Architektura 12.04.2008

MIASTO - powstało gdy człowiek zaczął prowadzić osiadły tryb życia. Zaczątkiem miast były osady. 10 000 lat temu a bliskim wschodzie udomowiono pierwsze odmiany zbóż. Rolnictwo zmusiło człowieka do osiadłego trybu życia. Człowiek dawniej cytuję: „biegał za żarciem”

Miasto to jest taka osada gdzie zaczną ilość ludzi żyje z zajęć pozarolniczych

Towiński - doszedł do wniosku ze istnieją czynniki miastotwórcze

1. warunki przyrodnicze - bliskość zbiorników wodnych, ziemie żyzne , dogodne warunki, lepszy klimat

2. gospodarczy (złoża minerałów które pozwalały rozwijać się miastu - handel)

3. komunikacyjny (blisko szlaków rozwija się handel - np. szlak bursztynowy

Poznań - nad wartą miejsce skrzyżowania szlaku z płycizną na warcie dzięki temu Moza łatwo było przejść przez rzekę. - Ostrów Tumski - od słowa Ostrowy - wyspa

4. administracyjno prawny

6 tys. przed Chrystusem - Jerycho najstarsze miasto

Obsydian - materiał - szkło wulkaniczne można było z niego wytworzyć narzędzia

Nad rzeką Indus powstała 1 z 4 najstarszych cywilizacji - Mohejo Daro - 3 tys. Lat przed Chrystusem

Wielkie cywilizacje powstawały nad rzekami : Nil, Tygrys i Eufrat, Żółta Rzeka, Indus

Po jego zabudowie widać było ze budowle były stawiane zaplanowanie. Miasto było skanalizowane. Autorem tych miast były ludy ciemnolice - Drawidyjskie

Mieli Oni kontakty handlowe z Mezopotamią i Azją. Nie wiemy jednak dokładnie co myśleli ponieważ ich pismo do dnia dzisiejszego nie zostało rozszyfrowane.

MEZOPOTAMIA

3,5 tys. Przed naszą erą

Cywilizacje: Asyryjska, Babilońska, Sumeryjska

Centrum oddzielone murem - krąg święty nie dostępny dla śmiertelników a całe miasto obtoczone murem co jest charakterystyczne dla tego rodzaju architektury

Ziggurat (zigurat, zikkurat - w języku akadyjskim: ziqquratu poch. od czasownika zaqāru - budować wysoko) to monumentalna budowla sakralna w starożytnym Sumerze, Babilonii, Asyrii i Elamie w formie tarasowo uformowanej wieży.

Przykład - biblijna wieża Babel

Domki atrialne - w środku dziedziniec dookoła pomieszczenia. Bez okien ponieważ w tamtejszym klimacie była nadmierna ilość promieni słonecznych.

Hammurabi podbija Uhr i Babilon staje się stolicą świata.

Zikurraty były w kształcie prostokąta - usiłowanie nadania miastu kształtu regularnego.

Pałac króla Sargona - Pałac w Dur-Szarrukin był siedzibą władcy asyryjskiego Sargona II i stanowił kompleks budowli pałacowo-świątynnych, wybudowany w latach 717-707 p.n.e. Swoją rezydencjalną rolę pełnił dość krótko, bo ok. dwóch lat, czyli do roku 705 p.n.e., kiedy to Sargon II zginął podczas jednej z wypraw

EGIPT

Cywilizacja zrodzona przez Nil

Popiersie Hatszepsut, Maska grobowa Tutenhamona

Piramidy w Gizie - dzielnica Kairu

Piramida Cheopsa - największa z piramid - monumentalna budowla znajdująca się w Egipcie, w mieście Giza nieopodal Kairu, wzniesiona ok. 2560 r. p.n.e. prawdopodobnie wg projektu Hemona, będąca częścią Nekropolii Memfickiej, według powszechnie akceptowanej przez środowiska naukowe teorii stanowiąca w starożytności miejsce pochówku faraona Cheopsa

Piramida Cheopsa oraz stojące obok niej piramidy Chefrena i Mykerinosa to najbardziej znany zespół piramid. Obok piramidy Chefrena postawiono monumentalny pomnik sfinksa.

Piramida Dzesera - najstarsza piramida świata ok. 2700 roku przed Chrystusem

Miasto Kahun - miasto w starożytnym Egipcie powstałe jako osiedle budowniczych piramidy faraona Senusereta II ok. 1900 p.n.e., w okresie Średniego Państwa. Jest to uporządkowany, regularny zespół domów robotników otoczony niskim murem chroniącym przed burzami pustynnymi. Inne cechy charakterystyczne to powtarzalność elementów, regularność orientowanego układu, zróżnicowanie wielkości domów w zależności od rangi społecznej.

Świątynia w Luksorze - na p[pierwszy rzut oka uderza oś symetrii zastosowana w budowli. Była to potrzeba podkreślenia prestiżu władzy.

Przed świątynią znajdują się obeliski, sfinksy. Kolejno odwiedzane sale były budowane po sobie.

WYSPA KRETA - cywilizacja minojska , egejska, nad morzem egejskim. Informacje o niej znajdujemy głównie w listach.

Mit o Tezeuszu - „nić Arianny”

Plan pałacu Knossos - na około przestrzeń zagospodarowana jest nieregularnie prócz dziedzińca stąd wrażenie jakbyśmy stąpali po labiryncie. Możliwe jest że właśnie w wyniku tego powstał ten mit.

Miasta Mykeńskie miały mury, nazywane były one „cyklopowymi” ponieważ były ogromne i grecy wierzyli ze tylko Cyklopy o nieludzkiej sile mogły je wznieść.

Brama Lwia- główna brama cytadeli mykeńskiej, znajdująca się w północno-zachodniej części murów obronnych. Jak sama nazwa wskazuje wejścia chroniły dwa olbrzymie lwy i kolumna po środku.

Przyczyna zagłady kultury kreteńskiej mogła być katastrofa przyrodnicza. 100 m od krety wybuchł wulkan ok. 1548 p.n.e. - w drzewie tego okresu znaleziono olbrzymia ilość pyłu wulkanicznego wydobywającego się podczas eksplozji wulkanu.

GRECJA

1100 p.n.e. przybywają na te tereny ludy greckie.

Przez 350 lat następuje tzw. okres mroku. Niszczą kulturę knossos i próbują przez tyle lat zbudować własną kulturę, architekturę.

Od 750 p.n.e. - 470 p.n.e. - tak zwany okres archaiczny

W 470 r. p.n.e. Grecy przepędzają Persów i zaczyna się rozkwit państw Greckiego.

Od 470-323 p.n.e. - okres hellenistyczny

W 146 p.n.e. - Grecja staje się republiką rzymską

Jonowie i Dorowie - ludy greckie

Ateny miasto jońskie

Typy starożytnych kolumn

W starożytności stosowane były kolumny następujących porządków architektonicznych:

dorycki - o wysokości od 8 do 12 modułów w starożytnej Grecji i 16 modułów w starożytnym Rzymie

joński - o wysokości od 16 do 20 modułów

koryncki - o wysokości jak w porządku jońskim, czyli od 16 do 20 modułów

kompozytowy - o wysokości 20 modułów

toskański - o wysokości 14 modułów

Partenon jest jednym z centralnie położonych budynków ateńskiego Akropolis. Jego budowę rozpoczęto w 447 p.n.e., a zakończono w roku 432 p.n.e.. Uważa się, że budowla powstała wg planów Iktinosa i Kallikratesa, zaś przy wykonywaniu elementów rzeźbiarskich pracować miał sam Fidiasz. Partenon ma nazwy jak Pertenos i Pwaretona.

Ściany świątyni ozdobiono ciągłym fryzem jońskim (tzw. fryz Panatenajski). Podczas budowania Partenonu wprowadzono szereg krzywizn, które miały na celu niwelację złudzeń optycznych oraz dostosowanie fryzu doryckiego do wymogów zasady tryglifów.

Architektura 13.04.2008

POMPEJE

to jedno z trzech miast rzymskich w prowincji cesarskiej Italia (obecne Włochy), które 24 sierpnia 79 roku n.e. zniszczył wybuch wulkanu Wezuwiusz. Popiół wulkaniczny, który zasypał Pompeje, doskonale zakonserwował budowle i przedmioty, co pozwoliło poznać nam dość dokładnie wygląd rzymskiego miasta średniej wielkości i życie jego mieszkańców.

Architektura tego miasta charakteryzowała się bogatym forum a naokoło niego widniały świątynie, które były oddzielane wąskimi uliczkami. Budowle dochodziły do 7 m.

Panteon - miejsce poświęcone bogom. Budowa o kształcie walca została przykryta 43 m. kopułą (jedną z największych) Wykonana z lepkiego betonu - rzymianie byli świetnymi konstruktorami - największe osiągnięcia łuki, akwedukty, kopuły. Świątynia ta została później adoptowana przez chrześcijan przez to ze nie przypominała swoim kształtem świątyni i dzięki temu przetrwała do dnia dzisiejszego - kiedyś nie było ochrony zabytków gdy coś się „sypało” po prostu to burzono.

Na grobie św. Piotra Konstantyn wybudował bazylikę św. Piotra jako świątynia memorialna nad grobem świętego Piotra. Była to duża (122,0 x 64,0 m), pięcionawowa bazylika zakończona poprzeczną nawą - transeptem z przylegającą do niej absydą w osi nawy głównej. Od wschodu poprzedzało ją duże atrium z fontanną umieszczoną w jego części centralnej (z fontanny zachowała się rzeźba szyszki pinii umieszczona w niszy na dziedzińcu Szyszki na Watykanie).

Na polu marsowym Pompejusz wzniósł teatr rzymski. Rzymianie adoptowali inne pomysły greków ulepszając je. Zamiast pokazów sztuki wśród repertuaru znalazły się krwiste przedstawienia - „cyrki” takie jak pożeranie chrześcijan, walki gladiatorów

Akwedukty - doprowadzały świeżą źródlaną wodę do Rzymu. Rzymianie wykorzystali spadek terenu i grawitację żeby doprowadzić do miasta wodę. Byli genialnymi inżynierami.

Bazylika - wynalazek rzymski. Świeckie wielofunkcyjne budynki. Większości 3-nawowe

Każdy cesarz chciał zostawić po sobie termy i bazyliki - Nie były skażone kultem pogańskim.

Bazylika Konstantyna przy Forum Romanum

Z czasem słowo Bazylika ma wydźwięk religijny - gdy przestaje się potępiać chrześcijan.

Atrium - najczęściej niezadaszone pomieszczenie wewnętrzne. W okresie wczesnego chrześcijaństwa dziedziniec poprzedzający kościół, otoczony krużgankami lub portykiem, pełnił rolę narteksu. W atrium znajdowała się studnia lub zbiornik wody przeznaczony do ablucji.

Empora - element występujący najczęściej w kościele, rodzaj trybuny. Galeria wsparta na kolumnach lub filarach, otwarta do wnętrza kościoła. Umieszczona nad nawami bocznymi - tworząca osobne pomieszczenie dla np. kobiet, zakonników. Umieszczona nad kruchtą lub pomiędzy nawą a prezbiterium - przeznaczona na ogół dla śpiewaków i instrumentów muzycznych (najczęściej są to organy). Empora może okalać też cały kościół. W budownictwie świeckim budowano empory w salach zamkowych dla chóru i kapeli.

Apsyda (lub absyda) - w architekturze pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione addytywnie do bryły kościoła i otwarte do jego wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Występowała już w architekturze rzymskiej, stąd przejęta przez chrześcijaństwo.

Bazylika Severa - nawa Głowna wyższa niż boczne

ŚREDNIOWIECZE

Upadek Rzymu to była wielka tragedia. Załamał się porządek, który panował przez wiele lat. Upadają miasta które zajmowały się handlem. Ludność Rzymu z prawie milionowego miasta spada do 20-30 tys.

Brak stabilności władzy prowadzi do chaosu. Państwa powstają prawie że „sezonowo”

Cały czas funkcjonuje Wschodnie Cesarstwo - tam cały czas powstają budowle architektoniczne.

Tym co w końcu spaja Europę po upadku jest Chrześcijaństwo.

Przykładowa budowa bazyliki wczesnochrześcijańskiej:

Apsyda + Nawy główne + nawy boczne + Atrium

Bazylika św. Sabiny na Awentynie (Włochy) 420 r.n.e. - Koryckie kolumny, wysokie sklepienie

Bazylika św. Apolinary w Rawennie - jeden z wczesnochrześcijańskich zabytków, zaliczany także do okresu bizantyńskiego, posiada płaski strop, łuki kolumny, zbudowana w ok. VI w.n.e.

Na obrzeżach miasta powstają małe kapliczki gdzie chrzczeni są ludzie - architektura w tych miejscach nie jest zbyt wyszukana.

6 w. Sofia Konstantynopol - architektura cerkiewna

Bazylika św. Marka Wenecja XI w. - mozaiki, wyraźny wpływ kultury bizantyjskiej

Kościół Wizygotów VII wiek, wyglądem nie przypominający świątyni. Niechlujne wykonanie.

Państwo franków - tron pochodzący z 800 r. n.e.

Karol Łysy zostaje koronowany na cesarza przez papieża - próba stworzenia zjednoczonej Europy.

9-10 wiek - czas stabilizacji władzy - daje to możliwość powstania architektury, sztuki, handlu

Kaplica pałacowa w Akwizgranie „ACHEN” Kaplica została zbudowana w latach ok. 786-800 przez Oda z Metzu jako część kompleksu pałacowego Karola Wielkiego i miejsce jego pochówku. Wzniesiona jest na planie centralnym: środkowa, ośmioboczna część otoczona jest przez dwukondygnacyjną, szesnastoboczną nawę zewnętrzną. Część centralna nakryta jest ośmiobocznym sklepieniem klasztornym, obejście - sklepieniem krzyżowym. Od strony zachodniej umieszczono westwerk z emporą i tronem cesarza między wieżami.

Architektura przedromańska - „ottońska” św. Michał w Hildesheim - kościół cesarski. Architektura nawiązująca do stylu wczesnochrześcijańskiego. Znana z malowideł pokrywających drewniany strop w nawie środkowej.

Architektura Romańska - styl uniwersalny, wzorce budowania kościołów biorą się z Rzymu.

Małe kościółki jednonawowe, bazyliki trójnawowe. W Polsce strop płaski bądź krzyżowe sklepienia, grube mury, niewielkie okienka, budowle wręcz obronne odznaczające się z otoczenia rozmiarami.

Najbardziej ozdobnym elementem jest PORTAL - to ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach czasami także drzwi wewnętrznych.

Lizena - płaski, pionowy występ w murze zewnętrznym. Ma znaczenie konstrukcyjne - występuje w miejscu narażonym na działanie rozporu (sił rozpierających) czyli w osiach, w których po stronie pomieszczenia przypadają łuki od sklepień lizeny są charakterystyczne dla architektury romańskiej. W okresie wczesno-romańskim (XI - XII wieku), w budownictwie z cegły występuje połączenie wąskich lizen prowadzonych przez całą wysokość budynku w połączeniu z arkaturą - tzw. układ lombardzki.

Głowica kostkowa - najczęściej spotykana kolumna romańska.

Okienka dwudzielne - biforia - charakterystyczne dla s. romańskiego

Klasztor na Monte Casino - bazylika 5-nawowa, prezbiterium, Benedyktyni kochają mnogości apsyd.

Kultura Łużycka w Biskupinie - osada nad jeziorem biskupińskim ok. 550 roku przed naszą erą.

Na rok 748 datuje się, pierwsze ścięte drzewo na osadę w Biskupinie.

Gród - osada obronna z wałem, fosa, wał ziemny

6-7 wiek - gród w Łęczycy

12-13 wiek Rokitno

Gniezno - gród pałac, rotunda, Gniezno składało się z grodu i podgrodzia. Poza nimi powstawały inne osady. Na rozstajach dróg powstają osady targowe.

Np. Środa, Śródka - od dni tygodnia w których odbywały się targi.

W poznaniu Św. Marcin był osadą targową od kościoła św Marcina

Nazwa osad dużo mówi o jej działalności

Np. rataje - rolnicza osada, czy też Duszniki Złotniki

POZNAŃ

965 r.n.e. - wzniesiona Rotunda dla Dobrawy pierwsza w Polsce katedra powstała w 968 r. w Poznaniu i w tej katedrze Pochowany Był Mieszko I, i Bolesław Chrobry

Mieszko i był najprawdopodobniej chrzczony przez Biskupa Jordana w katedrze w Poznaniu.

W głownych grodach Polski chrzczono ludzi.

„zagórze” - osobny podgród

Wśród osad brakowało ładu Az w Niemczech w XI wieku odżywają mody na planowane miasta - przykładem jest Magdeburg. Szeroka Ulica stanowiła funkcje rynku.

Do polski ta moda dotarła w XIII wieku.

Tomasz z Dubina postanawia że rozbuduje osadę - Poznań - miasto po drugiej stronie Warty. Od tej pory Ostród Tumski stał się kościelną dzielnicą. Miasto powstaje na prawach magdeburskich.

Zasadźca - lokator - w średniowieczu człowiek który w imieniu właściciela ziemi i na podstawie uzyskanego od niego przywileju lokacyjnego zajmował się organizacją prac mierniczych w obrębie miasta,

---