę...

II faza indywiduacji

• ok. 2 % populacji

• właściwy rozwój osobowy

• cel: powrót do Jaźni

• w kategoriach psychologicznych: harmonia w zakresie postaw i funkcji psychicznych

• w procesie indywiduacji powstaje świadomość, ego jest podmiotem uświadomienia, bohaterem indywiduacji

• Z.Rosińska:

Indywiduacja to wewnętrzny proces nieświadomości, dążącej do samorefleksji poprzez fenomen ludzki.

psychologia osobowości

wykład 4

Alfred Adler

• luty 1870 - maj 1938

• trudne dzieciństwo

• studia medyczne 1895

• 1920 - kierownik uniwersyteckiej kliniki psychiatrycznej w Wiedniu, zakłada sieć poradni wychowawczo-klinicznych dla dzieci

• 1934 - emigracja do USA

Zaplecze psychologii Adlera

• filozofia:

• Nietzsche - wola mocy

• Vaihinger - fikcjonalizm

• Lebensfilosofie

• i marksizm!!!

• teoria ewolucji: Darwin, Lamarck

• genetyka: prawa Mendla

Podstawy psychologii Adlera

• monizm materialistyczny

• życie jest ruchem materii

• człowiek jedną z form materialnego życia we Wszechświecie

• ewolucjonizm

• finalizm:

• życie to ruch celowy, zmierzający do czegoś

• celowość przeciwstawiona przyczynowości

• ludzie są niepowtarzalni - charakter, styl życia, kształtowany przez:

• konstytucję fizyczną osoby

• jej doświadczenie: codziennie doświadczane środowisko fizyczne, duchowe, a także doświadczenia wyjątkowe, niepowszednie

• epistemologia: mniemania

Podlegamy wpływowi nie faktów, lecz naszego sądu o nich...

Główne filary koncepcji Adlera

• Minderwertigkeitsgefühl - poczucie niepełnowartościowości

• Geltungsstreben/ Kompensation - dążenie do przezwyciężenia

• Gemeinschaftsgefühl - poczucie wspólnoty / uczucie społeczne

Dążenie do przezwyciężenia

• Życie to czynne przystosowanie, przezwyciężanie oporu, jaki stawia środowisko w procesie rozwoju organizmu

• przezwyciężamy:

• własne ograniczenia

• warunki ekonomiczne i społeczne

• trudności życiowe

• subiektywnie spostrzegane ograniczenia

• Nie jest popędem, przynajmniej nie u człowieka

• nie zmierza do stanu równowagi, do redukcji napięcia

• angażuje świadomość i wolę

Świadomość braków jest warunkiem postępu życiowego

Poczucie niepełnowartościowości

• Bierze się z doświadczenia rozdźwięku między zamiarem a wykonaniem, pragnieniem a realizacją.

• Jest właściwe ludzkiej naturze, jest prawem ogólnym

• Na stopień p.n. wpływa:

• upośledzenie lub słabość fizyczna

• wychowanie

• kolejność urodzenia

• szkoła, system kształcenia

• płeć

• warunki społeczne i ekonomiczne

Być człowiekiem to mieć poczucie własnej mniejszej wartości

Poczucie wspólnoty

• cel życia:

• poczucie wspólnoty

• inteligencja prywatna

• dążenie do wspólnoty jest ogólnym prawem życia.

• u człowieka istnieje bardzo silny pęd do wspólnoty, który ukierunkowuje dążenie do przezwyciężenia tak, aby korzyść była wspólna

• wspólnota → społeczeństwo, środowisko społeczne

Podstawowy dynamizm psychiki ludzkiej to konflikt dwóch tendencji: poczucia niepełnowartościowości i dążenia do przezwyciężenia, konflikt łagodzony przez poczucie wspólnoty

Postulaty pedagogiczne

• wychowanie dostosowane do:

• praw życia

• indywidualnego stylu życia

• bez autorytetów - dziecko potrzebuje współczłowieka

• poznanie stylu życia ucznia - wnioskowanie z zachowania + przez analogię do własnych stanów psychicznych.

• przyzwolenie na swobodną ekspresję

• wychowanie to :

• usunięcie odchyleń, jakim uległ styl życia jednostki

• wytyczenie linii postępowania, zgodnej z celem życia

• wzbudzanie odwagi - max. wsparcia i max. wymagań

Krytyka koncepcji Adlera

• słaba metodologicznie: mało usystematyzowana, słabo zdefiniowane pojęcia

• czy to psychologia, czy system pedagogiczny?

• bardzo inspirująca: propozycja podejścia idiograficznego, holistycznego; wiara w twórcze możliwości człowieka, optymizm.

• Adler stworzył podwaliny pod personologię, psychologię humanistyczną i egzystencjalną, a nawet Gestalt.

psychologia osobowości

wykład 5

Neopsychoanaliza - osobowość w ujęciu spadkobierców Freuda

• kontynuacja klasycznego freudyzmu (przynajmniej w deklaracjach)

• przedstawiciele:

• E.H.Erikson

• E. Fromm

• K.Horney

• H.S.Sullivan

• M..Klein

Wspólne dla koncepcji neopsychoanalitycznych

• pochwała Freuda, ostrożna krytyka freudyzmu, określenie jego stanu w kategoriach kryzysu.

• aprobata podstaw psychoanalizy

• dynamiczne ujęcie życia psychicznego

• przekonanie o doniosłej roli doświadczeń wczesnodziecięcych

• uwaga: hipoteza nieświadomego życia psychicznego nie jest tu konieczna!

Kryzys psychoanalizy

• odpowiedzialni są psychoanalitycy: lojalni, płytcy, biurokraci psychoanalizy (Fromm)

• zanik ducha rewolucyjnego, zaprzedanie się prawom rynku.

• konieczność reformy: zawęzić zakres twierdzeń Freuda, rozszerzyć zakres psychoanalizy.

E.Fromm:

Psychoanaliza była pierwotnie teorią rewolucyjną, wyzwalającą, radykalną właśnie. Z wolna traciła jednak ten charakter, popadła w zastój, nie rozwinęła się i nie poszukała odpowiedzi na zmienioną sytuację. Zamiast tego stoczyła się w konformizm i zabieganie o szacunek.

„Kryzys psychoanalizy”

Postulaty

• psychoanaliza powinna z psychopatologii przekształcić się w psychologię ogólną.

• Teoria represjonowanej seksualności → w teorię represjonowanej psychiki, zniewolenia umysłu

• cel: wyzwolenie seksualne → w cel: wyzwolenie człowieka przez rozszerzenie świadomości

E.Fromm:

Tłumienie seksualności nie jest już problemem, ponieważ wraz z rozwojem społeczeństwa konsumpcyjnego sam seks stał się artykułem konsumpcyjnym, a dążenie do bezustannej satysfakcji seksualnej jest częścią wzorca, który z kolei zaspokaja ekonomiczne potrzeby zautomatyzowanego społeczeństwa. W dzisiejszym społeczeństwie, takim, jakie ono jest, tłumione są inne potrzeby: życia pełną piersią, bycia wolnym, kochania.

Postulaty

• należy zająć się bardziej ego niż id i superego; podkreślić wolność i twórczy rozwój człowieka

• należy zrezygnować z wizji psychiki jako układu izolowanego → wprowadzić interakcje społeczne

Gdzie tu jest osobowość?

• metawzór - najszerszy poziom opisu i wyjaśniania - najbardziej ogólny wzór na zachowanie - „klimat” całości funkcjonowania człowieka

• trzeba go tu szukać w wątkach społecznych, kulturowych, interpersonalnych → wyznaczają nowe ujęcia genezy, struktury, dynamiki, rozwoju osobowości

Geneza osobowości

• w dużej mierze społeczna:

• relacja z obiektem (Klein)

• przywiązanie, więź (Bowlby, Ainsworth)

• przyjaźń preadolescencyjna (Sullivan)

• kryzys adolescencyjny (Erikson)

Struktura

• mocna pozycja ego, osobowość utożsamiana z ego

• ego w procesie adaptacji, w relacjach ze światem społecznym i środowiskiem fizycznym

• nowa problematyka:

• ja realne/ja idealne

• możliwe ja

• dobre ja/złe ja/nie-ja

Dynamika (na przykładzie K.Horney)

• energia psychiczna - „straty energetyczne”

• nie popędy biologiczne, a tendencje uwarunkowane kulturowo.

• dynamizm: lęk podstawowy i potrzeba bezpieczeństwa

• radzenie sobie z lękiem podstawowym:

• do ludzi (moving toward) - typ uległy

• od ludzi (moving away) - typ wyizolowany

• przeciwko ludziom (m. against) - typ agresywny

Rozwój (na przykładzie E.H.Eriksona)

• najbardziej znana neopsychoanalityczna koncepcja rozwoju.

• zasada epigenezy

• rozwój:

• stadialny

• poprzez kolejne kryzysy

• wzbogacanie osobowości o kolejne cnoty

Kierkegaard:

Człowiek może żyć spokojnie, być człowiekiem jak każdy inny, zajmować się doczesnymi sprawami, żenić się, płodzić dzieci, być uczonym i szanowanym - i nawet się nie zauważa, że nie ma on osobowości. Na temat takich spraw nie robi się hałasu, gdyż osobowość jest to taka rzecz, o którą najmniej chodzi w świecie i niebezpiecznie jest pokazywać, że się ją posiada. Największym niebezpieczeństwem jest stracić siebie, ale może to nastąpić niepostrzeżenie. Żadna inna strata nie przychodzi tak łatwo. Ręka, noga, pięć talarów, żona - to zupełnie co innego.

psychologia osobowości

wykład 6

Osobowość w psychologii egzystencjalnej i humanistycznej- próba porównania

Podstawowe twierdzenia

• jest to raczej pewien rodzaj antropologii filozoficznej, niż psychologia

• redefinicja przedmiotu (człowiek)

• przyjęcie metody fenomenologicznej (psychologia egzystencjalna)

Zaplecze psychologii egzystencjalnej: egzystencjalizm

Korzenie egzystencjalizmu:	Egzystencjaliści:
[Platon] św. Augustyn B.Pascal S.Kiergegaard [F.Nietzsche]	M.Heidegger J.P. Sartre G.Marcel P.Tillich K.Jaspers

Egzystencjalizm: wizja kondycji ludzkiej

• człowiek to egzystencja, egzystencja poprzedza esencję

• człowiek to „zwierzę jeszcze nie ustalone”, projekt, in statu nascendi

• człowiek to bycie:

• bycie-w-świecie [Dasein]

• bycie-z-innymi [Mitsein]

Tragizm egzystencji

• świadomość nieuchronności śmierci

• zawodność poznania przy konieczności dokonywania wyborów i działania

• kruchość woli

• sprzeczne pragnienia

• człowiek sam dla siebie staje się problemem

• konieczność i niemożność samopoznania

• człowiek bezdomny w świecie (Pascal)

• zerwany kontakt z naturą (Nietzsche)

• wiara jest jedynym pocieszeniem, ale Bóg jest zbyt daleko (Kierkegaard)

• lęk, trwoga, rozpacz, troska (Heidegger)

Lekarstwo na ból egzystencji

• myśl (Pascal)

• nadzieja (Tillich, Marcel)

• miłość (Marcel)

Człowiek nie może zwyciężyć. Może zająć mężną postawę wobec tragizmu egzystencji

Psychologia egzystencjalna

• jak zastosować taką wizję człowieka w psychologii?

• czy mówienie o osobowości jest w ogóle możliwe przy takim ujęciu przedmiotu?

• jak można zastosować metodę fenomenologiczną w psychologii?

• Europa, lata 20 - te XX w.

• fenomenolodzy: Minkowski, von Gebsattel, Strauss

• egzystencjaliści: Binswanger, Boss, Buytendijk, Frankl, Jaspers

• USA, lata 50 - te XX w.

• May, Angel, Ellenberger

Geneza psychologii egzystencjalnej

• kryzys klasycznej psychologii

• kryzys „dwóch sił”

• poczucie nieadekwatności teorii i praktyki psychologicznej/psychiatryczn.

• przemiany w nauce:

• rozwój metodologii humanistycznej

• fizyka: teoria falowa wzmacnia niesubstancjalistyczną wizję świata

Zmiana paradygmatu w psychologii i psychiatrii

• 1914 - Ch.Blondel „Chory umysł”

• Jaspers „psychologia interpretatywna”

• postulaty Bossa: człowiek jest byciem-ku-śmierci, a przeto jest odpowiedzialny za jak najlepsze spełnienie życia

• postulaty L.Binswangera:

• metoda fenomenologiczna

• psychoterapia jako spotkanie

• zrozumieć pacjenta to zrekonstruować jego Eigenwelt

Najbardziej znani przedstawiciele psychologii egzystencjalnej

R.MAY - egzystująca osoba

• nakierowana na siebie [samoafirmacja]

• subiektywna strona nakierowania na siebie: świadomość

• zdolna do transcendowania w kierunku innych ludzi

• samoświadomość - cecha specyficznie ludzka

• lęk - wymiar pozytywny

P.TILLICH - męstwo bycia

• lęk - główny rys egzystencji

• lęk:

• przed śmiercią / losem

• bezsensem / pustką

• potępieniem / winą

postawa wobec lęku - męstwo bycia

V.E.FRANKL - wola sensu

„człowiek posiada charakter, osobą jest osobowością się staje”

• zasadnicza motywacja: wola sensu

• struktura:

• sfera somatyczna

• sfera psychiczna

• sfera duchowa

Gdzie tu jest osobowość?

• ujęcie egzystencjalne, nie esencjalistyczne

• osoba jako proces

• osoba transcendująca

• człowiek nie jest, ale się staje [przez zajęcie postawy]

• indywidualność, niepowtarzalność osoby

A.Kępiński:

Obraz człowieka samotnego, w tajemniczym, często wrogim świecie, którego ostatecznym spełnieniem jest śmierć, jest może obrazem filozoficznie frapującym, może w pewnych warunkach prawdziwym, ale czy takim obrazem może się posługiwać psychiatra w codziennej praktyce? Czy posługując się tego rodzaju obrazem może wyprowadzić pacjenta z impasu?

„ Pro i contra psychiatrii egzystencjalnej”

Psychologia humanistyczna

• 1961 - pierwsze wydanie Journal of Humanistic Psychology

• anty:

• antykartezjanizm,

• antymechanicyzm

• antynaturalizm

• antyredukcjonizm

Manifest humanistyczny

• Człowiek to więcej niż suma jego części

• Człowiek istnieje w środowisku ludzkim

• Człowiek jest świadomy

• Człowiek dysponuje wyborem

• Człowiek działa celowo

to nie jest nowa koncepcja człowieka...

Esencjalistyczne ujęcie osoby [przykład: A.Maslow]

• człowiek ma esencjalną naturę, „szkielet psychiczny”

• indywidualną, ale o podłożu biologicznym, dziedziczoną

• natura ludzka jest dobra, zmierza ku co-raz pełniejszemu bytowi,

• ale ginie pod wpływem kultury,

• struktura osobowości: potrzeby

Człowiek w środowisku

• środowisko dostarcza środków zaspokajania potrzeb,

• w tym i najważniejszej → potrzeby samorealizacji.

• Człowiek wybiera ze środowiska środki samorealizacji

A.Maslow:

Środowisko jest więc przede wszystkim zespołem środków do realizacji celów, jakie służą samourzeczywistnieniu osoby. To właśnie jest prawdziwie psychologiczna wolność.

A.Maslow:

Nie robimy czegoś dlatego, że jest to dla nas dobre, czy że aprobuje to psycholog, czy dlatego, że ktoś nam kazał to zrobić, czy dlatego, że to przedłuży nasze życie, czy dlatego, że jest to korzystne dla naszego gatunku, czy dlatego, że to przyniesie nagrody zewnętrzne, czy dlatego, że wydaje się to logiczne. Robimy to dla tych samych powodów...dla których wolimy jedno ciastko od drugiego...

Cechy osoby samorealizującej się

• jaśniejsza, bardziej skuteczna percepcja rzeczywistości;

• większa otwartość na doświadczenie;

• wzmożona integracja, jedność i całość osoby

• wzmożona spontaniczność i ekspresja,

• rzeczywista jaźń, zdecydowana tożsamość, autonomia, jedyność;

• wzmożona obiektywność, oderwanie, transcendencja jaźni

• umiejętność łączenia konkretu z abstraktem;

• demokratyczna struktura charakteru

• zdolność do miłości

• twórczość

+ subiektywne poczucie szczęścia

psychologia osobowości

wykład 7

Konstruktywistyczna koncepcja G.Kelly'ego

• Poznawcze ujęcie osobowości - choć sam Kelly protestowałby...

• Nacisk na poznawcze władze człowieka: analiza myśli, przewidywań, oczekiwań, opinii, reprezentacji umysłowych itp...

• Nacisk położony nie tyle na ich zawartość, ile na relacje między nimi, np. relacje między percepcją a reprezentacją czy między reprezentacją a reprezentacją.

• 1905 - 1967

• studia w Anglii i Stanach

• całe życie na uczelni - wykłady i poradnictwo dla studentów

• osobowość - niekonwencjonalny, otwarty na nowe doświadczenia

Główny dynamizm osobowości

• Człowiek dąży do tego, aby skutecznie przewidywać zdarzenia i tym samym pewnie poruszać się w świecie.

• Człowiek dąży do skonstruowania pewnego modelu świata.

• Świat być może istnieje, ale to, jak go spostrzegamy, jest naszą interpretacją. W tym znaczeniu nie ma obiektywnej rzeczywistości.

Model człowieka

CZŁOWIEK JEST BADACZEM:

• poszukuje prawdy [przekonania o prawdziwości]

• formułuje hipotezy, testuje je, przyjmuje lub odrzuca

• poznaje świat metodą prób i błędów

• tworzy własny model świata:

• system konstruktów

Pojęcie konstruktu

• proces interpretacji = proces konstruowania

• konstrukty porządkują doświadczenie

• konstrukt - abstrakcyjna reprezentacja pewnego aspektu rzeczywistości, wzorzec interpretowania świata

Pojęcie konstruktu

• konstrukt powstaje w drodze rozumowania indukcyjnego: znajdowanie podobieństw i przeciwieństw (2+1)

• zawsze dwubiegunowy, dychotomiczny

• nie zawsze ma charakter werbalny - bo niektóre kształtują się przed rozwojem mowy

• jeden biegun może być „zanurzony”

System konstruktów

• Tworzy indywidualny model świata

• Jest zorganizowany hierarchicznie

• według Kelly'ego jest tożsamy z osobowością

• człowiek dąży do:

• utrzymania i potwierdzenia

• rozszerzenia i ulepszenia systemu konstruktów

Kelly:

Wszystkie konstrukty, jakie osoba stosuje w odniesieniu do innych, da się zastosować do niej samej.

Cechy konstruktów

• rdzenne [core] i peryferyczne

• nadrzędne i podrzędne

• sztywne i przepuszczalne

• szeroki/wąski zakres stosowalności

• system spójny/niespójny

• system prosty/złożony (Bieri)

Poznanie

• Poznanie jest interpretacją: znaczenie konkretnego zdarzenia jest zdeterminowane przez liczbę i zawartość konstruktów, do których jest ono przyporządkowane.

• Konstrukty wyższe w hierarchii w większym stopniu determinują tworzenie antycypacji

Dynamika - działanie

• Osoba wybiera spośród różnych możliwości działania tę, po której spodziewa się:

• ulepszenia systemu konstruktów [wybór odważny]

• zachowania systemu konstruktów [w. zachow.]

• model działania:

sformułowanie hipotezy → testowanie → zmiana systemu

Hipoteza = antycypacja

• Dokonuje się na podstawie istniejącego systemu konstruktów.

• Sechrest: proces rozwoju systemu można opisać jako sinusoidę: okresy konsolidacji i reorganizacji

• sam Kelly nie formułuje takiej prawidłowości

Lęk, niepokój

• Lęk i niepokój - kiedy model okazuje się nie przystawać do rzeczywistości, kiedy antycypacje sformułowane na jego podstawie są nieadekwatne

• model:

lęk → zmiana konstruktu → testowanie nowego

Wina, wrogość

• Wina: niezgodność ja z konstruktami najwyższymi w hierarchii - „ja” też jest konstruktem czy systemem konstruktów

• wrogość, nienawiść:

wysiłek skierowany na to, by uznano za oczywiste przekonanie, które okazało się błędne.

• narzucanie innym swojego systemu konstruktów

• obrona wadliwego konstruktu - TO NIE PASUJE DO MODELU CZŁOWIEKA!

Kelly:

Jeżeli nie wiesz, co się dzieje w umyśle drugiego człowieka - po prostu zapytaj, może ci powie...

REP - test

• Metoda doskonale dostosowana do teorii, ale b. plastyczna

• służyć ma poznaniu systemu konstruktów, a zatem osobowości

• lista osób znaczących

• poszukiwanie podobieństw i przeciwieństw

• w efekcie otrzymujemy listę konstruktów danej osoby i możemy ostrożnie wnioskować nt. ich hierarchicznego uporządkowania

Przykład z testu

• Trzy osoby znaczące: Matka, Ojciec, Ex - Flame

• pytanie: w czym dwie z nich są do siebie podobne, a różne od trzeciej?

• Przykład odpowiedzi: rodzice są pruderyjni, „była”jest wyzwolona obyczajowo.

• Konstrukt: pruderyjny vs. wyzwolony obyczajowo

Terapia

• Cel - ulepszenie systemu konstruktów osoby, tak aby pozwalał on na adekwatne antycypowanie

• praca z konstruktami: poszerzanie lub zawężanie zakresu stosowalności, wzbogacanie systemu konstruktow.

• „terapia ustalonej roli”:

przykład: Rolland Barrett / Kenneth Norton

Mocne strony teorii

• Podkreśla aktywność człowieka w konstruowaniu rzeczywistości

• jest w niej miejsce na wolność i indywidualność osoby

• teoria wytrzymuje autoodniesienie: bo każdy jest badaczem, zniesiony dystans badacz - badany

Słabe strony teorii

• Niejasne zasady tworzenia konstruktów: jakie cechy rozpoznajemy jako podobne i dlaczego właśnie takie?

• Niejasne zasady hierarchizacji - dlaczego dany konstrukt staje się dominujący, rdzenny?

• Nie można przewidzieć systemu konstruktów osoby na podstawie znajomości jej interakcji ze środowiskiem

• „angażowanie” konstruktu w procesie antycypacji: skąd wiadomo, który biegun wybrać?

• Co decyduje o wyborze odważnym lub zachowawczym?

• Zbyt silne podkreślanie czynności umysłowych, lekceważenie emocji i działania

psychologia osobowości

wykład 8

Rewizja, przegląd, systematyzacja

• Jacy są ludzie?

• Co sprawia, że ludzie są tacy, jacy są?

• Kim jest człowiek?

• Kim jestem ja sam?

Pytania źle sformułowane, zbyt ogólne, nieprecyzyjne, niepsychologiczne

Czym jest osobowość?

METAWZOREM ZACHOWANIA

• jak można najszerzej opisać zachowanie?

• jaki jest najwyższy poziom integracji zachowania?

• na czym polega transsytuacyjna i transfunkcyjna spójność zachowania?

• jak się ma osoba do osobowości?

Teoria osobowości

• Skąd się bierze metawzór?

• Czy i z czego się składa?

• Jak funkcjonuje, działa?

• Jak się rozwija i zmienia w czasie?

↓

GENEZA,STRUKTURA, DYNAMIKA, ROZWÓJ

Ujęcie hermeneutyczne

• Hermeneutyczne o tyle, że miało na celu rozumienie:

• osobowości?

• teorii?

• koncepcji człowieka?

• Koło hermeneutyczne [spirala hermeneutyczna] jako model rozumienia

Zestawienie

• Trzy rodzaje teorii:

• t. psychodynamiczne

• t. humanistyczne i egzystencjalne

• t. konstruktywistyczna

• Teoretycy [praktycy?]

• Z.Freud, C.G.Jung, A.Adler, K.Horney, E.Fromm, E.H.Erikson, H.S.Sullivan, V.E.Frankl, A.Maslow, P.Tillich, R. May, G.Kelly

	GENEZA	STRUKTURA	DYNAMIKA	ROZWÓJ	DANE
FREUD	biologia + doświadczenia wczesnodziecięce	I topografia II topografia	energia psychiczna (metabolizm), popędy, mechanizmy obronne, wyparcie, tłumienie, opór	stadia rozwoju psychoseksuanego: oralne, analne, falliczne, genitalne	dane kliniczne, wywiad, wolne skojarzenia, analiza marzeń sennych, obserwacja, autoanaliza
JUNG	archetypy dane a priori + kultura	jaźń, ego, persona, cień archetypy; świadomość, nieświadomość indywidualna, nieświadomość kolektywna; typ psychiczny	odseksualizowane libido; 5 funkcji psychicznych; postawy jako ukierunkowanie energii psychicznej	indywiduacja I - faza integracji II - faza indywiduacji właściwej (2%)	dane kliniczne, analiza wytworów; analiza snów, marzeń na jawie, analiza wytworów kultury
ADLER	biologia + wczesne uczenie się	twórcze ego, styl życia	dążenie do przezwyciężenia, wola mocy, popęd agresji	ruch celowy, transcendowanie zastanej sytuacji	dane kliniczne, wywiad, analiza danych biograficznych
NEOPSYCHO- ANALIZA	społeczeństwa, wczesne interakcje społeczne + biologia (słabe instynkty)	ego - twórcze i przynajmniej w pewnym stopniu wolne, ja realne/ja idealne; dobre ja/ złe ja/ nie-ja (Sullivan); temperament/ charakter (Fromm)	energia psychiczna, Horney: nastawienie do ludzie, od ludzi, przeciw ludziom	stadia rozwoju w koncepcji Eriksona Sullivan podkreśla przełomowy charakter okresu preadolescencji	dane kliniczne, wywiad, obserwacja
PSYCH.EGZY- SENCJALNA	kondycja ludzka „tak już jest”	Frankl - warstwa somatyczna/ psychiczna/ noetyczna	dynamika egzystencji: lęk, trwoga, rozpacz, troska, zagrożenie niebytem vs. męstwo bycia, wiara, nadzieja, miłość, wola sensu	rozwój = transcendowanie, „człowiek nie jest, ale się staje”	dane kliniczne, dialog, analiza danych biograficznych
PSYCH. HUMANI-STYCZNA	biologia skrzywiona przez kulturę	ukryta biologiczna natura ludzka, opis osoby zrealizowanej przez jej cechy	potrzeba braku/ wzrostu wybór wobec kryterium radości, przyjemności	samoaktualizacja (ok.1%)	dane kliniczne, analiza danych biograficznych analiza wytworów
KON- STRUKTY-WIZM	proces konstruowania [uczenia się (?)]	system konstruktów	antycypacja, proces zbliżony do naukowego	nabywanie konstruktów i wzrastająca złożoność i organizacja systemu	badanie REP-testem, dane kliniczne

Czego nie wiemy?

O genezie osobowości:

• biologia czy środowisko?

• dziedziczenie czy uczenie?

• osoba czy sytuacja?

• osoba czy czynniki poza/ponadosobowe?

O strukturze osobowości:

• prosta czy złożona?

• z ilu i z jakich części się składa?

• czy wspólna wszystkim ludziom, czy indywidualna?

• czy dostępna samopoznaniu, czy nieuświadomiona?

O dynamice osobowości:

• czy jesteśmy wolni, czy zdeterminowani?

• push czy pull?

• jeśli push: popędy czy bodźce środowiskowe?

• dążymy do redukcji napięcia czy do transcendowania?

• jeśli pull: co nas pociąga? Jaki jest ideał? Czy można go osiągnąć?

O rozwoju osobowości:

• czy istnieje jeden ogólny wzorzec rozwoju osobowości, czy jest to indywidualne?

• czy rozwój jest realizacją jakiejś „natury ludzkiej”, czy jego rezultat jest z góry określony?

• jakie są czasowe granice rozwoju? Kiedy ten proces się kończy?

Jacy są ludzie? Dlaczego są tacy, jacy są? - TEGO SIĘ NIE DOWIEDZIELIŚMY

Kim jest człowiek?

PRZEDSTAWIONO NAM KILKA WERSJI:

• człowiek „psychodynamiczny”

• człowiek „egzystencjalny”

• człowiek „humanistyczny”

• człowiek „konstruktywistyczny” - badacz

Co zostało pominięte:

• nurt behawiorystyczny: ale czy tam nie ma żadnej problematyki osobowości?

• kwestia biologicznych podstaw osobowości

• nadreprezentacja nurtu psychodynamicz-nego, za słaby akcent na funkcje poznawcze

• ujęcie cechowe zostanie zaprezentowane w drugim semestrze

Analiza tzw. „wielkich teorii” nie wydaje się być właściwą drogą

Obrona ujęcia hermeneutycznego:

• wielkie teorie ukazują tradycję myślenia o człowieku jako o całości

• pozwalają postawić szczegółowe pytania, mogą być punktem wyjścia dla hipotez.

• ich analiza pozwala uświadomić sobie związki psychologii z dziedzinami sąsiadującymi: filozofią i naukami przyrodniczymi

Rezultat kursu:

• wiemy, czego nie wiemy.

• wiemy, że musimy się dowiedzieć, jak się tego dowiedzieć.

Pytanie podstawowe - punkt wyjścia:

JAK DOKONYWAĆ POMIARU OSOBOWOŚCI?

17

---