Opracowane zagadnienia PAŃSTWO, Prawo UKSW I rok


PAŃSTWO

1. PAŃSTWO EUROPEJSKIE. DEFINICJA I ZASIĘG. PERIODYZACJA

Teoria współczesnego państwa ukształtował się dopiero miedzy XVIII a XIX wiekiem. Dziś państwo jest polityczną organizacją społeczeństwa wyposażona w suwerenną władzę, jest też organizacją terytorialną i przymusową, porządkiem służącym do spełnienia, osiągnięcia pewnych narodowych celów, historią instytucji i relacji miedzy nimi, władza państwową a społeczeństwem. Na państwo składaj się takie elementy jak:

Terytorium państwa to zakres sięgania władzy państwowej na określonym terenie (jest to zarówno obszar lądowy i w głąb ziemi jak i wody przybrzeżne, strefa powietrza nad obszarem państwa, statki wodne i powietrzne należące do tego państwa).

Pierwotnie państwo postrzegane było jako wytwór woli boskiej a władza monarsza jest odbiciem woli boskiej. Do IX - X wieku państwo miało charakter osobowy - dopiero później zasięg terytorialny. Korzenie państwowości europejskiej wywodzą się od kilku czynników. Tradycja ludów wędrownych - podstawową jednostką organizacji stanowił ród, kilka rodów składało się na plemię, które tworzyły państwa szczepowe (plemienne), których ustrój nazywany jest demokracja wojenną. Kultura antyczna (Grecja, Rzym). Kultura judeo - chrześcijańska.

Periodyzacja:

5. UNIWERSALNA KONCEPCJA PAŃSTWA

Uniwersalna koncepcja państwa oparta była o państwo frankońskie kiedy to w 800 roku Karol wielki został koronowany w Rzymie przez papieża Leona III na cesarza, ten fakt, wynikający w pewnym sensie ze słabości papiestwa, które nie mogąc poradzić sobie z najeźdźcami musiało szukać oparcia we władzy świeckiej, doprowadził do zasadniczej zmian w pojęciu władzy monarszej. Cesarz był przywódcą świata chrześcijańskiego do walki z pogaństwem (godność t ostała mu powierzona przez papieża)

Następcy Karola Wielkiego (Karolingowie) zaczęli szerzyć taka teorie, że władza cesarza to zwierzchnia władza świecka nad całym światem chrześcijańskim - teoria uniwersalnej władzy cesarskiej. Jednak ta teoria wygasła wraz z Karolingami. Jej odrodzenie nastąpiło w Niemczech wraz koronacją Ottona I w 962 r. z rąk papieskich na cesarza. Cesarze zaczęli uważać się za panów świata - dominus mundi. Teoria zwierzchnictwa cesarskiego nad nawróconymi ludami pogańskimi. Teoria wyłączności praw cesarzy do nadawania monarchom korony królewskiej czy obsadzania papieży (na jej gruncie nastąpił konflikt papiestwa z cesarstwem). W Niemczech zmierzch uniwersalizmu cesarskiego nastąpił w Xiii wieku a od XV w. widoczny jest jego ostateczny upadek - w tytulaturze cesarzy, którzy nazywani byli cesarzami rzymskimi narodu niemieckiego, co oznacza, że ich władz ograniczała się już tylko do narodu niemieckiego.

6. PRAWA I PODSTAWY WŁADZY MONARSZEJ W PANSTWACH EUROPEJSKICH OKRESU ŚREDNIOWIECZA

Pozycja monarchy wynika z uznana, co sam zdobył swą działalnością, przede wszystkim działaniem politycznym. Pozycja monarchy była modyfikowana zgodnie z rozwojem państwa.

Atrybuty monarchy:

W państwie europejskim zaczęły pojawiać się nowe stosunki społeczne. W pewnym momencie wpływy z szybkich wypraw wojennych stawały się niemożliwe. Ponieważ nie było środków na utrzymanie wielkiej armii, należało ja sfeudalizować - to pociągało za sobą nowe ustroje państwowe. Potrzeba finansowania wielkich drużyn była początkiem podziałów stanowych.

Monarcha, by zachęcić społeczeństwo do służby, obdarowywał je ziemią. Zobowiązanych do służby dodatkowo wyposażał w dodatkowe elementy prawne, początkowo indywidualne, później grupowo.

Społeczenstwo zobowiązane w ten sposób do służby wchodziło w konflikty w różnych kwestiach:

Władcom krajów Europy Zachodniej udało się skumulować w swoim ręku duży zakres władzy, ponieważ:

Monarcha pomijał dotychczasowe porządki dziedziczenia. Często likwidowano elekcyjność - wprowadzono dziedziczność tronu. Władca często stanowił prawo. Tworzył aparat stanowiący prawo królewskie, który kodyfikował dotychczasowe reguły prawne. Władcę ograniczały prawa boskie, był królem „z bożej łaski”. Po rozdrobnieniu feudalnym władca przestał być właścicielem państwa a stał się najwyższym organem władzy w państwie.

7. SYSTEM LENNY W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH

W ścisłym znaczeniu, wynikającym ze stosowania w łacinie średniowiecznej słów feudum (lenno) i feudalis (obdarzony lennem, lennik), feudalizm określa charakterystyczne dla Europy wieków średnich stosunki osobiste między seniorem a jego wasalem i jest definiowany jako wynikający z tych stosunków system społeczny praw i powinności, w którym ziemia oraz inne źródła dochodu są przekazywane w lenna wasalom winnym panu zwierzchniemu - seniorowi określone służby i osobistą wierność. Feudalizm narodził się w karolińskiej Francji w VIII - IX w - stosunki osobiste, łączące możnych ze służącymi im wojownikami, polegające na wierności i służbie wasala oraz opiece seniora, zostały wykorzystane przez Karola Wielkiego do umocnienia jego władzy.

W zamian za wierność i służbę nadawał on swoim urzędnikom, zarazem wasalom, majątki ziemskie jako dożywotnie beneficja; zachęcał ich też do budowania na podobnej zasadzie sieci zależności osobistych w stosunkach z ludźmi im podporządkowanymi. System ten rozwinął się w IX - XI w., prowadząc stopniowo do przekształcenia się beneficjów w dziedziczenie lenna i objęcia stosunkami wasalno - lennymi niższych warstw ludności. Z Francji system feudalny został przeniesiony do Italii, Anglii, Niemiec i n Półwysep Iberyjski.

Ponieważ z posiadaniem lenna było związane przyznanie uprawnień władzy publicznej, podatkowej, policyjnej i sądowej uległy ode decentralizacji i zawłaszczeniu przez feudałów. Zjawisko to szczególnie silnie wystąpiło we Francji i w północno - środkowych Włoszech, gdzie słaba władza centralna nie była w stanie przeciwdziałać procesom rozdrabniania feudalnego. Prawo lenne, rozwijające się do XII - XIII w. jako prawo zwyczajowe, oraz związany z nim rytuał hołdu i inwestytury )nadani lenna a pomocą znaku: chorągwi lub pierścienia) miały wiele lokalnych wariantów. W lenno była przekazywana zarówno ziemi, jak i niektóre dochody (np. dziesięciny). W rezultacie nadawania przez wasali królewskich lenn feudałom niższej kategorii, a przez tych ostatnich rycerzom, utworzył się system leności feudalnych, na których szczycie znajdował się monarcha - suzeren (tzw. drabina feudalna). Jednak w wyniku dziedziczenia lenn oraz obrotu nimi stosunki społeczne uległy komplikacjom: lennik seniora z tytułu posiadania jednych dóbr mógł jednocześnie być jego panem zwierzchnim w innych dobrach. Na większości obszarów zachodniej Europy system feudalny objął całość społeczeństwa, nawet tam jednak nie doszło do całkowitego zaniku majątków wolnych, nie obciążonych świadczeniami na rzecz pana feudalnego (alodia). Postępująca od XII w. konsolidacja królestw oraz wzmocnienie oraz wzmocnienie władzy centralnej zahamowały proces rozdrabniania władzy publicznej. Usuwanie z ziem nieposłusznych lenników i konfiskata ziem, recepcja prawa rzymskiego, a wraz z nim koncepcji suwerenności i odpowiedzialności monarchy za ład prawny i porządek publiczny, reorganizacja i rozbudowa administracji centralnej, wprowadzenie wojsk najemnych, wreszcie zastąpienie osobistych stosunków zależności stosunkami miedzy władcą a poddanymi prowadziły w późnym średniowieczu do ukształtowania się społeczeństwa stanowego i zaniku systemu lenno - wasalnego. Jako system polityczno - prawny feudalizm miał zastosowanie także w stosunkach międzynarodowych. Feudalizm oddziaływał na całokształt średniowiecznej cywilizacji europejskiej, przesądzając m. in. O powstaniu na Zachodzie wyższej i niższej szlachty oraz mającej zasięg europejski kultury rycersko - dworskiej. Wywarł tez wpływ na formy ustrojowe późnośredniowieczne i nowożytne monarchii stanowej. Wywodzące się z feudalizmu koncepcje: prawa do wyrażania zgody na nakładanie nowych podatków i równowagi praw i obowiązków w stosunkach między wasalem a seniorem przyczyniły się do sformułowania zasad funkcjonowania zgromadzeń stanowych. W Polsce postępująca od XIII w. recepcja prawa lennego, związana z kolonizacja na prawie niemieckim, szerszy zasięg uzyskała jedynie na Śląsku, Pomorzu i w państwie krzyżackim; w pewnym stopniu stosowano to prawo również na podbijanej od 1340 r. Rusi.

Systemy lenne różnych państw europejskich nie były jednakowe, a zawierały swoje specyficzne cechy:

Francja - król był najwyższym zwierzchnikiem lennym mimo iż nie posiadał danej władzy do pośrednich wasali swoją pozycje potrafił wykorzystać do powiększania domeny królewskiej - przysługiwało mu bowiem prawo do wszystkich lenn bezdziedzicznych i skonfiskowanych, przez co królowie Francji prowadzili kraj ku zjednoczeniu

Niemcy - król także był najwyższym zwierzchnikiem lennym lecz powiększanie domeny królewskiej zostało ograniczone przez tzw. PRZYMUS LENNY - musieli bowiem opróżnione lenno w ciągu roku dać innemu wasalowi (zgodnie z zasadą, że „to co stało się lennem, musi nim pozostać”)

Anglia - polityka rozdawnictwa lenn prowadzona była w taki sposób by nie doprowadzić do wielkich własności ziemskich:

8. RADY MONARSZE I RADY PAŃSTWA W PANSTWACH EUROPEJSKICH OKRESU ŚREDNIOWIECZA

Pojęcie rad zakorzenione jest ściśle w germańskiej tradycji wieców - zgromadzeń ludowych wszystkich wojowników.

Państwo Franków - miejsce wieców zajęły placita jako reprezentacja świeckiej i duchowej arystokracji. Miały charakter doradczy wobec króla. Od IX w. zaczęły decydować o sprawach państwowych, co oznaczało poddanie władzy królewskiej kontroli możnych.

Francja - Kuria królewska (na wzór placitów). Wszyscy wasale korony, których poparcia potrzebował król. Stały się radami feudalnymi, podobnymi do rad zwoływanych przez wielkich seniorów w ich władztwach. Znaczenie kurii, jej stosunek do władzy królewskiej, układały się różnie w zależności od osobistego autorytetu króla. Kuria była potrzebna królowi do pomocy w zarządzie państwa, którego agendy, zwłaszcza sądownicze, powiększały się. By podołać nowym zadaniom, król w XIII w. zaczął powoływać do kurii obok arystokracji feudalnej również elementy fachowe. Proces ten doprowadził ostatecznie na przełomie XIII/XIV w. do wyłonienia się z kurii następujących organów:

Niemcy - Zjazd nadworny (Hoftarg). Charakter podobny do francuskiej kurii królewskiej. Zjazd bezpośrednich wasali królestwa, książąt świeckich i duchownych. Zwoływał go król, wedle swego uznania wyznaczając miejsce, termin i listę osób powołanych. Hoftag rozstrzygał o najważniejszych sprawach. Był powoływany tam, gdzie przebywał król.

Sejm Rzeszy (Reichsag). Przekształcony Hoftag, z ustalonym składem. Nie miał uprawnień ustawodawczych. Jego uchwała wymagana w trzech sprawach: podjęcia przez króla wyprawy koronacyjnej do Rzymu, powołania książąt Rzeszy na wyprawę wojenną, nałożenia podatków ogólnopaństwowych. Zsiadali w nim tylko bezpośredni wasale Rzeszy i przedstawiciele miast cesarskich. Nie był reprezentacją stanów. Zasiadali reprezentacji dla ziem, w których rządzili.

Sejm krajowy (Landtag). W poszczególnych monarchiach. Zajmowały się uchwalaniem podatków, miały udział w zarządzie kraju i ustawodawstwie krajowym.

Anglia - Rada Królewska, tworzyli ją dygnitarze nadworni. Obok nich król powoływał też na naradę bezpośrednich wasali. Były to zgromadzenia dygnitarzy i kurii feudalnej (obejmowało wspólną nazwą kurii królewskiej). Miała charakter doradczy, wykonywała sądownictwo w sprawach między wasalami korony jako sad parów oraz w innych sprawach, które docierały do sadu królewskiego w drodze apelacji. Wkrótce zaczęto odróżniać Wielka Radę i mniej od niej liczną Radę Zwyczajną. W miarę rozszerzania się i wzrastającego zróżnicowania zadań administracyjnych, z kurii zaczeły się wydzielać odrębne organy:

Czasy wczesnonowożytne - monarchie absolutystyczne

Organizacja Rady Królewskiej we Francji uzyskała stały charakter na początku XVI w. W jej skład wchodziło się z racji pochodzenia i godności (książęta, wielcy urzędnicy), przywileju (radcy tytularni) lub nominacji (radcy zwyczajni i referendarze). Od drugiej połowy XVII w. przestali w niej zasiadać członkowie z pochodzenia i godności (z wyjątkiem kanclerza), jak również zlikwidowano urząd radców tytularnych. Ich miejsce zajęli nowi urzędnicy centralni (generalny kontroler finansów i sekretarz stanu). Ustalił się też ostateczny podział Rady na cztery sekcje: Rade Stanu, Radę Depesz, Radę Finansów i Radę Prywatną. Rada Stanu (Rada Tajna) składała się króla i kilku najważniejszych urzędników centralnych (ministrów stanu). Odgrywała najważniejsza rolę, zajmując się polityką zagraniczną i głównymi sprawami w zakresie polityki wewnętrznej. Rada Depesz (Rada Sprawozdań) obradowała pod przewodnictwem króla, w składzie obejmującym członków Rady Stanu, poszerzonym o właściwych ministrów. Rozstrzygała kwestie zarządu wewnętrznego oraz orzekała w sprawach spornych z zakresu administracji. Rada Finansów, w której główna rolę odgrywał generalny kontroler finansów, zajmował się najważniejszymi sprawami finansowymi państwa, np. ustalaniem wysokości podatków, rozdziałem ich wysokości na okręgi itp. Rada Prywatna (Rada Spraw Procesowych) obradowała pod przewodnictwem kanclerza, w składzie obejmującym 4 sekretarzy stanu, 30 radców reprezentujących wszystkie stany, oraz kilku referendarzy. Pełniła wyłącznie funkcje sądowe. Działała jako: sąd kasacyjny 0 znosząc wyroki innych sądów wydane z naruszeniem prawa materialnego lub procesowego, sąd administracyjny - rozpatrując spory miedzy jednostkami a organami administracyjnymi, oraz sąd kompetencyjny - rozstrzygając spory o własność sadową miedzy sadami najwyższej instancji.

W Anglii Rada Królewska została zreorganizowana przez Henryka VIII, przyjmując odtąd nazwę Rady Tajnej. Przewodniczył jej król. W skład Rady wchodzili mianowani przez niego członkowie. Wywodzili się oni spośród dygnitarzy koronnych i nowo utworzonych tzw. sekretarzy stanu. Jedna z komisji Rady Tajnej był Sąd Izby Gwiaździstej (nazwa od malowidła na stropie komnaty, w której się zbierał), rozpatrujący m. in. sprawy dotyczące bezpieczeństwa państwa, nadużyć urzędników itp., innymi - Sąd Próśb (sprawy cywilne). Sad Wysokiej Komisji (sądownictwo kościelne).

W Prusach początkowo główną role odgrywała, wywodząca się z Brandenburgii, Rada Tajna (zreorganizowana w 1651r. ), zajmująca się polityka zagraniczną, wojskiem i finansami. Jej działanie zależało wyłącznie od decyzji elektorskich. Pod koniec XVII w. wyodrębniły się z niej inne organy centralne, m. in. Tajna Kamera Nadworna, zwana od 1713 r. Generalna Dyrekcją Finansów (zarząd domenami, pocztą, cłami, lasami, itp.) oraz Urząd Generalnego Komisarza Wojny - od 1713 r. Generalny Komisariat Wojny (zarząd wewnętrzny państwem, kwatermistrzostwo itp.). W 1723 r. dokonano unifikacji obu organów, tworząc Generalny Dyrektoriat. Przewodniczył mu formalnie król, często zastępowany przez jednego z ministrów. Wyodrębniono dla spraw zagranicznych Ministerstwo Gabinetowe, którym od 1728 r. kierował osobiście król, a dla spraw sądowych Ministerstwo Sprawiedliwości (1737 r.) oraz szereg innych organów centralnych, np. Generalny Urząd Poczt, Tajna Kancelarię Wojskową.

9. PAŃSTWO PERSONALNE OKRESU ŚREDNIOWIECZA

Cechą charakterystyczną państwa średniowiecznego było specyficzne ujęcie państwa i władzy królewskiej oraz ich wzajemnej relacji. Państwo miało wówczas charakter prywatny a nie publiczno - prawny, zatem było monarchia patrymonialną (od patrimonium tzn. ojcowizna, majątek), według której królowie dysponowali sprawami państwowymi jak swoja własnością (byli właścicielami państwa i poddanych).

Zasada patrymonialności znalazła odbicie w sposobie dziedziczenia królestwa i systemie następstwa tronu. Państwo podlegało jak gospodarstwo prywatne podziałowi między synów po śmierci ojca. Stwarzało to często ujawniające się zagrożenia dla jedności państwa, ale przez dziedziczenie umacniało monarchię i dynastie na tronie (dlatego też dążenie monarchów do wprowadzenia dziedziczności tronu).

Te tendencje obecne są już w państwie frankońskim, w którym zakres władzy królewskiej był bardzo szeroki choć ulegał również pewnym ograniczeniom. Król posiadł władze wojskową, wykonawczą, ustawodawczą - był „strażnikiem pokoju królewskiego” (pax regia), który bronił wszystkich mieszkańców a jego naruszenie było szczególnie karane (przestępstwo przeciw mirowi królewskiemu).

W Anglii silna władza królewska wynikała z faktu ciągłego podboju tego terytorium (zdobywania go). Król uważał się za właściciela całej ziemi angielskiej obok hierarchi lennej (król najwyższy zwierzchnik lenny powstał stosunek podporządkowania wszystkich poddanych królestwu).

10. PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ STANÓW W EUROPIE

Różnice społeczne utrwalone w podziale na stany wyłoniły się w epoce feudalizmu. Przez stan społeczny należy rozumieć grupę społeczną, różniąca się od innych grup nie tylko wykonywanym zwodem i faktycznym położeniem w społeczeństwie, ale i stanowiskiem prawnym. Każdy stan miał własne przywileje i rządził się własnymi prawami oraz zdobył własne prawa polityczne. Stany pojawiły się więc w społeczeństwie feudalnym dopiero po uzyskaniu przez dane grupy odrębnego stanowiska prawnego.

Rycerstwo - późniejsza szlachta, wywodziła się w Europie z porzymskich właścicieli ziemskich i różnych etnicznie wasali, zaś na terytoriach nie należących nigdy do imperium rzymskiego - ze starszyzny rodowo - plemiennej, której udało się zgromadzić większą własność oraz wojowników. Wejście do kształtującego się stanu polegało na podjęciu służby wojskowej, której konsekwencja było otrzymanie lenna. Potem wymagano pasowania na rycerza oraz urodzenia w rodzinie rycerskiej. Pasowanie było początkowo równoznaczne z nobilitacją, czyli nadaniem szlachectwa.

Duchowieństwo - należało do grupy stanów uprzywilejowanych i odgrywało ogromną role społeczną, ekonomoczną i polityczna. Duchowieństwo dzieliło się na podstawie posiadanych święceń na wyższe i niższe. W ramach swego stanu duchowni pełnili tez różne urzędy i funkcję, nie pozostające bez wpływu na ich pozycję w społeczeństwie. Do wyższego duchowieństwa należeli katoliccy biskupi i opaci, prawosławni archimandryci. Niższe duchowieństwo stanowili prezbitrzy w Kościele katolickim i prawosławnym, pastorzy i ministrowie w Kościele Reformowanym.

Duchowieństwo podlegało przepisom prawa kanonicznego, formułowanym przez władzę kościelną do tego uprawnioną (papieże, biskupi w diecezjach). Faktyczną pozycję duchowieństwa określała jego zamożność. Do najbogatszej warstwy duchowieństwa należeli członkowie episkopatu i zwierzchnicy klasztorów. W Kościele zachodnim posiadali oni rozległe dobra, obdarzone immunitetami, a biskupi ordynariusze diecezji pobierali od ludności wysoką dziesięcinę.

Chłopi - nie posiadali ziemi na własność, użytkowali jedynie dziedzicznie gospodarstwa, których właścicielem był panem feudalnym: monarcha, szlachcic lub instytucja kościelna. Obok kmieci posiadających gospodarstwa, do stanu chłopskiego zaliczano również uboższe grupy ludności wiejskiej, tj. zarodników, posiadających niewielkie działki i bezrolnych, pracujących jako najemcy w majątku pana, bogatego kmiecia lub sołtysa. Chłopi posiadali wolność osobistą, prawo do dziedziczenia gospodarstw a nawet ich sprzedaży pod określonymi warunkami. Wieś zyskała także samorząd, którego najważniejszym elementem był sąd - ława wiejska. Kmieć miał zagwarantowane umową lokacyjną prawo odejścia ze wsi pod warunkiem wywiązania się ze wszystkich świadczeń i pozostawienia w porządku gospodarstwa dla następcy. To prawo uległo jednak w ciągu XV w. ograniczeniu, ponieważ na mocy przywilejów dla szlachty odejście chłopa ze wsi zależało od pana.

Mieszczaństwo - powstało na skutek społecznego podziału pracy i rozwoju ekonomicznego. Od reszty społeczeństwa wyodrębniło się przez zamieszkania dawniej na podgrodziu, później w zorganizowanym już mieście, otoczonym murami. Wejście do tego stanu zagwarantowane było przez urodzenie w rodzinie mieszczańskiej lub przez zamieszkanie w mieście przez okres przynajmniej jednego roku. Społeczeństwo miejskie dzieliło się na patrycjat, pospólstwo i plebs. Pierwszą grupę stanowili bogaci kupcy i przedsiębiorcy, właściciele parcel w mieście i okazałych kamienic. Kupcy zrzeszali się w stowarzyszeniach zwanych glidami, często potrafili zdominować zarząd miejski. Pospólstwo tworzyli rzemieślnicy, właściciele warsztatów. Zrzeszali się w branżowe stowarzyszenia zwane cechami. Często należeli do rad miejskich. Resztę ludności nazywano plebsem. Miasta rywalizowały między sobą o przywileje zamiast wypracować jednolity kierunek własnej polityki, a wobec szczególnego rozwoju przywilejów szlacheckich i wzrostu roli szlachty w życiu publicznym, zastały na dłuższy czas wyeliminowane z gry o wpływ na bieg spraw państwowych.

11. EUROPEJSKA MONARCHIA STANOWA

Monarcha stanowa to typ ustroju polityczno - prawnego, który ukształtował się w późno średniowiecznej Europie (XII - XIV w.). Podstawą procesu tworzenia nowego typu państwa była ewolucja ustroju feudalnego i powstanie stanów po przezwyciężeniu rozdrobnienia feudalnego.

Stan - grupa społeczna o takim samym statusie prawnym, który oznaczał osiągnięte przywileje, zakres świadczeń na rzecz państwa, podległość prawu i wymiarowi sprawiedliwości, udziału w sprawowaniu władzy, zdolność wyłaniania reprezentacji do zgromadzeń stanu.

Monarchia stanowa powstała po zjednoczeniu państwa (zarówno pod wpływem pobudek gospodarczych - rozwój i postęp jak i politycznych - potrzeba istnienia władzy zwierzchniej). Zasady ustrojowe:

12. FRANCUSKIE STANY GENERALNE I PROWINCJONALNE

Na początku XIV w. z kurii królewskiej wyłoniły się zgromadzenia Stanów Generalnych. Były to dawne zgromadzenia Stanów Generalnych. Były to dawne zgromadzenia feudalne wasali przekształcone w reprezentacje społeczeństwa feudalnego podzielonego na stany. Prócz arystokracji brały w nich udział miasta. Występowały osoby reprezentujące interesy stanu, do którego należały, a nie jak przedtem tj. tylko własne. Zgromadzenia zdobywały szerokie uprawnienia, które zapewniały im dużą władzę. (Pierwsze Stany Generalne zwołane przez Filipa Pięknego w 1302 r. - chodziło o zasięgniecie rady w sporze z papieżem, drugie Stany Generalne zwołano w 1308 r. w związku z zamiarem skasowania zakonu Templariuszy). W późniejszym okresie przedmiotem obrad były podatki konieczne do pokrycia podstawowych wydatków państwa tj. utrzymania aparatu państwowego czy tez wojsk najemnych. Trzeba powiedzieć, iż wtedy szlachta posiadała szerokie przywileje i szereg immunitetów, które zwalniały ją od świadczeń finansowych poza granice określone właśnie tymi uprawnieniami. Feudałowie płacili jedynie i to sporadycznie zasiłki, miasta dawały określone przywilejami świadczenia, zaś świadczenia chłopów należały się wg immunitetów ich panom. Król mógł więc nałożyć podatek tylko za zgodą zainteresowanych. Zgoda ta mogła dotyczyć:

  1. ze strony duchowieństwa i szlachty - nałożenie podatków na stan duchowy i szlachecki - nałożenie podatków na chłopstwo i miasta im podległe

  2. ze strony mieszczan - nałożenie świadczeń na miasta ponad sumy określonej przywilejami miejskimi.

Król stawał wobec Stanów jako petent i mógł dojść do uchwalenia, podatków (jednorazowych, na jeden rok lub na okres wojny zaś król domagał się stałych co mogło go uniezależnić) tylko w zamian za nadanie jeszcze szerszych uprawnień. Interesem stanów było przekształcenie się w instytucję stałą, uzyskanie władzy ustawodawczej a najprawdopodobniej całkowitej władzy. Ta walka między królem a stanami toczyła się we Francji ze zmiennymi rezultatami. Dwukrotnie Stany uzyskały szerokie uprawnienia jednak i dwukrotnie były one cofane aż do momentu (1439), gdy król uzyskał uchwalenie przez stany podatku na utrzymanie armii. I w tym momencie Stany Generalne straciły swą przewagę polityczna nad królem przechodząc powoli w zapomnienie. Do kompetencji Stanów Generalnych należało: uchwalanie podatków, prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych, prawo wyrażania zgody na alienację domeny i prawo wyboru króla w przypadku wygaśnięcia rodu.

Stany Generalne były zwoływane przez króla w miejscu i czasie wyznaczonym przez niego; stanowiły jego organ doradczy. W XV w. wprowadzono zasadę wybierania na specjalnych zgromadzeniach okręgowych deputowanych, którzy otrzymali wiążące ich instrukcje, jak mają głosować. Trzy stany podzielone były na oddzielne kolegia, które to obradowały oddzielnie. Jednomyślność wszystkich trzech była niezbędna do podjęcia uchwały. W poł. XIV w. obok Stanów Generalnych pojawiły się Stany Prowincjonalne zwoływane w ramach określonych prowincji. Chętniej zwoływane przez króla, gdyż w sprawach podatkowych były bardziej uległe królowi. Skład i kompetencje były podobne do tych, które dotyczyły Stanów Generalnych. Zgromadzenia stanowe rozwijały się również na terenie niektórych władztwa senioralnych jeszcze przed przyłączeniem ich do korony.

13. REICHSTAG RZESZY NIEMIECKIEJ

Reichstag, czyli Sejm Rzeszy powstał na bazie wykształconych w XII w. Zjazdu Narodowego HOFTAGU, w którego skład wchodzili wszyscy książęta świeccy i duchowni oraz bezpośredni wasale Rzeszy.

W końcu XIII w. na zjazd zaczęli przybywać także przedstawiciele miast cesarskich. Pod koniec XV w. został definitywnie określony jego skład i Hoftag zmienił nazwę na Sejm Rzeszy.

Uchwały Reichstagu dotyczyły:

Skład Reichsagu:

Sejm Rzeszy mimo iż przypominał charakterystyczne dla monarchii stanowych zgromadzenia stanowe był zgromadzeniem władców poszczególnych terytoriów Rzeszy (brak w nim było przedstawicieli szlachty i miast krajowych). Był zatem organem federacyjnym. Znaczne zmiany nastały w XVI i XVII w. Sejm Rzeszy rozszerzył swoje kompetencje do:

Zwiększenie zakresu władzy Reichstagu odbywało się kosztem władzy cesarskiej. Sejm zwoływany był przez cesarza za zgodą elektorów. W czasie przerwy miedzy sesjami funkcjonowała wybrana przez sejm Komisja tzw. DEPUTACJA, której uchwały podlegały zatwierdzeniu przez cesarza. W 1663 r. Sejm przekształcił się w sejm nieustający z siedziba w Ratyzbonie (zamiast poszczególnych władców zaczęli w nim zasiadać ich posłowie - skrępowani instrukcjami od swych władców). W skład sejmu wchodziły trzy kolegia:

Wniosek uchwalony przez wszystkie trzy kolegia stawały się ustawą po zatwierdzeniu przez cesarza. Wszystkie ustawy uchwalone w czasie jednej sesji ogłaszano jako reces cesarski.

14. PARLAMENT ANGIELSKI I STRUKTURA SAMORZĄDU ANGLII

Parlament był tworem Wielkiej Rady, której uprawnienia zostały rozszerzone (Wielka Karta Swobód) i co pociągneło za sobą rozszerzenie jej składu o przedstawicieli rycerstwa a następnie i miast. Parlament uformował się jako ciało dwuizbowe:

W Anglii administracja loka oparła się szeroko na samorządzie lokalnym. Istota jego polegała na tym, ze na danym terenie zdania państwowe wykonywane są nie prze urzędników państwowych, lecz przez organy pochodzące z danego terenu tam osiadłe i wybrane przez miejscową ludność. Samorząd miał charakter stanowy, tj. w samorządzie miejskim o obsadzie stanowisk decydował stan mieszczański i analogicznie w innych formach rządu. Samorząd w Anglii wyrażał się w przejęciu części funkcji administracyjnych w hrabstwach przez rycerstwo (powstanie instytucji sędziego pokoju). Powoływano ich ośmiu w każdym hrabstwie (król); uzyskali uprawnienia administracyjne i skupili w swym ręku władzę sądowa w sprawach karnych oraz całą administrację hrabstwa. W tym okresie rysowały się podstawy samorządu lokalnego na niższym szczeblu. Mianowicie parafie zaczęły obok funkcji kościelnych przyjmować uprawnienia administracyjne.

15. KONFEDERACYJNA STRUKTURA RZESZY NIEMIECKIEJ

Na skutek ekspansji Napoleona książąt Rzeszy zmuszeni zostali do związania Związku Reńskiego. Związek Reński był związkiem państw suwerennych opierających swą egzystencję na akcie związkowym. Akt ten miał charakter umowy międzynarodowej, a związek miał charakter prawny związku państw, czyli konfederacji. Akt przewidywał utworzenie organu związkowego w postaci Sejmu Związkowego (Bundestag) we Frankfurcie. Związek Reński jako organizacja tak naprawdę nigdy ni funkcjonowała. Jednak w okresie jego formalnego istnienia dokonały się w Niemczech poważne przemiany po sekularyzacji księstw duchowych i likwidacji większości miast cesarskich przeprowadzono mediatyzacje terytoriów rzeszy (mniejsze przyłączono do większych). Pojawiła się grup dość rozległych terytorialnie i zwartych państw, jak Bawaria, Wirtembergia, Saksonia urosły do rangi królestw oraz Badenia, Hesja, Meklemburgia posiadały tytuły wielkich księstw. Ponadto znoszono przywileje szlachty i duchowieństwa oraz poddaństwo chłopów, wprowadzono wolność przemysłowa. Po upadku Napoleona na Kongresie Wiedeńskim powołano do życia Związek Niemiecki. Związek Niemiecki składał się z 35 suwerennych państw i 4 wolnych miast (Hamburg, Lubeka, Brema i Frankfurt), objął terytoria dawnej Rzeszy a wiec także Austre i Prusy. Związek Niemiecki miał charakter konfederacji luźnego związku suwerennych władców. Państwa członkowskie miły prawo zawierania umów międzynarodowych i utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Członkowie związku byli zobowiązani w razie napaści z zewnątrz przyjść sobie z pomocą a spory miedzy nimi miały być rozstrzygane polubownie. Jedynym organem Związku stał się Sejm Związkowy utworzony na wzór dawnego Sejmu Rzeszy. Sejm Związkowy liczył 69 posłów. Sprawy bieżące załatwiano w tzw. Radzie Ściślejszej.

16. KONCEPCJA MONARCHII MIESZANEJ W TRADYCJI EUROPEJSKIEJ CZASÓW NOWOŻYTNYCH

Na przykładzie Nowogrodu i Pskowa - ich dziej potoczyły się inaczej niż dzieje państwa Kijowskiego, gdyż nie uległy one jarzmu tatarskiemu.

W obrębie zasad ustrojowych utrzymały natomiast ciekawy system republik, na których czele stał Książe wybierany na drodze elekcji.

(Psków powstał w drodze wyodrębnienia z republiki nowogrodzkiej w 1348 r.)

Formalnie najwyższy organ stanowiły więc władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, z czasem jednak został podporządkowany bojarom, którzy wchodzili w skład Rady Panów.

Kompetencje księcia:

17. ABSOLUTYZM JAKO FORMA RZĄDU W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH

Okres monarchii absolutnej stanowi okres przejściowy od państwa feudalnego do kapitalistycznego. Wiązało się to ze zmianami (już od XV w. ) jakie zachodziły w monarchii stanowej, która przestała być państwem patrymonialnym, a instytucja publiczno - prawną. Podstawy polityczne powstania tego ustroju to ograniczenia uprawnień nabytych przez stany i znoszenie zgromadzeń stanowych przez władców. Podstawy gospodarcze, to rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej i rozkład gospodarki feudalnej. Nastąpił wzrost pozycji mieszczaństwa i akumulacja kapitału miejskiego - ta grupa społeczna zdoła popierać silna władze królewska. Silnym czynnikiem była także w XVI w. reformacja doprowadziło to do zmian społecznych, wojen wewnętrznych i zmiany pozycji króla (jako obrońcy zmęczonego społeczeństwa).

Główne cechy:

Anglia

1485 r. (rządy Tudorów) - 1648 r. (ścięcie Karola I)

Cechy absolutyzmu angielskiego:

Francja

XVI - XVIII w. (1789 - wybuch rewolucji)

Cechy absolutyzmu francuskiego:

Rosja

Poł. XVII w. - XVIII w.

Okres monarchii absolutnej w Rosji to okres przełomowy - wyjścia tego państwa zacofania i wkroczenie na drogę potrzebnych reform:

18. EUROPEJSKIE PAŃSTWA ZAŁOŻONE W EUROPIE DO KOŃCA XVIII W.

19. KOLEGIALIZM W ZARZĄDZIE PAŃSTWA EUROPEJSKIEGO

Cechą charakterystyczną monarchii absolutnej było to, że swój aparat państwowy opierał na zasadach centralizmu i biurokratyzmu, a na szczeblu centralnym powstawały ministerialne organa kolegialne. Powstały nowe resorty do kierowania różnymi dziedzinami zarządu państwa. Co prawda do XVIII w. nie doszło do utworzenia ministerstw w nowożytnym tego słowa znaczeniu (organów zarządzających określonym resortem, kierowanych przez osobiście odpowiedzialnych ministrów), gdyż tzw. ministrowie byli tylko doradcami króla. Organa kolegialne obsadzone były przez zawodowych, wykształconych urzędników (często pochodzenia mieszczańskiego).

Mimo podobnych tendencji rozwiązania były różne w zależności od państwa.

Francja

Rady Królewskie - wywodziły się ze średniowiecznej kurii i były kolegialnym organem doradczym króla. Z czasem główne miejsce zaczęli odgrywać urzędnicy, (w miejsce arystokracji) a przede wszystkim ministrowie(kanclerz, 4 sekretarzy stanu, którym od XVI w. król wydzielił wg kryterium rzeczowego odpowiednie resorty: spraw zagranicznych, spraw wojny, marynarki, „dwór królewski” oraz generalny kontroler finansów. Tych 6-ciu dygnitarzy od XVIII w. nazywano ministrami). Wszystkie decyzje Rady uważane były za podjęte prze „króla w swej Radzie”, nawet gdy król nie brał udziału w posiedzeniu.

Do rad w XVIII w. należały:

Monarchia Brandenbursko - Pruska

Organa centralne:

Z dawnej Rady Narodowej i Rady Tajnej powstały na początku XVIII w. trzy organy kolegialne, zwane ministerstwami:

Ministrowie wyżej wymienionych trzech organów tworzyli Tajną Radę Stanu, która jednak nie miała większego znaczenia. Wszystkie sprawy były rozpatrywane kolegialnie w ministerstwach, ale to król sam podejmował decyzje w formie nakazów gabinetowych.

Organa lokalne:

Podział na prowincje tzw. Departamenty Kamer, poddane organom kolegialnym - Kamerom wojny i Domen. Kamery zaś podporządkowane były Generalnemu Dyrektorium.

Rosja

Władza centralna - podział na resorty ministerialne. Piotr I zlikwidował dawne prikazy (powstałych w XV w. na czele z bojarami).

Kolegia - w liczbie 10 - opierały swój podział na kryterium rzeczowym, np. do spraw zagranicznych, wojskowych, dochodów państwa, itp. Na czele kolegium stał prezes. Decyzje w nich podejmowano większością głosów po wspólnej dyskusji.

21. SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH

Anglia - w XVII i XVIII w. doszło do poważnych zmian ustrojowych, które wpłynęły na powstanie systemu tzw. parlamentarno - gabinetowych. System ten zapewnił parlamentowi pełną kontrolę nad władzą wykonawczą, nie krępując jednocześnie jej sprawności. Ważna role odgrywały dwie ustawy:

Geneza gabinetu sięga rządów Stuartów, sprawujących władze poprzez urzędników w Tajnej Radzie. Kiedy znaczna liczb jej członków czyniła ją niesprawna w działaniu, dynastia ta zaczęła powoływać mniejsze grona ministrów, którzy zbierali się w gabinecie królewskim - dlatego zaczęto nazywać to grono gabinetem. Jednak różnice zdań utrudniały rządzenie, dlatego powoływano 9od Wilhelma Orańskiego) członków tylko z ugrupowań: Torysów lub Wigów - pochodzili oni ugrupowania, które milo większość w Izbie Gmin. Przewodnictwo gabinetu obejmował pierwszy minister (Premier).

Zasady funkcjonowania:

22. KONCEPCJA TRÓJPODZIAŁU WŁADZY W EUROPEJSKIEJ TRADYCJI PANSTWOWEJ

24. MONARCHIE KONSTYTUCYJNE XVIII, XIX, XX W. W UROPIE

Były to monarchie, w których monarcha dzielił władze z organem przedstawicielskim n podstawie konstytucji. Pierwsze państwa konstytucyjne powstały w drodze rewolucji, które doprowadziły do obalenia systemu feudalnego, absolutnej władzy monarszej i ustroju opartego na nierówności społecznej. Do zasad, dogmatów, na których opierały się późniejsze koncepcje państwa konstytucyjnego należały: 1)idea suwerenności ludu, 2) idea praw obywatelskich - wolność osobista, równość wobec prawa i prawo własności, 3) idea spisanej konstytucji - jako ustawy nadrzędnej gwarantującej podział władzy i prawa obywatelskie, 4) idea trójpodziału władzy - miała wpływać na wzajemne hamowanie się władz i miała zapobiec zachowaniu miedzy nimi równowagi. Już w okresie przed 1814r. rozwijały się różne formy państwa konstytucyjnego. W Anglii powstała monarchia konstytucyjna z rządami parlamentarnymi, we Francji konstytucyjna monarchia ograniczona, republika dyrektorialna bez rządów parlamentarnych, demokratyczna republikę, która przekształcił się w dyktaturę, wreszcie dyktaturę kryjącą się pod pozorami republiki, a później a fasadą monarchii konstytucyjnej.

Obywatele - system wyborów ograniczony bywał cenzusami majątkowymi i wysokim cenzusem wieku. Równość i bezpośredniość wyborów praktycznie nie istniała. Tajność wyborów nie była postulowana jeszcze nigdzie.

Władza ustawodawcza - całą w zasadzie władzę ustawodawcza powierzono wybieranym organom przedstawicielskim, parlamentom z reguły dwuizbowym. Szczególnym uprawnieniem nowożytnych parlamentów było uchwalenie podatków i budżetu państwowego. Później kontrola nad władzą wykonawczą.

Władza wykonawcza - istniał tu problem pogodzenia zasady suwerenności ludu z instytucją monarchy dziedzicznego. Władze wykonawcza przyznawano parlamentom, sądową niezawisłym sadom, zatem głowa państwa związana być mogła w zasadzie tylko włada wykonawcza. Zarysowały się dwie możliwości, w której sposób powoływania głowy państwa bedzie stanowić jeden z problemów rozwoju nowożytnego konstytucjonalizmu.

Stosunek tych władz na przestrzeni dziejów kształtował się różnie. Król angielski miał prawo sankcji wobec uchwał parlamentu, zaś król francuski prawo veta. Przyznawanie inicjatywy ustawodawczej wyłącznie głowie państwa oraz decyzje mające wpływ na skład Parlamentu. Z drugiej strony późniejsze przejecie władzy przez organa ustawodawcze tj. akty królewskie wymagające kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Następnie odpowiedzialność polityczna ministrów, votum nieufności wobec ministra, ale ustąpienie całego gabinetu.

Władza sadowa - wprowadzono niezawisłość i niezależność władzy sądowej. Zasada obieralności sędziów (Anglia), później ich nominacja (Francja). Następnie nieusuwalność i wprowadzenie sądownictwa administracyjnego do rozstrzygania sporów miedzy obywatelami a organami administracyjnymi, głównie na kontynencie. Prawo miało być jednolite, a praworzadność miła opierać się na prawie skodyfikowanym.

25. PAŃSTWA TOTALITARNE W EUROPIE XX W.

Istota państwa totalitarnego jest jego wszechobecność we wszystkich przejawach życia społecznego.

Główne zasady:

ZSRR:

Nazwa partii radzieckiej ewoluowała, zmieniły się jej nazwy: do 1918r. Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji, od 1918 Rosyjska Partia Komunistyczna, do 1925r. Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia, do 1952r. Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego.

III Rzesza hitlerowska (1933 - 1945):

15


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Państwo, Prawo UKSW I rok
UKSW. Zagadnienia egzaminacyjne.Hist.Powsz.2009 2010, Prawo UKSW I rok
organy ochrony prawnej (rozbudowane zagadnienia), Prawo UKSW I rok, I semestr, Logika
GODEK ZAGADNIENIA, Prawo UKSW I rok, skrypty różne
Podstawy ekonomii zagadnienia, Prawo UKSW I rok, II semestr, Podstawy ekonomii
UKSW. Zagadnienia egzaminacyjne.Hist.Powsz.2009 2010, Prawo UKSW I rok
Opracowanie zagadnień NIK, Bezpieczenstwo Narodowe rok I
Opracowanie zagadnień na prawo handlowe
odpowiedzi do zadan z logiki2, Prawo UKSW I rok
nazwy, Prawo UKSW I rok
Podstawy ekonomii, Prawo UKSW I rok, II semestr, Podstawy ekonomii
2 nowelizacja ustawy o administarcji rozwiązanie, Prawo UKSW I rok, I semestr, wstęp do prawozanwstw
4 tworzenie i obowiązywanie prawa, Prawo UKSW I rok, I semestr, wstęp do prawozanwstwa, ćwiczenia
prawa logiczne, Prawo UKSW I rok
Normy ogolne zagadnienia wybrane, 1. Prawo Kanoniczne, rok III - wprowadzenie i Normy Ogólne

więcej podobnych podstron