1. Podejście humanistyczne (C.Rogers, A. Maslow, Rollo May, R. Laing, F. Perls):

• Spojrzenie z punktu widzenia wewnętrznego obserwatora (porównywanie do własnych doświadczeń)

• Dążenie do uchwycenia sensu, zrozumienia (subiektywne)

• Ujęcie idiograficzne (opisanie niepowtarzalnych właściwości jednostki, dane jakościowe)

• Holizm (jako całość funkcjonowania)

Zalety:

Sięga głębiej, śmielej interpretuje,

Wady:

Brak precyzji, trudność w formułowaniu praw, niedskonołaość metod pomiaru

Podejście przyrodnicze (pozytywistyczne, deterministyczne)

• Spojrzenie na człowieka z pkt widzenia zewnętrznego obserwatora

• Cel: wyjaśnienie, przewidywanie i kontrola zachowania

• Ujęcie przyczynowo- skutkowe na podstawie analiz empirycznych i statystycznych

• Prawa nomotetyczne (zależności przyczynowo-skutkowe, współzależności, dane ilościowe)

• Ujęcie cząstkowe ( konkretne 1 cecha, a nie całość)

Zalety:

Klarowność, jednoznaczność, kontrolowalność

Wady:

Słabo rozwinięte rzeczywiste problemy ludzi, wąskie interpretacje

Podejście dedukcyjne (góra- dół):

Najpierw model teoretyczny, później hipotezy i ich weryfikacja

Podejście indukcyjne (dół- góra)

Najpierw gromadzenie danych empirycznych, potem ich uogólnienie i model osobowości

Podejście idiograficzne w badaniach osobowości:

Opisanie niepowtarzalnych właściwości jednostki. Dane jakościowe. Nie formuuje ogólnych praw. Nacisk na zrozumienie unikatowych aspektów osobowości każdej jednostki, a nie na wspólne wymiary, na których można jednostki mierzyć.

Podejście nomotetyczne w badaniach:

Szukanie zależności przyczynowo- skutkowych, współzależności, dane ilościowe, formułowanie praw. kładzie się nacisk na wyodrębnienie uniwersalnych wymiarów cech lub regularnych związków pomiędzy różnymi aspektami funkcjonowania osobowości.

2. Definiowane osobowości:

• McAdams „Psychologia osobowości jest naukowym stadium całej osoby”, łączy w całość

Ma charakter integrujący:

-nadaje naszemu zachowaniu porządek i spójność

-zmierza do stworzenia ogólnej teorii zachowania

• Cattell „ Osobowość jest tym, co pozwala przewidywać, co dana osoba zrobi w danej sytuacji”. Pozwala przewidywać zachowanie

- osoba (zmienna podmiotowa) x sytuacja (psychologiczne znaczenie0= zachowanie

Interakcjonizm- to jaka cecha ma znaczenie, zostanie uaktywniona, zależy od specyfiki sytuacji.

-przewidywanie sprawności działań osób o rożnej ekstrawersji

- przewidywanie zachowanie w sytuacji presji czasowej u osób o różnym neurotyzmie

• Sprawia, że radzimy sobie w otoczeniu- funkcja przystosowawcza

• Pozwala porównywać ludzi

-jakie sa przyczyny odmienności zachowań osób polegających podobnym wpływom biologicznym, sytuacyjnym i kulturowym? 3 poziomy analizy:

a) poziom praw ogólnych; jestem taki, jak inni- analiza natury ludzkiej(nometytczny)

b)indywidualnych cech jednostki-> jestem taki, jak niektórzy inni- poziom RI (nomotetyczny)

c) unikalnych cech jednostki-> jestem taki, jak nikt inny (idiograficzny)

• Allport „ Osobowość to jest to, czym naprawdę jest człowiek”. Os. Jest niepowtarzalna

3. Sposoby poznawania osobowości:

-Gromadzenie danych stosowane w psychologii osobowości (LOTS)

a) Live data-> rejestracja zdarzeń istotnych dla jednostki (małżeństwo, praca, psychobiografia)

b) Observer- report data-> dane z perspektywy obserwatora (wywiad, szacunek cech)

c) Test- data-> dane testowe (kwestionariusze, wykonywanie zadań i testy projekcyjne)

d) Self- report data-> dane samoobserwacyjjne (metody narracji, autobiografia)

- podejście badawcze w psychologii osobowości ze względu na metodę:

• Eksperymentalne: jedynie tu da się odkryć prawa przyczynowo -skutkowe. Kontrola warunków, eksperyment, wnioskowanie przyczynowy- skutkowe, cel poznawczy

• Korelacyjne: standaryzacja warunków, testy, wnioskowanie o współzależności i o różnicach międzygrupowych

• Kliniczne: warunki naturalne, rozmowa, cel terapeutyczny, całosciowa interpretacja (rozmulenie)

4. Podstawowe pytania i kontrowersje:

- Czy osobowość istnieje realnie?

Os, jest konstruktem hipotetycznym (istnieje w głowie badacza)

Os. Istnieje realnie-> układ cech widocznych w zachowaniu, obserw w zachowaniu

-kontrowersje:

Motywacja świadoma czy nie? Zachowanie reaktywne (instynkty, popędy, nieświadome potrzeby) czy cechowe( świadome dążenia, plany, cele)?

Co kształtuje os.: natura czy środowisko?

Co wpływa na zmiane zachowania: struktura cech (osoba0 czy sytuacja (interakcja)?

5. Główne orientacje w psychologii osobowości:

Teorie psychodynamiczne: jakie tajemnice tkwią w osobowości?

T. cech: jaka jest struktura osobowości?

T. socjobiologiczne: jakim prawom biologicznym podlegamy?

T. uczenia się: jak nabywamy informacje o sobie i świecie?

T. społeczno- poznawcze: jak postrzegamy świat?

T. humanistyczne: na czym polega rozwój, zdrowie i dojrzałość?

T. egzystencjalne: co wymyka się prawom natury?

T. narracyjne: jak kształtujemy samych siebie, tworząc historie autobiograficzne?

6. Osobowość, a genetyka zachowania:

• Bada w jakim stopniu różnice indywidualne (cechy, zdolności, postawy) są dziedziczone, a w jakim zależne od wpływów środowiska:

a) wspólnego (doświadczenia podzielane przez rodzeństwo - status rodziny, warunki, zachowania członków, wychowanie)

b) indywidualnego (niepowtarzalne doświadczenia osoby: kolejność urodzin, choroby, wpływ grupy, szkoły, specyficzne interakcje w rodzinie)

• Metody: analiza statystyczna: metoda bliźniąt MZ - DZ, studia rodzinne, metoda adopcyjna. Badamy grupy, oszacowanie nie jest możliwe dla konkretnej osoby.

• Geny (ich zespoły) nie kierują bezpośrednio zachowaniem, lecz warunkując strukturę i funkcję organizmu wpływają na rozwój konkretnych cech.

• Wskaźnik odziedziczalności: od 0 do 1 (lub od 0% do 100%) - procent zmienności zachowania wyjaśniony wpływami genetycznymi

• Wskaźnik odnosi się jedynie do badanej populacji i nie wyjaśnia indywidualnego poziomu danego zachowania

• Jako miara statystyczna zawsze jest obciążony jest błędem

• Poziom odziedziczalności cechy nie jest niezmienny; może zmieniać się w czasie i między populacjami.

• Środowisko indywidualne ma zdecydowanie większe znaczenie niż środowisko wspólne.

• Za osobowość odpowiadają: w 40% czynniki genetyczne, w 35% wpływy środowiska specyficznego, w 5% wpływy środowiska wspólnego

---