.

USTAWY KOŚCIELNE

Kodeks Prawa Kanonicznego na określenie ustawy używa wyrazu lex.

Definicja ustawy św. Tomasza z Akwinu:

Lex est quaedam ordinatio rationis ad bonum commune ab eo qui curam habet communitatis promulgata.

Ustawa to obowiązująca, rozumna i stała norma postępowania, mająca na celu dobro wspólne społeczności, należycie ogłoszona przez właściwego przełożonego.

1° Norma obowiązująca - to autorytatywny nakaz odpowiedniego działania lub zaniechania działania.

2° Rozumna norma postępowania - to rozumna wola przełożontgo.

- godziwa, tzn. nie sprzeciwia się ani prawu naturalnemu, ani pozytywnemu prawu Bożemu, a treść jej jest moralnie dobra z samej natury lub z okoliczności;

- sprawiedliwa, tzn. ma na uwadze dobro wszystkich, przy zachowaniu zasad sprawiedliwości, dzięki czemu ciężary i korzyści są równomiernie rozłożone na tych, których ustawa dotyczy;

- możliwa do wykonania zarówno fizycznie, jak i moralnie; ustawy niemożliwe do wykonania nie obowiązują.

- pożyteczna, tzn. konieczna lub przydatna dla społeczności, przynajmniej dla jej większości.

3° Stała norma postępowania. Wydaje się ją na czas nieokreślony, chyba że chodziłoby o ustawy wyjątkowe, mające doraźnie zaradzić dobru wspólnemu w okresie trwania sytuacji, ze względu na którą wydano normy.

4° Dobro wspólne. Bezpośrednim celem jest dobro całej społeczności, a więc wszystkich jej członków razem wziętych.

5° Kompetentny czyli przełożony - to ustawa zostaje promulgowana czyli urzędowo ogłoszona przez ustawodawcę.

PODZIAŁ USTAW	papieskie	soborowe, biskupie, synodalne itd., w zależności od ich autora
		nakazujące	zakazujące, dopuszczające, uniezdalniające, unieważniające i karne - z uwagi na przedmiot i skutek ustawy
		terytorialne i osobowe	w zależności od tego, czy ustawa wiąże osobę bezpośrednio, czy poprzez terytorium, na którym osoba ta znajduje się
		powszechne i partykularne	w zależności od zakresu ich obowiązywalności

§ 3. AUTOR USTAWY

1° Apostołowie. Wydawali oni ustawy dwojakiego rodzaju: ustanowione przez samego Chrystusa oraz przez nich samych jako zwierzchników Kościoła.

2° Papieże. Papież czyli Biskup Kościoła Rzymskiego, jako następca Piotra, pierwszego z Apostołów, głowa Kolegium Biskupów, zastępca Chrystusa Pana i pasterz całego Kościoła na ziemi, na mocy swego urzędu ma najwyższą, pełną, bezpośrednią i powszechną władzę zwyczajną nad całym Kościołem (zob. kan. 331-335).

Akty papieskie dziełą się na bulle i brewia.

Bulla (bulla) jest dokumentem papieskim wydanym w sprawie większej wagi. Nazwa pochodzi od słowa, które początkowo oznaczało ołowianą, rzadziej srebrną lub złotą, pieczęć.

Brewe (litterae breves) to pismo papieskie, sporządzone na cienkim białym pergaminie, w stylu i formie krótsze, prostsze i mniej uroczyste niż bulla, dotyczące spraw mniejszego znaczenia.

W urzędowym organie Acta Apostolicae Sedis (AAS-1907) dokumenty papieskie otrzymują nazwę nie ze względu na formę, lecz treść.

Wśród pism papieskich, mając na uwadze ich treść, możemy rozróżnić:

- konstytucje apostolskie (constitutiones apostolicae); są to ustawy papieskie o charakterze powszechnym lub partykularnym, dotyczące spraw ważniejszych;

- dekretały (litterae decretales); dawniej nazwy tej używano na określenie ustawy powszechnej, którą papież wydawał zazwyczaj w związku z czyimś zapytaniem, natomiast w czasach nowszych litterae decretales to uroczysta bulla dotycząca spraw najdonioślejszych, np. orzeczenia dogmatycznego;

- pisma apostolskie zwane motu proprio (litterae apostolicae motu proprio datae); są to ustawy wydane z własnej inicjatywy papieża, zazwyczaj w sprawach zakresu administracyjnego, niekiedy wielkiej wagi;

- reskrypty (rescripta seu responsa); są to pisma apostolskie wydane na czyjś wniosek lub wniesione zapytanie (ad instantiam);

- encykliki (litterae encyclicae );jest to list skierowany najczęściej do biskupów i wiernych - a ostatnio także do ludzi dobrej woli całego świata, w których papież wyjaśnia naukę chrześcijańską, poucza, daje rady i wskazówki, przestrzega przed niebezpiecznymi opiniami, potępia błędy

- adhortacje apostolskie (adhortationes apostolicae); są to dokumenty pa­pieskie zbliżone pod względem treści do encykliki, zawierające systematyczny i pogłębiony wykład zagadnienia aktualnego w życiu Kościoła;

-listy papieskie (epistolae apostolicae); są one skierowane do określonych biskupów lub wyższych przełożonych zakonnych, uniwersytetów i innych insty­tucji; dotyczą spraw raczej osobistych i prywatnych;

- przemowy (allocutiones), homilie (homiliae), orędzia radiowe (nuntii radiophonici), upomnienia i zachęty (hortationes), deklaracje (declarationes) itd.

3° Kolegium Biskupów. Kolegium Biskupów - razem z Biskupem Rzymskim jako głową, nigdy bez niego - również stanowi podmiot najwyższej i peł­nej władzy nad całym Kościołem (kan. 336). Władza ta w sposób uroczysty jest sprawowana na soborze powszechnym (zob. kan. 337 § l), natomiast poza soborem - przez zjednoczoną działalność biskupów rozproszonych po świecie, określoną lub zaakceptowaną przez papieża (zob. kan. 337 § 2).

Autorami partykularnych ustaw kościelnych - oprócz Biskupa Rzymskiego i Kolegium Biskupów - są:

- Konferencje Biskupów w przypadkach określonych prawem powszechnym lub szczególnym postanowieniem Stolicy Apostolskiej (zob. kan. 455);

- synody partykularne, tzn. plenarne i prowincjonalne (zob. kan. 439-446);

- biskupi diecezjalni, działając na synodach diecezjalnych lub poza nimi (zob. kan. 381 § 1,466), oraz ci, którzy są w prawie zrównani z biskupem diecezjalnym, czyli stojący na czele prałatury terytorialnej, opactwa terytorialnego, wikariatu apostolskiego, prefektury apostolskiej oraz administracji apostolskiej ustanowionej na stałe (zob. kan. 368, 381 § 2);

- wyżsi przełożeni i kapituły generalne kleryckich instytutów zakonnych i kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego na prawie papieskim, zgodnie z własnymi konstytucjami (zob. kan. 134 § l, 586 § l, 593, 596).

§ 5. PROMULGACJA USTAWY

Promulgacja (promulgatio legis) jest aktem prawnym, poprzez który prawo. dawca ogłasza nową ustawę, przekazując ją do wiadomości osób zainteresowa­nych i wprowadzenia w życie. Stanowi ona istotne stadium powstania ustawy. Ustawa kościelna rodzi się w chwili jej promulgacji. (kan. 7).

Dzień ogłoszenia ustawy nie zawsze pokrywa się z dniem wejścia jej w życie. Między promulgacją ustawy a wejściem jej w życie z natury rzeczy jest potrzebny czas na zapoznanie się z jej przepisami. Czas od ogłoszenia ustawy do dnia jej obowiązywalności nazywa się vacatio legis.

Ustawy powszechne uzyskują moc obowiązującą po upływie trzech miesięcy od dnia, w którym dany numer Acta Apostolicae Sedis jest oznaczony, chyba że z natury rzeczy wiążą natychmiast albo w samej ustawie został specjalnie i wyraźnie określony krótszy lub dłuższy okres jej nieobowiązywalności (kan. 8 § l).

Ustawy partykularne obowiązują po upływie miesiąca od dnia ich promulgacji, chyba że w samej ustawie określono inny termin (kan. 8 § 2).

OSOBY PODLEGAJĄCE USTAWOM KOŚCIELNYM

Ustawom czysto kościelnym podlegają osoby, które:

- zostały ochrzczone w Kościele katolickim lub do niego przyjęte;

- mają używanie rozumu;

- ukończyły siódmy rok życia (kan. 11).

Ustawom kościelnym podlegają osoby ochrzczone, cieszące się do­statecznym używaniem rozumu (qui su.fficienti rationis usu gaudent).

Za nie mających dostatecznego używania rozumu należy uważać:

- dzieci, które nie ukończyły siódmego roku życia (kan. 97 § 2);

- osoby zahamowane w rozwoju umysłowym oraz dotknięte chorobą psychiczną;

- osoby, które w konkretnym przypadku nie mogą zrozumieć czynności regulowanej ustawą; będą to częściowo chorzy umysłowo oraz częściowo niedorozwinięci;

- osoby, które w zasadzie mają używanie rozumu, lecz przypadkowo są go pozbawione, np. śpiący, pijani, zahipnotyzowani, będący w gorączce itp.

MOC WIĄŻĄCA USTAW POWSZECHNYCH I PARTYKULARNYCH

1° Ustawy powszechne wiążą na całym świecie tych, dla których zostały wyda­ne (kan. 12 § 1). A więc warunkiem podlegania obowiązującym ustawom powszech­nym jest przynależność do kategorii osób, dla której ustawy te zostały wydane.

2° Ustawa powszechna nie obowiązuje na określonym terytorium, spod jej przepisów są wyjęci wszyscy, którzy na tym terytorium aktualnie przebywają (kan. 12 § 2).

3 ° Ustawy wydane dla określonego terytorium wiążą tych, dla których zostały wydane i którzy na nim mają pobyt stały lub tymczasowy, jeśli aktualnie na nim przebywają, z zachowaniem jednak przepisu kan. 13 (kan. 12 § 3). O pobycie stałym i tymczasowym jest mowa w przepisach kan. 102-106.

4 ° Ustawy partykularne mają charakter terytorialny, nie zaś personalny, chyba że z przepisu ustawy co innego wynika (kan. 13 § l).

Ustawa terytorialna (lex territorialis), jeśli wiąże osobę pośrednio: po­przez terytorium, na którym ta osoba się znajduje. Terytorialność ustawy może być podwójna: 1) względna (minus plena seu relativa), jeśli ustawa obowiązuje tych, którzy z danym terenem są związani poprzez pobyt stały lub tymczasowy. 2) absolutna (plenior seu absoluta), jeśli ustawa na danym terytorium obowiązuje wszystkich, zarówno mieszkańców stałych i tymczasowych, jak i przybyszów.

5° Podróżni, tj. osoby, które znalazły się na terytorium, na którym nie mają pobytu ani stałego, ani tymczasowego, nie podlegają:

- ustawom partykularnym własnego terytorium, jak długo poza nim przebywają, chyba że ich przekroczenie zaszkodziłoby własnemu terytorium albo mają one charakter personalny;

- ustawom terytorium, na którym przebywają, z wyjątkiem tych, które zostały wydane dla utrzymania porządku publicznego, określają formalności aktów albo dotyczą rzeczy nieruchomych, usytuowanych na tym terytorium (kan. 13 § 2).

6° Tułacze podlegają ustawom, zarówno powszechnym, jak i partykularnym, obowiązującym w miejscu ich aktualnego pobytu (kan. 13 § 3).

Tułacze (vagi) to osoby, które nigdzie nie mają ani stałego, ani tymczasowego pobytu (zob. kan. 100). Ordynariusz miejscowy może dla tułaczy, którzy faktycz­nie przebywają na jego terytorium, wydać specjalne ustawy, gdyż są oni jego aktualnymi podwładnymi (zob. kan. 107 § 2).

§ 8. SKUTKI USTAWY

1. SKUTEK OGÓLNY

Ogólnym skutkiem ustawy kościelnej jest obowiązek moralny wykonania prze­pisu przez osobę podlegającą danej ustawie.

Bezpośrednim przedmiotem obowiązku moralnego:

- przy ustawach nakazujących i zakazujących: wypełnienie lub zaniechanie określonego czynu;

- przy ustawach dopuszczających: uznanie czyichś praw; jeśli ktoś korzysta z pozwolenia, inni nie mogą mu w tym przeszkodzić;

- przy ustawach unieważniających i uniezdalniających: uznanie danej czynności za nieważną, jeśli była dokonana wbrew przepisom tych ustaw.

Aby spełnić obowiązek wynikający z ustawy, trzeba ustawę poznać, usunąć przeszkody utrudniające jej zachowanie, użyć odpowiednich środków zwyczajnych celem zachowania ustawy, wreszcie unikać bliskiego niebezpieczeństwa prze­kroczenia ustawy, jeśli to da się zrobić bez wielkiej niedogodności.

2. NIEKTÓRE KWESTIE SZCZEGÓŁOWE

a. Ustawy nakazujące i zakazujące

Ustawa nakazująca (ieges praeceptivae) żąda tylko czynu dobrego, czy to z istoty swej, czy z oko­liczności, tzn. z celu, który zamierzył prawodawca, a którym jest dobro wspólne.

Ustawa zakazująca (leges prohibitivae) zabrania tylko czynu złego, czy to z istoty swej, czy z okoliczności, szkodliwego hic et nunc dla społeczności. Wykonuje się ją przez wstrzymanie się od czynu zabronionego. Obowiązuje ona semper et pro semper, gdyż zła nigdy nie wolno czynić.

b. Ustawy dopuszczające

Ustawy unieważniające (leges irritantes) stawiają wymogi aktowi prawnemu, czyniąc go nieważnym, jeśli został dokonany niezgodnie z przepisami.

Ustawy uniezdalniające (leges inhabilitantes) stawiają wymogi osobie, która ma dokonać jakiegoś aktu prawnego, pośrednio uniezdalniając akt prawny, jeśli został on dokonany przez osobę nie odpowiadającą przepisanym wymogom.

d. Ustawy karne

Ustawa karna (lex poenalis), jeśli jej norma jest obwarowana sankcją karną. Skutek ustawy karnej jest ten, że kto ją przekroczy, jest zobowiązany moralnie i prawnie, tj. w sumieniu i przed Bogiem oraz wobec społeczności kościelnej, do poddania się karze wiążącej i przyjęcia kary nałożonej.

INTERPRETACJA USTAW (kan. 16-18).

Interpretacja jest wyjaśnianiem słów lub myśli, które są mniej jasne, przez jaśniejsze, czyli odnajdywaniem właściwego sensu użytych wyrazów lub twierdzeń.

Interpretacja ustaw (inlerpretatio legis) oznacza wyjaśnianie treści ustawy według myśli i woli prawodawcy. Interpretacja ustawy jest też nazywana wykładnią prawa.

RODZAJE INTERPRETACJI

l° Ze względu na stopień niejasności ustawy rozróżniamy interpretację stwier­dzającą i wyjaśniającą.

Interpretacja stwierdzająca (comprehensiva seu declarativa) tłumaczy ustawę dostatecznie jasną za pomocą słów jaśniejszych, usuwając przez to ewentualne wąt­pliwości subiektywne.

Interpretacja wyjaśniająca (explicativa) tłumaczy ustawę obiektywnie niejasną; jest ona odpowiedzią na wątpliwości natury obiektywnej.

2° Ze względu na zakres mówimy o interpretacji ścisłej i szerokiej.

Interpretacja ścisła (interpretatio stricta), jeśli interpretator pod wyrażenia ustawy podciąga tylko te osoby lub rzeczy, które koniecznie podciągnąć trze­ba, aby sens ustawy był prawdziwy.

Interpretacja szeroka (interpretatio lata), jeśli wyrażeniom ustawy nadaje się sens obszerny, jednakże bez sztucznego na­ciągania. Np. filius w ścisłym znaczeniu oznacza tylko syna rodzonego, natomiast w szerokim - także syna adoptowanego.

3° Ze względu na zastosowane środki interpretacja może być:

- gramatyczna lub literalna (interpretatio grammaticalis vellitteralis), jeśli przy wykładni ustawy nie wychodzimy poza słowa użyte w ustawie;

- logiczna (interpretatio logica), jeśli przy tłumaczeniu ustawy zwraca się szczególną uwagę na logiczny związek słów i na ducha prawa;

- systematyczna (interpreiatio systematica), jeśli ustawę rozpatrujemy w łączności z całym systemem prawnym;

- analogiczna (interpretatio analogica),jeśli sens ustawy opieramy na analogii;

- historyczna (interpretatio historica), jeśli tłumacząc ustawę badamy jej początek i rozwój.

4° Ze względu na autora interpretację dzielimy na autentyczną i prywatną.

Interpretacja autentyczna (authentica seu obligatoria), jeśli pochodzi od właściwej władzy publicznej. (kan. 16 § 1).

Interpretacja prywatna (non authentiea seu privata), jeśli wykładnię ustawy przeprowadzają osoby prywatne.

1. naukowa (doetrinalis), jeśli pochodzi od biegłych w prawie. Ona ma znaczenie dyrektywy.

2. zwyczajowa (usualis),jeśli ustawę tłumaczy powszechny zwyczaj społeczności. Może wytworzyć normę obowiązującą.

ZASADY INTERPRETACJI

1° Ustawy kościelne należy rozumieć według własnego znaczenia słów, uwzględniając tekst normy i jej kontekst (kan. 17).

Słów ustawy nie można rozważać w oderwaniu od siebie, lecz w tekście i kontekście (in textu et eontextu), tzn. konkretnie, ale w łączności z całością, z innymi słowami i normami.

2° Jeśli znaczenie słów pozostaje wątpliwe i niejasne należy:

- uwzględnić miejsca paralelne, jeśli takie są; miejsca paralelne to te, w których jest mowa o tym samym lub występują słowa podobne;

- zwrócić uwagę na cel ustawy i jej okoliczności; badając szczegółowy cel danej ustawy oraz okoliczności jej powstania można łatwiej poznać sens normy prawnej;

- odszukać intencję ustawodawcy; intencję tę można poznać np. z pierwotnych projektów ustawy, z dyskusji poprzedzających wydanie ustawy, z przedmowy do ustaw itp. (kan. 17).

3° Ściśle należy tłumaczyć: ustawy karne, ustawy ograniczające swobodne wykonywanie uprawnień oraz ustawy zawierające wyjątek od zasady ustawowej (kan. 18).

LUKA W PRAWIE

Luką prawną (lacuna legis) należy rozumieć brak normy prawnej, która regulowałaby konkretny stan faktyczny. Zagadnienie luki prawnej zostało uregulowane w przepisie kan. 19.

W przepisie kan. 19 w razie luki prawnej, jeśli sprawa nie jest karna, należy stosować:

- ustawy wydane w sprawach podobnych,

- ogólne zasady prawa z zachowaniem słuszności kanonicznej,

- jurysprudencję i praktykę Kurii Rzymskiej,

- powszechną i stałą opinię uczonych.

.

§ 11. PRZYCZYNY ZWALNIAJĄCE OD ZACHOWANIA USTAW

l. PRZYCZYNY ZE STRONY USTAWY

a. Wątpliwość

Wątpliwość (dubium) to stan umysłu zawieszonego między dwiema opiniami sprzecznymi, pozbawionymi obiektywnej oczywistości.

Wątpliwość negatywna (dubium negativum), jeśli umysł skłania się zarówno do twierdzenia, jak i do przeczenia, gdyż żadna z opinii nie jest oparta na argumentach uzasadniających.

Wątpliwość pozytywna (dubium positivum), jeśli umysł zawiesza sąd, gdyż istnieją racje pozytywne za i przeciw.

Wątpliwość prawna (dubium iuris), jeśli dotyczy istnienia lub trwania jakiejś ustawy albo zakresu ustawy istniejącej. (kan. 14)

Wątpliwość faktyczna (dubium facti), jeśli istnieje pewność co do istnienia ustawy i jej mocy obowiązującej, natomiast zachodzi wątpliwość, czy w danym konkretnym przypadku istnieją wszystkie warunki fizyczne i prawne do tego, aby tę ustawę można było aplikować. (kan. 14)

1° W razie wątpliwości prawnej ustawa nie obowiązuje (ieges in dubio iuris non urgent). Jeśli więc są poważne racje, które nie pozwalają na wyrobienie pewności co do istnienia lub zakresu ustawy, taka ustawa nie obowiązuje w odniesieniu do przedmiotu, którego wątpliwość dotyczy. Winna być uszanowana naturalna wolność człowieka, wcześniejsza od ustawy, w myśl zasady: me/ior es! conditio possidentis. Nieobowiązywalność odnosi się również do wątpliwych ustaw unieważniających i uniezdalniających.

2° W razie wątpliwości faktycznej ordynariusze mogą od ustaw dyspensować, byleby - gdyby chodziło o dyspensę zastrzeżoną-władza, której zarezer­wowano dyspensowanie, zwykła udzielać tej dyspensy. Wątpliwość faktyczna w zasadzie nie podważa mocy obowiązującej ustawy. Odnosi się to bezwzględnie do ustaw unieważniających i uniezdalniających. Inaczej natomiast jest z ustawami karnymi; nie można ich aplikować, jeśli przestępstwo nie jest pewne. Racją udzielenia dyspensy od ustawy w razie wątpliwości faktycznej jest zabezpieczenie się przed grzechem i ewentualną nieważnością aktu; np. gdyby przy zawieraniu małżeństwa rzeczywiście miała miejsce przeszkoda rozrywająca, małżeństwo takie bez udzielonej dyspensy byłoby nieważne, zawarte zaś po udzieleniu dyspensy w związku z wątpliwością co do stanu faktycznego będzie ważne.

b. Brak faktu, na którym opiera się domniemanie ustawy

Każda ustawa jest wydawana ze względu na jakiś stan faktyczny. Jeśli tego stanu brakuje, ustawa traci fundament.

W zasadzie ustawa zakłada fakt rzeczywisty. Są jednak przypadki, w których ustawę wydaje się ze względu na fakt domniemany. Np. ojcem dziecka jest ten, na którego wskazuje prawnie zawarty związek małżeński (kan. 1138 § l).

Ustawa oparta na fakcie domniemanym nie obowiązuje per se w zakresie wewnętrznym i nie powoduje żadnych skutków prawnych, jeśli fakt ten w rzeczywistości nie zaistniał. Wynika to stąd, że domniemanie musi ustąpić miejsca prawdzie. Niekiedy jednak wspomniana ustawa wiąże ze względu na konieczność uniknięcia zgorszenia lub jakiegoś zła.

W zakresie zewnętrznym ustawa oparta na fakcie domniemanym obowiązuje, chociażby fakt ten nie istniał, dopóki nie udowodni się, że rzeczywiście nie zaist­niał. Domaga się tego porządek publiczny.

Ustawy opartej na fakcie domniemanym nie należy mieszać z ustawą opartą na domniemaniu powszechnego niebezpieczeństwa lub fikcji prawnej.

c. Brak celu ustawy w przypadku szczególnym

Duszą ustawy jest cel, jaki jej wyznaczył prawodawca. Może jednak się zdarzyć, że cel, który przyświecał przy powstawaniu ustawy, z czasem ustaje czy to dla całej społeczności, czy też w przypadku szczególnym. W tym miejscu intere­suje nas ten drugi przypadek.

Ustawa nie przestaje obowiązywać, choćby w przypadku szczególnym, czyli w odniesieniu do konkretnej osoby, cel częściowo ustał, gdyż pozostałe cele nadal ustawę ożywiają. Również ustawa nie przestaje obowiązywać, choćby w przypadku szczególnym wszystkie cele ustawy stały się nieaktualne, w związku z czym ustawa stałaby się dla jednostki bezużyteczna. Ustawa bowiem z natury swej dotyczy społeczności i dobra wspólnego. Ten wzgląd domaga się, aby ustawa była solidarnie przestrzegana. Dlatego np. zezwolenie ordynariusza miejscowego na zawarcie małżeństwa mieszanego (zob. kan. 1124)jest potrzebne, choćby w konkretnym przypadku stronie katolickiej i potomstwu zrodzonemu w takim małżeństwie nie groziło żadne niebezpieczeństwo natury duchowej.

Jeśli jednak w konkretnym przypadku cel ustawy ustał całkowicie, a ponadto usta­wa nie może być zachowana przez jednostkę bez jej krzywdy i szkody lub przynajmniej wielkiej niedogodności, wówczas według powszechnego zdania autorów obowiązek zachowania ustawy dla tej jednostki wygasa. Ustawa bowiem nie może nakazywać czegoś niesprawiedliwego i krzywdzącego. Prawodawca w przypadkach zwyczajnych nie chce żądać od podwładnych działań lub zaniechań powodujących wielką szkodę, Odnosi się to do ustaw nakazujących, zakazujących, dopuszczających i karnych.

Inaczej rzecz się ma z ustawami unieważniającymi i uniezda1niającymi. Dobro publiczne domaga się, aby takie ustawy obowiązywały bezwzględnie i wszystkich,

2. PRZYCZYNY ZE STRONY PODMIOTU

a. Nieznajomość ustawy

Nieznajomość (ignorantia) to brak wiedzy, a ściślej tej wiedzy, którą z natury możemy i powinniśmy poznać. W prawie do nieznajomości jest przyrównywany błąd (error) jako stan nieznajomości pozytywnej (ignorantia positiva), będącej wynikiem posiadania wiedzy fałszywej. Przejściowy stan nieznajomości (ignorantia actualis) jest nazywany nieuwagą (inadvertentia).

Nieznajomość prawna (ignorantia iuris), jeśli odnosi się do istnienia, natury lub zakresu danej ustawy. Ona może dotyczyć ustawy (ignorantia circa legem) albo samej tylko kary (ignorantia circa poenam).

Nieznajomość faktyczna (ignorantiafacti) - jeśli nie wiadomo, czy w konkretnej sytuacji spełniają się wszystkie warunki, aby można było aplikować daną ustawę. Ona może odnosić się do faktu własnego (ignorantia circa factum proprium) lub faktu cudzego (ignorantia circa factum alienum), który może być notoryczny, jeśli jest powszechnie znany.

Ze względu na podmiot nieznajomość może być:

- niepokonana (ignorantia invincibilis), jeśli nie może być przezwyciężona fizycznie. lub moralnie przy zastosowaniu właściwej pilności; jest ona zawsze mezawiniona;

- pokonalna (ignorantia vincibilis ), jeśli, przy zastosowaniu należnej pilności może być przezwyciężona; może ona być zawiniona (culpabilis) lub niezawiniona (inculpabilis), w zależności od stopnia i sposobu zaangażowania się podmiotu w jej przezwyciężenie;

- zawiniona lekko (leviter) lub ciężko (graviter), w zależności od stopnia winy; nieznajomość ciężko zawiniona nosi nazwę zamierzonej (ignorantia affectata), jeśli została świadomie spowodowana, aby uwolnić się od obowiązku.

Skutki nieznajomości i błędu w odniesieniu do ustaw są następujące:

l° Nieznajomość lub błąd nie zwalniają od ustaw unieważniających i uniezdalniających, chyba że wyraźnie postanowiono inaczej (kan. 15 § 1).

Racją tego przepisu jest dobro publiczne. Nieznajomość niezawiniona wprawdzie uwalnia od winy, jednakże nie zwalnia, podobnie jak nieznajomość zawiniona, od uznania danego aktu za nieważny. Dlatego kto np. zawarł małżeństwo nie wiedząc o istnieniu przeszkody rozrywającej, musi to małżeństwo uznać za nieważnie zawarte.

Od tej zasady istnieją wyjątki. Np. akt wykonawczej władzy rządzenia w razie błędu powszechnego jest ważny, gdyż w takich przypadkach Kościół uzupełnia jurysdykcję (zob. kan. 144).

2° Nieznajomość ustaw nakazujących lub zakazujących uwalnia od nich, jeśli jest niezawiniona. Ustawy takie można przekroczyć tylko aktem dobrowolnym, wola zaś nie może dążyć do faktu nieznanego.

3° Nieznajomość ustaw karnych, która tłumaczy od ciężkiej winy, tłumaczy też od wszelkiej kary (zob. kan. 1321, 1323 n. 2). Nieznajomość samej tylko kary dołączonej do ustawy nie uwalnia od kary, lecz wpływa na jej złagodzenie (kan. 1324 § In. 9). W niektórych przypadkach nieznajomość szczególnie ciężko zawi­niona (ignorantia crassa vel supina), podobnie jak nieznajomość umyślna, nie może być brana pod uwagę przy wymierzaniu kar (zob. kan. 1325).

4° Nie domniemywa się nieznajomości lub błędu w odniesieniu do ustawy, kary oraz faktu własnego lub cudzego, który jest notoryczny. Domniemywa się nieznajomość lub błąd co do faktu cudzego, który nie jest notoryczny, dopóki nie udowodni się, że jest przeciwnie (kan. 15 § 2).

A więc prawidłowe ogłoszenie ustawy każe przypuszczać, że społeczność zaznajomiła się z tą ustawą; gdyby w jakimś szczególnym przypadku było inaczej, należy to udowodnić.

b. Niemożliwość przestrzegania ustawy

Niemożliwość przestrzegania ustawy (impotentia, impossibilitas, incapacilas ad legem implendam) może być fizyczna czyli absolutna albo moralna. W pierwszym przypadku człowiek nie może zachować ustawy z powodu braku sił fizycznych, wolności, narzędzi, w drugim zaś wprawdzie mógłby ją zachować, jednakże byłoby to połączone z nadzwyczajnym wysiłkiem bądź narażeniem się na większe zło lub utratę znacznego dobra prywatnego.

Niemożliwość fizyczna zawsze zwalnia od zachowania ustawy (zob. kan. 125 § I, 1323 n. 3). Również niemożliwość moralna z zasady tłumaczy od niezachowania ustawy. Ustawa bowiem w przypadkach zwyczajnych nie może wymagać czy­nów zbyt trudnych lub heroicznych, chyba że wynikają one z dobrowolnie przyjęte­go urzędu lub stanowiska. Jaka trudność lub grożąca szkoda uwalnia od przestrzegania ustawy, zależy od jej ważności: im jest ważniejsza ustawa, tym więk­sza powinna być przyczyna tłumacząca od jej nieprzestrzegania.

Moralna niemożliwość, aby mogła zwalniać od zachowania ustawy, musi dotyczyć czynności, która nie jest wewnętrznie zła i nie powoduje szkody dusz (zob. kan. 1323 n. 4). W przeciwnym razie niemożliwość ta może tylko zmniejszyć winę i karę (zob. kan. 1324 § l n. 5). Racją tego jest dobro publiczne, które musi mieć pierwszeństwo przed dobrem prywatnym.

c. Epikia

Epikia (gr. epieikeia = słuszność, stosowność, łagodność) to sposób roztropnego stosowania prawa pozytywnego w wyjątkowej sytuacji, oparty na założeniu, że usta­wodawca w danym przypadku nie mógł i nie chciał zobowiązać z całą ścisłością.

Epikię można byłoby zastosować, gdyby np. ktoś miał zostawić bez opieki oso­bę ciężko chorą, aby spełnić niedzielny obowiązek uczestniczenia we Mszy św.; gdyby chory i osłabiony albo ciężko pracujący fizycznie musiał pościć. Epikię moż­na stosować nie tylko w odniesieniu do ustaw nakazujących i zakazujących, lecz także unieważniających i uniezdalniajacych. Np. małżeństwo katolika z osobą nie ochrzczoną, zawarte wbrew przepisowi kan. 1086 § 1, prawdopodobnie byłoby ważne, gdyby tenże katolik sam jeden przebywał wśród nie ochrzczonych i nie miał możności postarać się o dyspensę od przeszkody

Stosowanie epikii wymaga dużej roztropności. Lekkomyślne jej stosowanie mogłoby przyczynić się do urabiania poglądu o względnym i czysto subiektywnym charakterze obowiązywalności ustaw kościelnych oraz do wypaczenia prawego sumienia.

Epikia różni się od słuszności kanonicznej. Słuszność kanoniczną stosuje przełożony w zakresie zewnętrznym, natomiast epikię stosuje się w zakresie sumienia,

§ 12. WYGAŚNIĘCIE USTAW

l. WEWNĘTRZNE PRZYCZYNY WYGAŚNIĘCIA

a. Zmiana materii

Ustawa może wygasnąć, czyli przestać istnieć dla społeczności, dla której była wydana, na skutek istotnej zmiany materii ustawy. Ustawa rodzi się w konkretnych warunkach i dla określonej społeczności. Późniejsza zmiana okoliczności może sprawić, że przedmiot ustawy nie będzie odpowiadać ogólnie stawianym wymogom, w następstwie czego ustawa przestanie być np. godziwa, sprawiedliwa, użyteczna czy możliwa do zachowania. Taka ustawa zazwyczaj idzie w zapomnienie.

Ustawa, której przedmiot istotnie się zmienił, przestaje istnieć bez specjalne­go aktu prawodawczego. W praktyce jednak wymaga się, aby prawodawca orzekł, iż materia tak się zmieniła, że ustawa przestaje obowiązywać.

b. Ustanie celu

Ustawa może wygasnąć na skutek braku przyczyny celowej. Cel ustawy może zostać całkowicie osiągnięty bądź okazać się więcej nieosiągalny. Wtedy ustawa jest niepotrzebna dla społeczności.

Ustawa wygasa, jeśli cel ustawy ustaje całkowicie i powszechnie. Ustawa usta­je tylko częściowo, jeżeli cel ustał tylko w stosunku do części ustawy. Ustawa nie wygasa, jeśli zamierzony cel trwa w stosunku do społeczności, choćby dla poszcze­gólnych osób nie istniał. Poprzedni Kodeks Prawa Kanonicznego myśl tę wyrażał w zasadzie, iż ustawy wydane celem zapobieżenia ogólnemu niebezpieczeństwu obo­wiązują, chociażby w poszczególnym przypadku niebezpieczeństwa nie było.

Przy tego rodzaju wygaśnięciu ustawy nie jest potrzebny specjalny dekret prze­łożonego; wystarczy faktyczna opinia publiczna. W praktyce jednak taki dekret powinien się ukazać dla celów porządkowych

2. ZEWNĘTRZNE PRZYCZYNY WYGAŚNIĘCIA

a. Odwołanie

Ustawa wygasa przez odwołanie jej przez tego, kto ją ustanowił, jego następcę bądź ich zwierzchnika. Odwołanie ustawy może dokonać się w sposób wyraź­ny lub równoznaczny.

- wyraźne (revocatio explicita), jeśli ustawodawca wyraźnie oznajmia, że określoną ustawę odwołuje w całości lub części bądź ją zmienia. W pierwszym przypadku ma miejsce tzw. abrogacja (abrogare - uchylić ustawę całkowicie), w drugim - derogacja (derogare = uchylić ustawę częściowo), w trzecim zaś - obrogacja (obrogare = ustawę dotychczasową zastąpić nową). Odwołanie wyraźne może też dokonać się za pomocą klauzul ogólnych, np. contrariis quibuscumque non obstantibus, contrariis quibuslibet, etiam speciali mentione dignis, minime obstantibus albo contrariis quibuslibet, etiam specialissima mentione dignis, minime obJuturis.

- równoznaczne (revocatio implicita), jeśli ustawa późniejsza jest wprost przeciwna ustawie poprzedniej (si lex posterior sit priori directe contraria) albo w całości porządkuje przedmiot ustawy wcześniejszej (si tatam de integro ordinet legis prioris materiam).

Ustawa jest wprost przeciwna ustawie wcześniejszej, jeśli jest niemożliwe pogodzenie ustawy nowej i starej. Ustawa porządkuje przedmiot ustawy wcze­śniejszej, jeśli na nowo zajmuje się całą treścią poprzedniej ustawy.

Nowa ustawa powszechna uchyla dotychczasową ustawę powszechną, na­tomiast nie znosi prawa partykularnego lub specjalnego, chyba że w nowej usta­wie co innego będzie wyraźnie postanowione (kan. 20). Kościół bowiem zachowując jedność wiary i moralności, popiera różnorodność form życia religij­nego, która najczęściej jest dostosowana do okoliczności miejsca. Wyjątek sta­nowi tu tylko przepis kan.6 § l n. 2, który odwołał ustawy przeciwne Kodeksowi nie tylko powszechne, lecz także partykularne; chodziło bowiem o utorowanie drogi nowemu Kodeksowi, aby skutecznie wszedł w życie. Prawo specjalne to te, które zostało wydane osobno dla określonych osób praw­nych lub fizycznych.

Nowa ustawa partykularna odwołuje lub zmienia wcześniejszą ustawę party­kularną tego samego ustawodawcy lub jego poprzednika; mogłaby uchylić także ustawę powszechną, gdyby ustawę partykularną wydał ustawodawca powszechny. Ustawa partykularna wyższego ustawodawcy, np. synodu plenarnego, może uchylić ustawę niższego ustawodawcy partykularnego, np. ustawę synodu prowin­cjonalnego lub diecezjalnego, gdyż niższy ustawodawca partykularny jest na syno­dzie plenarnym współustawodawcą.

Ustawa niższego przełożonego nie może uchylić ustawy wydanej przez wyż­szego przełożonego. W razie wątpliwości, czy jakaś ustawa została odwołana, najeży przyjąć, że nie została odwołana. W takim przypadku ustawę późniejszą należy w miarę możności odnieść do poprzednich i z nimi uzgodnić (kan. 21). A więc odwołanie ustawy należy ściśle interpretować. Ustawa dotychczasowa obowiązuje tak długo, jak dłu­go nie jest całkowicie pewnym, że została odwołana.

b. Zwyczaj przeciwny

Zwyczaj przeciwny ustawie, jeśli odpowiada warunkom przepisanym przez prawo, może uchylić ustawę całkowicie lub częściowo. Zwyczaj powszechny znosi ustawę powszechną, natomiast zwyczaj partykularny znosi ustawę partykularną i powszechną w danym miejscu (zob. kan. 23-28).

§ 13. UZUPEŁNIAJĄCY CHARAKTER USTAW PAŃSTWOWYCH

Władza świecka nie ma żadnych uprawnień ustawodawczych w Kościele. Wynika to z autonomii Kościoła oraz podziału władzy na świecką i kościelną, W praktyce jednak Kościół niekiedy korzysta z prawa świeckiego, traktując je jako (ans exemplaris bądź (ans materialis ustawodawstwa kościelnego. W prawie kanonicznym znajduje się wiele instytucji niejako zapożyczonych z prawa świeckiego. Wystarczy tu wspomnieć o wpływach prawa rzymskiego i ludów germańskich na rozwój prawa kościelnego. Kodeks Prawa Kanonicznego w wielu przypadkach nawet kanonizuje ustawy państwowe danego kraju, uznając je za obowiązujące w Kościele lokalnym, np. dotyczące przedawnienia w sprawach spornych (kan. 197, 1268), umów (kan. 1062 § I, 1286, 1290), ugody i sądów polu­bownych (kan. 1714) 46.

Ustawy państwowe, do których odsyła prawo Kościoła, powinny być uwzględ­nione w prawie kanonicznym o tyle, o ile nie są przeciwne prawu Bożemu, i pod warunkiem, że prawo kanoniczne w konkretnym przypadku nie stanowi inaczej (kan. 22).

§ 14. PAŃSTWOWE AKTY NORMATYWNE

Państwowe akty normatywne mogą przybierać różną nazwę, w zależności od ich autora i mocy prawnej. Mamy więc akty normatywne uchwalone przez naj­wyższe ciała przedstawicielskie, wydane przez naczelne organy wykonawcze oraz pochodzące od terenowych organów państwowych.

1° Ustawa to akt prawny zawierający normy o najwyższej mocy prawnej, wydany przez najwyższą władzę ustawodawczą. Ustawy są konstytucyjne lub zwykłe. Ustawa konstytucyjna, zwana też konstytucją, to ustawa zasadnicza, określająca ustrój państwa, naczelne władze, zasadnicze prawa i obowiązki obywate­li. Ustawy zwykłe wypływają z konstytucji i normują różne dziedziny życia społecznego. Jeżeli ustawa zwykła reguluje wyczerpująco jakąś dziedzinę sto­sunków społecznych, nosi nazwę kodeksu; stąd mamy kodeks cywilny, kodeks karny, kodeks rodzinny i opiekuńczy itd. Żadna ustawa zwykła nie może być sprzeczna z ustawą konstytucyjną.

2° Dekret z mocą ustawy to akt prawny wydany przez Radę Państwa w okresach między sesjami Sejmu. Jeśli Sejm nie zatwierdzi tego dekretu, przestaje on obowiązywać w terminie ustalonym przez Sejm.

3° Rozporządzenie to akt prawny wydany przez naczelny organ wykonawczy: przez Radę Ministrów bądź poszczególnych członków Rady Ministrów. Rozporzą­dzenie reguluje życie społeczne w granicach nakreślonych przez ustawę.

4° Akty normatywne terenowych organów władzy państwowej i terenowych organów wykonawczo-zarządzających mogą mieć postać uchwał rad narodowych, zarządzeń prezydiów rad narodowych, zarządzeń porządkowych rad narodowych lub prezydiów tych rad. Organy terenowe w swej działalności łączą zadania wykonawcze, wynikające z przepisów ustanawianych przez organy naczelne, z zada­niami gospodarza terenu.

Organami promulgacyjnymi w Polsce są: Dziennik Ustaw, Monitor Polski, dzienniki urzędowe poszczególnych ministerstw oraz dzienniki urzędowe wojewódzkich rad narodowych.

ZWYCZAJ PRAWNY

POJĘCIE ZWYCZAJU

Zwyczajem (consuetudo) ogólnie nazywamy to, co jest powszechnie przyjęte w jakiejś społeczności, czyi i to, co zostało utwierdzone przez tradycję.

W przepisie kan. 5 jest mowa o zwyczajach prawnych, jakie Kodeks Prawa Kanonicznego zastał wchodząc w życie, natomiast przepisy kan. 23-28 są poświęcone zwyczajom tworzącym się i istniejącym po wejściu w życie tego Kodeksu.

PODZIAŁ ZWYCZAJÓW

1° Ze względu na swój zasięg i przyczynę sprawczą zwyczaj może być:

- powszechny (consuetudo unwersalis) czyli obejmujący cały Kościół, wiążący wszystkich wiernych;

- partykularny (consuetudo particularis), istn iejący w Kościele partykularnym lub jego części zdolnej do przyjęcia ustawy

2° Ze względu na stosunek do ustawy zwyczaj dzielimy na:

- zgodny z prawem (iuxta legem) czyli pokrywający się z przepisem ustawy, będący afirmacją ustawy i jej praktycznym zastosowaniem;

- obok prawa (praeter legem) czyli nie sprzeciwiający się ustawom i nie będący ich tłumaczeniem; taki zwyczaj reguluje dziedziny nie objęte ustawą, a tym samym wypełnia lukę prawną;

- przeciwny prawu (contra legem) czyli sprzeczny z treścią ustawy, znoszący ją w całości lub w części.

3° Ze względu na czas trwania wyodrębniamy zwyczaje:

- trzydziestoletnie (consuetudines ordinariae), tj. trwające już od 30 lat;

- stuletnie (consuetudines centenariae), istniejące 100 lat;

- niepamiętne (consuetudines immemorabiles) czyli takie, których początków najstarsi ludzie dziś żyjący nie pamiętają.

§ 3. WARUNKI POWSTANIA ZWYCZAJU

1. ZGODA PRAWODAWCY

Zwyczaj wprowadzony przez wspólnotę wiernych ma moc ustawy, który został zatwierdzony przez prawodawcę, zgodnie z przepisami kanonów 24-28 (kan. 23). Zasada ta wynika ze specyficznego charakteru władzy kościelnej. Władza ustawodawcza przysługuje tylko właściwemu przełożonemu kościel­nemu. Wierni mogą wytworzyć normy postępowania, jednakże moc obowiązującą może im nadać tylko prawodawca.

Zgoda prawodawcy na powstanie zwyczaju prawnego:

- wyraźna (consensus expressus), jeśli prawodawca wyraźnie oznajmia, że dany zwyczaj aprobuje lub danego zwyczaju należy się trzymać;

- milcząca (consensus tacitus), jeśli prawodawca nie sprzeciwia się zwyczajowi, wiedząc, że on istnieje i mając możność sprzeciwić się; wtedy obowiązuje zasada: Qui tacet, consentire videtur;

- legalna (consensus legalis), jeśli wynika z ustawy, która uprzednio aprobuje wszystkie zwyczaje odpowiadające przepisanym warunkom.

Do powstania zwyczaju prawnego wystarcza zgoda legalna. Wynika to z przepisu kan. 26, w którym jest mowa o skuteczności zwyczajów, które nie uzyskały specjalnego zatwierdzenia prawodawcy. Zgoda wyraźna lub milcząca nadają zwyczajowi moc obowiązującą natychmiast, przed upływem wymaganego czasu.

2. WARUNKI ZE STRONY SPOŁECZNOŚCI

1° Społeczność, aby mogła wytworzyć zwyczaj prawny, musi być zdolna do przyjęcia ustawy (kan. 25). Zwyczaj bowiem powoduje skutki te same, co ustawa, ma na uwadze dobro wspólne społeczności. Społecznościami zdolnymi do wytwo­rzenia zwyczaju prawnego są nie tylko te, które są bezpośrednio zarządzane przez przełożonego mającego władzę ustawodawczą, np. cały Kościół, prowincje kościelne, diecezje, prowincje zakonne, lecz także kolegialne osoby prawne i wspólnoty realizujące dobro wspólne, jak kapituły, uniwersytety, klasztory samoistne, domy zakonne, a nawet społeczności faktyczne na pewnym terytorium, np. prezbite­rium diecezjalne, duchowieństwo określonego dekanatu czy dużego miasta.

2° Społeczność tworząca zwyczaj musi mieć zamiar wprowadzenia prawa (kan. 25). Zamiar wprowadzenia prawa jest równoznaczny z zamiarem zobowią­zania się moralnego do określonego i stałego postępowania. Taki zamiar nie musi być wyraźny; może on wynikać z tego, że zwyczaj jest długotrwały, dotyczy po­ważnej materii, jest trudny do wykonywania. Nie będzie zamiaru wprowadzenia prawa, jeśli określone czynności wykonuje się tylko z pobożności lub w związku z wychowaniem kulturalnym, albo też na zasadzie dobrowolności.

3° Zwyczaj musi wprowadzić przynajmniej większość członków danej wspólnoty. Decyzje zespołowe zapadają bezwzględną większością głosów (zob. kan. 127 § 1).

3. WARUNKI ZE STRONY ZWYCZAJU

1° Żaden zwyczaj przeciwny prawu Bożemu nie może uzyskać mocy prawa (kan. 24 § l). Chodzi o prawo Boże zarówno naturalne, jak i pozytywne.

2° Mocy prawnej nie może uzyskać zwyczaj przeciwny prawu kanonicznemu albo powstały obok niego, jeśli nie jest rozumny (kan. 24 § 2). Zwyczaj jest rozumny, jeśli mógłby stanowić przedmiot ustawy. Musi więc być godziwy, sprawiedliwy, pożyteczny i możliwy do wykonywania. Zwyczaj nie jest pożyteczny, a tym samym jest nierozumny, jeśli psuje dobre obyczaje, podważa lub niszczy dyscyplinę kościelną, jest szkodliwy dla dobra wspólnego. Jest nierozumny, jeśli wprost sprzeciwia się rozumowi. Prawodawca zaznacza, że zwyczaj wyraźnie potępiony przez prawo nie może być uważany za rozumny (kan. 24 § 2).

3° Zwyczaj, jeśli nie uzyskał specjalnego zatwierdzenia właściwego prawodawcy, musi trwać przez czas przepisany ustawą, a mianowicie:

- zwyczaj przeciwny obowiązującemu prawu kanonicznemu oraz zwyczaj obok prawa kanonicznego uzyskuje moc prawną, jeśli jest zachowywany zgodnie z prawem w sposób ciągły przez trzydzieści lat;

- zwyczaj przeciwny ustawie kanonicznej, która zawiera klauzulę zabrania­jącą przyszłych zwyczajów, może mieć pierwszeństwo przed tą ustawą, jeśli jest stuletni lub niepamiętny (kan. 26).

A więc nowy Kodeks Prawa Kanonicznego skrócił okres potrzebny do po­wstania zwyczaju nie zabronionego przez ustawę. Poprzedni Kodeks żądał, aby taki zwyczaj formował się przez czterdzieści lat (kan. 25).

Kodeks Prawa Kanonicznego nie wspomina o potrzebie zadawnienia zwyczaju zgodnego z prawem. Zwyczaj taki nie wprowadza nowego prawa, lecz jest interpretacją ustawy istniejącej. Jest interpretacją najlepszą (kan. 27), gdyż jest powszechną i jednolitą. Autorytet takiej interpretacji jest tym większy, im dłużej trwa zwyczaj. Jeśli zwyczaj zgodny z prawem trwa trzydzieści lat, stanowi on autentyczną interpretację ustawy.

§ 4. USTANIE ZWYCZAJU

Zwyczaj prawny, podobnie jak ustawa, może ustać z przyczyn wewnętrznych, a mianowicie na skutek utraty cech, jakimi z istoty swej powinien się odznaczać, oraz ustania celu, ze względu na który zwyczaj został wprowadzony.

Zwyczaj prawny może też ustać z przyczyn zewnętrznych: przez zwyczaj prze­ciwny lub ustawę przeciwną.

Nowy zwyczaj, zarówno przeciwny prawu, jak i obok niego, jeśli spełnia wymagane warunki, znosi wszystkie dotychczasowe zwyczaje przeciwne, także stuletnie i niepamiętne. Nie mogą bowiem istnieć obok siebie dwa przeciwne zwyczaje dotyczące tej samej materii.

Ustawa sprzeczna z dotychczasowym zwyczajem, tak przeciwnym prawu, jak i istniejącym obok niego, z zasady odwołuje zwyczaje trzydziestoletnie; nie odwołuje zwyczajów stuletnich i niepamiętnych, jeśli inaczej nie postanawia. Ustawa powszechna, jeśli nie stanowi inaczej, nie odwołuje zwyczajów partykularnych

(kan. 28). Ustawa partykularna znosi zwyczaje partykularne i - jak chcą niektórzy - powszechne na terytorium, na którym obowiązuje.

Zwyczaj zgodny z prawem dzieli los ustawy, którą tłumaczy. A więc ustaje z chwilą wygaśnięcia tej ustawy

Rodzaje aktów administracyjnych (kann. 29 - 95)

Rodzaje a.a.	ogólne (kann. 29-34)	dekrety ogólne	władzy ustawodawczej (kan. 29-30)
						władzy wykonawczej (kan. 31-33)
				instrukcje (kan. 34)
			konkretne (kan. 35-93)	dekrety
				nakazy
				reskrypty
		statuty i normy porządkowe (kan. 94-95)

Rodzaje konkretnych aktów administracyjnych

k.a.a ze względu na	inicjatywę	władzy	- dekrety
						- nakazy
					wiernych	- reskrypty
						- przywileje
						- dyspensy
						- akty udzielające innej łaski
				przedmiot	akty	- kończące kontrowersje
						- nakładające karę
						- zawierające inne rozporządzenie
					akty prowizyjne	- upoważnienie
						- licencję
						- nominację
						- odmowę

Konkretne akty administracyjne - kann. 35 - 93

Normy wspólne kann. 35 - 47	zawartość (kan. 35-39)	władza kompetentna
				adresaci
				interpretacja
				forma pisemna
				przyczyny nieważności
				warunki ad validitatem
			wykonanie (kan. 40-45)	warunki ad validitatem
				obowiązki wykonawcy
				sposoby wykonania
				osoba wykonawcy
		trwałość (kan. 46)	zasada ogólna wyjątek
		ustanie (kan. 47)	odwołanie skuteczność odwołania
Rekurs przeciwko dekretom administracyjnym kann. 1733-1739

Interpretacja konkretnych aktów administracyjnych kan. 36

Dyrektywy	z zasady	sens dosłowny	w pierwszym rzędzie znaczenie ustalone w języku prawnym w drugiej kolejności znaczenie przyjęte w języku potocznym
		w przypadku wątpliwości	interpretacja ścisła	sprawy sporne
						sprawy karne
						ograniczenia praw osoby
						naruszenia praw nabytych
						sprzeczności miedzy aktem a ustawą na korzyść osób prywatnych
				interpretacja szeroka	reskrypty dyspensy przywileje wydane contra legem
		zakaz posługiwania się analogią		a wiec rozszerzania aktu administracyjnego na inne osoby i wypadki dla których został wydany

Forma pisemna k.a.a w zakresie zewnętrznym in forma commissoria - kan. 37

kan. 37 zakłada następujący podział	zakres	zewnętrzny	gdy akt rodzi skutki w porządku społecznym Kościoła (dobro wspólne wiernych - dyscyplina, porządek, relacje publiczne miedzy wiernymi a władzą)
				wewnętrzny	to forum sumienia (dobro dusz, to co ma związek bezpośredni z Bogiem)
			forma	in forma gratiosa	w formie bezpośredniej - czyli bez pośrednictwa wykonawcy
				in forma commissoria	w formie pośredniej - czyli za pośrednictwem wykonawcy	wykonanie dobrowolne
								wykonanie konieczne

Forma pisemna- zgoda	nakazana	ad probationem	zawsze ilekroć akt dotyczy zakresu zewnętrznego
				ad validitatem	ilekroć jest to wyraźnie postanowione, np.:	- akt prowizji na urzędy kościelne (kan. 156), zatwierdzenia wyboru na urząd kościelny (kan. 179 § 3)
								- akt zawiadamiania o utracie urzędu kościelnego po upływie określonego czasu lub po osiągnięciu przepisanego wieku (kan. 186)
								- akt przeniesienia na inny urząd kościelny (kan. 190 § 3
								- akt usunięcia z urzędu (kan. 193 § 4)
								- zgoda biskupa diecezjalnego na erekcje w diecezji stowarzyszenia publicznego lub jego sekcji (kan. 312 § 2)
								- licencja przełożonego zakonnego na ewentualną alienację majątku (kan. 638 § 3)
								- licencja ordynariusza na założenie fundacji przez osobę prawna (kan. 1304 § 1)
		in forma commissoria		obowiązek sporządzenia aktu wykonania aktu administracyjnego		- dyspozycja aktu, czyli norma, na podstawie której wydany jest akt, np. udzielana jest łaska
							- stwierdzenie wykonania aktu przez wykonawcę
							- potwierdzenie podpisem faktu wykonania aktu

obowiązek wydania dekretu i cisza administracyjna

kan. 57

Qui tacet consentire videtur

Is qui tacet non fatetur, sed nec utique negare videtur

Kan. 57	obowiązek wydania dekretu	z nakazu ustawy (np. kann. 539; 1291)
				z inicjatywy osób	prośba (np. kann. 179 § 1; 686 § 1)
						rekurs (np. kan. 1747 § 3)
			termin	ustawowo trzy miesiące		obliczanie czasu według kann. 200-203
				określony w ustawie (np. kan. 1735)
			cisza administracyjna	domniemanie że odpowiedź jest negatywna
				obowiązek	wydania dekretu
						naprawienia szkody

Przywileje kann. 76-85

Przywilej (kan. 76)	pojęcie	- łaska
				- poszczególny akt
				- pożytek - upoważnienie
			władza kompetentna	- ustawodawcza
				- wykonawcza delegowana
			sposób nabycia	- nadanie bezpośrednie	na prośbę motu proprio vivae vocis oraculo
				- posiadanie	efektywne korzystanie sto lat, niepamiętne

Trwanie przywileju (kan. 78)	zasada	- charakter wieczysty, stały
				- możliwość przeciwdowodu
			wygaśniecie	- p. osobowe	istnienie osoby	fizycznej prawnej
				- p. rzeczowe	istnienie sprawy	rzeczy miejsca

Ustanie (kann. 79-84)	odwołanie (kan. 79)	- władza kompetentna
				- forma
				- wyjątek kan. 81
			zrzeczenie się (kan. 80)	- rekwizyty zrzeczenia się
				- osoba zrzekającego się
				- p. rzeczowe i miejscowe
			wygaśnięcie władzy (kan. 81)	- zasada ogólna
				- wyjątek	- durante meo munere - ad beneplacitum nostrum
		przedawnienie (kan. 82)	- brak używania lub używanie przeciwne	- p. nie będące ciężarem - p. będące ciężarem
		upływ (kan. 83 § 1)	- upływ czasu
				- wyczerpanie liczby przypadków
			zamiana (kan. 83 §)	- zmiana okoliczności
				- zdanie władzy
			pozbawienie (kan. 84)	- poważne nadużycie
				- bezskuteczne upomnienie
				- władza kompetentna

definicja dyspensy

Kan. 85	Rekaxatio	uwolnieni od obowiązku zachowania ustawy
		Legis mere eclesiasticae	tylko ustawy kościelne
		In casu particulari	w stosunku do jednej lub kilku osób określonych

Rodzaje dyspensy

Ze względu na	zakres którego dotyczy	- in foro externo (zakresie zewnętrznym) (zob. kan. 130)
				- in foro interno (zakresie wewnętrznym) (kan. 1082)
			sposób udzielenia	- expressa (wyraźna)
				- tacita (milcząca)
			skuteczność obowiązywania	- unica, effectus indivisibilis (jednorazowa)
				- multiplex, tractus successive (wielokrotna)

Władza dyspensowania Bp. Diec. Ordynariusza i Ordynariusza miejsca

Biskup diecezjalny	ustawy papieskie	przypadki zwyczajne (zob. kan. 134 § 2).		ze względu na dobro duchowe wiernych może od ustaw: - dyscyplinarnych (kann. 90 § l kan. 87).
								nie może od ustaw: karnych procesowych zarezerwowanych St.Ap.
				przypadki naglące		od ustaw od których dyspensuje St. Ap.
		ustawy niepapieskie	przyczyna to jakiekolwiek dobro wiernych (kan. 87-88)
Ordynariusz	mogą tylko w przypadkach nagłych		trudność w zwróceniu się do St. Ap. niebezpieczeństwo poważnej szkody z powodu zwłoki ustawy od których dyspensuje St.Ap.
Ordynariusz miejsca	tak jak w przypadku Bp.Diec.

Ograniczenia władzy dysp. Bp.Diec.	Ustawy karne (lex poenalis),
		Ustawy procesowe
		Zarezerwowane St. Ap.	dyspensowanie duchownych od obowiązku celibatu (kan. 291)
				od zakazu ponownego przyjęcia do stanu duchownego (kan. 293)
				od obowiązku Bp. Diec. Do udania się do Rzymu Ad Limina Apostolorum (kan. 400 § 1)
				od obowiązku udzielenia przez Bp. Sakry biskupiej bez uczestnictwa innych bp. (kan. 1014)
				od zakazu przechodzenia z IZ do IS lub do SZA, bądź z IS lub SZA do IZ (kann. 684 § 5, 730)
				od zakazu opuszczenia IZK (kann. 686; 691-692)
				od braku wieku do święceń, jeśli brak ten przekracza rok (kan. 1031 § 1)
				od wszystkich nieprawidłowości do święceń, jeśli fakt ten został wprowadzony na forum sadowe (kan. 1047 § 1)
				od innych nieprawidłowości i przeszkód przyjęcia święceń (kann. 1041, 1042, 1047)
				od nieprawidłowości do wykonywania przyjętego święcenia, jeśli przypadek jest publiczny (kan. 1041, n. 3) i w innych przypadkach zarówno publicznych jak i tajnych (kan. 1047 § 3)
				od przeszkód małżeńskich wynikających ze święceń, od publicznego wieczystego ślubu czystości złożonego w IZ na prawie papieskim oraz od małżonkobójstwa (kan. 1078 § 2)
				od małżeństwa zawartego, lecz niedopełnionego (kann. 1142, 1698 § 2)
				od obowiązku odnowienia zgody małżeńskiej przy nadzwyczajnym uważnieniu małżeństwa, jeśli nieważność była spowodowana przeszkoda zarezerwowana St. Ap., bądź przeszkoda z prawa Bożego, która już ustala (kan. 1165 § 2)
				od przysięgi przyrzekającej, jeśli dyspensa od niej spowodowałaby szkodę innych, którzy nie zgadzają się na zwolnienie z obowiązku (kan. 1203)
				od formy zawarcia małżeństwa miedzy dwojgiem katolików poza wypadkiem niebezpieczeństwa śmierci (Odpowiedź CI z 14 maja 1985)
				od kan. 767 § 1 zabraniającego wiernym świeckim głoszenia homilii (odpowiedz CI z 20 czerwca 1987)

Władza dyspensowania proboszcza, innego prezbitera i diakona

Kan. 89	zasada	nie mogą dyspensować od ustaw powszechnych i partykularnych
		wyjątek	mogą dyspensować gdy taka władzę otrzymają	a iure	kan. 262
								kan. 1079 § 2
								kan. 1080
								kan. 1196
								kan. 1245
						a homine	delegacja

Przyczyna dyspensy kan. 90

Kan. 90	konieczność przyczyny	słusznej	- dobro wspólne
				racjonalnej	- okoliczności przypadku - ważność ustawy
			efekty prawne przyczyny niesłusznej i nieracjonalnej	dyspensa niegodziwa ale ważna	autor ustawy lub jego przełożony hierarchiczny
				dyspensa nieważna i niegodziwa	władza niższa aniżeli autor ustawy
		przypadek wątpliwości	dyspensa jest ważna i godziwa	gdy dotyczy wątpliwość dotyczy wystarczalności przyczyny

Podmiot bierny dyspensy kan. 91

Kan. 91	podwładni dawcy dyspensy	gdziekolwiek się znajdują
		podróżni	przebywający aktualnie na terytorium dawcy dyspensy
		sam dawca dyspensy	może władzę dyspensowania sprawować na własną korzyść i gdziekolwiek się znajduje

Interpretacja kan. 92

Kan. 92	Ścisłej interpretacji podlegają	- dyspensa
				- władza dyspensowania udzielona ad actum

Ustanie dyspensy kan. 93

Kan. 93	dyspensa wielokrotna	tak samo jak przywilej	- odwołanie - zrzeczenie się - wygaśnięcie władzy - przedawnienie - upływ - zamiana - pozbawienie
				pewne i całkowite wygaśnięcie przyczyny motywacyjnej

Rekurs przeciwko dekretowi wymierzającemu lub deklarującemu karę kann. 1732-1739

REKURS	władza	- przeciwko dekretowi karnemu władzy podległej Biskupowi diecezjalnemu do Biskupa (kan. 1734 § 3, n. 1)
				- przeciwko dekretowi wydanemu przez Przełożonego Instytutu Życia Konsekrowanego należy zachować drogę hierarchiczną wewnętrzną (kann. 586, 587, 591, 593)
				- przeciwko dekretowi Biskupa odwołuje się do kompetentnej Dykasterii Kurii Rzymskiej
				- przeciwko dekretowi Przełożonego generalnego Opata prymata lub Przełożonego kongregacji monastycznej należy sprawdzić czy taka władza podlega Stolicy Apostolskie (kann. 591, 593) czy Biskupowi (kann. 594, 615, 628). Jako do ostatniej instancji będzie można zawsze odwołać się do kompetentnej dla takich instytutów dykasterii Kurii Rzymskiej
				- przeciwko decyzji Stolicy Apostolskie do Sygnatury Apostolskiej
			motywy	jakakolwiek słuszna przyczyna (kan. 1737)	- legalność: naruszenie przez decyzję jakiejś normy
						- konieczność: niezdolność decyzji w stosunku do zamierzonego celu
			procedura	- prośba	w ciągu 10 dni użytecznych skierowana do autora dekretu o odwołanie lub poprawienie dekretu (kan. 1734)
				- rekurs hierarchiczny	wniesienie rekursu w ciągu 15 dni użytecznych bezpośrednio do przełożonego albo poprzez autora dekretu (kan. 1737)
		efekty	zawieszenie	wszystkie efekty wymierzonej kary (kann. 1353, 1736 § 1)
		decyzje	jakie może podjąć przełożony (kan. 1739)	- potwierdzić dekret
						- uznać za nieważny	akt ipso iure jest nieważny (decyzja posiada charakter deklaratywny i powoduje efekty ex tunc, od momentu w którym była nałożona lub deklarowana kara)
						- unieważnić	gdy w dekrecie są defekty które nie czynią go nieważny ale uzasadniają jego unieważnienie z efektem ex nunc, czyli od momentu decyzji przełożonego hierarchicznego
						- odwołać	odwołuje się karę kiedy zaistnieje taka konieczność, nowym aktem
						- poprawić	częściowa zmiana aktu, jeżeli przełożony uzna to za bardziej wskazane
						- zastąpić	wycofuje się poprzedni i zastępuje nowym
						- obrogacja	częściowe uchylenie aktu

Czynności prawne kann. 124 - 128

Czynność prawna	świadome działanie podjęte dla osiągnięcia zamierzonych skutków prawnych	fakt wewnętrzny, subiektywny	- wola
				fakt zewnętrzny, obiektywy	- oświadczenie

Czynność prawna	ważna/skuteczna	zawiera wszystkie elementy wymagane do ważności i wywołuje skutki przewidziane w prawie
		nieważna/nieskuteczna	gdy brak którejś z cech wymaganych przez prawo a zatem nie wywołuje skutków określonych przez prawo	- pierwotna
						- pochodna
						- uleczalna
						- nieuleczalna
		nieistniejąca	to ta której brak elementów istotnych

Warunki ważności prawnej

Kan. 124	warunki ważności	- zdolność osoby	- zdolność rozumienia i chcenia
						- kościelna zdolność prawna
						- zdolność do działania
						- zdolność specyficzna
						- odpowiednia kompetencja
				- elementy istotne	obecność wszystkich elementów konstytuujących czynność	- oświadczenie woli - potentia coeundi - woda w sakr. Chrztu - prowizja kanoniczna
				- formalności i wymogi ad validitatem	- zgoda lub rada - upoważnienie
		domniemanie ważności	- aktu właściwie dokonanego w jego elementach zewnętrznych (por. kan. 1060)

Wady czynności prawnych

Kann. 125-126	przymus	- wymierzany z zewnątrz	czynność niedokonana	- dopuszczenie do nowicjatu kan. 643 § 1, 4 - profesja zakonna kan. 656, 4; 658 - małżeństwo kan. 1103 - przyznanie się stron w procesie kan. 1538 - wyrok sędziowski kan. 1620, 3
						- na osobę
						- niemożliwość oparcie się mu w żaden sposób
			bojaźń	to zmieszanie umysłu, powstałe w wyniku straszenia osoby jakimś złem	czynność prawna jest ważna ale może być unieważniona na wniosek	- poszkodowanego - spadkobiercy - z urzędu
						nieważna jeżeli prawo tak przewiduje	- małżeństwo kan. 1103 - małżeństwo kan. 1098 - nowicjat kan. 643 § 1, 4 - profesja zakonna kan. 656, 4 - rezygnacja z urzędu kan. 188 - glosowanie kan. 172 § 1, 1 przyznanie się stron w procesie kan. 1538 - wyrok sędziowski kan. 1620, 3 - zwolnienie z kary kan. 1360
		podstęp	to świadome działanie sprzeczne z prawem w celu wprowadzenia w błąd innej osoby, by skłonić ją do dokonania czynności prawnej
		ignorancja	brak wiedzy jaką należy posiadać	ważna chyba że prawo przewiduje inaczej, wzruszalna	- błąd co do jedności, nierozerwalności i sakramentalności małżeństwa kan. 1099 - błąd co do przymiotu osoby kan. 1097 § 2
		błąd	fałszywy osad o rzeczywistości	nieważna	- gdy dotyczą samej istoty czynności lub warunku wymaganego w sposób bezwzględny

Zgoda lub rada w czynnościach prawnych przełożonych kościelnych

Kan. 127	zgoda lub rada kolegium lub zespołu osób	zwołanie	- zgodnie z kan. 166 - chyba, że w przypadku uzyskania rady inaczej zastrzega prawo partykularne lub własne
				zgoda	do ważności bezwzględna większość obecnych
				rada	do ważności wysłuchanie wszystkich
			zgoda lub rada niektórych pojedynczych osób	zgoda	wszystkie wskazane osoby muszą wyrazić zgodę ad validitatem
				rada	wysłuchanie zdania wszystkich wskazanych przez prawo ad validitatem
			obowiązek osób których zgoda lub rada jest wymagana do	szczerego wyrażenia stanowiska
				pilnego zachowania tajemnicy

Zwołanie kolegium lub zespołu osób

Kan. 166	zwołanie	dokonuje przewodniczący
				gdy prawo przewiduje osobiste zwołanie	- miejsce zamieszkania - miejsce pobytu
				gdy prawo nie wymaga osobistego zwołania	- ogłoszenie/zaproszenie w organie urzędowym
			brak zwołania	pominiecie niektórych	wybór jest ważny ale winien być unieważniony, jeśli taki wniosek zgłosi któryś z pominiętych i udowodni fakt pominięcia oraz nieobecności. rekurs ma być złożony w ciągu trzech dni od otrzymania wiadomości o wyborze.
				pominiecie więcej niż jednej trzeciej	wybór jest z mocy prawa nieważny

Akty kolegialne - wybór

Kan. 119	prawne zwołanie	dokonane w sposób zgodny z prawem
				aby wszyscy mający prawo uczestniczenia mogli z tego skorzystać
			obecność większości	chodzi o tych którzy powinni być wezwani
				większa część oznacza tutaj więcej niż polowe
				jeżeli nie przekracza się polowy wezwanych nie można przejść do głosowania
				mają być obecni tylko ci którzy muszą
			większość bezwzględna	ma moc prawa to co po pierwszym albo drugim głosowaniu odpowiada bezwzględnej większości obecnych uprawnionych do glosowania	chodzi o większość głosów osób obecnych na sali i uprawnionych do głosowania
						nie chodzi tutaj zatem o większość głosów ważnych lub głosów oddanych
						każdemu bowiem wyborcy przysługuje głos chociażby się od niego powstrzymywał
						głosy nieważne i wstrzymujące się, a także uprawnieni do głosowania obecni, ale nie głosujący liczą się przeciw większości
			większość względna		w trzecim glosowaniu	tutaj głosuje się na dwóch którzy otrzymali najwięcej głosów w drugim głosowaniu
						gdyby było ich więcej, dwóch najstarszych wiekiem
						jeżeli po trzecim pozostaje równowaga wybrany jest ten kto jest straszy
						nie jest wymagana większość absolutna

Obowiązek odszkodowania

Kan. 128	obowiązek odszkodowania spoczywa na wszystkich, którzy	czynnością prawną nielegalną	wyrządzili komuś szkodę
					jakąkolwiek czynnością dokonaną z winy umyślnej lub nieumyślnej

Ktokolwiek	osoba fizyczna	do naprawienia szkody zobowiązana jest osoba działająca we własnym imieniu bądź w i mieniu innej osoby fizycznej
		osoba prawna	odpowiada gdy działający był rzeczywiście jej organem i jako taki działał w ramach własnych kompetencji (w imieniu osoby prawnej)
Jakakolwiek czynność prawa z winy umyślnej lub nieumyślnej	nielegalność może polegać na		- zaniedbaniu obowiązku - nadużyciu władzy - przekroczeniu uprawnień - naruszeniu praw subiektywnych - naruszeniu prawa materialnego i procedury
Szkoda	w szerokim znaczeniu		- materialna - fizyczna - duchowa - moralna

Słowo Ordynariusz pojawia się w Ks. I. KPK/83 w następujących kanonach:

• kan. 5 § 1: ocena odnośnie zwyczajów stuletnich lub niepamiętnych;

• kann. 14, 87 § 2: władza dyspensowania od ustaw;

• kan. 65: udzielnie łaski odmówionej przez innego ordynariusza;

• kan 66: błędy materialne reskryptu;

• kan. 68: przedstawienie reskryptu Stolicy Apostolskiej bez wykonawcy;

• kan. 84: w przypadku nadużycia władzy udzielonej przywilejem;

• kan 107: ogólne efekty prawne zamieszkania;

• kan. 132 § 2: uprawnienia habitualne;

• kan. 134: kogo rozumie się pod nazwa ordynariusz.

Ordynariusz kan. 134 § 1	- Papież (Biskupa Rzymu)
		- Biskup diecezjalny
		- zrównani z Biskupem diecezjalnym (kan. 368)	Prałat terytorialny
				Opat terytorialny
				Wikariusz apostolski
				Prefekt apostolski
				Prowikariusz i proprefekt apostolski (kan. 420)
				Administrator administratury apostolskiej na stałe erygowanej
				Prałat personalny (kan. 295 § 1)
				Ordynariusz polowy
		- Wikariusz generalny
		- Wikariusz biskupi
		- Przełożonych Wyższych Instytutów Zakonnych lub Stowarzyszeń Życia Apostolskiego kleryckich na prawie papieskim.	Przełożeni najwyżsi
				Przełożeni prowincjalni
				zastępcy przełożonych wyższych (kan. 620)
				Przełożeni domu sui iuris (kan. 613 § 2
				Opat - prymas i przełożony kongregacji monastycznej (kan. 620)

Urząd kościelny według KPK/83

URZĄD KOŚCIELNY	pojęcie (kann. 145 § 1, 146)	jest to każde stałe zadanie ustanowione na mocy prawa Boskiego lub kościelnego wykonywane dla osiągnięcia celów duchowych otrzymane na mocy powierzenia kanonicznego
		powierzenie	jest to akt prawny, natury administracyjnej (to powierzenie zgodnie z kan. 146 jest wymagane do ważnego otrzymania urzędu) poprzez który urząd jest powierzany
		sposoby powierzenia (kan. 147)	swobodne nadanie (prowizja niezależna) przez kompetentną władzę kościelną; przydzielenie dokonane przez władzę kościelną gdy poprzedziła je prezentacja (wyznaczenie osoby i przedstawienie jej władzy uprawnionej do powierzenia); zatwierdzenie wyboru osoby dokonanego przez innych; dopuszczenie, jeżeli było poprzedzone przez postulację (postulacja to prośba wyborców skierowana do władzy o dopuszczenie do urzędu osoby, która ma jakąś przeszkodę); zwykły wybór przyjęty przez elekta, jeżeli wybór nie wymaga zatwierdzenia
		utrata (kann. 184-196)	po upływie oznaczonego czasu; po osiągnięciu określonego wieku (następuje jednak w momencie pisemnego zawiadomienia ze strony kompetentnej władzy kan. 186); rezygnacja (dobrowolne zrzeczenie się); przeniesienie (zwolnienie z jednego urzędu i nadanie drugiego); usunięcie czyli złożenia z urzędu (może nastąpić na mocy dekretu lub ipso iure kan. 194); pozbawienie, jako kara za popełnione przestępstwo (kan. 196)

Obliczanie czasu kann. 200 - 203

Kan. 201	tempus	continuum	nie dopuszcza żadnej przerwy (np. kan. 26)	przyjmuje się że czas należy uważać za ciągły, czas użyteczny musi wyraźnie wynikać z ustawy np. kan. 1734 § 2
					utile	dopuszcza przerwę, jeśli zachodzi słuszny powód

Kan. 202	miary czasu	dies	24 godziny liczone kolejno od północy
				hebdomada	w prawie to z zasady każdy okres liczący 7dni	- 7 dni od poniedziałku do niedzieli - w kalendarzu liturgicznym pierwszym dniem tygodnia jest niedziela
				mensis	w prawie to jakikolwiek okres liczący 30 dni	- chyba, że poleca się je liczyć zgodnie z kalendarzem - jeżeli czas jest ciągły należy je liczyć zgodnie z kalendarzem
				annus	w prawie to okres złożony z 365 dni

Kan. 203	dies	a quo	termin początkowy	pierwszego dnia nie wlicza się do terminu chyba że początek zbiega się z początkiem dnia albo prawo wyraźnie cos innego zastrzega
				ad quem	termin końcowy	ostatni dzień wlicza się do terminu

Por. Joannes Paulus II, Constitutio Apostolica, Spirituali militum curae, diei 21 aprilis 1986, w AAS 78 (1986), s. 481, art. 1 § 1.

Na ten akt prawny składają się następujące elementy: Designatio personae czyli wyznaczenie osoby; collectio tituli czyli nadanie urzędu; possessio canonica czyli objęcie urzędu.

Utrata urzędu ipso iure ma miejsce w następujących przypadkach: utraty stanu duchownego; publicznego odstąpienia do wiary katolickiej lub wspólnoty z Kościołem; usiłowanie zawarcia małżeństwa przez duchownego, chociażby było to małżeństwo tylko cywilne.

Normy ogólne (CIC 1983)

27

---