Makroekonomia - jest ta część ekonomii, która zajmuje się analizowaniem funkcjonowania podmiotów gospodarczych i procesów gospodarczych zachodzących w gospodarce jako całości. W swojej analizie celowo upraszcza się lub pomija pewne zależności w celu ukazania ogólnego obrazu funkcjonowania i powiązań w gospodarce narodowej oraz układzie międzynarodowym.
1) Podstawowe problemy makroekonomiczne:
*Inflacja - procentowy przyrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w ciągu roku.
*mierniki - CPI(wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych); PPI(wskaźnik cen dóbr produkcyjnych); Deflator PKB=nominalny PKB/realny PKB*100-miernik inflacji.
*bezrobocie - jest to liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne i jednocześnie nie zatrudniających
*stopa bezrobocia - jest to odsetek siły roboczej pozostającej bez pracy
*siłą robocza - jest to liczba osób pracujących lub pracy poszukujących
*wskaźnik ubóstwa (dyskomfortu) - równomiernie ważona suma stopy inflacji liczonej przy pomocy wskaźnika CPI i stopy bezrobocia
*Produkcja i wzrost gospodarczy:-PKB i PNB(produkt krajowy/narodowy brutto)+PKB - jest to łączna wartość dóbr wytworzonych przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego państwa, bez względu na to kto jest ich właścicielem. +PNB -jest to łączna wartość dóbr wytworzonych przez czynniki wytwórcze należące do obywateli danego państwa, bez względu na miejsce ich lokalizacji.
*wzrost gospodarczy - przyrost realnego PKB lub PNB
*wielkości realne i nominalne (realne 0 ceny stałe z roku bazowego - uwzględnia zmiany ilościowe produkcji)
PKB per capita - w przeliczeniu na 1 osobę, wielkość średnia
PKB liczymy trzema sposobami:
a) Jako suma wydatków różnych podmiotów(suma wydatków na dobra finalne)
b) jako suma produkcji różnych gałęzi (suma wartości dodatniej)
c) jako suma dochodów czynników wytwórczych
Metoda a
1) wydatki gospodarstw domowych stanowią wydatki konsumpcyjne - konsumpcję „C”. W ich skład wchodzą: a) zakupy dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku (pralki, samochody itp); b)dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku (żywność, ubrania, benzyna); c)usługi (medyczne kształcenie)
Wydatki związane z zakupem nowego domu lub mieszkania nie są zaliczane do wydatków konsumpcyjnych ale do inwestycji w kapitał trwały.
2) Wydatki przedsiębiorstw są określane jako inwestycje -„I” . Jest to suma wydatków przedsiębiorstw na nowe fabryki, maszyny, wyposażenie i zapasy (zakupy dóbr kapitałowych) oraz wydatków gospodarstw domowych na zakup mieszkań.
Inwestycje dzielimy na:
a) inwestycje w kapitał trwały, które składają się z inwestycji mieszkaniowych i nie mieszkaniowych.
b) inwestycje w zapasy. Zapasy to dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży
3) wydatki państwa
Instytucja państwa jest obecna w gospodarce jako podmiot zgłaszający zapotrzebowanie na różnego rodzaju produkty i usługi - wydatki rządowe -„G”
Są to wydatki różnego szczebla od centralnego poprzez samorządowy lokalny.
Jednak państwo jest obecne w gospodarce także jako podmiot pobierający podatki
a) podatki bezpośrednie „Td” nakładane na dochody (płące, czynsze, odsetki, zyski)
b) podatki pośrednie „Te” nazywane podatkami od wydatków (VAT, akcyza).
Oprócz tego państwo dokonuje tzw: płatności transferowych -„B” są to wypłaty które nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakichkolwiek dóbr czy czynności
4) Eksport i import
*eksport „X” - to wywóz za granicę towarów pochodzenia krajowego lub z znacznym stopniu przetwarzanych w kraju w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług cudzoziemcom.
Import „Z” - polega na przywozie towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym oraz na przyjęciu usług od cudzoziemców.
Różnica między eksportem a importem określona jest mianem eksportu netto (NX)
NX=X-Z - Jest to inaczej saldo bilansu handlowego
*X-Z>0 nadwyżka bilansu handlowego
*X-Z<0 deficyt bilansu handlowego
*X-Z=0 równowaga bilansu handlowego
1. Znając wszystkie elementy strony wydatków możemy określić PKB od strony wydatków:
*PKB w cenach rynkowych (PKBmp) PKBmp=C+I+G+NX
*PKB w cenach czynników produkcji (PKBfp) PKBfp=C+I+NX+Te czyli PKBfp=PKBmp-Te
*PNB w cenach rynkowych (PNBmp)
*PNBmp=C+I+G+NX+Dw+Te tak więc PNBfp=PNBmp-Te lub PNBfp=PNBfp+Dw
Dochód narodowy DN inaczej produkt narodowy brutto (PNN) PNNfp=PNBfp-Aamortyzacja
2) Jako wielkość produktów różnych gałęzi gospodarki - w rolnictwie, przemyśle, budownictwie itd.
Wprowadza się także pojęcie wartości dodanej, którą tworzą tylko przedsiębiorstwa a nie konsumenci.
Wartość dodania jest to różnica między przychodem ze sprzedaży jego produktów a suma jaką musi ono zapłacić innym przedsiębiorstwom na zużyta przez siebie dobra pośrednie(nakłady)
PKB - jest w tej metodzie sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie przedsiębiorstwa.
3) Jako suma dochodów czynników wytwórczych - wynagrodzenia i płace pracowników, zyski będące dochodem właściciela, czynsze płacenie przez najemcę właścicielowi za wynajem, renta gruntowa, spłacane odsetki od pożyczek bankowych.
W tej metodzie PKB jest sumą dochodów czynników wytwórczych.
Cele i narzędzia makroekonomii
Cele:
Produkcja;
*wysoki poziom zarówno bezwzględny jak i w stosunku do rozporządzalnego potencjału
*wysoka stopa wzrostu
Zatrudnienie;
*wysoki poziom zatrudnienia
*niski poziom bezrobocia przymusowego
Stabilność poziomu cen i płac przy swobodnej grze sił rynkowych
Bilanse zagraniczne
*równowaga eksportu/importu
*stabilność waluty
Narzędzia:
Polityka fiskalna
*wydatki publiczne
*podatki
Polityka monetarna
*kontrola podaży pieniądza wywierająca wpływ na stopy procentowe
Polityka dochodowa
*od swobodnego kształtowania relacji płac i cen do środków kontroli
Stosunki międzynarodowe
*polityka handlu zagranicznego
*interwencjonalizm w stosunku do kursów walutowych
Determinanty dochodu narodowego
Są to czynniki które maja wyjaśnić zmiany i wahania poziomu dochodu narodowego w czasie.
Czynniki te dzielą się na dwie grupy:
1.Czynniki podażowe- które maja zasadnicze znaczenie w określeniu tendencji rozwojowej w długim okresie. Są one przedmiotem zainteresowania teorii wzrostu gdyż określają potencjał wytwórczy gospodarki i jej maksymalna zdolność produkcyjna. Natomiast zupełnie odrębną sprawą jest stopień wykorzystania tych zdolności. W tej kategorii czynników w ramach pojęcia produkcja- podaż globalna (AS)-wprowadza się pojecie produkcji potencjalnej i rzeczywistej. Produkcja potencjalna to taka wielkość produkcji, którą wytwarzałaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały wykorzystane. W realnych gospodarkach wielkość ta nie jest osiągalna ze względu na niewykorzystanie czynników produkcji, chociażby występujące bezrobocie.
2. Czynniki popytowe- one maja zasadnicze znaczenie w krótkim okresie przy założeniu, że potencjał produkcyjny określony przede wszystkim przez zasób środków trwałych jest dany. W wielu teoriach przyjmuje się, ze stopa wykorzystania posiadanego potencjału zależy od czynników popytowych- popytu globalnego.
Determinanty podażowe
Jest wiele modeli wyjaśniających poziom dochodu- produkcji globalnej.
1. Produkcje społeczna określa wielkość zatrudnienia i wydajności pracy.
Y=L*w
L-wielkość zatrudnienia
w- wydajność pracy
-Czynnik pracy jest ograniczony a jego wydajność zależy od tego jakim kapitałem produkcyjnym dysponuje.
-Techniczne uzbrojenie pracy w zasób kapitału na jednego robotnika (K/L). To jeden z podstawowych czynników określający poziom wydajności.
-Wada tego modelu polega na jednoczynnikowym jego charakterze. Nie można patrzeć tylko na czynnik ludzki.
2. Produkcję społeczną określa zasób rzeczowy (kapitał) i jego wydajność
- tu także wydajność kapitału zależy od zasobu czynnika ludzkiego, który można ten kapitał zagospodarować.
- wada modelu- jednoczynnikowość i oparcie się tylko na zasobie kapitału.
Model Kaleckiego
- stopa wzrostu produktu społecznego zależy od stopy inwestycji produkcyjnych netto.
Ry=e* „i”
„i” n =In/Y - udział inwestycji netto w dochodzie narodowym.
e =współczynnik inwestycji
„e” jest odwrotnością kapitałochłonności
e =1/k a tym samym k=1/e gdzie k jest kapitałochłonnością produkcji lub przyrostu produkcji
k=Δk/ΔY
wielkość ta określa ile trzeba zainwestować kapitału aby otrzymać 1zl dodatkowej produkcji „k” jest zawsze większe od jedności (k>1)
Im większa kapitałochłonność tym gorzej dla gospodarki bo oznacza to, ze maleje współczynnik inwestycji co zmniejsza dynamikę wzrostu produkcji.
- zalecenia modelu Kaleckiego
a) obniżenie kapitałochłonności do minimum
b)inwestowanie dużego odsetka dochodu narodowego
Model dwuczynnikowy Cobb-Douglas'a
Y=aLαKβ
Y- wielkość produkcji społecznej
a- parametr (współczynnik kierunkowy)
K- nakład kapitału rzeczowego
α- elastyczność względna nakładu pracy
β- elastyczność względna nakładu kapitału rzeczowego
α=ΔY/Y : ΔL/L
pokazuje o ile % wzrośnie produkcja jeśli nakład pracy wzrośnie o 1 % gdy nakład kapitału pozostanie bez zmian.
β=ΔY/Y : ΔK/K
pokazuje o ile % wzrośnie produkcja jeśli nakład kapitału wzrośnie o 1% gdy nakład pracy pozostanie bez zmian
- model ten uwzględnia dwa podstawowe czynniki wytwórcze wykorzystywane w procesie produkcyjnym
- pozwala ona jednocześnie rozdzielić specyficzny wpływ czynnika ludzkiego do czynnika rzeczowego.
Determinanty popytowe
- w tym podejściu przyjmuje się, ze wielkość produkcji jest określana przez wielkość popytu globalnego AD
- popyt globalny- AD- to łączna wielkość planowanych wydatków na zakup dóbr i usług
- Krzywa popytu globalnego ilustruje poziom popytu globalnego odpowiadający dowolnemu poziomowi dochodu produkcji
- popyt globalny należy rozpatrywać w trzech fazach: AD=C+I+G+NX
1. gospodarki zamkniętej (bez wymiany z zagranica) i bez instytucji państwa
2. gospodarki zamkniętej z instytucją państwa
3. gospodarki otwartej z instytucją państwa.
Faza I - gosp. autarkiczna bez instytucji państwa
1. w tej fazie mamy do czynienia z dwoma źródłami popytu na dobra i usługi
a)popyt konsumpcyjny gosp. domowych (C)
b) popyt inwestycyjny przedsiębiorstw na nowe maszyny budynki (I) AD=C+I
Popyt konsumpcyjny - C - zależy od rozporządzalnych dochodów osobistych (Yd) i wyboru konsumentów miedzy konsumpcją a oszczędnościami(S)
Y=C+S S=Y-C C=Y-S
Funkcja konsumpcji - pokazuje związek między zamierzonym poziomem globalnej konsumpcji a całkowitym dochodem lub pokazuje poziom zamierzonej konsumpcji całkowitej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych.
Popyt konsumpcyjny zgłaszany przez gospodarstwa domowe na dobra wytworzone pełni funkcję konsumpcji przedstawiającym zależność pomiędzy poziomem konsumpcji a poziomem dochodu
Funkcja konsumpcji C=Co+KSK*Y KSKe<0,1> Co popyt konsumpcyjny autonomiczny nie związany z poziomem dochodu cześć stała konsumpcji niezależna od dochodu KSK(c) parametr krańcowa stopa konsumpcji jest to przyrost konsumpcji związany z przyrostem dochodu o jednostkę. Jest to cześć każdego dodatkowego złotego rozporządzalnego dochodu którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji KSK odpowiada za nachylenie funkcji konsumpcji KSK=ΔC/ΔY KSK-0,6 oznacza że jeżeli dochód wzrasta o 1zł to konsumpcja wzrośnie o 0,6zł
Oszczędności S jest to ta część dochodu która nie jest konsumowana S=Y-C
Funkcja oszczędności pokazuje wielkość zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie dochodu ponieważ cały dochód jest albo oszczędzany albo konsumowany to funkcję oszczędności można wyprowadzić z funkcji konsumpcji i odwrotnie KSO krańcowa skłonność do oszczędzania KSK+KSO=1 a więc KSK=1-KSO KSO=1-KSK
Popyt inwestycyjny wiążę się z zamierzonym lub planowanym przez przedsiębiorstwa powiększeniem zasobów kapitału trwałego oraz zasobów zależy gł. od przewidywań przedsiębiorstw co do tempa wzrostu popytu na ich produkty a nie od poziomu dochodu w gospodarce
Przyjmujemy więc, że popyt inwestycyjny w całości ma charakter autonomiczny niezależny od poziomu dochodu
Popyt globalny ma więc postać AD=C+1 Ad=C+I AD=CO+KSK*Y+I AD+Co+I+KSK*Y
Krzywa popyty globalnego jest linią prostą jej położenie zależy od poziomu popytu autonomicznego (Co I) początek krzywej oraz KSK odpowiadającej za kąt nachylenia
Zmiany położenia i ruch po krzywej AD
a) ruch po krzywej zmiany w poziomie dochodu i produkcji
b) zmiana położenia (przesuniecie krzywej AD) - zmiany w poziomie popytu autonomicznego.
Równowaga - sposoby wyznaczania
1.zrównanie wielkości planowanych globalnych wydatków (popytu globalnego) z rozmiarami faktycznie wytworzonej produkcji
2.wielkości produkcji przy której nieplanowana zmiana zapasów=0
3.palnowane inwestycje= planowane oszczędności
Ad1 : wprowadza się linię o nachyleniu 45*. Pokazuje nam ona wszystkie możliwe kombinacje popytu i podaży, zapewniające równowagę (wszystkie punkty o takich samych wartościach na obu osiach)
Mnożnik - jest to stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych. Jest on zawsze większy od 1 bo każda zmiana w popycie autonomicznym ( w tej fazie w popycie inwestycyjnym „I” uruchamia dalsze zmiany w popycie konsumpcyjnym. Są one spowodowane reakcją i dostosowaniem wielkości produkcji przedsiębiorstw do zmian I a tym samym dochodów gosp. domowych.
Wartość mnożnika zależy od KSK a tym samym od KSO. Im większa KSK tym wie ksza wartość mnożnika. Im mniejsza KSO tym większy mnożnik k=1/((1-KSK) k=1/KSO K=∆Y/∆I
II Faza- gospodarka zamknięta z instytucja państwa
Wprowadzenie instytucji państwa powoduje konieczność uwzględnienia:
- wydatków rządowych
-całego obszaru opodatkowania
1) Wydatki rządowe(G)- są to wydatki państwa na zakup dóbr i usług
-Przyjmuje się ze „G” maja autonomiczny charakter (w całości)- a wiec są trzecim składnikiem popytu autonomicznego obok „Co” i „I”.
-W tych warunkach popyt globalny ma postać AD=C+I+G
Wpływ wydatków ba kształt popyty globalnego i równowagę makroekonomiczna
Krzywa AD przesuwa się w gore bez zmiany nachylenia oraz wzrasta poziom dochodu gwarantujący równowagę.
2)Wpływ państwa na AD poprzez sferę podatkowa
-podatki netto „NT”- to różnica miedzy podatkami (głównie bezpośrednimi) a płatnościami transferowymi NT=Td-Dw
A także iloczynu stopy podatkowej i dochodu NT=t*Y gdzie t- stopa podatkowa a Y-dochód
-podatki netto wpływają na wielkość dochodów rozporządzalnych Yd
Yd=Y-NT czyli Yd=Y-t*Y Yd=(1-t)*Y
-jeżeli zaś wiemy ze konsumpcja dana jest wzorem C=Co=KSK*Yd
gdy za Yd podstawimy wyznaczona wielkość to uzyskamy C=Co+KSK*(1-t)*Y
Mamy wiec konsumpcje przedstawiona jako funkcje dochodu Y a nie Yd mimo ze uwzględniamy obecność państwa poprzez system podatkowy
Nowa funkcja konsumpcji
Zmienia się nachylenie funkcji konsumpcji natomiast jej początek pozostaje w tym samym miejscu
Nachylenie funkcji konsumpcji zależy od:
a)KSK- im wyższa tym funkcja C jest bardziej stroma i odwrotnie
b)t-stopy podatkowej- im wyższe „t” tym bardziej plaska krzywa C i odwrotnie
Wpływ podatków netto na popyt globalny i równowagę makroekonomiczna
Na skutek zmian w popycie konsumpcyjnym następuje zmiana położenia krzywej popytu globalnego:
-zmienia się nachylenie AD. Jest ono uzależnione od KSK i „t”
-zmienia się również poziom dochodu gwarantującego równowagę
Łączny efekt wprowadzenia instytucji państwa
ADII=C+I+G
ADII=Co+KSK(1-t)*Y+I+G
ADII=Co+I+G+[KSK(1-t)]Y
Nowa krzywa popytu globalnego AD przesunęła się w gore i jednocześnie zmieniło się jej nachylenie- stała się bardziej plaska
W efekcie łącznym uwzględnienia wydatków rządowych G i podatków netto NT wzrósł także poziom dochodu i produkcji gwarantujących równowagę. Ale nie zawsze tak jest.
S=I+(G-NT)
Warunki równowagi w sytuacji gospodarki zamkniętej z budżetem państwa
1) AD=Y (krzywa 45°) 2)NZZ=0 3) I+G=S=NT
Formuła mnożnika z budżetem
K=1/1-KSK(1-t) K=1/1-KSK+KSK*t K=1/KSO(1-t)
KSK- zwiększa wartość mnożnika KSO oraz „t” zmniejsza wartość mnożnika a tym samym pozytywnych efektów mnożnikowych.
Mnożnik wydatków rządowych
K=ΔY/ΔG
III Faza- gospodarka otwarta
- do wskazanych wcześniej trzech składników popytu globalnego należy dodać kolejne dwa składniki- eksport(X) oraz import (Z)
- pełna postać popytu AD=C+I+G+X-Z
Eksport-nie zależy od dochodu w danej gospodarce- ma wiec charakter autonomiczny
Import-Jest funkcja dochodu. Im wyższy dochód tym wyższy poziom importu. Jego poziom zależy od krańcowej skłonności do importu (KSI)
Z=KSI*Y KSI=ΔZ/ΔY
Krańcowa skłonność do importu pokazuje jaka część każdego dodatkowego złotego dochodu narodowego podmioty krajowe chcą wydąć na dodatkowy import.
- przy niskim poziomie dochodu narodowego popyt na eksport jest większy niż na import i mamy do czynienia z nadwyżka bilansu handlowego.
Gdy poziom dochodu jest wysoki pojawia się deficyt handlowy i eksport netto jest ujemny.
Popyt globalny i równowaga makroekonomiczna w gospodarce otwartej
Gdy:-NX>0 to popyt globalny w gospodarce jest większy od AD w gospodarce zamkniętej z budżetem państwa
-NX<0 to popyt globalny w gospodarce otwartej jest mniejszy od AD w gosp. Zamkniętej z budżetem państwa
-NX=0 to popyt globalny w gospodarce otartej jest równy AD w gosp. zamkniętej z budżetem państwa
ADIII=C+I+G+NX
ADIII=Co+KSK(1-t)Y+I+G+(X-Z)
ADIII=Co+KSK(1-t)Y+I+G+X-KSI*Y
ADIII=Co+I+G+X+KSK(1-t)Y-KSI*Y
ADIII=Co+I+G+X+[KSK(1-t)-KSI]*Y
Ostateczna postać krzywej popytu globalnego
- początek przy wartości popytu autonomicznego składającego się z Co, I, G, X
-Nachylenie zależy od KSK „t” oraz KSO [(1-t)*KSK-KSI]
rownowaga 1.Y=AD 2. NZZ=0 3. X+I+G=ZS=NT
Mnożnik w gospodarce otwartej
K=1/1-[(1-t)*KSK-kSI] K=1/1(1-t)KSK+KSI
Wpływ handlu zagranicznego na gospodarkę
-wysoka koniunktura⇒AD↑⇒Z↑⇒(X-Z)↓ ⇒Y↓⇒AD↓ (osłabienie koniunktory)
-recesja gospodarcza⇒AD↓⇒Z↓⇒(X-Z)↑⇒Y↑⇒AD↑ (poprawa koniunktury)
Handel zagraniczny jest nośnikiem stanu koniunktury w gospodarce.
3. Fazy cyklu
Zwykle występują cztery fazy cyklu koniunkturalnego - faza kryzysu (recesji), faza depresji (zastoju), faza ożywienia oraz faza rozkwitu - między którymi zachodzi związek przyczynowo - skutkowy. Oznacza to, że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu mają wpływ i warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie cyklu
(a) Faza kryzysu (recesji) - jest to faza w której występują nadwyżki produkcyjne, a więc popyt globalny jest mniejszy od podaży globalnej (AD<AS). W takich warunkach producenci podejmują decyzję o ograniczeniu produkcji a tym samym ograniczają poziom inwestycji, zmniejszają zatrudnienie. W efekcie tych działań produkcja globalna albo spada albo też rośnie ale wolniej niż trend. Ograniczanie produkcji trwa tak długo, aż gospodarka osiągnie dno cyklu i rozpocznie się nowy cykl koniunkturalny.
(b) Faza depresji (dno koniunktury) - w poprzedniej fazie zamierają -
inwestycje, spada poziom produkcji co powoduje, że gospodarka
wchodzi w fazę cyklu koniunkturalnego w której osiąga najniższy poziom produkcji. Następuje stabilizacja gospodarki ale na najniższym poziomie. (Zrównanie AD i AS ale na minimalnym poziomie). Jest to tak zwany dolny punkt zwrotny gospodarki.
W fazie tej bezrobocie jest wysokie a majątek produkcyjny jest wykorzystany w niewielkim stopniu. Na skutek ograniczenia dochodu czynników wytwórczych (pracy, kapitału) spada popyt a tym samym nie ma presji na podwyżki cen a więc inflacja spada i obniżane są stopy procentowe.Taka sytuacja jest sygnałem dla przedsiębiorców. Na skutek spadku cen i płac ograniczane są koszty produkcji. To co nie było opłacalne w dotychczasowych warunkach staje się opłacalne. Na skutek spadku oprocentowania koszt pozyskania kapitału poprzez kredyt maleje.
Przedsiębiorstwa w takiej sytuacji widzą szansę na tanie zmodernizowanie swego aparatu wytwórczego. Zaczyna się więc od inwestycji modernizacyjnych które mają spowodować aby produkcja była jak najtańsza (nawet taki motyw powoduje jednak wzrost inwestycji).
Dodatkowy popyt zgłaszany przez przedsiębiorstwa jest pozytywnie odbierany przez inne przedsiębiorstwa dostarczające owe maszyny i urządzenia, czy technologie. Pojawia się mechanizm zachęcania do inwestowania. Pojawiają się zyski tych przedsiębiorstw. Rozpoczynają się inwestycje, tworzone są nowe miejsca pracy - początkowo w sektorze wytwarzającym dobra inwestycyjne. Jednocześnie rosną ceny tych dóbr bo zasoby są ograniczone i rośnie inflacja.
Oczekiwania co do dobrej koniunktury przyspieszają wzrost gospodarczy i wchodzimy w fazę ożywienia gospodarczego
(c) faza ożywienia ~ cechuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Rośnie produkcja, inwestycje nabierają tempa, rosną płace, wzrasta poziom zatrudnienia (bezrobocie może spadać). Gospodarka przekracza linię trendu i zaczyna się okres rozkwitu czyli boom gospodarczy
(d) faza rozkwitu (boomu) - to część cyklu koniunkturalnego, kiedy gospodarka osiąga najwyższy poziom produkcji tzw. górny punkt zwrotny. W tej fazie inwestycje z poprzedniej fazy cyklu koniunkturalnego zaczynają przynosić efekty - na rynek trafia produkcja w coraz większej ilości (AS wzrasta). Jednak popyt globalny nie nadąża za wzrostem podaży globalnej. Pojawiają się stale nadwyżki na rynku a nieplanowane zapasy rosną. Kłopoty ze sprzedażą powodują ograniczanie wielkości produkcji, zamykanie zakładów oraz ograniczanie zatrudnienia. Nierównowaga się pogłębia i zaczyna się kolejna faza cyklu - recesja.
4. Kategorie ekonomiczne powiązane z przebiegiem cyklu koniunkturalnego
(a) Produkcja - cykliczne zmiany produkcji wy stępuj ą z inna siłą w działach wytwarzających dobra konsumpcyjne a z inna siłą w działach wytwarzających dobra inwestycyjne.
Produkcja dóbr konsumpcyjnych jest znacznie bardziej stabilna. Wahaniom podlega głównie produkcja dóbr inwestycyjnych
(b) Zatrudnienie i bezrobocie - wahania także tych kategorii są nierównomierne. Znacznie silniejsze są one w 'działach wytwarzających dobra inwestycyjne, mniejsza w działach wytwarzających dobra konsumpcyjne. Generalnie bezrobocie zmniejsza się w fazie ożywienia rozkwitu
(c) Kapitał (wykorzystanie majątku trwałego) - w okresie kryzysu, kiedy spada zatrudnienie, rośnie bezrobocie i maleje produkcja - jest niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych. Gdy inwestycje są ograniczone -pracuje tylko część kapitału. Mamy więc nie wykorzystany kapitał ludzki oraz rzeczowy. Do tego trzeba dodać koszty niefunkcjonującego kapitału
(d) Ceny - rosną w okresie ożywienia czyli pojawia się inflacja. Dotyka ona bardziej cen dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. Wzrost cen może występować także w innych fazach cyklu koniunkturalnego ale z równym natężeniem. ......4.« , -
(e) Płace - płace nominalne rosną w czasie ożywienia i obniżają się w czasie depresji. Zmiany płac są opóźnione w stosunku do zmian wielkości produkcji. Istnienie związków zawodowych powoduje, że zmiany poziomu płac podlegają mniejszym wahaniom, jednak występują w wyniku zmian na rynku pracy (bezrobocie, zatrudnienie)
(f) Zyski i dochody z pracy . Zyski wykazują największe wahania. Zyski rosną najszybciej już w fazie ożywienia, zanim wzrosną płace i gdy są niskie stopy procentowe. W trakcie fazy ożywienia, gdy płace i stopy procentowe zaczynają rosnąć, zyski zwiększają się w znacznie mniejszym stopniu. Recesja pociąga za sobą spadek zatrudnienia i płac, ograniczany jest także poziom zysku. Na niskim poziomie utrzymują się te parametry także w fazie depresji.
(g) Konsumpcja - popyt konsumpcyjny rośnie przy wychodzeniu z depresji w okresie ożywienia i rozkwitu. W czasie kryzysu popyt skierowany jest głównie na żywność. W okresie ożywienia i rozkwitu - na produkty pozażywnościowe
(h) Stopa procentowa - Wahania wielkości produkcji maja związek z ceną kredytu czyli stopą procentową. Zmiany stopy procentowej są zazwyczaj opóźnione w stosunku do tego co się dzieje w gospodarce. Recesja powoduje zanik aktywności gospodarczej i spadek stóp procentowych. Aby zachęcić do inwestycji - stopy procentowe są niskie. Wówczas rozpoczyna się ożywienie. Jednak zanim stopy procentowe wzrosną co zwolni tempo inwestycji to inwestycje są już w trakcie realizacji. W okresie kryzysu cena kapitału jest za wysoka co powoduje barierę we wzroście produkcji i wchodzenia w fazę rozwoju
(i) Kursy papierów wartościowych - zarówno akcje jak i obligacje mają najniższe kursy w fazie kryzysu. Wraz z nadejściem ożywienia ich ceny zaczynają rosnąć. Kursy obligacji osiągają najwyższe ceny po rozpoczęciu fazy rozkwitu. Kursy akcji rosną dalej bo podbijają je rosnące zyski przedsiębiorstw. Natomiast utrzymujący się przez dłuższy okres spadek cen akcji jest uważany za zapowiedź nadchodzącej dekoniunktury w gospodarce.
5. Czynniki wpływające na cykl koniunkturalny:
(a) działania monopoli
(b) interwencja państwa
• polityka fiskalna (stymulująca bądź restrykcyjna)
• polityka monetarna (ekspansywna bądź restrykcyjna)
POLITYKA FISKALNA - to inaczej polityka budżetowa prowadzona przez rząd. Polega na regulowaniu poziomu wydatków rządowych, podatków i innych elementów m.in. polityki regulacyjnej w celu osiągnięcia wysokiego i stabilnego poziomu zatrudnienia, produkcji oraz stabilnego poziomu cen i wzrostu.
• Stymulująca polityka fiskalna - ma na celu pobudzenie aktywności gospodarczej. Prowadzona jest poprzez zmniejszeniu wpływów budżetowych -obniżki podatków i innych opłat odprowadzanych do budżetu państwa - oraz wzrost wydatków rządowych (G). Jej efektem może być deficyt budżetowy. Taka polityka prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej efektem jest wzrost produkcji i zatrudnienia. Zjawiskom tym towarzyszy jednoczesny wzrost cen - inflacja. Polityka ta ma sens gdy AD>AS, bądź gdy gospodarka znajduje się w fazie recesji lub depresji
• Restrykcyjna polityka fiskalna - ma na celu hamowanie koniunktury. Prowadzona jest poprzez zwiększenie wpływów budżetowych - wzrost podatków i innych instrumentów po stronie wpływów - oraz zmniejszanie poziomu wydatków rządowych. Jej efektem może być ograniczenie deficytu budżetowego lub nadwyżka budżetowa. Taka polityka prowadzi do ograniczenia wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej efektem jest spadek produkcji i zatrudnienia. Zjawiskom tym towarzyszy j jednoczesny spadek dynamiki wzrostu cen lub bezpośrednio spadek cen - deflacja. Polityka ta ma sens gdy AD<AS, bądź gdy gospodarka znajduje się w fazie rozkwitu lub boomu
Skuteczność polityki fiskalnej jest ograniczona w wyniku:
(a) opóźnień rozpoznawczych
(b) opóźnień reakcji (przygotowania)
(c) opóźnień operacyjnych (wdrażanie)
(d) działań integracyjnych i globalnych (korporacje transnarodowe, ugrupowania integracyjne, powiązania międzynarodowe)
POLITYKA MONETARNA - to inaczej polityka pieniężna prowadzona przez państwową instytucję finansową - zazwyczaj bank centralny. W Polsce jest to Narodowy Bank Polski i jego organy - Rada Polityki Pieniężnej. Jest to polityka związana z regulowaniem stopy wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu osiągnięcia stabilizacji przy użyciu dostępnych instrumentów takich jak:
(a) podstawowe stopy procentowe
(b) operacje otwartego rynku
(c) stopa rezerw obowiązkowych
(d) depozyty obowiązkowe
(e) interwencje na rynku walutowym
• Restrykcyjna polityka monetarna - to polityka drożejącego pieniądza. Powoduje m.in. poprzez zmniejszenie podaży pieniądza wzrost stopy procentowej czyli ceny kredytu. W efekcie maleją rozmiary zaciąganych i udzielanych kredytów, spada poziom inwestyócji, popyt globalny, poziom zatrudnienia, produkcja a także dynamika wzrostu cen. Powyższą sekwencja celów jest możliwa do osiągnięcia m.in. gdy:
(a) bank centralny będzie sprzedawał papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku
(b) zwiększy stopę rezerwy obowiązkowej
(c) podniesie podstawowe stopy procentowe
Polityka ta ma sens gdy AD<AS, bądź gdy gospodarka znajduje się w rozkwitu i lub boomu
• Ekspansywna polityka monetarna - to polityka taniego pieniądza. Powoduje m.in. poprzez zwiększenie podaży pieniądza spadek stopy procentowej czyli ceny kredytu. W efekcie rosną rozmiary zaciąganych i udzielanych kredytów, wzrasta poziom inwestyócji, popyt globalny, poziom zatrudnienia, produkcja a także rosną ceny. Powyższa sekwencja celów jest możliwa do osiągnięcia m.in. gdy:
(d) bank centralny będzie skupował papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku
(e) obniży stopę rezerwy obowiązkowej
(f) obniży podstawowe stopy procentowe
Polityka ta ma sens gdy AD>AS, bądź gdy gospodarka znajduje się w fazie recesji lub depresji
Teorie wahań cyklicznych
*Teoria plam na słońcu(W S Jerons)wg tej teorii periodycznie pojawiające się plamy na słońcu powodujące okresy nieurodzaju. Te periodyczne zmiany produkcji rolnej wpływają na zmiany w rytmie produkcji rolnej wpływające na zmiany w rytmie produkcji przemysłowej a w tym samym mamy do czynienia w rytmicznych wahaniach koniunktury.
*Teoria innowacji (I. Schumpeter) wg tej teorii cykle występują w wyniku falowego pojawiania się innowacji organizacyjno-technicznych. Szczególnie miejsce w tej teorii zajmuje innowacja lub podmiot który wdroży taką innowację, osiąga z tego tytułu zysk nadzwyczajny, ten zysk motywuje innych do podejmowania tych inwestycji.
*Teoria cyklu politycznego - tłumaczy cykliczny rozwój zmian priorytetów ekonomicznych władzy w okresach poprzedzających wybory celu pozyskania wyborów i zapewnienia sobie refakcji w tym przypadku interwencjonizm państwa raczej modyfikuje cykl gospodarczy.
Polityczny cykl gospodarczy =/ cykl gospodarczy
Cwiczenia
Ruch okrężny w gospodarce dwusektorowej
Gospodarka jako całość składa się z wielu milionów podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych oraz jednostek organizacyjnych aparatu państwa.]
Krąg wewnętrzny ilustruje przepływ zasobów rzeczowych. Gospodarstwa domowe dostarczają firmą usługi czynników produkcji (pracę, ziemię, kapitał) natomiast firmy dostarczają gosp domowym dobra i usługi.
Krąg zewnętrzny ilustruje przepływ zasobów finansowych, gosp. domowe za usługi czynników produkcji otrzymują wynagrodzenia w postaci pensji, dochodów z tyt dzierżawy lub najmu oraz zyski jako udziałowcy te dochody są wydawane na dobra i usługi.
Dochód gosp. domowych: Y=C+S C+S=C+I S=I
Dochód firm: Y=C+I
S-oszczędności - to część dochodu gospodarstw domowych, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.(oszczędności będą wypływać)
C - konsumpcja - wydatki na dobra i usługi
I - inwestycje - zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.
Y=dochód
Gospodarka trzy sektorowa.
Gosp. Domowe: Yd=Y+B-Td Y=Yd-B+Td Y=C+S-B+Td
Firmy: Y=C+I+G-Te
C+S-B+Td=C+I+G-Te S+Td+Te=I+G+B (Suma dopływów =suma odpływów)
Wydatki rządowe - G - to wydatki państwa na dobra i usługi (np. sprzęt wojskowy, wyposażenia biur itp.)
Te - podatki pośrednie - (VAT, akcyza)
B- transfery - są to świadczenia społeczne (renty, emerytury itp.)
Td - podatki pośrednie - (np dochodowe)
Yd - dochód rozporządzalny do dyspozycji - to jest dochód gospodarstw domowych powiększony o transfery i pomniejszony o podatek bezpośredni.
Gospodarstwa domowe ponoszą wydatki na dobra i usługi jest to szeroko pojęta konsumpcja, państwo również zakupuje dobra i usługi (wydatki rządowe - G) dochody więc stanowi suma konsumpcji, inwestycji i wydatków rządowych która jest pomniejszona o podatek pośredni (podatek ten płacą konsumenci, ale rozliczają się z niego firmy)
Gospodarstwa domowe osiągają dochód z tytułu świadczonych usług i czynników produkcji. Dochody są powiększone o transfery i pomniejszone o podatek bezpośredni.
Rachunek dochodu n arodowego:
PKB- (produkt krajowy brutto) jest to miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (podaje się w skali roku, to co jest w kraju wszystko wpływa na PKB)
3 metody pomiaru PKB
*suma wartości produkcji (suma wartości dodatniej)
-dobro finalne - to dobro nabyte przez ostatecznego użytkownika, są to dobra konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe lub dobra kapitałowe (rower, chleb) nabywane przez firmę.
- dobro pośrednie - to dobra częściowo przetworzone które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane np.: maszyna do szycia - dobra finalne, Nitka - dobra pośrednie.
Wartość dodatnia - jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji, wartość dodatnią oblicza się poprzez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w przedsiębiorstwach sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych do procesu produkcji.
*pomiar PKB od strony wydatków (wszystkie wydatki)
*pomiar PKB od strony dochodu (dochody od dzierżawy od wynajmu)
PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkiem pośrednimi. PKBmp - C+CI+G (wzór dla gosp. zamkniętej)
PKB w cenach czynników produkcji jest miarą produkcji krajowej z pomiarem podatków pośrednich. PKBfp=C+I+C-Te PKBfp=PKBmp-Te
PNB - produkt narodowy brutto jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji
PNBmp=PKBmp+Dw PNBfp=PKBfp+Dw
Dw - dochody netto z tytułu własności zagranicy
Amortyzacja - zużycie kapitału trwałego, jest w miarę szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie. PNN=PNBfp-A
PNN - utożsamiany z dochodem narodowym Jest to ilość pieni pieniędzy jaką dysponuje gosp. N wydatki na dobra i usługi.
Analiza gosp. otwartej
Eksport - X są to dobra i usługi, które zostały wytworzone w kraju, następnie sprzedane za granicą.
Import-Z to dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajoej.
NX=X-Z eksport netto
PKBmp=C+I+G+NX PKBfp=C+I+G-Te+NX PKBfp=PKBmp-Te
Model popytowy
Popyt globalny w gospodarce dwusektorowej to sum popytu konsumpcyjnego (zgłaszanego przez gosp. domowe i popytu inwestycyjnego zgłaszanego przez firmę AD=C+I (AD- popyt globalny)
Natomiast w gosp. trzysektorowej popyt globalny to suma popytu konsumpcyjnego, inwestycyjnego i popytu zgłaszanego przez państwo AD=C+I+G
Wzór ogólny na funkcję konsumpcji - C=C=CY
C - konsumpcj autonomiczna - ta część konsumpcji która jest nizależna od dochodu
c=KSK
AD=C+I KSK+KSO=1
S=S+sY - funkcja oszczędności
s-KSO - krańcowa skłonność do od szczędzania
Wyprowadzenie funkcji konsumpcji z funkcji oszczędności
C=-S+(1-s)*Y
S=-C+(1+c)*Y
Mnożnik inwestycyjny - mnożnik to stosunek zmiany produkcji zapewniające utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych. Informacje jak zmieni się produkcja przy zmianie w popycie globalnym.
AD=Y=C+I
∆Y=∆C+∆I
Zmiana dochodu narodowego może być spowodowana zmianą popytu konsumpcyjnego i zmiana popytu inwestycyjnego.
Z punktu widzenia przyszłego wzrostu gospodarczego szczególne znaczenie mają wydatki inwestycyjne. Ich wzrost powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego
∆Y=mi*∆I (mi-mnożnik inwestycyjny)
mi=∆Y/∆I
∆I=∆Y-∆C
mi=∆Y/∆Y-∆C
mi=1/1-∆C/∆Y
mi=1/1-c
zasada mnożnika inwestycyjnego powoduje zwielokrotniony wzrost dochody narodowego oznacza to że przede wszystkim popyt inwestycyjny i w znacznie mniejszym stopniu popyt konsumpcyjny określają stopień wykorzystania możliwości wzrostu gospodarczego stworzonego przez czynniki podażowe.
Model popytowy w gosp. trzy sektorowej
AD=C+I+G
Yd=Y+B-Td (dochód rozporządzalny)
Różnica między podatkami a transferami
NT=Td-B
Yd=Y-NT
NT=t*Y (t - stopa podatkowa)
Yd=Y-t*Y
Yd=(1-T)*Y
C=C+c8Y
C=C+Cyd c=KSK
S=S+sYd
Y=AD=C+I+G
Y=C+I+G
Y=C+cYd+I+G
Y=C+c(1-T)Y+I+G
Y[1-c(1-t)]=C+J+G
Y=C+I+G/1-c(1-t)
mg=1/1-c(1-t)
Mnożnik zrównoważonego budżetu oznacza, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków powoduje zwiększenie produkcji , wzrost wydatków rządowych powoduje zwiększenie łącznego popytu globalnego