WYKAD 4.10.2000
Encyklopedia prawa
Prawo - wprowadzenie
1. Celsus „ius est boni et aequi” - Prawem jest znajomo* dobra i susznoci.
2. Prawo to zbi*r regu post*powania o cechach abstrakcyjnoci i generalnoci, kt*rych nieprzestrzeganie jest zagroone przymusem pastwowym. Prawo jest charakterystyczne dla ludzi.
3. System prawny kadego pastwa skada si* z post*powania czyli norm, i jest ono stanowione lub usankcjonowane przez pastwo.
4. Stanowienie prawa - pastwo dziaaj*c przez uprawnione do tego normy, tworzy nowe nieistniej*ce dot*d normy.
5. Sankcjonowanie prawa - pastwo uznaje stosowane dotychczas w spoeczestwie normy za obowizuj*ce prawa, tzn. przeksztacenie zwyczaj*w w obowi*zujce prawa.
6. Prawo pozytywne to prawo stanowione i sankcjonowane.
7. Prawo nie istnieje bez pastwa, bez orodka wadzy, kt*ry ogranicza dziaanie ludzi. Istotn* cech* prawa jest istnienie przymusu, kt*ry zabezpiecza.
8. Prawo jest uporz*dkowane zbiorem norm, tzw. system prawa. W kadym pastwie istnieje system prawa (zbi*r norm) obowi*zuj*cy w danym pastwie.
9. Cechy charakterystyczne systemu prawa:
a) normy prawa nie mog* by* ze sob* sprzeczne, tj. niesprzeczno* prawa;
b) zupeno* tego systemu - system prawa jest zupeny wtedy gdy okrelone zachowanie si*, znajduje odzwierciedlenie w normach tego systemu. Oznacza to, e zachowanie takie moe by*:
- przedmiotem obowi*zku (nakazy i zakazy)
- przedmiotem uprawnie;
c) prawnie oboj*tne - kade zachowanie czowieka poci*ga za sob* okrelone w normach konsekwencje:
- konsekwencje negatywne - brak nast*pstw karnych
- konsekwencje pozytywne - zachowanie si* wywouje nast*pstwa prawa, tzn. powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego;
d) hierarchicznos* - wano* r*nych akt*w prawnych; jedne normy s* nadrz*dne wzgl*dem innych.
10. Rodzaje prawa:
a) pozytywne
b) natury - zaley od wyznawanej koncepcji filozoficznej
c) tworzone przez s*dy w procesie orzekania (rola orzecznictwa s*d*w)
d) zwyczajowe.
11. Funkcje prawa:
a) kontrola spoeczna - formuowanie regu zachowania si* oraz reakcje na odst*pstwa od tych regu. Na skutek istnienia zakaz*w i nakaz*w, zachowanie si* czowieka staje si* bardziej przewidywalne;
b) funkcja rozdziau d*br i usug - kady system prawny reguluje co to jest wasno*;
c) organizacyjna - okrela ca* struktur* organizacyjn* pastwa;
d) wychowawcza - prawo oddziaywuje na wiadomo* prawn* spoeczestwa;
12. Prawo to nie jedyny system norm, inne to:
- religia
- etyka
- moralno*
- etykieta
- zwyczaje
- moda.
13. Caoksztat norm ksztatuj*cych i wyst*puj*cych oraz obowi*zuj*cych w danym spoeczestwie to (z greckiego) etos, (tzn. etos steruje zachowaniem ludzi, a wytwarza si* przez wychowanie).
14. Przyswojenie etosu:
a) czowiek b*dzie skonny do post*powania zgodnie z normami tego etosu
b) czowiek stosuje normy etosu do oceny zachowa wasnych i cudzych
c) najwaniejsze s* normy moralne, wyznawane w danym spoeczestwie.
15. Norma moralna - ocenia post*powanie czowieka jako dobre albo ze.
16. R*nice mi*dzy moralnoci* a prawem:
a) Na stray przestrzegania prawa stoj* organy pastwowe (np. s*dy). Do przestrzegania norm moralnych ludzi skania: wychowanie, sumienie, nawyki, opinia publiczna
b) Norma moralna istnieje dla czowieka tylko o tyle o ile ten czowiek sam j* sobie ustanowi i jej si* sam poddaje, ma ona charakter autonomiczny. Normy prawne s* zawarte w ustawach, czyli s* obiektywnie narzucone, maj* charakter zewn*trzny
c) Norma prawna zawsze ma charakter dwustronny, tzn. e z normy poprawnej dla jednej osoby wynika uprawnienie, a dla drugiej obowi*zek. Normy moralne maj* charakter jednostronny, z norm tych wynikaj* wy*cznie obowi*zki dla pewnych os*b, a nikt nie ma z tego tytuu uprawnie
d) Norma prawna odnosi si* wy*cznie do dostrzeganych dziaa czowieka, odnosi si* do czynu. Norma moralna ingeruje r*wnie w sfery myli i uczu*
e) Normy prawne s* o wiele bardziej precyzyjne od norm moralnych. Norma prawna bardzo konkretnie reguluje post*powanie. Norma moralna nadaje kierunek tego post*powania.
wiadomo* prawna
wiadomo prawna - normy prawne wpywaj na ludzi poprzez oddziaywanie na ich psychik, tzn. wiadomo. wiadomos prawna to odzwierciedlenie obowizujcych norm w wiadomoci czowieka. wiadomo prawna to opinie prywatne. Publiczna opinia o prawie jest panujca w wiadomoci prawnej spoeczestwa.
Na wiadomo prawn skadaja si:
a) wiedza o prawie (tzn. znajomo podstaw, intytucji i norm prawnych)
b) ocena prawa
c) postulaty dotyczce zmian obowizujcego prawa
d) proces wychowania.
wiadomo prawna rozpatrzona w trzech aspektach:
a) normatywny - porzdany przez organ pastwowy ustanawiajcy prawo stanu wiedzy o tym prawie, oraz porzdany stan akceptacji tego prawa
b) socjologiczny - stopie poinformowania o danym prawie, istniejcym prawie; oceny obowizujcych norm prawnych
c) postawa ludzi wobec prawa - co skania ludzi do postpowania zgodnego lub niezgodnego z prawem.
Praworzdno
Praworzdno w szerokim znaczeniu jest rwnowana z przestrzeganiem prawa. W znaczeniu wskim oznacza rzdzenie za pomoc prawa. Praworzdno rni si od przestrzegania prawa i oznacza przestrzeganie prawa przez organy pastwowe w procesie podejmowania decyzji.
Warunki na to, aby w pastwie bya przestrzegana praworzdno:
a) organy pastwa dziaaj w ramach przyznanych im kompetencji;
b) organy pastwa wydaj decyzje na podstawie wczeniej wydanych przepisw, tzw. prawa materialnego;
c) organy wydaj decyzje zgodnie z przyjt procedur;
d) system prawny zawiera normy bdce podstaw prawn do uchylenia decyzji niezgodnych z prawem.
Wzorzec decyzjonistyczny to przeciwiestwo praworzdnego wzorca postpowania organw pastwowych. Polega na wydawaniu decyzji, ktre nie s oparte na wczeniej wydanych normach.
W pastwie praworzdnym znajomo prawa to sposb zachowania si organw pstwa. Ta moliwo to tzw. moc przedaktywna norm. W pastwie niepraworzdnym normy nie maj mocy predykatywnej (np. pastwa faszystowskie).
rodki zapewniajce praworzdne dziaanie pastwa:
a) niezawiso sdw (sdzia wydajcy wyrok nie jest od kogokolwiek zaleny)
b) normy chronice obywateli przed arbitrarnoci organw administracyjnych czy sadw to tzw. gwarancje procesowe
c) odpowiedzialno politczna i prawna wadzy wykonawczej przed ustawodawcz
d) nadzr instytucyjny organu wyszego rzdu nad organem niszego rzdu
e) istnienie Trybunau Konstytucyjnego.